Bu mövzudakı ismarıc sayı: 2

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Daha öncə də dəfələrlə toxunduğumuz kimi, kəlimələrin Lüğəti, Örfi, İstilahi, Məcazi mənaları vardır. Kəlimənin istifadə edildiyi yerdə hansı mənada işlədildiyi anlaşılmazsa, xitab və məram anlaşılmaz. Hətta yanlış anlaşılar!

Qarşıdakı Lüğəti mənanı qəsd edərkən, kəliməni İstilahi mənada anladığınız zaman doğacaq problemə bir örnək verim. Uca Allah, Musa və yol yoldaşı haqqında buyurur:

 

قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا

 

"(Musa) dedi: Axtardığımız elə bu idi. Hər ikisi öz izlərini təqib edərək irtidad etdilər/döndülər." (Əl Kəhf: 18/64)

 

Zikr edilən ayədə, Allahın elçisi Musa - aleyhissalam - irtidadla vəsf edilir. Fəqihlərin istilahında irtidad - dindən dönmək, mürtədd olmaqdır. Halbuki, ayədə kəlimənin İstilahi yox, "geri dönmək" şəklindəki Lüğəti mənası qəsd edilib.

Bu ayənin fəqihlərin istilahı üzrə anlaşılması halında fəsadlarını düşünə bilirsinizmi?

Bunun əksi də, eyni fəsadlara səbəbdir. Şəri - İstilahi mənadakı əmrləri, Lüğəti mənada anlasaq nə olar? Uca Allah buyurur:

 

وَأَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِي

 

"Məni anmaq üçün namaz qıl!" (Ta-Ha: 20/14)

 

Namaz olaraq çevirdiyimiz "Salat" kəliməsi Lüğətdə dua mənasına gəlir. Uca Allah bu ayədə xüsusi İstilahi mənanı qəsd etmişdir. Bizlər bu ayədəki "Salat" kəliməsini, Lüğəti məna üzrə, dua olaraq anlasaq, Allahın istəyi yerinə yetirilmiş olarmı? Allahın yardımıyla bu mövzuda müstəqil bir məqalə hazırlayacayıq.

 

Nəticə etibarıyla, istər Allah və Rəsulunun, istər digərlərinin məramını, qəsdini anlamaq üçün sözün Lüğəti, Örfi yoxsa İstilahi mənada işləndiyinə diqqət etməliyik. Həmçinin müvafiq sözlərin sözügedən mənalarını da bilməliyik.

Dini  hiylələrin bir çoxu məhz bu üç məna arasındakı oyundan ibarətdir...

 

Bu səbəblə İslami kitablarda istifadə edilən bəzi İstilahları sadə dildə oxucularımıza izah etmək istədik. Beləcə oxuduqları və ya dinlədikləri kimsələrin məramını doğru şəkildə anlamış olar və bəsit dini hiylələrin qurbanına çevrilməzlər. Tövfiq yalnız Allahdandır.
 

[Usuli]

Tuləqa

 

Tuləqa (الطلقاء) - Taliq (الطليق) sözünün cəm şəklidir.

Lüğəti mənada - azad edilmiş, sərbəst buraxılmış deməkdir.

İstilahda, yəni termin olaraq, istər səhabələr, istər daha sonrakılar və İslami kitab yazarları tərəfindən daha dar mənada istifadə edilmişdir.

Bildiyimiz kimi, Rəsulullah Məkkəni fəth etdiyi zaman, oranın əhalisini əsir əhkamına tabe tutmayıb, "Gedin! Siz azad edilənlərsiniz" demişdir.

Bundan sonra, Məkkə fəthində müsəlman olanlar, səhabələr tərəfindən "Tuləqa" adlandırılmağa başladı və bu söz istilahi məna qazandı və günümüzə qədər istilahi olaraq eyni mənanı qoruyur.

Uca Allahın Qurani Kərimdə öydüyü Mühacir və Ənsar bir sinif olduğu kimi, Tuləqa da geniş mənada səhabələrin bir sinfidir. İslamı seçmək məcburiyyətində qalmış bu sinfin, daha sonrakı illərdə İslam dünyası üzərində böyük və yıxıcı bir təsiri oldu.

Muaviyə, Əbu Sufyan, Hakəm və bənzərləri bu sinfin ən uyğun örnəkləridir.

 

Tuləqa sinfi, Mühacir və Ənsar tərəfindən ilk başlarda xüsusi ehtiyatla qarşılanmış və bir çox halda "ikinci sinif" sözünün sinonimi kimi işlədilmişdir. Hz Əlinin, Muaviyə tərəfindən ona gələn elçilərə xitab edərkən Muaviyəni "Taliq oğlu Taliq" adlandırması bunun örnəyidir.

Rəsulullah səhih bir hədisdə bu sinifləndirməyə işarə edərək buyurur:

 

الطُّلَقاءُ مِن قريشٍ ، والعُتَقاءُ مِن ثَقيفٍ بعضُهم أولياء بعضٍ في الدنيا والآخرة ، والمهاجرون والأنصار بعضهم أولياء بعض في الدنيا والآخرة

 

"Qureyşin "Tuləqası" və Saqifin "Utəqası" dünyada və Axirətdə bir birinin dostudur. Mühacir və Ənsar da dünyada və Axirətdə bir birinin dostudur."

 

Hədisdə Taif və Saqifdə sərbəst buraxılanlar haqqında, köləlikdən azad olunmuşlar mənasında "Utəqa" kəliməsindən istifadə edilmişdir.

 

Gördüyümüz kimi, Tuləqa Mühacir və Ənsar sinfindən ayrı bir sinifdir. Uca Allahın Mühacir və Ənsarı öydüyü ayələrin Tuləqa və Utəqa sinfinə tətbiq edilməsi, məramın təhrifidir!
 

[Usuli]

Ənsar

 

Ənsar (الأنصار) - Dilimizdə yardımçı mənasına gələn Nasir (الناصر النصير) kəliməsinin cəm şəklidir.

Lüğəti mənada Ənsar - yardımçılar, dəstəkçilər mənasını ifadə edir. Lüğəti mənalar adətən digər mənalardan daha geniş olar. İstənilən birinə yardım edənlər, dəstək olanlar Lüğəti mənada "filankəsin ənsarı", yəni köməkçiləri adlandırıla bilər.

Qurani/Şəri termin olaraq Ənsar, səhabələrin müəyyən bir sinfini təmsil edir. Mədinəyə Hicrət edən Mühacirləri qəbul edib, onları dəstəkləyən, himayə edən bu sinif Əvs və Xəzrəc adlı iki məşhur qəbilədən mütəşəkkildir.

İslamın ən ağır günlərində verdikləri dəstəklər səbəbilə, Qurani Kərimdə və Hədislərdə haqlarında bir çox öygülər vardır. İslam iki ayaq üzərində durmuşsa, bu ayaqların biri Mühacirlər, digəri Ənsardır!

Ənsardan bir fərdi ifadə etmək üçün "Ənsari" kəliməsindən istifadə edilir. 

Örfi məna olaraq bu kəlimə, müsəlmanlar arasında yeni bir anlam qazanmışdır. Başqa ölkələrdən elm tələbi, cihad və başqa İslami çalışmalar üçün gələn müsəlmanlara dəstək olan yerli müsəlmanları tanıtmaq üçün Ənsar terminindən istifadə edilir.

 

Beləliklə Ənsar sözünün üç fərqli məqamda, bir birinə bənzəyən, lakin önəmli fərqlər daşıyan üç ayrı mənada işləndiyini deyə bilərik.

Müvafiq məqamda hansı mənada istifadə edildiyinə baxılmazsa, yanlış anlaşılmaların ortaya çıxması qaçınılmazdır.

Məsələn uca Allah Qurani Kərimdə Ənsardan razılıq bildirmişdir. Burada qəsd edilən, bir Quran termini olan Ənsardır. Bu razılıq Lüğəti və Örfi mənadakı Ənsara şamil deyildir.

Müsəlmanların örfündəki Ənsar sinfinin isə öz fəzilətləri vardır və bunun səbəbi digər əməllərdir.