Bu mövzudakı ismarıc sayı: 3

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Ölünün hansısa bir fəaliyətdə ola biləcəyi düşüncəsi müasir sələfilər qatında birmənalı olaraq şirk kimi qəbul edilir. Çünki, ölünün qadir olmadığı bir şey ona isnad edilir... Birinə qadir olmadığı xüsusiyyətləri isnad etmək isə şirkdir... Beləcə ölünün bizi gördüyünü, hadisələrdən xəbərdar olduğunu, bizim üçün dua edə biləcəyini düşünmək bu kateqoriyaya aiddir... Sələfilərin cahil təbəqəsi ümumilikdə bu görüş üzərindədir. Hətta bu kimi şeylər onların etiqadında "aksiomlar" babındandır...

Lakin, onların bəzi elm əhli, hökmü biraz yumşaldaraq bu cür şeyləri şirk yox, səfehlik adlandırır.

Müasir sələfilərin etiqad imamlarından İbn Useymin "Şərhu Mənzumətil Qavaid vəl Usul" adlı risaləsində, ölüdən şəfaət istənməsi məsələsini müzakirə edərkən, ölünün dua edə biləcəyi düşüncəsini səfehlik adlandırır:

 

 وإن من السفه أن يتصور الإنسان أن الميت يمكنه الدعاء لمن طلبه منه الميت لا يملك الدعاء ، ولا يملك أن يكشف الضر

 

"İnsanın "ölü ondan tələb edən üçün dua edə bilər" şəklində bir təsəvvürdə olması səfehlikdir. Ölü dua edə bilməz, zərəri aradan qaldıra bilməz."

 

Qaynaq: İbn Useymin: Şərhu Mənzumətil Qavaid vəl Usul: 166

 

 

İbn Useyminə görə ölünün diri üçün dua edə biləcəyini düşünmək səfehlikdir. Halbuki bu haqda hədislər məşhurdur. Məqsədim o hədislərin texnik təhlili deyil. Lakin, aşağıda İbn Useyminin imam qəbul etdiyi bəzi "səfehlərin" görüşlərini təqdim edərək, iki ehtimal arasındakı seçimi müxaliflərə buraxıram:

1. İbn Useymin öz məşhur imamlarının fikirlərindən xəbərsizdir.

2. İbn Useymin onların bu görüşünü bildiyi halda, bu fikri səfehlik adlandırmışdır. 
 

[Usuli]

Hənbəlilərdən Zeynuddin İbn Rəcəb (736-795 h/1335-1393 m) bu "səfehliyi" qəbul edərək deyir:

 

وأعمالُ الأحياءِ تُعرَض على أقاربِهم مِن الموتى فيسُرُّون بالأعمال الصالحة ، ويدعُون لأهلِها بالتوبة والزيادة

وتَسُوءهم الأعمالُ السيئةُ ، ويدعون لأهلِها بالتوبة والمراجعة

وفي ذلك آثارٌ وأحاديثُ كثيرةٌ قد ذكرتُ في "أهوالِ القبور" في موضع آخر

 

"Dirilərin əməlləri, yaxınlarından olan ölülərə ərz edilər. Onlar da dirilərin salih əməlləri üçün sevinər. Bu əməl sahiblərinin tövbəsi və salih əməlləri artırmaları üçün dua edərlər.

Pis əməllər onları üzər. Bu əməl sahiblərinin tövbə edib, dönmələri üçün dua edərlər.

Bu haqda (səhabədən nəql edilən) bir çox əsər və hədis vardır. Mən onları başqa bir yerdə, "Əhvalul Qubur" risaləsində zikr etdim."

 

Qaynaq: İbn Rəcəb: Məcmu Rəsəil İbn Rəcəb: 2/426

Əl Faruq Əl Hadisə: 1424/2003

 

Qeyd: İbn Rəcəbin işarə etdiyi kitabın tam adı bu şəkildədir: Əhvəlul Qubur və Əhvəlu Əhlihə ilən Nuşur.

Ölülərin dirilərdən xəbərdar olub, onlar üçün dua etməsi haqqında varid olan bir çox rəvayəti o kitabda sıralamışdır. Diləyənlər kitaba müraciət edə bilərlər.
 

[Usuli]

İbn Useyminin imam qəbul etdiyi kimsələrdən İbnul Qeyyim Əl Cəvziyyə (691-751 h/1292-1350) məşhur Nuniyyəsində bu "səfehliyə" belə imza atır:

 

هذا وأما عرض أعمال العبا ... د عليه فهو الحق ذو إمكان

وأتى به أثر فإن صح الحـ ... ـديث به فحق ليس ذا نكران

لكن هذا ليس مختصا به ... أيضا بآثار روين حسان

فعلى أبي الإنسان يعرض سعيه ... وعلى أقاربه مع الإخوان

إن كان سعيا صالحا فرحوا به ... واستبشروا يا لذة الفرحان

أو كان سعيا سيئا حزنوا وقا ... لوا رب راجعه إلى الإحسان

 

"İnsanların əməllərinin ona (Peyğəmbərə) ərz edilməsi haqdır, mümkündür

Bu haqda xəbərlər varid olmuşdur. Hədis səhih olduqdan sonra haqq inkar ediləcək deyil

Lakin bu sadəcə ona xas deyil, həmçinin yaxşı isnadla rəvayət edilmişdir ki

İnsanın əməli atasına, yaxınlarına, qardaşlarına ərz edilər

Əgər salih əməllər olarsa, buna sevinərlər

Əgər əməlləri pis olarsa, üzülərək belə deyərlər: Ya Rəbb! Onu salih əməllərə yönləndir!"

 

Qaynaq: İbn Qeyyim: Əl Qasidətun Nuniyyə: 184

Qahirə: Məktəbətu İbni Teymiyyə: 1417

 

Qeyd: Sadə məntiqlə yanaşsaq, ölüdən dua etməsini istəyən, ondan edə biləcəyi hətta etdiyi bir şeyi istəmiş olur. İbn Qeyyimin bu sözlərini "tövhid inqilabı keşikçiləri" necə izah edəcəklər? Ölkəmizdə evinin yolunu belə tanımayan "muvahhid" cahillərin agah olduğu bu cür tövhidi bir məsələ İbn Qeyyimə necə gizli qalıb?...
 

[Usuli]

İbn Useyminin digər bir imamı İbn Teymiyyə (661-728 h/ 1263-1328 m) bu qəbildən olan xəbərlərin çox məşhur olduğunu dedikdən sonra, Aişənin davranışını da bu xəbərlərin təsdiqi üçün örnək olaraq zikr edir:

 

وقد استفاضَتِ الأخبارُ بمعرفة الميت بحال أهلِه وأصحابِه في الدنيا ، وأن ذلك يُعرَض عليه ، وأنه يرى ويدري بما يُفعَل عنده ، ويسُرُّ بما كان حسناً ويتألَّم بما كان قبيحاً

وروي عن عائشة رضي الله عنها بعد أن دُفِن عمر رضي الله عنه  كانت تستتِر وتقول : « كان أبي وزوجي ، فأما عمرُ فأجنبيٌ » تعني أنه يَراها

 

"Ölülərin ailəsinin, dost - tanışın dünyadakı halından xəbərdar olduğu, bu bilgilərin onlara ərz edildiyi, (qəbrin) yanında edilənləri görüb, bildiyi, yaxşı əməllər səbəbilə sevinib, pis əməllərə görə üzüldükləri haqda xəbərlər çox yayğındır.

Rəvayət edilir ki, Ömər - Allah ondan razı olsun - dəfn edildikdən sonra Aişə örtünər və belə deyərdi: "Burada basdırılanlar atam və həyat yoldaşım idi. Ömər isə artıq naməhrəmdir".

Aişə bu sözlərilə (vəfat etmiş) Ömərin (qəbirdən) onu gördüyünü qəsd edirdi."

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Muxtəsarul Fətəval Misriyyə: 190

Mətbəatus Sunnətil Muhəmədiyyə

 

Qeyd: İbn Teymiyyənin sözlərində ölülərin dua etməsi ifadəsi olmasa da, məşhurluğunu qeyd etdiyi rəvayətlərin əksəriyyətində bu ifadələr mövcuddur. Rəvayətlərin məşhurluğunu qəbul etməklə, ölülərin dua etməsini də qəbulu qaçınılmazdır.

Çayxanadakı "Tövhid aslanlarının" qəbirdəki ölünün onu gördüyünü düşünərək, evin içində hicab taxan Aişənin tövhidi haqda rəyi nədir?