Bu mövzudakı ismarıc sayı: 4

[Zeynul Abidin]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Bu mövzumuzda, ailə daxilində ortaya çıxan aktual problemlər haqqında elm əhlinin görüşlərini təqdim etmək istəyirəm.

Toxunmaq istədiyim ilk məsələ, ailə qurmuş qadının öz valideynləri və həyat yoldaşı arasında tərəddüddə qalmasıdır. Bəzən valideynlərin öz istəkləri, həyat yoldaşının isə öz istəkləri olur. Qadın bunlardan hansına uymalıdır? Bunlardan hansı, qadın üzərində daha çox haqqa sahibdir?

[Zeynul Abidin]

Hənbəli alimlərindən Əhməd İbn Teymiyyə (661-728 h/1263-1328 m) bu haqda belə deyir:

 

في امرأةٍ تزوَّجتْ وخرَجتْ عن حكْمِ والديْها ، فأيُّهما أفضلُ : برُّها لوالديْها ؟ أم مطاوعةُ زوجها ؟

الجواب: الحمد لله رب العالمين ، المرأة إذا تزوجَّت كان زوجُها أمْلَكُ بها مِن أبويْها ، وطاعةُ زوجِها عليها أوْجبُ

والأحاديثُ في ذلك كثيرةٌ  ، عن النبي صلى الله عليه وسلم . وقال زيدُ بن ثابتٍ : الزوجُ سيدٌ في كتاب الله ، وقرَأ قولَه تعالى: {وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ} . وقال عمرُ بن الخطاب : النكاح رِقٌّ ، فلْينظُرْ أحدُكم عند مَن يُرِقُّ كريمتَه

وفي الترمذي وغيره عن النبي - صلى الله عليه وسلم - أنه قال: اسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ خَيْرًا فَإِنَّمَا هُنَّ عِنْدَكُمْ عَوَانٌ

فالمرأة عند زوجِها تشبِه الرقيقَ والأسيرَ ، فليس لها أن تخرُجَ مِن منزله إلا بإذْنِه سواءٌ أمَرَها أبوها أو أمُّها أو غيرُ أبويها باتفاقِ الأئمة

 

“Ailə qurub, valideynlərinin hökmü altından çıxmış qadın haqqında sual: Belə bir qadın üçün valideynlərinə yaxşılıqla məşğul olmasımı, yoxsa öz həyat yoldaşına itaətlə məşğul olmasımı daha fəzilətlidir?

Cavab: Həmd aləmlərin Rəbbi olan Allahadır. Qadın ailə qurduğu zaman həyat yoldaşı ona valideynlərindən daha çox sahibdir və həyat yoldaşına itaət onun üçün daha vacibdir. (Bəzi hədisləri zikr etdikdən sonra davamən deyir).

Bu barədə Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm - hədislər çoxdur. Zeyd bin Sabit belə demişdir: “Kişi, Allahın kitabına əsasən ağadır. Və sözünü əsaslandırmaq üçün bu ayəni oxudu: “O ikisi qadının ağasıyla qapıda qarşılaşdılar”. (Yusuf: 12/25)

Ömər bin Əl Xattab belə demişdir: “Nigah (qadın üçün) köləlikdir. Elə isə, hər kəs qızını kimə kölə etdiyinə baxsın!”

Tirmizi və başqalarının Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm - rəvayət etdiyi hədisdə buyurulur: “Qadınlara qarşı diqqətli davranın. Çünki, onlar sizin yanınızda əsirdirlər”.

Qadın həyat yoldaşının yanında əsirə bənzəyir. Həyat yoldaşının izni olmadan evindən çıxa bilməz. İstər bunu ona atası, istər anası, istərsədə başqa biri əmr etsin eynidir. Bu alimlərin ittifaqıyla belədir.”

 

Qaynaq: Əhməd bin Teymiyyə: Əl Fətəval Kubra: 3/145-147

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1408/1987

[Zeynul Abidin]

Məşhur Hənbəli fəqihi Muvəffaquddin İbn Qudəmə (541-620 h/1146-1223 m) qadının tərəddüdlü hallarda davranışı və həyat yoldaşının izni olmadan evdən çıxması haqda deyir:

 

وللزوْج منعُها مِن الخروج مِن منزِله إلى ما لها منه بدٌّ ، سواءٌ أرادتْ زيارةَ والديها ، أو عِيادتهما ، أو حُضورَ جنازةِ أحدِهما

قال أحمدُ ، في امرأةٍ لها زوجٌ وأمٌ مريضةٌ : طاعةُ زوْجِها أوجبُ عليها مِن أمِّها ، إلا أن يأذَنَ لها . وقد روَى ابن بَطة ، في "أحكام النساء" ، عن أنس ، « أنَّ رجلاً سَافَر ومنَع زوْجته مِن الخروج ، فمرِض أبوها ، فاستأذَنتْ رسولَ الله - صلى الله عليه وسلم - في عِيادة أبيها ، فقال لها رسول الله - صلى الله عليه وسلم - اتقي اللهَ ، ولا تُخالِفي زوجَك . فماتَ أبوها ، فاستأذَنتْ رسولَ الله - صلى الله عليه وسلم - في حضورِ جنازته ، فقال لها : اتقي اللهَ ، ولا تُخالفي زوجَك . فأوْحى اللهُ إلى النبيٍّ - صلى الله عليه وسلم - إني قد غفَرتُ لها بطاعة ِزوجها » . ولأنَّ طاعةَ الزوج واجبةٌ ، والعيادةُ غيرُ واجبةٍ ، فلا يجوز تركُ الواجب لما ليس بواجبٍ ؛ ولا يجوز لها الخروج إلا بإذنه ، ولكن لا ينبغي للزوج منْعُها مِن عيادة والديْها ، وزيارتِهما ؛ لأنَّ في ذلك قَطِيعةً لهما، وحمْلاً لزوْجته على مخالفتِه ، وقد أمَر اللهُ تعالى بالمعاشرةِ بالمعروف ، وليس هذا مِن المعاشرة بالمعروف

وإن كانتْ زوجتُه ذميةً ، فله منعها مِن الخروج إلى الكنِيسة ؛ لأنَّ ذلك ليس بطاعةٍ ، ولا نفْعٍ

وإن كانت مسلمةً ، فقال القاضي : له منعُها مِن الخروج إلى المساجد . وهو مذهب الشافعي . وظاهر الحديث يمنَعه مِن منعها ؛ لقول النبي - صلى الله عليه وسلم - : « لا تمْنَعوا إماءَ الله مساجدَ الله » . وروي أنَّ الزبيْر تزوَّج عاتِكةَ بنتَ زيدِ بن عمرِو بن نُفَيلٍ ، فكانت تخرُج إلى المساجد ، وكان غَيُوراً ، فيقول لها : لو صلَّيتَ في بيتك . فتقول : لا أزال أخرُج أو تمنَعني . فكرِه منْعَها لهذا الخبر

 

“Həyat yoldaşının qaçınılmaz olmayan şeylər üçün qadına evdən çıxmağı qadağan etmə haqqı var. İstər qadın valideynlərini ziyarət etmək istəsin, istər xəstə olduqları zaman ziyarətlərinə getmək istəsin, istərsədə onlardan birinin cənazə mərasiminə qatılmaq istəsin.

Əhməd, ailəli olub, anası xəstə olan bir qadın haqqında belə demişdir: “Həyat yoldaşına itaət etməsi, anasından (xidmət və ya itaətindən) daha vacibdir. Ancaq həyat yoldaşı icazə verərsə bu başqa”.

İbn Batta “Əhkəmun Nisə” adlı kitabında Ənəsdən belə bir hədis rəvayət etmişdir: “Bir adam səfərə çıxmış və gedərkən zövcəsinə evdən çıxmağı qadağan etmişdi. Qadının atası xəstələndi. Qadın Rəsulullahdan – sallallahu aleyhi və səlləm – icazə istədi. Rəsulullah ona belə dedi: “Allahdan qorx! Həyat yoldaşına müxalif davranma!”. Qadının atası vəfat etdi. Qadın cənazə mərasiminə qatılmaq üçün izin istədi. Rəsulullah ona belə dedi: “Allahdan qorx! Həyat yoldaşına müxalif davranma!”. Uca Allah Nəbiyə – sallallahu aleyhi və səlləm – belə vəhy etdi: “Həyat yoldaşına olan bu itaəti səbəbilə mən o qadını bağışladım!”.

Çünki, qadının öz həyat yoldaşına itaət etməsi vacibdir.  Xəstə ziyarəti isə vacib deyil. Vacib olmayan şey üçün vacibin tərki isə caiz deyildir. Qadının öz həyat yoldaşının icazəsi olmadan evdən çıxması caiz deyildir.

Ancaq, həyat yoldaşının da qadına öz valideynlərinin yanına xəstə ziyarəti və ya sıradan ziyarət üçün getməyi qadağan etməməsi lazımdır. Çünki, bu əməl qohumluq əlaqələrini kəsmək, qadını öz valideynlərinə müxalifətə sövq etməkdir. Halbuki Allah gözəl davranmağı əmr etmişdir. Bu davranış isə gözəl sayıla bilməz.

Əgər qadın zimmi olarsa, həyat yoldaşı onun kilsəyə getməsini əngəlləmə haqqına sahibdir. Çünki bu, itaət deyildir və heç bir faydası yoxdur.

Əgər qadın müsəlman olarsa, Qadi belə demişdir: Həyat yoldaşı onu məscidə getməkdən mən edə bilər. İmam Şafinin də görüşü budur.

Hədisin zahiri isə belə bir haqqın olmadığını göstərir: “Allahın qadın qullarının Allahın məscidlərinə getmələrinə mane olmayın.”

Rəvayət olunduğuna görə Zubeyr, Atika bint Zeyd bin Amr bin Nufeyllə evlənmişdir. Qadın məscidə gedərdi. Zubeyr qısqanc biri idi və qadına belə dedi: Kaş namazını evində qılasan. Qadın isə belə cavab verdi: Mənə bunu qadağan etmədiyin müddətcə məscidə gedərəm.  Zubeyr bu hədisə görə zövcəsinə məscidə getməyi qadağan etməyi xoş görməmişdir.”

 

Qaynaq: İbn Qudamə: Əl Muğni: 10/224

Riyad: Daru Aləmil Kutub: 1417/1997

 

 

[Usuli]

Məşhur Hənəfi fəqihi "Rəddul Muhtar" sahibi İbn Abidinin oğlu, Alauddin İbn Abidin (1244-1306 h/1828-1889 m) "Əl Hədiyyətul Alaiyyə" adlı nəfis əsərində deyir:

 

    ويُكرَه أنْ يدعُوَ الرجلُ أباه وأن تدعوَ المرأةُ زوْجَها باسمه , بل بد لا مِن لفظٍ يفيدُ التعظيمَ ك يا سيِّدي ونحوِه , لمزيد حقِّهما على الولَد والزوْجة

   
    "İnsanın öz atasını, qadının öz həyat yoldaşını adıyla çağırması (təhrimən) məkruhdur.
    "Ağam/əfəndim" və bənzəri təzim/hörmət ifadə edən sözlərlə xitab edilməlidir. Çünki, atanın övlad üzərində, yoldaşının qadın üzərində haqqı böyükdür."

    Qaynaq: Alauddin İbn Abidin: Əl Hədiyyətul Alaiyyə: 217
    Beyrut: Daru İbn Hazm: 1424/2003

   
Təliq: Toplumun və ailənin düzəninin qorunması üçün lazım olan təməl prinsiplərdən biri "hər kəsin öz yerini bilməsidir". Kiçiyin böyüyə, qadının həyat yoldaşına, əsgərin əmirinə hörmət və itaət etmədiyi bir toplumda salah ola bilməz. Çünki, hər kəsin öz yerini bilmədiyi və ya bilib qəbul etmək istəmədiyi toplumda "yer qazanma" savaşı meydana gələr.
    Bunun ən bariz şəklini günümüzdə sıx sıx dağılan ailələrdə müşahidə etmək mümkündür.
    Uca Allah, hikməti gərəyi kişini qadın üzərində hakim qılmışdır. Lakin, uca Rəbbimizin onlara rəva gördüyünü nəfslərinə rəva görməyən bir çox qadın, praktik olaraq ailə içində nüfuz mücadiləsi verir və özü üçün ən az kişi qədər söz sahibi olma statusunu əldə etməyə çalışır.
    Bu isə, bir növ özünə rəva görülən mərtəbəni bəyənməyib Allahla "münazirəyə" can atan, "yer qazanma" savaşı verən iblisin sünnətidir. Allahın təyin etdiyini pozmağa çalışmaq ancaq və ancaq fəsada apara bilər.
    Bir yerdə iki nüfuz mərkəzi olarsa orada anarxiya, narazılıq, münaqişə qaçınılmazdır ki, bu çox hallarda ailələrin dağılmasına qədər varır.
    Bu fətva, qadının öz həyat yoldaşını insani çərçivədə maksimum təzim etməsi üçün adıyla çağırmasını belə qadağan edərək, ailədə əmir və tabeçilik münasibətlərinin ən incə məsələsinə toxunur və dolayısıyla digər nöqtələrin önəmini vurğulayır.
    Onu da qeyd edim ki, Hənəfi alimləri qatında təhrimən məkruh, edənin əzaba düçar olması baxımından haramla demək olar ki, eynidir.

[Usuli]

Kişilər öz həyat yoldaşlarını hansı səbəblərlə döyə bilərlər? Bu sual bir çoxlarını maraqlandırır.

Bu haqda Hənəfi alimlərindən Alauddin Əl Haskəfi (1025-1088 h/1616-1677 m) “Əd Durrul Muxtar” adlı kitabında deyir:

 

يعزِّر المولى عبدَه والزوجُ زوجتَه على ترْكها الزينة الشرعية مع قُدْرتها عليها وتركِها غسلَ الجناية وعلى الخروج مِن المنزِل لو بغير حق وترْكِ الإجابةِ إلى الفِراش

أو كلَّمته ليسمَعها أجنبيٌ أو كشَفتْ وجْهَها لغير محرَمٍ أو كلَّمتْه

 

"Kölə sahibi (qadın) köləsini, ər öz həyat yoldaşını aşağıdakı şeylər səbəbilə (döymək və s. şəkildə) təzir edə bilər:

1. (Əri üçün) Şəri bəzənməyə imkanı olduğu halda bəzənməməsi.

2. Cənabət qüslü almaması.

3. Haqlı bir səbəb olmadan evdən çıxması.

4. Cinsi əlaqədən imtina etməsi. (Heyz, nifas, fərz oruc kimi üzrlər olmadığı halda)

5. Əriylə başqa kişi eşitsin deyə (yüksək səslə) danışması.

6. Naməhrəm kişi önündə üzünü açması.

7. Naməhrəm kişiylə danışması..."

 

Qaynaq: Alauddin Əl Haskəfi: Əd Durrul Muxtar: 319

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1423/200

 

Təliq: Təbii ki, “döymə səbəblərini” bu sayla məhdudlaşdırmaq olmaz. Çünki, həyatda bənzəri kateqoriyadan bir çox hallarla qarşılaşılır. Zikr edilən şeyləri misal olaraq qəbul etmək daha doğru olar.

Qadının namaz qılmaması onu döymək üçün səbəbdirmi? Fəqihlər bu barədə ixtilaf ediblər. Bəziləri bunu səbəb saysalarda, digərləri “qadın ancaq mənfəəti kişiyə aid olan şeylərdən dolayı döyülə bilər” prinsipinə binaən caiz saymamışlar.