Bu mövzudakı ismarıc sayı: 5

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Zamanımızda yanlış anlaşılmasının fəsadı böyük olan məsələlərdən biridə təqlid məsələsidir. Biz bu məsələnin müxtəlif yönlərilə bağlı yazılar yazaraq mövzunu qismən işiqlandırmışdıq. Bu mövzuda isə xüsusən təqlidin hökmü üzərində durmaq istəyirik.

Fiqhdə müctəhidləri təqlid etməyin hökmü nədir? Doğrudandamı bu məsələ “sələfilərin” iddia etdiyi kimi qınanıbmı?

Bu sualların cavabı üçün Əhli Sünnət alimlərinə müraciət edək. Tövfiq Allahdandır.

[Usuli]

Şafi fəqihlərindən Seyfuddin Əl Amidi (551-631 h/1156-1233 m) özünün "Əl İhkəm fi Usulil Əhkəm" adlı kitabında deyir:

 

العامِّي ومَن ليس له أهليةُ الاجتهاد ، وإن كان محصِّلاً لبعْضِ العلومِ المعتبَرة في الاجتهادِ يلزَمه اتِّباعُ قول المجتهدين والأخذُ بفتواه عند المحقِّقين مِن الأصُوليِّين

 

ومنَع مِن ذلك بعضُ معتزلةِ البغداديِّين وقالوا : لا يجوز ذلك إلا بعد أن يتبيَّنَ له صحّةُ اجتهادِه بدليله

ونُقل عن الجبَّائي أنه أباحَ ذلك في مسائلِ الاجتهاد دونَ غيرِها كالعباداتِ الخمْس

 

والمختارُ إنما هو المذهبُ الأوَّلُ ، ويدلُّ عليه النصُّ والإجماعُ والمعقولُ

أما النصُّ فقوله تعالى: { فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ } , وهو عامٌّ لكلِّ المخاطَبين ، ويجِب أن يكونَ عامًّا في السؤال عن كلِّ ما لا يُعلَم ، بحيْث يدخُل فيه محلُّ النِّزاع وإلا كان مُتناولاً لبعْض ما لا يُعلَم بعيْنه أو لا بعيْنه. . .، والأول غيرُ مأخوذٍ مِن دَلالةِ اللفْظ ، والثاني يلزم منه تخصيصُ ما فُهِم مِن معنى الأمرِ بالسؤال ، وهو طلَبُ الفائدةِ ببعضِ الصوَرِ دونَ البعض ، وهو خلافُ الأصل ، وإذا كان عامًّا في الأشْخاصِ وفي كلِّ ما ليس بمعلوم فأدنى درجاتِ قوْلِه : (فاسألوا) الجواز ، وهو خلافُ مذهبِ الخُصوم

 

وأما الإجماع : فهو أنه لم تزَلْ العامةُ في زمَن الصحابة والتابعين قبْلَ حدوثِ المخالفين يستفتُون المجتهدينَ ويتبَعونهم في الأحكام الشرعية ، والعلماءُ منهم يُبادِرون إلى إجابةِ سؤالِهم مِن غيرِ إشارةٍ إلى ذكْرِ الدليل ، ولا ينهُونهم عن ذلك مِن غير نكيرٍ ، فكان إجماعاً على جوازِ اتِّباع العامي للمجتهِد مطلقاً

 

وأما المعقول : فهو أن مَن ليس له أهليةُ الاجتهاد إذا حدَثت به حادثةٌ فرْعِيةٌ , إما أن لا يكونَ متعبِّدًا بشيءٍ ، وهو خلافُ الإجماعِ مِن الفريقَينِ وإن كان متعبِّدًا بشيءٍ , فإما بالنظَر في الدليل المثبِتِ للحكْم ، أو بالتقليد ، الأول ممتنِعٌ ؛ لأنَّ ذلك مما يُفضي في حقِّه وفي حقِّ الخلقِ أجمع إلى النظَرِ في أدلةِ الحوادثِ , والاشتغالِ عن المعايِشِ , وتعطيلِ الصنائعِ والحِرَفِ , وخَراب الدُّنيا , وتعطيلِ الحَرْثِ والنسْلِ , ورفْعِ الاجتهادِ والتقليدِ رأساً ، وهو مِن الحَرَج والإضرارِ المنفيِّ بقوله تعالى : { وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ } ، وبقوله - عليه السلام -: « لَا ضَرَرَ وَلَا ضِرَارَ فِي الْإِسْلَامِ » , وهو عامُّ في كلِّ حرَجٍ وضَرارٍ

 

"Üsulçuların mühəqqiqlərinə görə, ammi (qeyri müctəhid) və - ictihad üçün mötəbər olan bəzi elmlərə yiyələnmiş olsa belə - ictihad əhliyyəti olmayan kimsəyə, müctəhidlərin görüşünə tabe olmaq və onların fətvalarını götürmək lazımdır/vacibdir.

 

Bağdad mütəzilələrindən bəziləri bunu qadağan edərək demişlər: Alimin ictihadının doğruluğu, sual verənə dəlillə bəlli olana qədər bu caiz deyil.

Cubbəidən nəql edildiyinə görə, o bunu ictihad məsələlərində caiz saymışdır. Beş ibadət (namaz, oruc...) kimi qeyri ictihadi məsələlərdə isə caiz saymamışdır.

 

Doğru olan birinci görüşdür (yəni təqlidin vacib olduğu). Buna nass, icma və ağıl dəlalət edir.

 

Nassdan dəlilə gəlincə bu uca Allahın "...Əgər bilmirsinizsə zikr əhlindən soruşun" (Ən Nəhl: 16/43) ayəsidir. Bu ayə, bütün xitab edilənlər haqqında ümumidir və mübahisə məqamının (avama təqlidin vacibliyinin) da içinə daxil olacağı şəkildə hər bilinməyən məsələ haqqında soruşmaq barədə ümumi olması lazımdır. Əks halda özlüyündə və qeyri-özlüyündə bilinməyən məsələlərin sadəcə bir qismi üçün keçərli olar.

Birinci variant ləfzin dəlalətindən anlaşılmır. İkincidən isə sual vermə əmrindən anlaşılanın təxsisi lazım gələr ki, bu da bəzi faydanın bəzi şəkillərdə tələb edilib bəzilərində edilməməsidir. Bu isə əslə müxalifdir.

Ayə bütün şəxslər və bütün qeyri məlumlar haqqında ümumi olunca, "soruşun" sözünün ifadə etdiyi ən aşağı dərəcə caizlikdir (yəni təqlidin caiz olduğu). Bu isə müxaliflərimizin (mütəzilənin) görüşünün ziddini ortaya qoyur.

 

İcmadan dəlilə gəlincə: Müxaliflərimiz (mütəzilə) hələ ortaya çıxmadan öncə, səhabə və tabiun zamanında avamlar daima müctəhidlərdən fətva alıb, şəri hökmlər mövzusunda onlara tabe olurdular.

Alimlər dəlil zikrinə işarə etmədən, dərhal onların suallarını cavablayırdılar və avama bunu qadağan etmirdilər. Bu barədə heç bir etirazda yox idi. Bu isə amminin müctəhidə mütləq/qeydsiz-şərtsiz tabe olmasının caizliyinə dair icmadır!

 

Əqli dəlilə gəlincə: İctihad əhliyyəti olmayan kimsə yeni bir fəri/fiqhi hadisəylə qarşılaşdığı zaman ya bir şəkildə əməl edəcək və ya əməli tərk edəcək ki, bu sonucusu hər iki firqənin də icmasına müxalifdir.

Onun əməl etməsi isə iki yoldan biriylə olacaq: ya hökmü ortaya qoyan dəlilin analiziylə (ictihadla) ya da təqlidlə.

Birinci yol (analiz-ictihad) imkansızdır! Çünki bu, özü və digər insanların haqqında, yeni çıxan məsələlərin dəlillərini analiz etməyə, (beləcə) günlük məişəti tərk etməyə, sənət və peşələrin ortadan qalxmasına, dünya həyatının xarab olmasına, əkinin (kənd təsərüfatının) və nəslin/soyun fəsada uğramasına, başda isə ictihad və təqlidin ortadan qalxmasına aparar.

Bu isə, uca Allahın "Allah sizə dində heç bir çətinlik yükləmədi" (Əl Həcc: 22/78) ayəsində, Onun Rəsulunun – aleyhissəlam – "İslamda zərər və zərər vermək yoxdur" hədisində nəfy edilən çətinlik və zərər vermə cinsindəndir. Bu nasslar hər cür çətinlik və zərər vermə haqqında ümumidir. (geriyə sadəcə təqlid variantı qalır)."

 

Qaynaq: Seyfuddin Əl Amidi: Əl İhkəm fi Usulil Əhkəm: 4/278-279

Riyad: Darus Samii: 1424/2003

 

 

Təliq: İmam Amidinin sözlərindəki bəzi faydaları tərtib edək:

 

1. İmam Amidi mükəlləfləri 3 qismə bölür:

A ) Ammi.

B ) Müəyyən mötəbər elmlərə yiyələnmiş olsa belə müctəhid olmayan elm əhli.

C ) Müctəhid.

Bu bölgüdən sonra Amidi ilk ikisinə, üçüncünü yəni müctəhidi təqlid etməyi vacib sayır. Bu, Əhli Sünnətdən olan təhqiq əhli üsulçuların görüşüdür!

 

2. "Sual verən kimsə müftinin görüşünün dəlilə dayandığını bilmədən qəbul etməsi caiz deyildir" şəklində günümüzdə əsasən "sələfilər" tərəfindən müdafiə edilən prinsip mütəzilənin görüşüdür və Əhli Sünnət bu mövzuda onlara kəskin şəkildə müxalifdir. Günümüz "sələfiləri" bu sahədə mütəzilənin rəyini alaraq Əhli Sünnətə müxalif olduqları məsələlərin siyahısını birazda qabardıblar.

 

3. Amidi, "müctəhid olmayana müctəhidi təqlid vacibdir" prinsipinə həm nassdan, həm icmadan həmdə əqldən dəlillər gətirirərək sözünü ən gözəl şəkildə dəstəkləyir.

[Usuli]

Şafi alimlərindən Bədruddin Əz Zərkəşi (745-794 h/1344-1396) təqlidə münasibətinə görə insanları üç qismə bölür:

 

وفيه ثلاثة فرقةٌ أوْجبتِ التقليدَ وفرقةٌ حرَّمته وفرقةٌ توسَّطَتْ

الأولُ : فذهَب بعضُ المعتزلة إلى تحريم التقليد مطلقاً كالتقليد في الأصول , ووافَقهم ابنُ حزمٍ وكاد يدِّعي الإجماعَ على النهْي عن التقليد

قال : ونُقل عن مالكٍ أنه قال : أنا بشرٌ أخطِئ وأُصِيب فانظُروا في رأيي فما وافقَ الكتابَ والسنةَ فخُذُوا به وما لم يُوافقْ فاترُكوه

وقال عند موته : ودِدتُ أني ضُرِبتُ بكلِّ مسألةٍ تكلمتُ فيها برأي سوطاً على أنه لا صبرَ لي على السِّياط

قال : فهذا مالكٌ ينهى عن تقليدِه وكذلك الشافعي وأبو حنيفة , وقد ذكَر الشافعي عن النبي صلى الله عليه وسلم حديثا فقال بعض جُلسائه يا أبا عبدِ الله أتأخُذ به فقال : له أرأيتَ عليَّ زناراً أرأيتَني خارجاً مِن كنيسةٍ حتى تقولَ لي في حديث النبي صلى الله عليه وسلم أتأخُذ بهذا , ولم يزَل رحِمه الله في كتبِه ينهى عن تقليدِه وتقليد غيره , هكذا رواه المزني في أول مختصره عنه

وهذا الذي قالَه ممنوعٌ , وإنما نهَوْا المجتهدَ خاصةً عن تقليدِهم دونَ مَن لم يبلُغْ هذهِ الرُّتبةَ

قال القرافي : مذهبُ مالكٍ وجمهورِ العلماء وجوبُ الاجتهاد وإبطالُ التقليد لقوله { فاتَّقُوا الله مَا اسْتطعْتُم } , واستثنى مالكٌ أربعَ عشرةَ صورةً للضرُورة ,وجوبَ التقليدِ على العوامِّ وتقليدَ القائف إلى آخرِ ما ذكره

والثاني : يجب مطلقاً ويحرُم النظرُ , ونُسِب إلى بعضِ الحشَوية

والثالث : - وهو الحقُّ وعليه الأئمةُ الأربعةُ وغيرُهم - يجب على العامِّي ويحرُم على المجتهد

وقولُ الشافعي وغيرِه : "لا يحِلُّ تقليدُ أحدٍ" مرادُهم على المجتهِد

 

 

"(Təqlidə münasibətdə insanlar) üç qrupdur: Bir qrup təqlidi vacib görür, bir qrup haram sayır, bir qrup isə orta yol tutur.

1. Mötəzilə firqəsindən bəziləri, üsulda/əqidədə olduğu kimi (fəri/fiqhi məsələlərdə də) təqlidin mütləq mənada haramlığı görüşündədirlər.

Bu mövzuda İbn Hazm onlara tabe olmuş və təqlidin qadağan olunması haqda az qala icma iddia etmişdir.

O deyir: İmam Malikdən belə dediyi nəql edilmişdir: Mən bir insanam, bəzən xəta edərəm bəzən haqlı olaram. Elə isə mənim rəyimə baxın, Kitab və Sünnətə müvafiq olanı alın, müvafiq olmayanı tərk edin".

İmam Malik ölüm ayağında belə demişdir: "Şallağa dözəcək halda olmasam belə, rəyimə əsasən hökm verdiyim hər məsələyə görə mənə bir şallaq vurulmasını istəyərdim".

İbn Hazm sözlərinə davam edərək deyir: İmam Malik onu təqlid etməyi qadağan etmişdir. Eləcədə İmam Şafi və Əbu Hənifə.

İmam Şafi Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm – bir hədis zikr edir və məclis əhlindən biri ona deyir: "Səndə hədisdə deyilən görüşdəsənmi?". İmam ona deyir: "Sən mənim belimdə zünnarmı gördün? Yaxudda məni bir kilsədən çıxarkənmi gördün ki, mənə Nəbinin – sallallahu aleyhi və səlləm – hədisi haqda "səndə bu görüşdəsənmi" deyirsən?".

İmam Şafi – rahiməhullah – kitablarında özünün və başqalarının təqlid edilməsini qadağan edib. (Tələbəsi) Muzəni "Əl Muxtasar" adlı əsərinin əvvəlində ondan bu şəkil rəvayət edir. (İbn Hazmın sözləri burda bitdi)

(İbn Hazmın təqlidin mütləq qadağası haqda) söylədiyi imkansızdır. Onlar (İmam Şafi və bənzərləri) sadəcə müctəhid olanlara özlərini təqlid etməyi qadağan edirdilər. Bu mərtəbəyə çatmayanları deyil!

Qarafi deyir: "İmam Malikin və alimlərin cumhurunun görüşü ictihadın vacibliyi, təqlidin ibtalıdır. Çünki, uca Allah buyurur: "Allahdan bacardığınız qədər qorxun!"

İmam Malik, zərurət səbəbilə təqlidin on dörd formasını bu qaydadan istisna etmişdir. Avama təqlidin vacibliyi, zahiri görkəmə görə hökm verən mütəxəssisin təqlidi və s." (Qarafinin sözləri bitdi)

2. Təqlid mütləq şəkildə vacibdir və analiz/ictihad haramdır. Bu görüş Həşəviyyə firqəsindən bəzilərinə nisbət edilmişdir.

3. Təqlid ammiyə vacib, müctəhidə haramdır. Haqq olan, dörd imamın və digərlərinin üzərində olduğu görüş budur.

İmam Şafinin və digərlərinin "Heç kimin təqlid edilməsi halal deyildir" sözündən muradı, sadəcə müctəhidlərin təqlid etməsinin halal olmadığıdır."

 

Qaynaq: Bədruddin Əz Zərkəşi: Əl Bəhrul Muhit fi Usulil Fiqh: 4/563

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1421/2000

 

 

Təliqat: İçindəki çoxsaylı faydalardan tam istifadə olunması üçün onları bəndlər halında zikr etməyi məqsədə uyğu hesab edirəm:

1. Təqlidi mütləq olaraq qadağan etmək – daha öncədə qeyd edildiyi kimi – Mötəzilənin görüşüdür.

2. İbn Hazm bu mövzuda Əhli Sünnətə deyil, Mötəziləyə uymuşdur. Günümüzdə "Sələfiyyə" adlanan hərəkatın təqlid haqqındakı görüşlərinin əslini İbn Hazmın sözləri təşkil edir. Dolayısıyla onlarda bu mövzuda Mötəzilidirlər.

3. İmamlardan təqlidi qadağan edən sözlər rəvayət olunsada, bu sözlər müctəhidlər üçündür. Avama təqlid vacibdir.

4. Təqlid əslində qınanan bir şeydir. Lakin bəzən zərurətən qaçınılmaz olur.

5. Əhli Sünnətin bu məsələdəki yolu - Allaha həmd olsun ki, biz də o yoldayıq - ortadır. Müctəhidin təqlid etməsi haram, amminin təqlid etməsi vacibdir.

Müsəlmanlara tövsiyəm , alimlərdən zikr edilən sözləri və açıqlamalarını yaxşıca hifz etmələridir. Çünki, "Sələfiyyə" firqəsi öz batil yollarını yaymaq üçün Əhli Sünnət alimlərinin sözlərini, bu sözlərin açıqlamasını bilməyən avamı aldatmaq üçün sıx sıx istifadə edirlər.

[Usuli]

Müfəssirlərdən Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) "Əl Ənbiyə" surəsini təfsir edərkən deyir:

 

لمْ يختلِفِ العلماءُ أنَّ العامةَ عليها تقليدُ علمائِها، وأنهم المراد بقولِ الله عز وجل : { فَاسْأَلوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ } أجمعوا على أنَّ الأعْمى لا بدَّ له مِن تقليدِ غيرِه ممن يثِق بمَيْزِه بالقبلةِ إذا أشكلتْ عليه ؛ فكذلك مَن لا علمَ له ولا بصرَ بمعنَى ما يَدِين به لا بدَّ له مِن تقليد عالمِه ، وكذلك لم يختلفِ العلماءُ أنَّ العامةَ لا يجوز لها الفُتيا ؛ لِجهلِها بالمعاني التي منها يجوز التحليلُ والتحريمُ

 

"Avamın (müctəhid olmayanın) alimləri təqlid etməklə mükəlləf olduğu və Uca Allahın – azzə və cəllə - "...Əgər bilmirsinizsə zikr əhlindən soruşun" ayəsində avamın murad edildiyi mövzusunda alimlər ixtilaf etməmişlər.

Alimlər icma ediblər ki, kor kimsə qiblənin yönünü qarışdırdığı zaman, qibləni bildiyinə güvəndiyi kimsələrdən birini təqlid etməsi qaçınılmazdır.

Eyni şəkildə, necə əməl edəcəyi barədə elmi və bəsirəti olmayan kimsənin də, bunu biləni təqlid etməsi qaçınılmazdır.

Eyni şəkildə, avamın (müctəhid olmayanın) fətva verməsinin caiz olmadığında da ixtilaf etməyiblər.

Çünki avam, halal və haram qılmanın hansı xüsuslarda caiz olacağını bilməz."

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Camiu li Əhkəmil Quran: 14/179

Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

[Usuli]

Hənbəli alimlərindən Muvəffəquddin İbn Qudamə (541-620 h/ 1146-1223 m) müctəhid səviyyəsinə gəlməmiş birinin üzərinə təqlidin vacib olması haqda belə deyir:

 

وأما التقليدُ في الفروعِ , فهو جائزٌ إجماعًا. فكانتْ الحجةُ فيه الإجماعُ . ولأنَّ المجتهِدَ في الفروعِ إما مُصِيبٌ ، وإما مُخطئ مٌثابٌ غيرُ مأثومٍ ، بخلافِ ما ذكرناه

فلهذا جازَ التقليدُ فيها، بل وجبَ على العامِّي ذلك

وذهَب بعضُ القدريّةِ إلى أن العامّةَ يلزَمهم النظرُ في الدليلِ في الفروعِ أيضًاوهو باطلٌ بإجماعِ الصحابة ؛ فإنهم كانوا يُفتُون العامّةَ ، ولا يأمُرونهم بنيْلِ درجةِ الاجتهاد ، وذلك معلومٌ على الضرورةِ والتواترِ مِن علمائهم وعوامِّهم

ولأنَّ الإجماعَ منعقِدٌ على تكليفِ العامِّي الأحكامَ ، وتكليفه رتبةَ الاجتهادِ يُؤدي إلى انقطاعِ الحَرْثِ والنَّسْلِ، وتعطيلِ الحِرَفِ والصنائعِ ، فيُؤدِّي إلى خرابِ الدنيا

ثم ماذا يصنَع العامِّي إذا نزَلتْ به حادثةٌ إن لم يثبُتْ لها حكمُ إلى أن يبلُغَ رتبةَ الاجتهادِ ، فإلى متى يصير مجتهدًا ؟ ولعله لا يبلُغ ذلك أبدًا ، فتُضيَّع الأحكامُ

فلم يبقَ إلا سؤالُ العلماءِ ، وقد أمَر اللهُ تعالى بسؤالِ العلماءِ في قولِه تعالى : فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ

 

"Furuda (fiqhdə) təqlidə gəlincə bu icmayla caizdir. Çünki bu mövzuda hüccət icmadır. Həmçinin furuatda ictihad edən kimsə (yuxarıda) zikr etdiyimizdən (əqidədən) fərqli olaraq ya isabət etmişdir, yada xəta etmiş, lakin savab almışdır.

Bu səbəblədə furuda təqlid caiz, hətta ammi (müctəhid olmayan) kimsə üçün vacibdir!

Bəzi Qədərilər, avamın furuatda da dəlillər üzərində analiz aparmasının gərəkli olduğunu söyləmişlər.

Bu görüş səhabənin icmasıyla batildir! Çünki, onlar avama fətva verər və avama müctəhid mərtəbəsinə çatmağı əmr etməzdilər! Bu onların (səhabələrin) alimlərindən və avamlarından zərurət və təvatürlə bilinən bir şeydir.

Həmçinin amminin (müctəhid olmayanın) hökmlərlə mükəlləf olduğu haqda icma mövcuddur. Amminin ictihadla mükəlləf tutulması (bunla məşğul olub digər işlərdən uzaq qalacağı üçün) əkinin və nəslin kəsilməsinə, sənətlərin və sənayenin ortadan qalxmasına və nəticədə dünyanın xarab olmasına/anarxiyaya gətirib çıxarar.

Ayrıca (ayə və hədislərdə) hökmü sabit olmamış bir məsələ ortaya çıxdığı zaman, ictihad mərtəbəsinə çatana qədər ammi necə davranacaq? Nə qədər müddətə müctəhid mərtəbəsinə varacaq? Bəlkədə o heç vaxt bu mərtəbəyə varmaz və nəticədə hökmlər zay edilər.

(Mükəlləf olduğu hökmləri öyrənib əməl etməsi üçün) Geriyə ancaq alimlərdən soruşmaq yolu qalır. Uca Allah alimlərdən soruşmağı bu ayədə əmr etmişdir:

"... Əgər bilmirsinizsə, zikr əhlindən soruşun." (Əl Ənbiya: 21/7)."

 

Qaynaq: İbn Qudamə: Ravdatun Nazir və Cunnətul Munazir: 2/382-383

Muəssəsətur Rəyyan: 1423/2002

[Usuli]

Maliki məzhəbindən olan böyük üsulçu Şihabuddin Əl Qarafi (v. 684 h/1285 m) bu məsələ haqqında belə deyir:

 

أما مَن ليس بمجتهدٍ فلا يجوز له العملُ بمقتضى حديثٍ وإن صحَّ عنده سندُه ، لاحتمالِ نَسْخه وتقييدِه وتخصيصِه وغيرِ ذلك مِن عوارضِه التي لا يضبِطها إلا المجتهدون ، وكذلك لا يجوز للعامي الاعتمادُ على آياتِ الكتاب العزيزِ لما تقدَّم

بل الواجبُ على العامي تقليدُ مجتهدٍ مُعْتَبرٍ ليس إلا ، لا يُخلِّصه مِن الله تعالى إلا ذلك ، كما أنه لا يخلِّص المجتهدَ التقليدُ

 

"Müctəhid olmayan kimsənin - sənədi ona görə səhih olsa belə - hər hansı bir hədisin gərəyiylə əməl etməsi caiz deyildir!

Çünki, ortada nəsx, təqyid, təxsis və ya hədislə əmələ əngəl olacaq digər əngəllərin varlığı ehtimal daxilindədir ki, bunları ancaq müctəhidlər bilər!

Eyni səbəblə amminin/qeyri müctəhidin müqəddəs Quranın ayələrinə əsaslanmasıda caiz deyildir!

Ammiyə vacib olan, mötəbər bir müctəhidi təqlid etməkdir, onun başqa yolu yoxdur! Təqlid müctəhidi qurtarmadığı kimi, amminidə uca Allah qatında məsuliyyətdən bundan (təqliddən) başqa şey qurtarmaz."

 

Qaynaq: Şihabuddin Əl Qarafi: Şərhu Tənqihil Fusul: 295

Beyrut: Darul Fikr: 1424/2004