بسم الله الرحمن الرحيم
Son dönəmdə layiq olduğu yeri göstərdiyimiz bəzi səfehlər "kolluq alləməsi" kəsilərək, sosyal şəbəkələrdə bizə "rəddiyə" vermə sevdasına tutulublar... Mütəmadi söz verib, münafiqlər kimi sözündə durmadığı üçün İslami çalışmalardan qovulanlar, bizi Muaviyə mövzusunda rəddiyyəylə təhdid edir... Məqam və mövqeydən başqa dərdi olmayan, bir gün əxi, bir gün abi olan, oturduğu stulun belə rəngini alan çayxana hörümçəkləri bizə “kafirlər haqqında enən ayələrin müsəlmana tətbiq edilməyəcəyi” dərsi verməyə çalışırlar...
Cəhalət və səfehlikləri səbəbilə içlərində ciddiyə alınıb, müzakirə ediləcək kimsə olmasada, bu məqaləmdə önəminə binaən “kafirlər haqda enən ayələrin Müsəlmanlara tətbiqi” məsələsinə toxunmaq, bu barədəki yanlış anlayışı düzəltmək istəyirəm. Faydalanacaq kimsələrə faydalı olacağı ümidiylə. Tövfiq Allahdandır.
Söylədikləri sözlərin mahiyyətini anlamaqdan məhrum edilmiş bu tayfa bilməlidir ki, “kafir haqda enən ayələr müsəlmana tətbiq edilməz” sözü təfsilata möhtacdır.
Burada iki cür yanaşma mümkündür. Əgər bununla qəsd edilən, mahiyyətcə fərqli olan fellərin bir birinə qiyas edilməyəcəyidirsə, bu doğru olmaqla bərabər, ifadə üçün yanlış sözlər seçilmişdir.
Yox əgər kafir və Müsəlmanın etdiyi hərəkət mahiyyət və əsas baxımından bir birinə müvafiq olsa belə, ayənin Müsəlmana tətbiq edilməyəcəyi qəsd edilirsə, bu sözün batilliyi açıqdır. Hər iki yanaşmanı ayələr üzərindən dəyərləndirək.
Uca Allah müşriklərin sözlərini nəql edərək buyurur:
"Allahdan başqa dost tutanlar deyərlər: Biz onlara sadəcə bizi Allaha daha da yaxınlaşdırsınlar deyə ibadət edirik" (Əz Zumər: 39/3)
Müsəlmanların bir çoxu, ilk baxışda ayədə zikr edilən əmələ bənzəyəcək şəkildə Peyğəmbərdən şəfaət diləyirlər və bu yolla Allaha yaxınlaşmağı qəsd edirlər. Ancaq bu ilk baxışdadır. Azacıq düşünüb, mahiyyətləri müqayisə etdikdə, bu iki əməlin arasını ayıracaq önəmli fərqlər ortaya çıxır.
Başqa ayələrdə də qeyd edildiyi kimi, müşriklər şəfaət istədikləri kimsələrin ilahlığına inanır, onlara ibadət etdikləri öz dillərilə deyirdilər. Müsəlmanların şəfaət diləməsində bu cür elementlər yoxdur. Müsəlmanlar belə bir şeyi prinsip olaraq rədd etdikləri kimi, işlədikləri şəfaət diləmə əməlinin mahiyyət olaraq ibadət sayılması mümkün deyil. Onlar şəfaətini tələb etdiklərinin ilah olmadığına etiqad edirlər.
Müşriklər Allahın izin vermədiyi kimsələrin şəfaətini tələb edirdilər. Ancaq Müsəlmanlar Allahın şəfaət üçün izin verdiyi kimsələrdən tələb edirlər.
Mahiyyətdə fərqli olan, təməl prinsiplərində ayrılan iki əməl bir birinə bənzədilməz, müşriklər haqqındakı bu hökm Müsəlmana tətbiq edilməz. Ona görə yox ki, əsl etibari ilə ayə kafirlər haqqındadır. Ona görə ki, iki firqənin etdiyi əməllərin mahiyyəti fərqlidir. Müzakirə etdiyimiz söz, bu mənada işlənərsə, ifadə tərzi yanlış olmaqla bərabər özü etibarıyla doğru olar.
İkinci yanaşma isə bu şəkildədir: Əgər bir Müsəlman Rəsulun ilah olduğuna inanaraq ondan şəfaət istəsə, yaxud ona ibadət etdiyini desə, bu ayənin hökmünə daxil olacağında heç bir şübhə ola bilməz. Çünki, bu halda mahiyyətlər üst üstə düşür.
Bir sözlə etibara alınacaq xüsus, ayənin kimlər haqqında olması deyil, iki əməlin mahiyyət baxımından uyuşmasıdır!
Uca Allah buyurur:
"Az bir qarşılığa satmaq üçün əlləriylə bir şey yazıb, "bu Allah qatındandır" deyənlərin vay halına! Əllərinin yazdığı şey üçün, qazandıqları üçün vay hallarına!" (Əl Bəqərə: 2/79)
Buradada eyni şəkildə iki cür yanaşma mümkündür:
Bir Müsəlman xəttat satmaq üçün öz əliylə Quranı köçürüb, bu Allah qatındandır deyərsə, mahiyyət baxımından fərqli bir əməl olduğu üçün, zahirən elə görsənsədə bu ayənin hökmünə daxil olmaz.
Ancaq bir Müsəlmanın Allah adına bir hökm uydurub, bu Allah qatındandır dediyini düşünək. Belə halda “bu Müsəlman ayədəki təhdidə layiq deyil, çünki ayə kafirlər haqqındadır” deyəndən daha səfeh kim ola bilər?
Uca Allah Əhli Kitabın içinə düşdüyü bir şirk forması haqqında buyurur: "Onlar əhbar və ruhbanlarını, Məryəm oğlu Məsihi Allahdan başqa rəbblər etdilər." (Ət Tövbə: 9/31)
Buradada iki cür yanaşma mümkündür. Alimi fiqhi bir məsələdə təqlid edən kimsə bu ayədə zikr edilən mahiyyətə daxil olmadığı üçün müşrik sayılmaz. Ancaq mahiyyət olaraq ayədə söz edilən Xristian və Yəhudilərin etdiyini edən, din adamlarının sözünü Allahın sözündən üstün tutan kimsələr onların hökmünə tabedir. Bu ayırım üçün müvafiq linkə baxıla bilər.
Uca Allah İblisin səcdədən imtina etməsi haqda buyurur:
"Mələklərə "Adəmə səcdə edin" dediyimiz zaman səcdə etdilər. Ancaq İblis üz çevirib, kibirləndi və kafirlərdən oldu." (Əl Bəqərə: 2/34)
“Namaz qılmayan müsəlman İblis kimi kafirdir, hər ikisi səcdə etməkdən imtina edib” demək mahiyyətçə fərqli şeylərin bir tutulması və batil bir qiyasdır. Çünki, İblisin səcdə etməməsi küfrünün və kibrinin, namaz qılmayan müsəlmanın səcdə etməməsi isə tənbəlliyinin məhsuludur.
Ancaq bir Müsəlman İblisin etiqadına sahib olduğu üçün səcdədən imtina edərsə, hökm baxımından İblisə tabe tutulacağı mövzusunda heç bir şübhə ola bilməz. Çünki, bu halda mahiyyətlər üst üstə düşür.
Digər növ ayələri misal verək. Uca Allah buyurur: "Şübhəsiz ki, "Allah üçün üçüncüsüdür" deyənlər kafir oldular" (Əl Maidə: 5/73)
Bir Müsəlman "Muhəmməd Allahın oğludur", "Allah üçün üçüncüsüdür" və bənzəri sözlər deyərsə, ayənin kimə aid olmasından asılı olmayaraq eyni şəkildə kafir sayılıb, dindən xaric olar.
Uca Allah buyurur: "Ey Kitab Əhli! Niyə haqqı batilə qarışdırırsız, bilərək haqqı gizləyirsiz?" (Ali İmran: 3/71)
“Bizə haqqı gizləmək caizdir. Çünki bu ayə kafirlərə müraciət edir...” deyən kimsə Allahın kitabını inkar etmişdir.
Uca Allah münafiqlərin özəlliklərindən bəhs edərkən buyurur:
"Etdikləriylə öyünən, etmədikləri üçün təriflənməyi sevənlərin əzabdan qurtulacağını zənn etmə!" (Ali İmran: 3/188)
Ayə münafiqlər haqqında olsada, zikr edilən “etmədiyiylə öyünmək” özəlliyinin hər kəs üçün qınanacaq bir şey olduğu aşikardır və bu ayəni bizim tərcümələri oğurlayıb, toplumda elm əhli görünmək istəyənlərə qarşı istifadə etməmiz tam yerində bir davranışdır!
Kafirlər haqqında enən ayələrin müsəlmanlara tətbiq edilməməsi Quranı hökmdən düşürmək, Allahın kitabını rədd etmək deməkdir. Həmçinin belə bir yanaşmaya əsasən bir müsəlman heç cür dindən çıxa bilməz. Çünki, dindən çıxanlar haqqında ayələr ona tətbiq edilmir...
Elə bir İslam alimi tapmaq mümkün deyil ki, mahiyyətlər eyni olduğu zaman kafirlər haqda ayələri müsəlmanlar üçün tətbiq etməsin. Bunun ən ağlagələn örnəyi Əqidədə təqlid məsələsi, “atalar dini” ayələrinin müsəlmanlara tətbiqidir. Ümumiyyətlə təfsir üsulundakı məşhur qaydaya görə “nüzul səbəbinin xüsusiliyi, hökmün ümumiliyinə əngəl deyildir”.
Bu cür ayələrin Müsəlmanlara tətbiqi ya qismən, ya bütünlükdə olar. Örnəkləri çoxaltmaq olar. Lakin məqalənin miqyası və hədəfin anlaşılması üçün bu miqdar yetərlidir.
Bir çoxunuz əsl etibarıyla ağıl sahibi olmadığınız üçün əqli açıqlamalar sizə yetərli gəlməz... Bu səbəblə fikrimi möhkəmləndirmək üçün bir neçə nəqli dəlil göstərmək istəyirəm.
Rəsulullahın özü və bir çox səhabə kafirlər haqqında ayələri müsəlmanlara tətbiq etmişdir.
Tirmizi və digərlərinin zikr etdiyi hədisin məzmunu belədir:
أن رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمَّا خَرَجَ إِلَى غَزْوَةِ حُنَيْنٍ مَرَّ بِشَجَرَةٍ لِلْمُشْرِكِينَ كَانُوا يُعَلِّقُونَ عَلَيْهَا أَسْلِحَتَهُمْ يُقَالُ لَهَا: ذَاتُ أَنْوَاطٍ . فَقَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ اجْعَلْ لَنَا ذَاتَ أَنْوَاطٍ كَمَا لَهُمْ ذَاتُ أَنْوَاطٍ أَنَّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا كَمَا قَالَ قَوْمُ مُوسَى (اجْعَل لنا إِلَهًا كَمَا لَهُم آلهةٌ) وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ مَنْ كَانَ قبلكُمْ
“Rəsulullah Huneyn savaşı üçün yola çıxdığı zaman müşriklərin (müqəddəs sayıb, bərəkətlənməsi üçün) üzərinə silahlarını asdıqları “zatu ənvat/asqılıq” adlanan ağaca rast gəldilər.
Ətrafındakılardan bəzisi dedi: Bizim üçün də onlarda olduğu kimi bir asqılıq təyin et!
Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: Subhənallah! Musanın qövmünün “Bizə onların ilahları kimi bir ilah təyin et!” (Əl Araf: 7/138) sözü kimi bir söz dediniz! Nəfsim əlində olana and olsun ki, sizdən öncəkilərin yoluna uyacaqsınız!”
Buxaridəki hədisdə deyilir:
أن رسولَ الله صلى الله عليه وسلم طرَقه وفاطمةَ بنتَ النبي صلى الله عليه وسلم ليلةً فقال ألا تصَلِيانِ فقلتُ يا رسولَ الله أنفسُنا بيدِ الله فإذا شاءَ أن يبعَثنا بعَثَنا فانصرَف حين قلْنا ذالك ولم يرجِع إليَّ شيئاً ثم سمعته وهو مُولٍّ يضرِب فخِذَه وهو يقول : وكان الإنسان أكثرَ شيءٍ جدلاً
“Rəsullullah – sallallahu aleyhi və səlləm – bir gecə Əli və qızı Fatimənin yanına gəlib (gecə namazını qəsd edərək) dedi: Namaz qılmırsınızmı?
Dedim: Ey Allahın elçisi! Canlarımız Allahın əlindədir. Oyanmamızı dilədiyi zaman oyadır. Biz bunu dedikdə heç bir cavab vermədən dönüb getdi. Sonra dönüb gedərkən baldırına döyərək belə dediyini eşitdim: “İnsan çox cədəlçidir.” (Əl Kəhf: 18/54)”
Hakimin, Buxari və Muslim şərtlərinə görə rəvayət etdiyi səhih hədisdə Huzeyfə bu mövqeyi gülünclüyünə işarə edir:
كنَّا عندَ حُذيفة فذكَروا {وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ} فقال رجلٌ مِن القوم : إن هذا في بني إسرائيل فقال حذيفةُ : نِعْمَ الإخوةُ بنو إسرائيل إن كان لكم الحلْوُ ولهم المرُّ ، كلَّا والذي نفسي بيده حتى تحْذُوا السنةَ بالسنةِ حذْوَ القُذَّةِ بالقذة
“Huzeyfənin yanındaydıq. “Kim Allahın endirdiyiylə hökm etməzsə kafirdir” (Əl Maidə: 5/44) ayəsindən söz açıldı və bir nəfər “bu Yəhudilər haqqındadır” dedi.
Huzeyfə dedi: Yəhudilər nə yaxşı qardaşdır. Bütün xoş şeylər sizə, acılar onlara? Xeyr! Nəfsim əlində olana and olsun sizlər bir oxun üzərindəki iki quş tükünün bir birinə bənzədiyi kimi onların yoluna uyacaqsınız!”
Təqdim etdiyimiz örnəklərdə, Allahın elçisi kiçik bir bənzəmədə zatu ənvat istəyənləri, Musadan ilah istəyən Yəhudilərlə müqayisə edir, kafirlər haqqında ayəni Müsəlmanlara tətbiq edir. Digər hədisdə kafirlər haqqında olan cədəlçilik ayəsini öz qızına oxuyur. Bu örnəklərin hər ikisi ayənin mahiyyət olaraq duruma uyğun gələn qisimlərindən, mənalarından faydalanmaqdır...
Huzeyfə isə, ayənin hökmünün ümumiliyinə diqqət çəkərək, Müsəlmanların da Allahın hökmünü Yəhudilər kimi tərk etdikləri zaman eyni hökmə tabe tutulacaqlarına işarə edir...
