Bu mövzudakı ismarıc sayı: 16

[Zeynul Abidin]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Zamanımızda aktual məsələlərdən biridə, İslamı qəbul etdikdən sonra namaz qılmayan və ya bəzən qılıb, bəzən tərk edənlərin hökmüdür.

Belə insanlar müsəlman sayılarmı? Sayılmazmı?

Bu barədə yazmağıma əsas səbəb, ölkəmizdə daima öz səfehliyi ilə seçilən bir qrup insanın, namazın tərkini küfr saymayan digər müsəlmanlara əziyyət verərək onlara "mürciə", "şübhəli əqidə sahibi" və başqa xoşagəlməz adlar verməsidir. Bu tayfa mənsublarının tez tez müsəlmanları Əqidə imtahanından keçirərək "Namazı tərk edən haqda" düşüncəsini soruşduğunu və təkfir etməməsi halında ona "ikinci sinif" münasibəti bəslədiyini görmək mümkündür.

 

İllərdir müsəlmanlar arasında cürbəcür çalışmalarda olmam səbəbilə, bir çox insan tanıyıb onları analiz etmə fürsətim olmuşdur.

Bu mövzuda müsəlmanlara əziyyət verənlərin bir xüsusiyyəti daima diqqətimi çəkib.

Kürf və dindən çıxmaq saydıqları və başqalarını qınadıqları felləri özlərinin etməsi!

Bir namazın tərkini belə küfr sayan kimsələrdən bir çoxunun tənbəllikdən sübh namazına qalxmadığını görmüşəm…

Əsgərliyə getməyi küfr deyil haram sayanları, əsgərliyə getməsələr belə sırf bu görüşünə görə təkfir edənlərin, zamanı gəlincə əsgərliyə quzu kimi gedib, "Əhmədin çox gözəl nişanlısı var" mahnısını oxuduğunu görmüşəm…

İkrah mövzusunda müsəlmanlara heç bir üzr tanımayanların, polisin üzərlərinə qışqırmasıyla küfr saydıqları bir çox feli etdiklərini görmüşəm…

Allah üçün malının yüzdə birini verməyənlərin, yeni müsəlmanlardan malının yarısını istədiyini və belə İslamdan uzaqlaşdırdığını görmüşəm…

Bu cür kimsələrin ən təməl ortaq özəlliyi əməl və söz arasındakı kəskin ziddiyətləridir.

 

Onları buna təşviq edən səbəb nədir? Mənim qənaətim, qəlblərindəki üstün olma xəstəliyidir ki, eqolarını rahatlatmaq üçün özlərini aldatma yolunu seçirlər.

Onların düşüncəsi bu şəkildədir: "Cənnətə girmək şərəfdir. Cənnətə girəcək adamların azaltmaq isə girəcək olanların şərəfini daha da artırır. Elə isə Cənnətə girəcək olanları mümkün qədər azaldmalıyıq ki, mərtəbəmiz uca olsun və Cənnətə girəcək üç nəfərdən biri olaraq, təkəbbürlənək".

Layiq olmadığı ləyaqəti saxtakarcasına əldə etmək üçün insanları Cənnət yolundan kənara itələməyə çalışıb, bu yolla azsaylı "ləyaqətlilərdən" olmağa çalışanlar, ləyaqət oğrularından başqa bir şey deyillər.

"Cənnətə girənlərin azsaylı olması, ora girəcəklərin mərtəbəsini artırır"...

Azacıq ağıla sahib olan kimsə, təkfir xəstəliyinə bulaşanlardan bir çoxunun bu psixoloji sindrom içində olduğunu asanlıqla görə bilər.

 

Nanəcib tayfanın müsəlmanlara əziyyətinin azda olsa qarşısını almaq üçün bu mövzuda elm əhlinin görüşü açıqlanmalı və bilinməlidir ki, onlara layiqli cavab verilə bilsin.

Ümumiyyətlə məsələnin xəritəsi bu şəkildədir:

 

    1. Namazı tərk edənin müsəlmanın İslamda qalıb qalmaması yönündən hökmü:

    A ) Namazın vacibliyini inkar edərək tərk edənin hökmü. (İcmayla küfrdür)

    B ) Namazın vacibliyini qəbul edib, tənbəlikdən tərk edənin hökmü. (İxtilaflıdır)

 

    2. Belə birisinə veriləcək cəza:

    A ) Namazın vacibliyini inkar edərək tərk edənə veriləcək cəza. (İcmayla ölümdür)

    B ) Namazın vacibliyini qəbul edib, tənbəlikdən tərk edənə veriləcək cəza. (İxtilaflıdır)

 

 

Bizlər bu mövzuda əsasən namazı tənbəllikdən tərk edənlərin, müsəlman olub olmadığı məsələsini müzakirə etmək istəyirik. Çünki, məsələnin cəza qismi, İslam dövlətində tətbiq edilə biləcək bir şeydir.

Bu keyfiyyətlə, müsəlmanların dövlət sahibi olması isə imkansız işlərdəndir.

Məsələmiz haqda elm əhlinin görüşləri aşağıda təqdim ediləcək. Müvəffəqiyyət Allahdandır.

[Zeynul Abidin]

Öncəliklə təqdim etmək istədiyim, imamların imamı Əbu Hənifənin görüşüdür. İmam Əbu Hənifənin (80-150 h/699-767 m) nəinki namaz, əməllərin hamısını tərk edən, lakin şəhadət gətirən kimsə haqqındakı görüşü, belə bir kimsənin müsəlman olduğudur:

 

    قلت : فأخْبِرْني عمن يؤمِنُ , ولا يُصلِّي , ولا يصُوم , ولا يعمَل شيئًا مِن هذهِ الأعْمالِ , هل يُغني إيمانُه شيئا ؟

 

    قال : هو في مشيئةِ اللهِ , إنْ شاءَ عذَّبه , وإنْ شاءَ رحِمه . وقال : مَن لمْ يجحَدْ مِن كتابهِ شيئًا فهو مؤمنٌ

 

    "(Əbu Muti Əl Bəlxi) Dedim: Mənə de görüm, iman edən, lakin namaz qılmayan, oruc tutmayan və bu kimi əməllərdən heç birini yerinə yetirməyən kimsənin imanı ona fayda verərmi?

 

    (Əbu Hənifə) dedi: O Allahın diləməsi altındadır. Dilərsə əzab edər, dilərsə rəhm edər. Davamən belə dedi: Kim Allahın Kitabından bir şey inkar etməzsə o mömindir."

  

Qaynaq: Əbu Hənifə: Əl Fiqhul Əbsat: 47

Təhqiq: Zahid Əl Kəvsəri: 1368

 

 

[Zeynul Abidin]

Allamə Əbu Ömər, İbn Abdil Bərr (368-463 h/978-1071 m) "Ət Təmhid" adlı əsərində namazın fərz olduğunu qəbul edib tənbəllikdən qılmayan haqqında deyir:

 

    إلا أنهم اختلفوا في تاركِ الصلاةِ وهو مقِرٌ بها, فكفَّره منهم من ذكَرنا قولَه في بابِ زيْدِ بنِ أَسْلَمَ عن بُسْرِ بْنِ مِحْجَنٍ, وأبى الجمهورُ أن يكفِّروه إلا بالجَحْدِ والإنكارِ الذي هو ضِدُّ التصديقِ والإقرارِ

 

    “Ancaq onlar (alimlər) namazın fərziyətini iqrar/qəbul edərək onu tərk edən haqqında ixtilaf etmişlər.

    Bəziləri beləsini təkfir etmişdir. Onlardan (təkfir edənlərdən) bəzilərini "Zeyd bin Əsləmin Busr bin Mihcandan" babında zikr etdik.

    Cumhur/əksəriyət isə, təsdiq və iqrarın ziddi olan inkar və inad olmadıqca namazı tərk edəni təkfir etməkdən imtina edib. (yəni, namazın fərziyətini qəbul edib qılmayanı təkfir etməmişlər)"

 

    Qaynaq: İbn Abdil Bərr: Ət Təmhid: 9/251

Darul Hədisil Hasəniyyə: 1387/1967

 

 

    Qeyd: Gördüyümüz kimi, İbn Abdil Bərr namazın vacibliyini qəbul etdiyi halda qılmağa tənbəllik edən kimsələrin, alimlərin əksəriyyəti qatında müsəlman sayıldığını açıq şəkildə ifadə edir.

 

 

[Zeynul Abidin]

Alləmə Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) “Muslim”i şərh edərkən aşağıdakı hədisin açıqlamasında bunları söyləyir:

 

 

    بَيْنَ الرَّجُلِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ وَالكُفْرِ تَرْكَ الصَّلاَةِ

    “İnsanla şirk və küfr arasında namazın tərki vardır”

 

    وأما تاركُ الصلاةِ فإن كان مُنكرًا لوُجُوبها فهو كافرٌ بإجماع المسلمين , خارجٌ مِن ملةِ الإسلامِ إلا أن يكونَ قَرِيبَ عهدٍ بالإسلام , ولم يخالطْ المسلمين مدةً يبلُغه فيها وجوبُ الصلاةِ عليه , وإن كان ترْكه تكاسُلًا مع اعتقادِه وجوبَها كما هو حالُ كثيرٍ من الناسِ فقد اختلفَ العلماءُ فيه , فذهَب مالكٌ والشافعيُّ رحِمهما الله والجماهيرُ مِن السلفِ والخلفِ إلى أنه لا يكفُر , بل يفسُق ويُستتاب فإن تابَ وإلا قتلناه حدًا كالزانيِّ المُحصَن , ولكنه يُقتَل بالسيف

 

    وذهَب جماعةٌ مِن السلفِ إلى أنه يكفُر وهو مَرويٌّ عن عليِّ بنِ أبي طالبٍ كرَّم اللهُ وجْهَه وهو إحدى الروايتينِ عن أحمدَ بنِ حنبلٍ رحِمه الله . وبه قال عبدُ اللهِ بنُ المباركِ وإسحاقُ بنُ راهويهِ . وهو وجهٌ لبعضِ أصحابِ الشافعي رِضوان الله عليه

 

    وذهَب أبو حنيفةَ وجماعةٌ من أهلِ الكوفةِ والمزنيُّ صاحبُ الشافعيِّ رحِمهما الله أنه لا يكفُر , ولا يُقتَل , بل يعزَّر ويُحبَس حتى يصلِّيَ

 

    واحتجَّ مَن قال بكفْرِه بظاهرِ الحديثِ الثاني المذكورِ , وبالقياسِ على كلمةِ التوحيدِ

    واحتجَّ مَن قال لا يُقتَل بحديثٍ " لا يَحِلُّ دمُ امرئ مسلمٍ إلا بإحدى ثلاثٍ " وليس فيه الصلاة

 

    واحتجَّ الجمهورُ على أنه لا يكفُر بقوله تعالى : { إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء } وبقوله صلى الله عليه وسلم : " من قال لا إله إلا الله دخَل الجنة " , " ومن ماتَ وهو يعلَم أن لا إلهَ إلا الله دخَل الجنة " , ولا يَلْقى اللهَ تعالى عبدٌ بهما غيرَ شاكٍّ فيُحْجَبَ عن الجنة " , " حرَّم الله على النارِ من قال لا إلهَ إلا الله " وغيرِ ذلك ‏

 

    واحتجُّوا على قتْله بقوله تعالى : { فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَخَلُّواْ سَبِيلَهُمْ } وقوله صلى الله عليه وسلم : " أُمِرْتُ أن أقاتلَ الناسَ حتى يقولوا لا إله إلا الله ويُقِيموا الصلاةَ ويُؤتُوا الزكاةَ فإذا فعَلوا ذلك عصَموا منِّي دماءَهم وأموالَهم

 

    وتأوَّلوا قولَه صلى الله عليه وسلم : " بَيْنَ العبدِ وبين الكفرِ تركُ الصلاة " على معنى أنه يستحقُّ بتركِ الصلاةِ عُقُوبةَ الكافرِ وهي القتْلُ , أو أنه محمولٌ على المستحِلِّ , أو على أنه قد يَؤُولُ به إلى الكفْرِ , أو أن فعْلَه فعْلُ الكفار

 

 

    “Namazı tərk edənə gəlincə, əgər onun vacibliyini inkar edəndirsə, o müsəlmanların icmasıyla kafirdir, İslam millətindən/dinindən çıxmış biridir. Lakin İslamı yeni qəbul etməsi və üzərinə namazın vacibliyinin ona çatması üçün gərəkli bir müddətdə Müsəlmanlarla ünsiyətdə olmaması halında kafir olmaz.

    Əgər, onun tərki namazın vacibliyinə etiqad etməklə bərabər tənbəllikdəndirsə - necəki bu insanlardan çoxunun halıdır (hicri 7-ci əsr) - alimlər bu haqda ixtilaf etmişlər.

    Malik və Şafi -Allah ikisinə də rəhmət etsin-, sələfin və xələfin cumhurunun (əksəriyyətinin) görüşü: “Kafir olmaz, fasiq olar. Tövbə etməsi istənilər, ya tövbə edər, ya da onu evli olan zinakarın həddi kimi hədlə öldürərik. Lakin, o qılıncla öldürülər.”

    Sələfdən bir qrupun görüşü belə birisinin kafir sayılacağı yönündədir. Bu (həmçinin) Əli İbni Əbi Talibdən - kərrəmə Allahu vəchəh - rəvayət edilib, bu İmam Əhməd bin Hənbəlin - Allah ona rəhmət etsin - iki görüşündən biridir. Abdullah bin Əl Mubərək və İshaq bin Rahaveyh də bu görüşdədilər. Bu, Şafinin - Allah ondan razı olsun- əshabından bəzilərinin görüşüdür.

 

    Əbu Hanifə, Kufə əhlindən bir qrup və Şafiinin əshabından Muzəninin - Allah hər ikisinə rəhmət etsin - görüşü: “Kafir sayılmaz və öldürülməz. Namaz qılana qədər həbs və təzir edilər.”

    Küfrə girdiyini deyənlər, zikr edilən ikinci hədisin zahirini və tövhid kəliməsinə qiyası dəlil gətirmişlər.

    “Öldürülməz” deyənlər “Müsəlman adamın qanı ancaq bu üç şeydən biri səbəbilə halal olar...” hədisini dəlil gətirirmişlər və bu hədisdə namaz qeyd edilmir.

 

    Alimlərin cumhuru belə birinin kafir olmamasına Uca Allahın bu sözünü dəlil gətiriblər:

    “Həqiqətən Allah ona şərik qoşmağı bağışlamaz, bundan qeyrisini dilədiyi üçün bağışlayar.” (Ən Nisa: 4/116)

    Həmçinin Nəbinin – sallallahu aleyhi və səlləm – bu sözlərini:

    “Kim “Ləə iləhə illəllah” desə Cənnətə girər.”

    “Kim, Allahdan başqa ilah olmadığını bilərək ölərsə, Cənnətə girər.”

    “Bir qulun bu iki şeylə (iki şəhadətlə) şəkk etmədən Allaha qovuşub Cənnətdən mən edilməsi mümkün deyil.”

    “Allah atəşə “Ləə iləhə illəllah” deyəni haram qıldı”. Həmçinin başqa hədisləri də dəlil gətirmişlər.

 

    Onun öldürülməsinə isə, Uca Allahın bu sözünü:

    “Əgər tövbə etsələr, namaz qılıb, zəkat versələr onları sərbəst buraxın...” (Ət-Tövbə: 9/5)

    Nəbinin – sallallahu aleyhi və səlləm – bu sözünü:

    “İnsanlarla “Ləə iləhə illəllah” deyənə, namaz qılıb, zəkat verənə qədər savaşmaqla əmr olundum, bunu elədikləri zaman qanlarını və mallarınını məndən qorumuş olarlar” dəlil gətirmişlər.

 

    Nəbinin – sallallahu aleyhi və səlləm - “Qul və küfr arasında namazın tərki vardır” sözünü bu mənaya təvil etmışlər: “Namazı tərk etməklə kafirin cəzasına layiq olar ki, bu da öldürülməkdir” və ya “(Namazı tərk etməyi) Halal görənə həml edilər” və ya “bu onu küfrə doğru aparar” və ya “elədiyi kafirlərin elədiyidir”. Allah ən yaxşı biləndir.”

 

    Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Sahihu Muslim bi Şərhin Nəvəvi: 2/70

Misir: 1347/1929

 

Qeyd: Gördüyümüz kimi, İmam Nəvəvi namazı tənbəllikdən tərk edənin kafir olmadığı görüşünün həm sələfin, həm xələfin cumhuruna aid olduğunu söyləyir.

Ismarıc Zeynul Abidin tərəfindən 21 may 2013 - 12:42 tarixində redaktə edildi.

[Zeynul Abidin]

Hənbəli fuqahasından Alləmə İbn Qudamə (541-620 h/ 1146-1223 m) namazı tərk edənlər haqda alimlərdən gələn rəvayətləri qeyd etdikdən sonra, belə birisinə müsəlman hökmü verilməsinin daima İslam torpaqlarında davam edən əməli bir icma olduğunu deyir:

 

    ولأنَّ ذلك إجماعُ المسلمينَ ، فإنا لا نعلَم في عصْرٍ مِن الأعْصار أحدًا مِن تاركِي الصلاةِ تُرِك تغسيلُه ، والصلاةُ عليه ، ودفنُه في مَقابرِ المسلمينَ ، ولا مُنع ورثتُه ميراثَه ، ولا مُنع هو ميراثَ مورِّثِه ، ولا فُرِّق بين زوْجينِ لترْكِ الصلاةِ مِن أحدهما ؛ مع كثرةِ تاركِي الصلاةِ ، ولوْ كان كافرًا لثبَتتْ هذهِ الأحكامُ كلُّها ، ولا نعلَم بينَ المسلمينَ خلافًا في أنّ تاركَ الصلاةِ يَجب عليه قضاؤُها ، ولو كان مرتدًا لم يجبْ عليه قضاءُ صلاةٍ ولا صيامٍ

    وأما الأحاديثُ المتقدِّمةُ فهي على سبيلِ التغليظِ ، والتشبيهِ له بالكفّارِ ، لا على الحقيقةِ

 

    "Çünki, bu (namazı tərk edənin kafir olmadığı görüşü) müsəlmanların (əməli) icmasıdır. Belə ki, biz - namazı tərk edənlərin çox olmasına baxmayaraq - hər hansı bir əsrdə namazı tərk edənlərdən bir nəfərin belə öldüyü zaman yuyulmasının, cənazə namazının qılınmasının, müsəlman qəbirstanlğına basdırılmasının tərk edildiyini bilmirik. Eləcədə onun varisləri mirasdan məhrum edilməyiblər, oda ona buraxılan mirasdan məhrum edilməyib, ikisindən biri namazı tərk etdi deyə həyat yoldaşları bir birindən ayrılmayıb.

    Əgər namazı tərk edən mürtəd sayılsaydı bu hökmlərin hamısı mütləq reallaşardı.

    Müsəlmanlar arasında, namazı tərk edənə qəzanın vacib olduğu haqda bir ixtilaf bilmirik.

    Əgər namazı tərk edən bu səbəblə mürtəd olsaydı, nə bir namazın nə də bir orucun qəzası ona vacib olmazdı.

    Yuxarıda (namazı tərk edənin kafir olduğu haqda) zikr edilən hədislər isə qorxutma və belə birisini kafirlərə bənzətmək mənasındadır, yoxsa həqiqi mənada deyil."

 

Qaynaq: İbn Qudamə: Əl Muğni: 3/357-358

Riyad: Daru Aləmil Kutub: 1417/1997

 

 

[Zeynul Abidin]

Böyük Şafi fəqihi Hafiz Zeynuddin Əl İraqi (725-806 h/1325-1404 m) "Tarhut Təsrib fi Şərhit Təqrib" adlı əsərində, namazı tərk edəni təkfir edənlərin görüşlərini və dəlillərini zikr etdikdən sonra deyir:

 

    وذهَب جمهورُ أهلِ العلمِ إلى أنه لا يكفُر بتركِ الصلاةِ إذا كان غيرَ جاحدٍ لوجوبِها ، وهو قولُ بقيّةِ الأئمةِ أبي حنيفةَ ومالكٍ والشافعيِّ ، وهي روايةٌ عن أحمدَ بنِ حنبلٍ أيضا

 

    "Elm əhlinin cumhuru/əksəriyyəti belə demişdir: (Namazı tərk edən kimsə) Vacibliyini inkar etmədiyi zaman, namazı tərk etməklə kafir olmaz.

    Bu, digər imamların – Əbu Hənifənin, Malikin, Şafinin görüşüdür. Həmçinin bu görüş İmam Əhməddən bir rəvayətdə gəlmişdir."

 

Qaynaq: Zeynuddin Əl İraqi: Tarhut Təsrib: 2/147

Beyrut: Dar İhyait Turasil Arabi

 

 

[Zeynul Abidin]

İmam Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) "Əl Məcmu" adlı əsərində, sələf və xələf alimlərinin əksəriyyətinin namazı tərk edəni kafir saymadıqlarını deyir:

 

    فرْعٌ في مذاهبِ العلماءِ فيمَن ترَك الصلاة َتكاسلاً مع اعتقادِه وجوبها : فمذهبُنا المشهورُ ما سبق أنه يُقتل حدًا ولا يكفَّر , وبه قال مالكٌ والأكثرونَ مِن السلف والخلف

    وقالت طائفة يكفَّر ويُجرى عليه أحكامُ المرتدين في كل شئ , وهو مرويٌّ عن عليِّ بنِ أبي طالبٍ , وبه قال ابن المبارك وإسحاق بن راهويهِ , وهو أصحُّ الروايتينِ عن أحمدَ , وبه قال منصورٌ الفقيهُ مِن أصحابنا كما سبَق , وقال الثوري وأبو حنيفة وأصحابه وجماعةٌ مِن أهل الكوفة والمُزَني : لا يكفَّر ولا يُقتَل , بل يعزَّر ويُحبَس حتى يصلِّيَ

 

 

    "Vacib olduğuna etiqad etdiyi halda, tənbəllikdən namazı tərk edən kimsə barədə alimlərin görüşləri haqda bab:

 

    Bizim (Şafilərin) məşhur məzhəbimiz, öncə qeyd edildiyi kimi, belə birisinin həddən öldürüləcəyi, təkfir edilməyəcəyidir.

    İmam Malikin, Sələf və Xələfin əksəriyyətinin görüşüdə belədir.

    Bir qrup isə, təkfir edilib, haqqında hər mövzuda mürtəd hökmlərinin tətbiq ediləcəyini söyləmişdir.

    Bu görüş, Əli bin Əbi Talibdən rəvayət edilmişdir. Abdullah ibnul Mubərək, İshaq bin Rahaveyh də bu görüşdədir. Bu, həmçinin Əhməddən gələn iki rəvayətin ən səhihidir.

    Bizim əshabımızdan (Şafilərdən) Mənsur Əl Fəqih də, daha öncə qeyd edildiyi kimi bu görüşdədir.

    (Sufyan) Əs Səvri, Əbu Hənifə və əshabı, Kufə alimlərindən bir qrup və (Şafinin tələbəsi) Muzəni belə demişlər: nə təkfir edilməz, nədə öldürülməz. Təzir edilər və namaz qılana qədər həbs edilər."

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Əl Məcmu: 3/16

İdarətut Tibəatil Muniriyyə

 

 

[Zeynul Abidin]

Bəzi cahillər, namaz qılmayanları təkfir etməyənlərin sadəcə əhli Rəy olduğunu, Hədis əhlindən hər kəsin belə birisini təkfir etdiyini düşünür.

Hədis əhlinin əqidəsini yazanlardan Əbu Bəkr Əl İsmaili (297-371 h/910-982 m) "İtiqadu Əimmətil Hədis" adlı kitabında əhli Hədisin bu mövzudakı ixtilafını belə izhar edir:

 

    حكم تارك الصلاة عمدًا

 

    واختلفوا في متعمِّدي تركِ الصلاةِ المفروضةِ حتى يذهَبَ وقتُها مِن غير عذرٍ ، فكفَّره جماعة لما رُوي عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال : « بين العبدِ وبين الكفرِ تركُ الصلاة » وقوله : « مَن ترَك الصلاة فقد كفَر » و : « مَن ترَك الصلاة فقد برأتْ منه ذِمّةُ الله » وتأوَّل جماعةٌ منهم . . . بذلك من تركها جاحدًا لها

 

    "Namazı qəsdən tərk edənin hökmü

 

    Alimlər, fərz namazları üzrsüz olaraq vaxtı çıxana qədər qəsdən tərk edənlər haqda ixtilaf ediblər.

    Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm – rəvayət edilən aşağıdakı hədislər səbəbilə bir qrup onları təkfir etmişdir:

    "Qulla küfr arasında namazın tərki vardır", "Kim namazı tərk edərsə küfrə düşər", "Kim namazı tərk edərsə Allahın zimməti (himayəsi) ondan uzaq olar".

    Bir qrup isə, bu hədisləri təvil edərək, namazın vacibliyini inkar edərək tərk edənlərə aid ediblər."

 

    Qaynaq: Əbu Bəkr Əl İsmaili: İtiqadu Əimmətil Hədis: 65-66

 

[Zeynul Abidin]

Hədis əhlinin əqidəsini yazanlardan Əbu Osman Əs Sabuni (373-449 h/983-1057 m) "Aqidətus Sələf və Əshabil Hədis" adlı kitabında əhli Hədisin bu haqda ixtilafından danışaraq deyir:

 

    اختلف أهلُ الحديث في ترك المسلمِ صلاةَ الفرضِ متعمداً ، فكفَّره بذلك أحمدُ بن حنبلٍ ، وجماعةٌ مِن علماءِ السلفِ رحمهم الله , وأخرَجوه به من الإسلام للخبر الصحيحِ : بين العبدِ والشركِ تركُ الصلاة فمَن ترَك الصلاةَ فقد كفَر

    وذهَب الشافعي , وأصحابه , وجماعةٌ مِن علماء السلفِ رحمة الله عليهم أجمعين إلى أنه لا يكفُر ما دام معتقِداً لوجوبها , وإنما يستوجِب القتلَ كما يستوجِبه المرتدُّ عن الإسلام , وتأوَّلوا الخبرَ من ترك الصلاة جاحداً لها

 

    "Əhli Hədis, müsəlmanın qəsdli şəkildə fərz namazını tərk etməsi haqda ixtilaf ediblər.

 

    1. Əhməd bin Hənbəl və sələfdən bir qrup alim - Allah onlara rəhmət etsin - bu səbəblə namazı tərk edəni təkfir etmiş və aşağıdakı səhih xəbərə dayanaraq onu İslam xaricində saymışlar:

    "Qulla şirk arasında namazın tərki vardır. Kim namazı tərk edərsə küfrə düşər".

 

    2. İmam Şafi, əshabı və sələfdən bir qrup alim - Allahın rəhməti hamısının üzərinə olsun - belə kimsənin namazın vacibliyinə inandığı müddətcə kafir olmadığı, lakin İslamdan çıxanın ölümə layiq olduğu kimi, ölümə layiq olduğu görüşündədirlər.

    Bu görüşdə olan alimlər, məzkur hədisi təvilə gedərək, namazın vacibliyini inkar edib tərk edən kimsəyə aid etmişlər."

 

    Qaynaq: Əbu Osman Əs Sabuni: Aqidətus Sələf və Əshabil Hədis: 278

Darul Asimə: 1419/1998

 

 

[Zeynul Abidin]

Bu mövzuda müsəlmanları ən çox narahat edənlər Muhəmməd bin Abdil Vəhhabın davamçıları olan Vəhhabilərdir. Lakin, onların bir çoxu bilmirki elə öz şeyxləridə "mürcidir". Çünki, o da vacibliyini inkar etmədikcə namazı, orucu, zəkatı və həcci tərk edənləri kafir saymadığını açıq şəkildə deyir:

 

أركانُ الإسلامِ الخمسة ، أولها الشهادتانِ ، ثم الأركانُ الأربعةُ ، فالأربعة إذا أقرَّ بها ، وترَكها تهاوناً ، فنحن وإنْ قاتلناه على فعْلها ، فلا نكفِّره بتركها ، والعلماءُ اختلفوا في كفْرِ التارك لها كسلاً مِن غيْرِ جحودٍ

ولا نكفِّر إلا ما أجْمعَ عليه العلماءُ كلُّهم ، وهو الشهادتانِ

 

"İslamın beş rüknündən ilki "iki şəhadət" kəliməsidir. Sonra digər dörd rükn gəlir.

Onları iqrar edib lakin, etinasızlığından onları tərk edərsə, onunla elədiyinə görə vuruşsaq belə bu rüknləri (Namazı, Orucu, Zəkatı, Həcci) tərk etdiyinə görə onu təkfir etmirik.

Alimlər bunları inkarla deyil tənbəllikdən tərk edənin küfründə ixtilaf etmişdir. Biz isə, ancaq bütün alimlərin (küfr olması haqda) üzərində icma etdiyi şeylər səbəbilə təkfir edirik ki, bu da "iki şəhadət" kəliməsidir."

 

Qaynaq: İbnul Qasim Ən Nəcdi: Əd Durərus Səniyyə: 1/102

1417/1996

 

 

[Zeynul Abidin]

Bəzi qaynaqlarda Şafi, bəzilərində Hənbəli olaraq tanıdılan Yəmənli alim Əbul Fadl Əs Səksəki (616-683 h/1219-1284 m) "Əl Burhən fi Mərifəti Aqaidi Əhlil Ədyən" adlı kitabında, cürbəcür firqələrin Əhli Sünnətə paxıllıqdan müxtəlif adlar verdiklərdən danışaraq deyir:
 

    وتسمِّيها المنصوريّة وهم أصحابُ عبدِ اللهِ بنِ زيدٍ مرجئةً لقولها "إن تاركَ الصلاةِ إذا لم يكنْ جاحداً لوجوبِها مسلمٌ على الصحيح من المذهب" , ويقولون : "هذا يؤدِّي إلى أن الإيمانَ عندهم قولٌ بلا عملٍ" ، وجميعُ ذلك غيرُ صحيحٍ في حقِّها ، بل هي الفرقة الهادية المهدية

 

    "... Əhli Sünnət "Şübhəsiz ki, namazı tərk edən onun vacibliyini inkar etmirsə məzhəbin səhih görüşünə görə müsəlmandır" dediyi üçün, Abdullah bin Zeydin əshabı olan Mənsuriyyə firqəsi Əhli Sünnəti mürciə adlandırır.

    Onlar belə deyirlər: "Bu görüş onu göstərir ki, Əhli Sünnət qatında iman əməlsiz olaraq sadəcə sözdür".

    Əhli Sünnət haqqında bütün bu deyilənlər həqiqətə uyğun deyil. Əksinə onlar hidayət edən və edilən bir firqədir."

 

Qaynaq: Əbul Fadl Əs Səksəki: Əl Burhən: 95-96

Məktəbətul Mənar: 1417/1996

 

    Qeyd: Gördüyümüz kimi, Əbul Fadl Əs Səksəkidə namaz qılmayanı təkfir etməməyin mürciəlik olmadığını açıq şəkildə ifadə edir.

    Səksəkinin "məzhəbin səhih görüşünə görə müsəlmandır" sözündəki "məzhəb"dən tam olaraq nə qəsd etdiyini anlamaq çətindir. Mövzunun axarından mənə aydın olan, onun bu sözlə ümumiyyətlə müəyyən məzhəbi deyil, Əhli Sünnət məzhəbini qəsd etdiyidir. Çünki, digər firqələrə cavab olaraq sadəcə bir fiqhi məzhəbin görüşünü zikr etmək münasib olmazdı. Allah daha gözəl bilir.

[Zeynul Abidin]

Maliki alimlərindən İbn Battal (v. 449 h/1057 m) rahimahullah namazın tərki haqda alimlərin mövqeyini açıqlayaraq deyir:

 

    قال ابنُ القَصَّار : وأمّا الصّلاةُ فإنّ مَذهبَ الجَماعَةِ أَنَّ مَن ترَكَها عامِدًا جاحِدًا لها فحُكمُه حُكم المرتدِّ يُسْتَتابُ ، فإنْ تابَ وإلّا قُتِل ، وكذلك جَحْدُ سائِر الفَرائِض

    وإنّما اخْتَلفوا فيمَنْ ترَكَها لِغَيْر عُذْرٍ غَيْرَ جاحدٍ لَها ، وقال : لَستُ أفْعَلها

    فمَذهبُ مالكٍ : أنْ يُقالَ له : صَلِّ ما دَامَ الوقْتُ باقِيًا" مِن الوَقتِ الذي ظَهَر عَليْه ، فَإِنْ صَلَّى تُرِكَ ، وإنْ امْتَنَع حَتَّى خَرَج الوَقْتُ قُتِلَ

    قال ابن القَصّار : واخْتلَف أصْحابُنَا ، فقال بعْضُهم : يُسْتتابُ ، فإنْ تَابَ وإلّا قُتل

    وقال بَعضُهم : يُقْتَل ؛ لِأنَّ هَذا حَدٌّ لِلهِ يُقامُ عَليه ، لَا تُسْقِطُه التَّوْبةُ بِفعْلِ الصَّلاةِ وهو بذلك فاسِقٌ ، كالزّانِي والقاتِل ، وليْس بِكافرٍ ، وبهذا قال الشّافعي

    قال الثَّوْري وأبو حنيفةَ والمُزَنِي : لا يُقْتل بِوَجهٍ ، وَيُخَلّى بَيْنهُ وبيْن اللهِ تعالى , والمَعْرُوفُ مِن مَذهَب الكُوفِيِّينَ أنَّ الإمامَ يُعَزِّرُه حَتَّى يُصَلِّيَ

    وقال أحمدُ بنُ حنبلٍ : تارِكُ الصَّلاةِ مُرْتَدّ كافرٌ ، ومَالُه فَيْءٌ لا يُورَثُ ، ويُدفَنُ في مَقابِر المُشْركينَ ، وسَواءٌ تَرَك الصَّلاةَ جاحِدًا لَها أوْ تَكاسُلاً . ووافَق الجماعةَ في سائرِ الفَرَائِض أنَّه إِذَا تَركَها لَا يَكْفُر

    واحتَجَّ الكُوفِيّونَ فقالُوا : أَجمَع العُلمَاءُ أنّ تَاركَ الصَّلاةِ يُؤمَرُ بِفعْلها ، والمرتدُّ لَا يُؤمَر بفِعلِ الصَّلاةِ ، وإنَّما يُؤمَر بالإسْلامِ ثُمّ بالصَّلاةِ . واحتَجّوا بِقوْلِه صلّى الله عليْه وسلَّمَ : خمْسُ صَلواتٍ كَتَبَهُنَّ اللهُ عَلى عِبادِه ، فمَن جاءَ بِهنَّ لَم يُضَيِّع مِنهُنَّ شَيئًا اسْتِخْفافًا بِحَقِّهِنَّ كَانَ لَه عِندَ اللهِ عَهْدٌ أنْ يُدْخِلَه الجنَّة و مَن لم يأتِ بِهنَّ فَليْسَ له عِند اللهِ عهْدٌ , إنْ شاءَ عذَّبَه ، وإنْ شاءَ أدْخَلهُ الجَنّة ، فَدلَّ أنّهُ ليْس بكافرٍ ، لأنَّ الكافرَ لا يَدخُل الجَنّة

 

    "İbnul Qassar dedi: Namaza gəlincə (bütün alimlər) topluluğunun görüşü odur ki, kim namazı qəsdən və onun fərziyyətini inkar edərək tərk edərsə, onun hökmü mürtədin hökmüdür. Tövbəyə dəvət edilər, ya tövbə edər ya öldürülər. Digər fərzləri inkar etməyin hökmüdə belədir.

    İxtilaf sadəcə onu inkar etmədən, üzürsüz olaraq "qılmıram" deyən kimsə haqqındadır.

    Malikin görüşü odur ki, ona (namazı tərk edənə) içində olduğu vaxtda belə deyilər: "Nə qədər ki vaxt var qıl". Əgər qılarsa əl çəkilər, vaxt çıxana qədər imtina edərsə öldürülər.

    İbnul Qassar dedi: "Əshabımız (malikilər) ixtilaf etmişlər. Bəziləri demişdir: "İstitabə olunar (tövbəyə dəvət edilər), ya tövbə edər ya öldürülər."

    Bəziləri isə demişdir: "(Tövbə etsə belə) öldürülər. Çünki bu Allahın onun (namazı tərk edənin) üzərinə uyğulanacaq bir həddidir. Tövbə edib namaz qılması bu cəzanı qüvvədən salmaz. Bununla belə o, kafir deyil, zina edən, qatil kimi fasiq olar. İmam Şafinin də görüşü belədir.

    (Sufyan) Əs Səvri, Əbu Hənifə və Muzəni demişlər: "Heç bir halda öldürülməz, işi Allaha həvalə edilər."

    Kufəlilərin məzhəbində bilinən görüş odur ki, imam/başçı onu namaz qılana qədər cəzalandırar.

    Əhməd bin Hənbəl demişdir: "Namazı tərk edən mürtəddir, kafirdir. Malı feydir (qənimət), miras olmaz, müşriklərin qəbirsanlığında dəfn olunar. İnkar edərək tərk etsin və ya tənbəllikdən, heç bir fərq yoxdur."

    Başqa fərzləri tərk etdiyi zaman kafir olmayacağın görüşündə isə, digər alimlərə müvafiq olmuşdur.

    Kufəlilər (Əhmədin əleyhinə) hüccət olaraq demişlər: Alimlər icma etmişlər ki, namazı tərk edən onu qılmaqla əmr olunur. Mürtəd isə namazla deyil, İslama girməklə əmr olunur.

    Həmçinin Allah Rəsulunun - salləllahu aleyhi və səlləm - bu sözünü dəlil gətirmişlər:

    "Beş namazı Allah, qulları üzərinə fərz qılmışdır. Kim onları səhlənkarlıq edərək, haqqından bir şey əskiltmədən/kamil bir şəkildə qılarsa, onu Cənnətə daxil etməsi Allah qatında onun üçün bir əhd olar.

    Kim də bu namazları qılmazsa Allah qatında onun bir əhdi olmaz. Dilərsə ona əzab edər, dilərsə onu Cənnətə daxil edər".

    Bu da dəlildir ki o kafir deyil, çünki kafir Cənnətə girməyəcək."

 

Qaynaq: İbn Battal: Şərhu Sahihil Buxari: 8/577-578

Riyad: Məktəbətur Ruşd

 

 

[Zeynul Abidin]

Şafi fəqihlərindən Şəmsuddin Əs Səxavi (831-902 h/1427-1497 m) namazı tərk edən haqqındakı rəvayətləri cəm edərək deyir:
 

    الحمْد للهِ وسُئلتُ عَن قوْلهم : تاركُ الصّلاةِ بغيرِ عُذرٍ شرْعيٍّ لا يَقبَل اللهُ توْحيدَه , وقولِهم : الصّلاةُ على النّبيِّ صَلى اللهُ عليْه وسلّم لا تُقْبَل مِن تاركِ الصّلاةِ , أهُما حَديثانِ أمْ لا ؟

 

    فقُلت : أمّا الأوّل , فقَدْ ورَد في عِدّةِ أحاديثَ إطلاقُ الكفْرِ عَلى تاركِ الصّلاةِ بغَير عُذرٍ كحديثِ جابرٍ الثّابِت في صَحيح مسلم مرفوعاً : « بيْن الرَّجلِ وبيْن الشِّركِ والكُفر ترْك الصّلاةِ » , وفي لفظٍ لغيرِه : « ليْس بيْن العبْدِ وبيْن الكفرِ إلا ترْكُ الصّلاةِ » , وكحديثِ بُرَيْدةَ , الّذي صحَّحَه غيرُ واحدٍ مِن الأئمّة مرفوعاً أيضاً : « العَهد الّذي بيْنَنا وبيْنهُم الصّلاةُ , فمَن ترَكها فقدْ كفَر » وكحديثِ أنسٍ رَفعَه : « مَن ترَك الصّلاةَ مُتعمِّداً فقدْ كفَر جِهاراً » إلى غيْرها مِن الأحاديثِ الّتي أوْرد الحافِظ الزَّكِي المُنذْريِّ كثيراً مِنها في كِتابِه "التّرغِيبِ والتّرهيبِ" , وحكَى القوْلَ بذلك عَن جماعةٍ مِن الصّحابةِ بَل سَبقه عبدُ الله بن شقيقٍ العُقيْليِّ أحدُ التّابعين حيْثُ جاء عنْه بالسّند الصّحيح أنّه قال : كان أصْحابُ محمدٍ صلى الله عليْه وسلّم رَضي الله عنْهم لا يرَوْن شيئاً مِن الأعْمالِ تَركُه كُفرٌ غيرَ الصّلاةِ

    ولكن كلُّ هذا إنما يُحمَل على ظاهرِه في حقِّ تاركها جاحداً لوجودِها مع كوْنه ممن نشَأ بين المسلمين ، لأنه يكون حينئذٍ كافراً مرتدًّا بإجماعِ المسلمين ، فإن رجَع إلى الإسلام قبُِل منه ، وإلا قُتِل

    وأمَّا مَن ترَكها بلا عذرٍ ، بل تكاسلاً مع اعتقادِ وجوبِها ، فالصحيح المنصوص الذي قطَع به الجمهور أنه لا يكفُر ، وأنه - على الصحيح أيضا - بعد إخراجِ الصلاة الواحدةِ عن وقتِها الضروريِّ كأن يترُكَ الظهْرَ مثلاً حتى تغرُبَ الشمسُ أو المغرِبَ حتى يطلَعَ الفجْرُ - يُستتاب كما يُستتاب المرتدُّ ، ثم يُقتل إن لم يتُب ، ويُغسَّل ويُصلَّى عليه ويُدفَن في مقابرِ المسلمين ، مع إجراءِ سائرِ أحكامِ المسلمين عليه ، ويؤوِّل إطلاقَ الكفرِ عليه لكوْنه شاركَ الكافر في بعضِ أحكامه , وهو وجوب القتل جمْعاً بين هذه النصوص وبين ما صحَّ أيضا عنه صلى الله عليه وسلم أنه قال: « خمسُ صلواتٍ كتَبهن الله , مَن أحْسنَ وضُوءَهُن وصَلاَّهن لِوَقتِهِنَ ، وأتَمَّ رُكوعَهنَّ وخُشُوعَهنَّ ، كان له على الله عَهدٌ أن يَغفِرَ له ، ومَن لم يَفعَلْ فليس له عند اللهِ عهدٌ ، إنْ شَاءَ غَفَرَ له ، وإنْ شَاءَ عذَّبهُ » , وقال أيضاً: « مَن مات و هو يعلَم أنَّ لا إله إلا الله دخَل الجنةِ » إلى غير ذلك ، ولهذا لم يزَلْ المسلمون يَرِثون تاركَ الصلاة ويُورِّثونه , ولو كان كافراً لم يُغفَر له ، ولم يرِثْ ولم يُورَّثْ

 

 

    "Sual – 211: Həmd Allahadır. "Şəri bir üzr olmadan namazı tərk edənin tövhidini Allah qəbul etməz", "Namazı tərk edənin Nəbiyə - sallallahu aleyhi və səlləm – salavat gətirməsi qəbul edilməz" sözlərinin hədis olub olmadığı haqda məndən soruşuldu.

 

    Cavab: Birinci sözə gəlincə bir çox hədisdə, üzr olmadan namazı tərk edən haqqında küfr kəliməsi işlədilib.

    Məsələn səhih Müslimdə mərfuən sabit olan Cabir hədisi: "İnsanla şirk və küfr arasında namazın tərki vardır". Başqa bir ləfzdə isə belə deyilir: "İnsanla küfr arasında namazın tərkindən başqa bir şey yoxdur".

    Həmçinin Bureydənin mərfu olaraq rəvayət etdiyi və bir çox imamın səhih saydığı hədisi misal vermək olar: "Bizimlə onlar arasındakı əhd namazdır. Kim namazı tərk edərsə küfrə düşər".

    Digər bir hədis isə Ənəsin mərfu olaraq rəvayət etdiyidir: "Kim namazı qəsdən tərk edərsə, açıq şəkildə küfrə düşmüş olar".

    Bu kimi bir çox hədis vardır ki, Hafiz Əz Zəki Əl Munziri "Ət Tərğib vət Tərhib" adlı kitabında bunlardan çoxunu zikr etmiş və bu görüşü bir qrup səhabədən nəql etmişdir.

    Tabiundan olan Abdullah bin Şəqiq Əl Uqeyli onu bu mövzuda qabaqlamışdır. Beləki, ondan səhih sənədlə belə dediyi rəvayət edilmişdir: "Muhəmmədin - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabı – Allah onlardan razı olsun – namazdan başqa heç bir əməlin tərkini küfr saymazdılar".

    Lakin bütün bu nəqllər ancaq o halda zahirinə (həqiqi mənada küfrə) həml olunur ki, namazı tərk edən - müsəlmanlar arasında böyümüş olmaqla bərabər - onun vacibliyini inkar edərək tərk etsin. Çünki, belə birisi bu halda müsəlmanların icmasıyla kafir və mürtəd olar. İslama dönərsə qəbul edilər. Əks halda öldürülər.

    Namazı üzrsüz, tənbəllikdən tərk edən, lakin onun vacibliyinə inanan kimsəyə gəlincə, alimlərin cumhurunun görşünə görə belə birisi kafir olmaz.

    Həmçinin (məzhəbdəki) səhih görüşə görə, bir namazı zəruri vaxtı çıxana qədər qılmayan mürtəd kimi tövbəyə dəvət edilər. Tövbə etməzsə öldürülər. Məsələn günəş batana qədər zöhr namazını və ya fəcr doğana qədər məğrib namazını tərk edən kimi.

    Lakin belə birisinin (müsəlman olduğu üçün) cənazəsi yuyular, cənazə namazı qılınar, müsəlmanların məzarlığında dəfn edilər və ümumiyyətlə müsəlmanların digər hökmləri ona icra edilər.

    Namaz qılmayan haqqında küfr kəliməsinin istifadəsini isə onlar belə açıqlayıblar ki, namaz qılmayan bəzi hökmlərdə kafirlərlə müştərəkdir. Müştərək olduqları nöqtə hər ikisinin öldürülməsinin vacib olduğudur.

    Beləcə (təkfirə işarə edən) bu nasslarla Peyğəmbərdən - sallallahu aleyhi və səlləm - səhih olaraq rəvayət edilmiş (Müsəlman olduğuna işarə edən) digər nassları cəm ediblər. İkinci qrup (namaz qılmayanın kafir olmadığına dəlalət edən) hədislərdən bəziləri:

    "Beş vaxt namazı Allah fərz qılmışdır. Kim gözəl bir şəkildə dəstəmaz alar, bu namazları vaxtında qılar, rukularını tam şəkildə edib, xuşuyla qılarsa, Allahın onu bağışlaması haqda Onun qatında əhdi olar.

    Kim bunu etməzsə, onun Allah qatında bir əhdi yoxdur. Dilərsə onu bağışlar, dilərsə əzab edər."

    Digər bir hədisdə isə deyilir: "Kim Allahdan başqa ilah olmadığını bilərək ölərsə Cənnətə daxil olar". Buna bənzər başqa hədislərdə var.

    Bu səbəblə müsəlmanlar həmişə namaz qılmayandan miras alıblar və onu mirasçı qılıblar. Əgər namaz qılmayan kafir olsaydı bağışlanmazdı, miras almaz və mirasçı buraxmazdı."

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əs Səxavi: Əl Əcvibətul Mərdiyyə fi mə Suiləs Saxavi: 817-820

Riyad: Darur Rayə: 1418

 

 

[Usuli]

Şafilərdən Siracuddin İbnul Mulaqqin (723-804 h/1323-1401 m) "Beş vaxt namaza riayət edənin Cənnətə girəcəyi, etməyənin isə Allahın diləməsi altında olması" haqda Ubədə hədisi və namaz qılmayanın İblisə qiyas edilməsi üzərinə bunları deyir:

 

وحديثُ عبادةَ يرَدُّ به على أحمدَ وقد ثبَت أنَّ الكافرَ يدخُل النارَ لا مَحالةَ ، فلا يجوز أن يُقال فيه مثلُ هذا ، فعلِمنا أنه - عليه السلام - قصَد مَن تركَها مُتكاسلًا لا جاحدًا ، ولا حجةَ لأحمدَ في إبائةِ إبليس مِن السجود وصارَ بذلك كافرًا ؛ لأنه عاندَ الله واستكبَر وردَّ عليه أمرَه مجاهِرًا بالمعصية لله ، فهو أشدُّ مِن الجاحد أو مثله ؛ لأنه جحَدها واستيقنتها نفسه

 

"Ubadə hədisi Əhmədin fikrini rədd edir. Sabitdir ki, kafir qəti şəkildə Cəhənnəmlikdir. Onun haqqında belə deyilməsi caiz deyil. Buradan anlayırıq ki, Nəbi - aleyhissəlam - inkar edərək deyil, tənbəlliklə tərk edəni qəsd edir.

İblisin səcdədən üz çevirib, kafir olmasında da Əhməd üçün bir dəlil yoxdur. Çünki o, Allaha qarşı inad edib, təkəbbürlənmiş, üsyanını açıqdan elan edərək əmrini rədd etmişdi. O sadə inkarçıdan və onun mislindəkindən daha betərdir. Çünki o, yəqin olduğu halda inkar etmişdi."

 

Qaynaq: Siracuddin İbnul Mulaqqin: Ət Təvdih: 31/533-534

Darul Fəlah: 1429/2008
 

[Usuli]

Namazın vacibliyinə inandığı halda, tənbəllikdən qılmayanın kafir olmadığı alimlərin əksəriyyətinin rəyidir. Bu görüşün cumhura aid olduğunu təsdiqləyənlərdən biridə sələfilərin məşhurlarından Abdul Aziz bin Bazdır:

 

إنما الخلافُ إذا قال : الصلاةُ واجبةٌ ، ولكن لا يُصلِّي ، هذا محلُّ الخلافِ ، يكفُر أو ما يكفُر ؟ هو يقول : الصلاة واجبةٌ ولكن أنا أتَساهل ولا أصلِّي ، فجمهورُ الفقهاءِ يقولون : لا يكفُر ، ويكون عاصياً يستتاب ، فإنْ تابَ وإلا قتل حدًّا

 

"İxtilaf sadəcə o kimsə haqqındadır ki, namazın vacib olduğunu deyir, ancaq namaz qılmır. Belə birisinin kafir olub olmaması ixtilaflıdır.

Məsələn bir kimsə deyir: Namaz vacibdir. Ancaq mən səhlənkarlıq edib qılmıram.

Fəqihlərin cumhuru/əksəriyyəti belə birinin kafir olmayacığını deyirlər. Asi sayılar, tövbə etməsi istənər. Ya tövbə edər, ya hədd olaraq öldürülər."

 

Qaynaq: Abdul Aziz bin Baz: Fətəvə Nurun aləd Darb: 4/206
 

[Usuli]

İbn Teymiyyə namazı tərk edənləri təkfir edənlərdəndir. Ancaq o, ömür boyu namaz qılmayıb, bunun üzərinə vəfat edənlərdən başqasını təkfir etmir. Yəni ömründə bir dəfə namaz qılan adam belə nəzəri olaraq İbn Teymiyyə (661-728 h/1263-1328 m) qatında kafir sayılmır:

 

فأما من كان مُصِرًّا على تركْها لا يصلي قطُّ ، ويموت على هذا الإصرارِ والتركِ فهذا لا يكون مسلماً

لكنَّ أكثرَ الناس يصَلون تارةً ، ويترُكونها تارةً ، فهؤلاءِ ليسوا يُحافظون عليها ، وهؤلاءِ تحتَ الوَعيد ، وهم الذينَ جاءَ فيهم الحديثُ الذي في السنَن حديثُ عبادةَ عن النبي - صلى الله عليه وسلم - أنه قال : خمسُ صلواتٍ كتَبهُنَّ اللهُ على العباد في اليومِ والليلةِ ، مَن حافظَ عليْهِنَّ كان له عهدٌ عند الله أن يُدخِلَه الجنةَ ، ومَن لم يُحافظْ عليْهن لم يكن له عهدٌ عند الله ، إن شاءَ عذَّبه وإن شاءَ غفَر له

 

“Namazın tərkində israr edib, heç vaxt qılmayan və bu tərk, israr üzrə vəfat edən müsəlman deyil.

Lakin insanların çoxu bəzən namaz qılar, bəzən qılmaz. Belələri namazını mühafizə edənlərdən sayılmaz və Allahın təhdidinə daxildirlər. (Allah dilərsə əzab edər, dilərsə bağışlar)

Sunəndə Ubadənin Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm - rəvayət etdiyi hədis bu kimsələr haqqındadır:

Uca Allah gün ərzində beş vaxt namazı qulları üzərinə fərz qılmışdır. Kim onları mühafizə edərsə, Allahın onu Cənnətə daxil etməsi haqda bir əhdi vardır.

Kim mühafizə etməzsə onun Allah qatında bir əhdi yoxdur. Dilərsə əzab edər, dilərsə bağışlar.”

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Əl Fətəvəl Kubra: 2/24

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1408/1987
 

[Muslih]

Malikin elmi mirasının məşhur davamçılarından İbn Sahnun (202-256 h/817-870 m) namazı tənbəllikdən tərk edənin kafir deyil, fasiq olacağı görüşünü Səhabə və Tabiunun əksəriyyətinə nisbət edir:

 

ذلك على وجْهين : إذا جحَد وجوبَها وقال : ليستْ بواجبةٍ عليَّ ولا على أحدٍ ، أو أنكَر وجوبَ الوضوءِ أو الصوْمِ أو الزكاةِ ، أو جحَد فرْضاً مِن فرائض الإسلام أيّ فرضٍ كان ، فحكْمُه حكمُ المرتدِّ يستتاب ثلاثةَ أيامٍ ، فإن لم يتبْ وتَمادى على جحْدِه قُتل كفراً ، واُختلِف في ماله ، فقيل : يكون في بيتِ مال المسلمين إن كان بيتِ المال صالحاً ، وإن كان ظلوماً غَشُوماً فيُفرَّق بين الفقراءِ والمساكين ، وقيل: ماله لورَثتِه مِن المسلمين

وإن ترك الصلاةَ تَهاوناً بها وعَجْزاً وتفريطاً ، وهو مقِرٌّ بوجوبِها ، فإنه يؤدَّب ويُعاقَب عقوبةً شديدةً ؛ لأنَّ تركَ الصلاة مِن أكبرِ الكبائر وأعْظمِ الذُّنوبِ عند الله تعالى ، وهذا إذا أقرَّ بوجوبها ووعَد بفعلها ، وإذا أقرَّ بوجوبها وامتنَع مِن أدائِها ، وقال : لا أصلي ، فإنه يُنظر إلى خروج الوقْت الذي أُمِر فيه بالصلاة ، فإن لم يصلِّها قُتل ، واُختلِف في قتْلِه ، فقيل : يُقتَل حدّاً ويُدفَن في مقابرِ المسلمين ويرِثه ورثتُه المسلمون ، لأنه مؤمنٌ عاصٍ ، وعليه جمهورُ العلماءِ من الصحابة والتابعين

وقيل: يقتَل كفْراً ولا يُدفَن في مقابرِ المسلمين ، ولا يرِثه ورَثتُه مِن المسلمين ، ويكون ماله لبيتِ مالِ المسلمين ، وهو قولُ ابن حَبيبٍ وجماعةٍ من التابعين ، وسنَدهم في ذلك قول النبي صلى الله عليه وسلم : بين العبْد المؤمِن والكافرِ تركُ الصلاة

ظاهر الحديث على أيّ وجهٍ تركَها ، وقال جمهورُ العلماء : معنى الحديثِ : إذا تركَها جاحداً لوجوبها

 

"Namazın tərki iki cürdür:

1. Bir insan namazı tərk edər və "namaz nə mənə nə heç kimə vacib deyil" deyərsə, yaxud dəstəmazın, Orucun və ya Zəkatın fərziyyətini inkar edərsə, ya da İslamın fərzlərindən hərhansı bir fərzi inkar edərsə, hökmü mürtədin hökmüdür. Üç gün tövbəyə dəvət edilər, əgər tövbəyə yanaşmaz və inkarına davam edərsə kafir olaraq öldürülər.

Belə birinin malı haqqında ixtilaf edilmişdir. Bəzilərinə görə əgər beytul mal düzgün istifadə edilirsə ora verilər. Yox beytul mal məqsədə uyğun paylaşdırılmırsa fəqir və miskinlər arasında bölüşdürülər. Digər görüşə görə malı müsəlman varislərinə aiddir.

 

2. Əgər namazı məsuliyyətsizliyindən, tənbəllik və vecsizliyindən tərk edib, lakin vacibliyini də qəbul edirsə, belə birisi tədib edilər və ağır bir şəkildə cəzalandırılar. Çünki namazın tərki uca Allah qatında ən böyük günahlardandır. Bu hökm vacibliyi qəbul edib, qılacağını vəd edən haqqındadır.

Lakin vacibliyini qəbul edib, "namaz qılmayacam" deyərək imtina edənə gəlincə, ona əmr edilən namaz vaxtının çıxmasına baxılar. Əgər vaxt bitər və qılmazsa öldürülər.

Öldürülmə səbəbi haqda ixtilaf edilib. Səhabə və Tabiun alimlərinin cumhuru/əksəriyyəti deyir: Belə birisi hədd olaraq öldürülər və müsəlman məzarlığında basdırılar. Malı da müsəlman varislərinə aiddir. Çünki o, asi bir mömindir.

Digər bir görüşə görə kafir olaraq öldürülər və müsəlman məzarlığında basdırılmaz. Müsəlman varisləri ona mirasçı olmaz. Malı beytul mala verilər. Bu, İbn Həbib və Tabiundan bir qrupun görüşüdür.

Onların bu məsələdəki dayanağı Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm - "Mömin qulla kafir arasında namazın tərki vardır" hədisidir.

Hədisin zahiri, hansı formada tərk etdiyindən asılı olmayaraq ümumilik ifadə edir. Alimlərin cumhuru isə hədisin namazın vacibliyini inkar edən haqqında olduğunu deyiblər."

 

Qaynaq: İbn Sahnun: Fətəva İbn Sahnun: 438-39

Daru İbn Qeyyim: 1432/2011