Bu mövzudakı ismarıc sayı: 9

[Zeynul Abidin]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Vəlilərin kəramətinin haqq olduğu Əhli Sünnətin tamamı tərəfindən qəbul edilmiş və hətta əqidə kitablarında zikr edilmişdir.

Lakin kəramətlə bağlı bəzi nöqtələr var ki, hal hazırda insanlar onlar haqqında ixtilafdadırlar. Özünü Əhli Sünnətə nisbət edənlərin bir qismi isə formal olaraq kəramətin haqq olduğunu qəbul etməklə yanaşı real heç bir kəraməti qəbul etmirlər.

Bu mövzumuzda kəramətin möcizədən fərqi, kəramətin vəlinin öz istəyiylə vaqe olub olmayacağı, ölülərin dirildilməsi, qısa zamanda uzun məsafələr qət etmək kimi şeylərin kəramət olaraq mümkünlüyü kimi məsələlərdən danışacaq, bir sözlə kəramətin müxtəlif yönlərdən sərhədlərini müəyyən etməyə çalışacayıq. Tövfiq Allahdandır.

[Zeynul Abidin]

Hənəfi alimlərindən Muhəmməd Əbul Yusr Əl Bəzdəvi (421-493 h/1030-1100 m) kəramətin haqq olduğunu dedikdən sonra, qısa bir tərif verərək örnəklər zikr edir:

 

قال أهلُ السنةِ والجماعةِ : كراماتُ الأولياءِ حقٌ . قالتِ معتزلة والقدرية : كراماتُ الأولياء باطلةٌ غيرُ جائزةٍ

والكرامةُ أنْ يُظهِر اللهُ تعالى على يدي وليٍ من الأولياءِ شيئاً يُخالف العادةَ , نحو أنْ يذهَب الإنسانُ في ليلةٍ واحدةٍ مِن بُخارا إلى مكةَ , ويمُرَّ على وجْهِ الماءِ مِن غيرِ سَفينةٍ أو يظهَر له مالٌ مِن غيِر طبعٍ و لا كسْبٍ , لا منه ولا مِن غيره

 

"Əhli Sünnət vəl Camaat deyir: "Vəlilərin kəraməti haqqdır". Mötəzilə və Qədəriyyə isə deyir: "Vəlilərin kəraməti batil və qeyri mümkündür".

Kəramət, Uca Allahın bir vəlilin əliylə adətə müxalif olan bir şey zühur etdirməsidir. Məsələn: İnsanın bir gecədə Buxaradan Məkkəyə getməsi, gəmi olmadan su üzərində hərəkət etməsi, özlüyündə və qazanc olmadan, nə başqasından almaq surətilə nə də özündən olmamaqla mal sahibi olmaq kimi şeylər."

 

Qaynaq: Muhəmməd Əbul Yusr Əl Bəzdəvi: Usuluddin: 204

Qahirə: Əl Məktəbətul Əzhəriyyə lit Turas: 1423/2003

[Zeynul Abidin]

Alimlərin sultanı ləqəbiylə tanınan məşhur şafi fəqihi İzzuddin bin Abdis Səlam (577-660 h/1181-1262 m) bizim mövzumuzla bağlı deyir:

 

الضرْبُ الثاني : علومٌ إلهاميةٌ ، يُكشَف بها عما في القلُوب ، فيرى أحدُهم بعينيْهِ مِن الغائبات ما لمْ تجرِ العادةُ برُؤيَتِه , ويسمَع بأُذْنيْه ما لمْ تجْرِ العادةُ بسَماعِ مثلِه , وكذلك شَمُّه ومَسُّه ولَمْسُه

وكذلك يُدرِك بقلْبِه عُلومًا متعلِّقةً بالأكوانِ ، وقد أُرِيَ إبراهيمُ مَلكوتَ السمواتِ والأرضِ ، ومنهم مَن يرى الملائكةَ والشّياطينَ والبِلادَ النائيةَ ، بل ينظُر إلى ما تحْتَ الثَّرَى ، ومنهم مَن يرى السمواتِ وأفلاكَها وكَواكِبَها وشمْسَها وقمرَها على ما هي عليه ، ومنهم مَن يرى اللوْحَ المحفوظَ ويقرَأُ ما فيه . وكذلك يسمَع صَرِيرَ الأقلامِ وأصْواتَ الملائكةِ والجانِّ ، ويفهَم أحدُهم مَنْطِقَ الطَّيْرِ

فسبحانَ مَن أعَزَّهم وأدْناهم ، وأَذَلَّ آخرِينَ وأقْصاهم ، ومن يُهِنْ اللهُ فما له مِن مُكرِمٍ ، إنَّ اللهَ يفعَل ما يَشاءَ

 

"(Nəbilərə və Vəlilərə verilən elmlərdən) ikinci qismi: İlhamla alınan elmlərdir. Bu yolla qəlblərdə olan bilinər, bu elmə sahib olanlar gözləriylə adətən görülməyən qeybdəki şeyləri görərlər, qulaqlarıyla adətən eşidilməyən şeyləri eşidərlər. Qoxu alma, toxunma və hiss etmələridə beləcə qeyri adi olar.

Eləcədə bu kimsələr, qəlblərilə yaradılmışlarla əlaqəli elmləri idrak edərlər.

İbrahimə - aleyhissələm - göylərin və yerin hökmdarlığı göstərilmişdi.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, mələkləri, şeytanları, uzaq diyarları, hətta torpağın altındakıları görərlər.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, səmaları, onların orbitlərini, ulduzlarını, günəşi və ayı olduqları (orijinal) halda görərlər.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, "Əl Ləvhul Məhfuz"u görər və orada olanları oxuyar, qələmlərin qıcırtısını, mələklərin və cinlərin səslərini duyar.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, quşların dilini bilər.

Onları (Nəbilərini və Vəlilərini) izzətləndirib yaxınlaşdıran, digərlərini zəlil edib uzaqlaşdıran Allah nöqsanlardan münəzzəhdir.

Allahın alçaltdığını ucaldacaq kimsə yoxdur. Şübhəsiz ki, Allah dilədiyini edər."

 

Qaynaq: İzzuddin bin Abdis Səlam: Qavaidul Əhkəm fi İsləhil Ənəm: 1/195-196

Darul Qələm: 1421/2000
 

[Zeynul Abidin]

Müfəssir alimlərdən Fəxruddin Ər Razi (544-606 h/1150-1210 m) "Məfatihul Ğayb" adlı təfsirində "Əl Əraf" surəsi 107-ci ayənin izahında insanların xariquladə işlər barədə görüşlərinə toxunmuş və bu barədə üç məzhəb olduğunu qeyd etmişdir:

1. Mütləq şəkildə bu kimi şeylərin mümkün olacağını qəbul edən Əhli Sünnənin görüşü.

2. Mütləq şəkildə bu kimi şeylərin mümkün olmayacağını qəbul edən filosofların görüşü.

3. Bunların ola biləcəyini qismən qəbul edən Mütəzilənin görüşü.

İmam Razi Əhli Sünnənin görüşünü açıqlarkən bu kimi halların caizliyi haqda belə deyir:

 

وجوَّزوا في الأعْمى الذي يكون بالأندلس أن يُبصِرَ في ظُلْمة الليْلِ البُقْعةَ التي تكون بأقصى المشْرِقِ مع أنّ الإنسانَ الذي يكون سليمَ البَصَرِ لا يَرَى الشمْسَ الطالعةَ في ضِياءِ النهارِ , فهذا هو قولُ أصحابنا

 

"Onlar (Əhli Sünnə) Əndəlüsdə (İspanya) olan kor kimsənin, gecənin zülmət qaranlığında şərqin ən uzaq nöqtəsindəki bir yeri (Yaponya) görə biləcəyini caiz/mümkün saymışlar.

Bununla yanaşı görmə qabiliyyəti yerində olan insanın günorta vaxtı doğmuş günəşi görə bilməməsinin mümkünlüyünü də qəbul ediblər. Bu, əshabımızın görüşüdür."

 

Qaynaq: Fəxruddin Ər Razi: Məfatihul Ğayb: 14/202

Darul Fikr: 1401/1981

 

Qeyd: İmam Razi bu görüşü "Əl Fil" surəsinin təfsirində də bənzəri şəkildə ifadə etmişdir. Diləyənlər müraciət edə bilərlər.
 

[Zeynul Abidin]

Hənbəlilərdən Əhməd İbn Teymiyyə (661-728 h/ 1263-1328 m) özünün "Əl İstiğasə fir Rəddi aləl Bəkri" adlı kitabında vəli üçün uzaqdan duyma şəklində kəramətin varlığını qəbul etmişdir. Halbuki müasirlərdən onun davamçısı olduğunu iddia edən bir çox kimsə uzaqdan duyma özəlliyini Allaha xas qılaraq bunun vəliyə nisbətini şirk sayır. İbn Teymiyyə deyir:

 

فلوْ قالَ قائلٌ : سؤالُ الغائبِ حيًا وميتًا كسؤالِ الشاهدِ, فإنَّ الأنبياءَ والأولياءَ يسمَعون خِطابَ الغائبِ البَعيدِ , ويسمَع أحدُهم خِطابَ الناسِ البَعيدينَ له

قلنا : هذا مُحالٌ في العادةِ المعروفةِ , وإذا وقَع ذلك في بعضِ الصُّوَرِ كان مِن بابِ خَرْقِ العادةِ , والعادة قد تُخرَق بأن يسمَع الأدنى خِطابَ الأعلى , كما سمِع ساريةُ خِطابَ عُمَرَ : يا ساريةُ الجبَلَ ! يا ساريةُ الجبَلَ

ويجوز خَرْقُ العادةِ بالعكْسِ , لكن إثبات هذا في حقِّ معيَّنٍ لا يكون إلا بحجّةٍ تدُلُّ على وُقوعِ ذلك في حقِّه

 

"Əgər bir kimsə desə: "Uzaqda olan diri və ya ölü birindən bir şey istəmək yanında olan birindən istəmək kimidir. Çünki, Nəbilər və Vəlilər uzaqda olanların müraciətini duyar. Onlardan hərhansı biri uzaqdakı insanların ona müraciətini duyar."

 

(İbn Teymiyyənin cavabı)  Cavabən deyərik: Belə bir şey normal halda muhaldır/imkansızdır. Belə şeylər bəzi formalarda vaqe olduğu zaman, bu xarquladə (adətin pozulması/olağanüstü) babından sayılar.

Adət bəzən mərtəbəcə kiçik olanın daha böyük olanı duyması şəklində pozular. Səriyənin (bin Zuneym) Ömərin "Ya Səriyə dağa doğru! Ya Səriyə dağa doğru!" şəklindəki müraciətini eşitməsi kimi.

Adətin bunun əksinə bir formada pozulması da caizdir. (Yəni mərtəbəcə yüksək olanın daha aşağı səviyyədəkini eşitməsi)

Lakin bunun müəyyən bir şəxs barəsində sabit olması ancaq onun haqqında belə bir şeyin vaqe olmasına dəlalət edən hüccətlə mümkün olar."

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əl İstiğasə fir Rəddi aləl Bəkri: 1/150-151

Riyad: Darul Vətən: 1417/1997

[Zeynul Abidin]

Hənəfi alimlərindən Alləmə Siracuddin Əl Uşi Əl Fərğani (v. 569 h/1173 m) "Bədul Əməli" adlı əqidə qəsidəsində deyir:

 

كراماتُ الوليِّ بدارِ دنيا - لها كونٌ فهُمْ أهلُ النَّوال

"Dünyada vəlilərin kəramətləri haqqdır

Onlar lütf/vergi əhlidirlər"

 

 

Qəsidəni şərh edənlərdən Radiyyuddin Əbul Qasim bin Əl Huseyn Əl Bəkri bu bəndin şərhində deyir:

 

ولأنا نجِد أنَّ الكافرَ وهو إبليسُ يَسير في ساعةٍ واحدةٍ مِن الشرق إلى المغربِ , وسيْرُ المؤمنِ في ليلةٍ واحدةٍ إلى بيتِ الله تعالى ليس بعجيبٍ , ورأى عمرُ رضي الله عنه على المنبَرِ جيْشَه بنهاوند وقال يا ساريةَ الجبلَ الجبلَ فسمِع ساريةُ صوْتَه , وشرِب السَّمَّ خالدُ بنُ الوليد فلمْ يضُرَّه , ودعا أبو حنيفةَ فنزَلتْ عليه مائدةٌ

والمعجِزة لا تظهَر بغيرِ الدعوى , والكرامةُ تظهَر بل يجتهِد الوليُّ في كِتمانِها , ولو ادَّعى الوليُّ ذلك ذهَبتْ وَلايتُه

 

"Biz kafir olan İblisin bir saatda şərqdən qərbə getdiyini bilirik. Elə isə möminin bir gecədə Uca Allahın evinə (Kəbəyə) getməsi qərib qarşılanacaq bir şey deyildir.

Ömər - radiyallahu anh - minbərdəykən Nəhrəvənddəki ordusunu görmüş və "Səriyə dağa doğru çəkilin" demiş, Səriyədə onun səsini eşitmişdir. Xalid bin Əl Vəlid zəhər içmiş, ancaq bu ona bir zərər verməmişdi. İmam Əbu Hənifə dua etmiş ona göydən süfrə enmişdir.

Möcizə peyğəmbərlik iddiası olmadan zühur etməz. Kəramət isə belə deyil. Hətta vəli onu gizlətməyə çalışar. Əgər vəli peyğəmbərlik iddia etsə onun vəliliyi gedər."

 

Qaynaq: Mulla Əli Əl Qari: Davul Məali Şərhu Bədil Əmali (Haşiyədə): 102-103

Dəməşq: Darul Beyruti: 1432/2011
 

[Zeynul Abidin]

Şafilərdən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) bizdən öncəki ümmətlərdən zina iftirasına məruz qalan və dua edərək uşağı danışdırıb özündən töhməti uzaqlaşdıran bir abid haqqındakı hədisin şərhində deyir:

 

ومنها إثباتُ كراماتِ الأولياء وهو مذهبُ أهلِ السنة خلافاً للمعتزلة , وفيه أنَّ كراماتِ الأولياءِ قد تقَعُ باختيارِهم وطلَبِهم , وهذا هو الصحيح عند أصحابِنا المتكلمين , ومِنهم من قال : لا تقَعُ باختيارِهم وطلَبِهم

وفيه أنَّ الكراماتِ قد تكون بخوارقِ العاداتِ على جميع أنواعِها , ومنَعَه بعضُهم وادَّعى أنها تختصُّ بمثل إجابةِ دعاء ونحوِه , وهذا غلَطٌ مِن قائله وإنكارٌ للحسِّ , بل الصواب جَريانها بقلبِ الأعيانِ وإحضارِ الشيءِ مِن العدم ونحوِه

 

"Bu hədisdə kəramətlərin isbatı var. Mötəzilənin xilafına bu Əhli Sünnətin məzhəbidir. Həmçinin hədis onu göstərir ki, vəlilərin kəraməti bəzən onların öz ixtiyarları/istəkləri və tələbləri ilə vaqe olar. Bu bizim mütəkəllim əshabımız qatındakı səhih görüşdür.

Onlardan bəziləri kəramətin vəlilərin ixtiyarları/istəkləri və tələbləri ilə vaqe olmadığını söyləmişlər.

Hədisdə dəlil var ki, kəramətlər hər növüylə adətdən kənar (xariqul adəh) şeylərdən ibarət ola bilər.

Bəziləri bu fikri rədd etmiş və kəramətlərin duaya cavab verilməsi və bənzəri hallarla məhdud olduğunu iddia etmişlər. Bu, xəta və hissləri inkar etməkdir.

Əksinə doğru olan, kəramətlərin insanın formasının dəyişdirilməsi, bir şey yoxkən onun (vasitəsiz) əldə edilməsi və bənzəri şəkillərdə cərəyan etməsidir."

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Sahihu Muslim bi Şərhin Nəvəvi: 16/162-163

Muəssəsətu Qurtuba: 1414/1994

[Zeynul Abidin]

Şafi alimlərindən Təcuddin Əs Subki (727-771 h/1327-1370) "Alimlərin sultanı" ləqəbiylə tanınan məşhur Şafi fəqihi İzzuddin bin Abdis Səlamın tərcümeyi halında onu kəramətini belə zikr edir:

 

ذكرُ واقعةِ الفرنْجِ على دِمْياطَ

وكانت قبْلَ ذلك وصَلوا إلى المنصورةِ في المراكبِ واستظْهَروا على المسلمينَ , وكان الشيخُ مع العَسْكَر , وقَوِيَتِ الرِّيْح فلمَّا رأى الشيخُ حالَ المسلمين نادَى بأعلى صوْتِه مُشِيراً بيَدِه إلى الريح : "يا ريحُ خُذِيهم عدةَ مِرارٍ فعادَتِ الرَّيْحُ على مَراكب الفرنجِ فكسَّرتها

وكان الفتحُ وغرِق أكثرُ الفِرنْج وصرَخ مِن بين يدي المسلمين صارخٌ الحمدُ لله الذي أرانا في أمةِ محمدٍ - صلى الله عليه وسلم - رجلاً سُخِّر له الريحُ

 

"Avropalıların Dimyat şəhərinə yürüşü haqqında

 

Avropalılar bundan öncə gəmilərlə Mənsura şəhərinə çatıb, müsəlmanlara üstün gəlmişdilər. Şeyx (İzzuddin bin Abdis Səlam) orduyla bərabər idi. Külək gücləndi. Şeyx müsəlmanların halını görüncə, əliylə küləyə işarə edərək yüksək səslə "Ey külək! Onları yaxala" deyə dəfələrlə təkrar etdi. Külək avropalıların gəmilərinə doğru döndü və onları parçaladı. Müsəlmanlar qələbə çaldılar. Avropalıların çoxu suya qərq oldu.

Bir nəfər müsəlmanların önünə çıxıb belə səsləndi: Muhəmmədin - sallallahu aleyhi və səlləm - ümmətindən küləyin tabeçiliyinə verildiyi adamı bizə göstərən Allaha həmd olsun!"

 

Qaynaq: Təcuddin Əs Subki: Tabaqatuş Şafiiyyətil Kubra: 8/216

Qahirə: 1383/1964

[Zeynul Abidin]

Hənəfi alimi Hafiz Əbu Bəkr Əl Kələbəzi (v. 380 h/990 m) ən qədim tasavvuf qaynaqlarından sayılan "Ət Taarruf li Məzhəbi Əhlit Tasavvuf" adlı kitabında bu barədə deyir:

 

أجمعوا على إثباتِ كراماتِ الأولياء , وإن كانت تدخُل في بابِ المعجزاتِ كالمشْيِ على الماءِ وكلامِ البهائمِ وطَيِّ الأرْض وظهورِ الشيءِ في غيرِ موْضِعِه ووقتِه , وقد جاءتْ الأخبارُ بها وصحَّت الرواياتُ ونطَق بها التنزيلُ

 

"Suyun üzərində yerimək, heyvanlarla danışmaq, yerin dürülməsi (qısa zamanda böyük məsafə qət etmək mənasında), bir şeyin yeri və zamanı olmadan ortaya çıxması kimi möcizələr babından olsa belə, vəlilərin kəramətlərinin isbatı mövzusunda (Sufilər) icma etmişlər.

Bu haqda xəbərlər gəlmişdir, səhih rəvayətlər mövcuddur və Quran bunu ifadə edir."

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Kələbəzi: Ət Taarruf li Məzhəbi Əhlit Tasavvuf: 71

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə


 

Ismarıc Zeynul Abidin tərəfindən 23 fevral 2014 - 19:38 tarixində redaktə edildi.

[Usuli]

Yəqinki bir çoxunuz sələfilərin “Allahdan başqa kimsənin ölüləri dirildə biləcəyinə inanmaq şirkdir” sözünü duymusunuz. Bu nəzəriyyəyə binaən bir çox kimsənin küfrünə hökm edirlər. Bu nəzəriyyənin ən böyük müşkili Quranda vəsf edilən İsanın – aleyhissəlam – ölüləri diriltməsidir. Lakin bir çox alim, vəlilərində ölüləri dirildəcəyini söyləmişdir. Onlardan biridə İbn Teymiyyədir. Sələfilər onun da müşrik olduğuna qərar verəcəkmi?

İbn Teymiyyə (661-728 h/1263-1328 m) müxtəlif əsərlərində bu haqda danışır:

 

فيزعَمون أن الحواريِّين أو هؤلاءِ جرَت على أيدِيهم خوارقُ وقد يذكُرون أن مِنهم مَن جرى إحياءُ الموتى على يدَيه

وهذا إذا كان صحيحاً مع أن صاحبَه لم يذكُرْ أنه نبيٌّ لا يدُلّ على عصْمتِه ، فإن أولياءَ الله مِن الصحابة والتابعين بعدَهم بإحسانٍ وسائرِ أولياءِ الله مِن هذه الأمةِ وغيرِها لهم مِن خوارقِ العاداتِ ما يطول وصفُه وليس فيهم معصومٌ يجِب قبولُ كلِّ ما يقول

 

“(Xristianlar) Havarilərin və digər salihlərin kəramətləri olduğu düşüncəsindədirlər. Deyirlər ki, onlardan bəziləri ölüləri dirildiblər.

Əgər bu doğrudursa və kəramət sahibidə peyğəmbərlik iddia etmirsə, bu onun məsumluğunu göstərmir.

Çünki, bu ümmət içindəki səhabə , tabiun və digərlərindən onlar Allah dostlarının və digərlər ümmət mənsublarının da sayılmayacaq qədər çox kəraməti var. Ancaq onlardan heç kim, sözünün qəbulu vacib bir məsum deyil.”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əl Cəvəbus Sahih li Mən Bəddələ Dinəl Məsih: 2/400

Səudiyyə: Darul Asimə: 1419/1999

 

والآياتُ التي يبعَث اللهُ بها أنبياء ، قد يكون مثلُها لأنبياءِ أُخَر ؛ مثلُ إحياءِ الموتى ؛ فقد كان لغيرِ واحدٍ مِن الأنبياء

وقد يكون إحياءُ الموتى على يدِ أتباعِ الأنبياء ؛ كما قدْ وقَع لطائفةٍ مِن هذه الأمةِ ومِن أتباعِ عيسى

 

“Allahın bəzi Peyğəmbərlərə verdiyi möcizələrin bənzəri digər Peyğəmbərlərədə verilə bilər. Məsələn ölüləri diriltmək. Bir çox Nəbinin belə bir möcizəsi olmuşdur.

Hətta Nəbilərə tabe olanlar belə ölüləri dirildə bilərlər. Necəki bu ümmətdən və İsanın – aleyhissəlam – ümmətindən bir qrup bunu etmişdir.”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Ən Nubuvvət: 2/807

Riyad: Ədvəus Sələf: 1420/2000

 

بعضُ الآياتِ التي اشترَك فيها كثيرٌ مِن الأنبياءِ بخلاف إحياءِ الموتى : فإنّه اشترَك فيه كثيرٌ مِن الأنبياءِ ، بل ومِن الصالحين

 

“Bəzi möcizələrdə Nəbilərin bir çoxu ortaqdır. Ancaq ölüləri diriltmək fəqrlidir. Çünki, ölüləri həm Nəbilər, həmdə salihlər dirildə bilər.”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Ən Nubuvvət: 2/821

Riyad: Ədvəus Sələf: 1420/2000