Və Aleykumussalam. Bəli zikr edilən sözlər İbn Rəcəbin “Fədlu İlmis Sələf alə İlmil Xaləf” adlı kiçik risaləsində zikr edilir. Fikir bildirmədən öncə müvafiq qismin tərcüməsini təqdim etmək istəyirəm. İbn Rəcəb həmin risalədə deyir:
وربما أدى التدقيق فيه إلى إساءة الظن بمحاريب المسلمين في أمصارهم ، كما وقع ذلك كثيرا من أهل هذا العلم قديما وحديثا ، وذلك يفضي إلى اعتقاد خطأ الصحابة والتابعين في صلاتهم في كثير من الأمصار وهو باطل
وقد أنكر الأمام أحمد الاستدلال بالجدي ، وقال : إنما ورد ما بين المشرق والمغرب قبلة . يعني لم يرد اعتبار الجدي ونحوه من النجوم
“(Astronomiya elmində) tədqiqat aparmaq bəzən müsəlmanların öz bölgələrindəki mihrabları haqda pis zənnə vəsilə olur. Necəki bu elmlə məşğul olanlarda bu kimi şeylər əvvəllərdə, indidə vaqe olur. Buda səhabə və tabiunun öz bölgələrinin çoxunda namazda (qibləyə yönəlmədə) xəta etdiyi düşüncəsinə aparır. Bu isə batildir.
İmam Əhməd qiblə təyinində qütb ulduzuna əsaslanmağı rədd etmiş və belə demişdir: Hədisdə ancaq bu şəkil gəlib “Gündoğanla günbatanın arası qiblədir”. Yəni hədisdə qütb ulduzuna və bənzəri ulduzlara əsaslanmaq gəlməyib...”
Bu sözlərə münasibətimiz gəlincə onları belə sıralamaq mümkündür:
1. İbn Rəcəbin yanaşması çox anormaldır. Əgər bizlər müəyyən dünyəvi bilgilərdə dərinləşər vəya günümüzün təbirincə yeni texnologiyalarla qiblə təyin edərsək o zaman qədim məsçidlərdə qiblənin yanlış olduğu ortaya çıxar, bu isə böyüklərimiz haqda pis zəndir. Halbuki burada pis zənn ediləcək bir şey yoxdur. Hər kəs əlində olan imkanlarla qiblə təyin edər və xəta etmiş olsa belə kimsə bu mövzuda qınanmaz. Yəni İbn Rəcəbin sözləri hər iki baxımdan da yanlışdır. Bu kimi şeylər pis zənn səbəbi deyil və kiminsə xətası ortaya çıxmasın deyə əlimizdəki müasir üsullardan istifadə etməyi tərk edə bilmərik. Çünki ortada bir xəta və bunu düzəltmə imkanımız varsa onu istifadə etməliyik. Yoxsa “atalarımızı belə gördük...” deməməliyik.
2. Əhməddən nəql etdiyi sözə gəlincə bəzi məzhəb müntəsiblərinin öz imamlarına problemli sözlər nisbət etməkdə yarışmalarını anlamaqda çətinlik çəkirəm... Bu sadəcə Hənbəlilərdə deyil başqa məzhəblərdə də rast gəlinən bir sindromdur. Bir çox müfəssir təfsirinin həcmini artırmaq üçün içini xurafatla doldurduğu kimi, bəziləridə sanki “kimin imamından çox nəql gəlib” yarışına giriblər.
Bu söz, müəllifinin kimliyindən asılı olmayaraq köklü şəkildə problemli və batildir. Həm dini, həm dünyəvi yöndən batildir.
Bu sözlərində Əhməd bin Hənbəl ulduzlarla qiblə təyinini rədd edir. Halbuki uca Allah öz kitabında ulduzların istiqamət təyinində əsas alına biləcəyini, hətta yaradılış məqsədlərindən birinin bu olduğunu vurğulayaraq buyurur:
وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ
“Qurunun və gecənin zülmətində yolunuzu tapasınız deyə ulduzlar yaradan odur.” (Əl Ənam: 6/97)
وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ
“Başqa əlamətlər də yaratmışdır. Ulduzlarla yollarını taparlar.” (Ən Nəhl: 16/16)
Beləcə ulduzların istiqamət göstəricisi olması Allahın kitabıyla açıq şəkildə sabit olmuşdur. Bu, dini yöndən ilk batillikdir.
Digər tərəfdən hədisin o şəkildə gəlməsi heç bir şəkildə başqa metodlardan istifadə etməyi qadağan etmir. Düşünün ki, hədisdə rəsulullahın mis qabdan su tökərək dəstəmaz alması qeyd edilir. Bu məgər plastik qabdan tökülən suyla dəstəmaz almağı qadağanmı edir? Günbatan və gündoğanda Allahın ulduzlar kimi əsas qıldığı əlamətlərdəndir.
Hədisin özünə gəlincə, yanlış anlaşılması dünyəvi bilginin azlığından irəli gəlir. Çünki bütün ölkələrdə qiblə şərqlə qərb arasında olmaz. Bu yəqinən bilinən bir şeydir. Bu barədə şərh kitablarında yetərincə məlumat vardır.
Bu kimi şeylərin öz imamlarına nisbət edilməsi faydadan çox zərər doğurur və ağla haqlı suallar gətirir... Əhmədə nisbət edilən bu kimi batil şeylər çoxdur. Onlardan ən məşhuru İbn Teymiyyənin ona nisbət etdiyi “şəri məsələləri çözə bilməyəndə mücahidlərə müraciət edin” tövsiyəsidir ki, batilliyi aşkardır.
Əslində bu kimi məsələləri bir mövzuda toplayıb təhlil etmək və nisbət sisteminin necə anormal işlədiyini, insanların ağıllarının necə ələ salındığını göstərib onlara əqli analizlər vasitəsilə bu kimi şeyləri seçə bilmələrini öyrətmək yerində olardı. Təssüf ki, bu problemə sadəcə Hənbəlilərdə deyil bütün məzhəblərdə rast gəlinir. Təməlində isə “böyüklərə qarşı çıxmama” və bənzəri xəstəliklər yatır. Tövfiq Allahdandır.
