Bu mövzudakı ismarıc sayı: 8

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Müasir "əsassız təkfir" məzhəbinin qaim olmasında əsas faktorlardan biri təkfirçinin özünün arxasına dayanmış "təkfir qılıncı"ndan olan qorxusudur.

Beləki, bəzi qardaşlar küfr olmasında şübhə meydana gələn əməllər işləyirlər. Digər bir qrup isə bunları təkfir etməmələri halında özlərinin küfrə düşəcəyindən qorxur və "şübhəliləri" təkfir edirlər. Bir mənada arxalarına dayanan qılınc onları kəsər qorxusuyla, önlərindəkini kəsirlər. Dünyada kimlərinsə gözündən düşməmək üçün öz Axirətlərini riskə atırlar. Onlar "kim kafiri təkfir etməzsə özüdə kafirdir" qaydasına əsaslanır, bu qaydanı doğru anlamamaqla bərabər digər qaydaları unudurlar!

Bəs "şübhəliləri" təkfir edib "qurtulmaqmı", yoxsa ehtiyat etməkmi lazımdır?

Hansı yol daha uyğundur? Elm əhlinin bu mövzudakı tövsiyələri nədir?

 

Elm əhli isə belə deyir: "Min kafiri xətayla müsəlman saymaq, xətayla bir müsəlmanı təkfir etməkdən daha xeyirlidir!"

 

[Muslih]

Maliki alimlərindən Qadi İyad (476-544 h/1083-1149 m) "Əş Şifa" adlı məşhur kitabında "təvil əhlinin" təkfirindən danışarkən muhəqqiq alimlərdən nəqlən deyir:

 

وقال غيرُهما مِن المحقّقين : الذي يجبُ الاحترازُ عن التكفيرِ في أهلِ التأويلِ , فإن استباحةَ الموحِّدين خطأٌ , والخطأ في ترْكِ ألفِ كافرٍ أهونُ مِن الخطأ في سفْكِ مِحْجَمَةٍ مِن دمِ مسلمٍ واحدٍ

 

"Muhaqqiqlərdən bu iki alimdən (Əbul Məali və Əbul Həsən Əl Əşari) başqaları da belə demişlər:

Təvil əhlinin təkfirindən çəkinmək lazımdır. Çünki muvahhidlərin (təkfir edilərək) qanının mübah qılınması xətadır.

Min kafiri (təkfir etmədən) tərk etməkdəki xəta, tək bir müsəlmanın (təkfir edərək) bir miqdar qanını tökməkdəki xətadan daha əhvəndir/yüngüldür."

 

Qaynaq: Qadı İyad: Əş Şifa bi Tarifi Huquqil Mustafa: 1058

Darul Kitabil Arabi: 1404/1984

[Muslih]

Hənəfi alimlərindən Mulla Əli Əl Qari (v. 1014 h/1606 m) "Əş Şifa" əsərinin şərhində Qadi İyadın yuxarıdakı sözlərinə əlavə olaraq deyir:

 

وقد قال علماؤنا : إذا وُجد تسعةٌ وتسعونَ وجهًا تُشير إلى تكفيرِ مسلمٍ , ووجهٌ واحدٌ إلى إبقائهِ على إسلامِه فينبغي للمُفتِي والقاضِي أن يعمَلا بذلك الوجهِ ، وهو مستفادٌ مِن قولِه عليه السلام

ادْرَؤُوا الْحُدُودَ عَنِ الْمُسْلِمِينَ مَا اسْتَطَعْتُمْ ، فإن وَجَدْتُمْ لِلْمُسْلِمِ مَخْرَجًا ، فَخَلُّوا سَبِيلَهُ ، فَإِنَّ الإِمَامَ لأنْ يُخْطِىءَ فِي الْعَفْوِ ، خَيْرٌ له مِنْ أَنْ يُخْطِئَ فِي الْعُقُوبَةِ  , رواه الترمذي وغيرُه والحاكمُ وصحَّحه

 

"Alimlərimiz (Hənəfilər) belə deyiblər: Bir müsəlmanın təkfirinə işarə edən doxsan doqquz yön, onun İslamının davamına işarə edən yalnız bir yön olarsa, müfti və qaziyə bu bir yönlə əməl etmək düşər!

Bu qayda Peyğəmbərin – aleyhissalam – aşağıdakı hədisindən çıxarılmışdır:

"Gücünüz yetdiyi qədər Müsəlmanlardan hədləri dəf edin! Müsəlman üçün bir çıxış yolu tapsanız onu rahat buraxın.

Çünki İmamın (Qazinin) əhv edərkən xəta etməsi, cəza verərkən xəta etməsindən daha xeyirlidir."

Bu hədisi Tirmizi, digərləri və Hakim rəvayət etmiş və "səhih" olduğunu söyləmişdir."

 

Qaynaq: Mulla Əli Əl Qari: Şərhuş Şifa: 2/499

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1421/2001

[Muslih]

Şafi fəqihlərindən Əbu Həmid Əl Ğazali (450-505 h/1111-1058 m) "Əl İqtisad fil İtiqad" əsərində bidətçi firqələrin təkfirindən danışarkən eyni prinsipi müdafiə edir:

 

فهؤلاءِ يجبُ الاحترازُ مِن تكفيرهم , لأنَّ الخطأَ مِن ترْكِ ألفِ كافرٍ في الحياةِ أهونُ مِن الخطأ في سفْكِ دمِ مسلمٍ

 

"Bu firqələrin (Mötəzilə, Müşəbbihə və bütün digər firqələr) təkfirindən çəkinmək lazımdır.

Çünki min kafiri (müsəlman sayaraq) həyatda buraxmaqdan qaynaqlanan xəta, bir tək müsəlmanın (təkfir edərək) qanını tökməkdəki xətadan daha yüngüldür."

 

Qaynaq: Əbu Həmid Əl Ğazali: Əl İqtisad fil İtiqad: 176

Darul Quteybə: 1423/2003

 

Qeyd: İmam Ğazalinin bu sözlərini nəql edib müvafəqət göstərən alimlər: Bədruddin Əz Zərkəşi "Əl Mənsur fil Qavaid" kitabında, İbn Həcər "Fəthul Bari" kitabında, Şəvkani "Neylul Əvtar" kitabında.

[Muslih]

Hənəfi alimlərindən Mulla Əli Əl Qari (v. 1014 h/1606 m) "Əl Fiqhul Əkbər" adlı əsərə yazdığı şərhdə mövzuyla bağlı deyir:

 

وقال الأرْدَبِيلي في كتابه « الأنوار » : ولو قال إني أرى اللهَ تعالى عينًا في الدنيا أو يكلِّمني شِفاها كفَرَ . انتهى

لكن الإقدام على التكفيرِ بمجردِ دعوى الرؤيةِ مِن الصَعْبِ الخطيرِ , فإنَّ الخطأ في إفناءِ ألفِ كافرٍ أهونُ مِن الخطأ في إقناءِ مسلمٍ في الفرْضِ والتقديرِ

 

"Ərdəbili "Əl Ənvar" adlı kitabında dedi: "Əgər bir kimsə, mən dünyada Allahı gözümlə görürəm və Allah mənimlə şifahi danışır desə kafir olar".

(Mən Əli Əl Qari deyirəm) Mücərrəd bir görmə iddiasıyla təkfirə baş vurmaq çətin və təhlükəli işlərdəndir.

Çünki, teorik olaraq min kafiri (təkfir etməyib) rahat buraxmaqdakı xəta, bir müsəlmanı (təkfir edib) məhv etməkdəki xətadan daha yüngüldür/əhvəndir."

 

Qaynaq: Mulla Əli Əl Qari: Minahur Ravdil Əzhər Şərhu Fiqhil Əkbər: 356

Darul Bəşairil İslamiyyə: 1419/1998

[Muslih]

Malikilərdən Əbu Ömər İbn Abdil Bərr (368-463 h/978-1071 m) söz etdiyimiz balansın "ittifaq-ixtilaf" forması haqqında belə deyir:

 

ومِن جِهةِ النظَرِ الصحيحِ الذي لا مدْفعَ له , أنَّ كلَّ مَن ثبَت له عقدُ الإسلامِ في وقتٍ بإجماعٍ مِن المسلمينَ , ثم أذْنبَ ذنْبًا , أو تأوَّلَ تأويلا , فاختَلفوا بعدَ في خروجِه مِن الإسلامِ , لم يكن لاختلافِهم بعدَ إجماعهم معنىً يُوجِبُ حُجةً , ولا يخرُج مِن الإسلامِ المتَّفقِ عليه إلا باتفاقٍ آخرَ أو سنةٍ ثابتةٍ لا مُعارضَ لها

وقد اتفقَ أهلُ السنةِ والجماعةِ - وهم أهلُ الفقهِ والأثر - على أنَّ أحدًا لا يُخرِجه ذنبُه - وإن عظُمَ - مِن الإسلامِ , وخالفَهم أهلُ البِدَعِ . فالواجبُ في النظرِ أن لا يُكفَّرَ إلا مَن اتفَقَ الجميعُ على تكفيرِه أو قام على تكفيره دليلٌ لا مدْفعَ له من كتابٍ أو سنةٍ

 

"Tutarlı sağlam əqli analiz belə bir qaydanı ortaya qoyur:

Müsəlmanların icmasıyla İslama girdiyi qəbul edilmiş hərhansı bir şəxs, dinə girdikdən sonra günah işləyər və ya (əqidəvi məsələdə təkfirə səbəb olacaq) təvil edərsə, sonra onun İslamdan çıxdığı haqda ixtilaf meydana gələrsə, daha öncə İslama girdiyi haqqındakı icmalarından sonrakı bu ixtilafları (öncəki icmalarını pozacaq bir) hüccət olmaz.

O insanın Müsəlman olduğu ittifaqla sabit olduqdan sonra ancaq ya bənzəri bir ittifaqla ya da muarizsiz (əksinə dəlil olmayan) səhih sünnətlə/dəlillə İslamdan çıxa bilər.

Əhli Sünnə vəl Cəmaa – bunlar fiqh və hədis əhlidir – ittifaq etmişdir ki, hərhansı bir şəxsin günahı böyük olsa belə onu İslamdan çıxarmaz. Bidət əhli onlara müxalifdir.

Əqli analizə əsasən belə olmalıdır: Ancaq o kimsə təkfir edilə bilər ki, onun təkfirində hamı ittifaq etsin vəya Kitab və Sünnətdən onun təkfirinə tutarlı bir dəlil olsun."

 

Qaynaq: İbnu Abdil Bərr: Ət Təmhid: 17/21-22

Vizarətul Əvqaf: 1387/ 1967

[Muslih]

Maliki alimlərindən Əhməd Zərruq (842-899 h/1442-1493 m), Şafi fəqihlərindən Əbu Bəkr İbn Furak Əl Əsbəhanidən (v. 406 h/1015 m) nəql edir:

 

قال ابن فُورَك رحمه الله : الغلَط في إدخال ألفِ كافر بشبهةِ إسلامه , ولا الغلط في إخراج مؤمنٍ واحدٍ بشبهةٍ ظهَرت منه
 

"İbn Furak - Allah ona rəhmət etsin - belə demişdir: Min kafiri, müsəlman olmasında şübhəyə rağmən müsəlman saymaqdakı xəta, bir mömini ondan sadir olan (etiqadındakı) şübhə səbəbilə İslamdan xaric saymaqdakı xətadan daha yüngüldür."

 

Qaynaq: Əhməd Zərruq: Qavaidut Tasavvuf: 120 (qayda-85)

Darul Beyruti: 1424/2004

[Muslih]

Dediyimiz qaydanı iqrar edənlərdən biridə Şeyxul İslam Təqiyyuddin Əs Subkidir (683-756 h/1284-1355 m). Bu sözləri ondan Hənəfi alimlərindən Abdul Vəhhab Əş Şərani "Əl Yəvəqit vəl Cəvəhir fi Bəyəni Aqaidil Əkəbir" adlı əsərində nəql etmişdir:
 

والخطأ في قتلِ مسلمٍ أرجحُ في الإثم مِن تركِ قتلِ ألفِ كافرٍ

 

"Bir müsəlmanın (təkfir edilərək) öldürülməsindəki xəta, min kafiri (təkfir etməyərək) öldürməməkdəki xətadan günah baxımından daha böyükdür."

 

Qaynaq: Abdul Vəhhab Əş Şərani: Əl Yəvəqit vəl Cəvəhir: 530

Beyrut: Daru İhyəit Turasil Arabi

[Muslih]

Hindistanlı Hənəfi alimlərindən Abdul Heyy Əl Luknəvi (1264-1304 h/1848-1887 m) təkfirdə ehtiyatdan danışarkən, bəzi fəqihləri tənqid edir və qoyulan qaydalara Rafiziləri təkfir zamanı əməl edilmədiyi haqda deyir:

 

وإنى أَتعجَّبُ مِن أربابِ الفتاوي ، كيفَ لا يَحتَاطونَ في أَمرِ التَّكفير ، معَ قَولهم : مَن كانَ في كَلامِهِ مئةٌ إلا واحد محملاً يُوجِب تكفيرَه لا يكفَّر

وَقَدْ التزَم صاحبُ البحر الرائق أن لا يُفتي بشيءٍ مِن ألفاظِ التَّكفيرِ المنقولةِ في الفتاوى ، إِلا أَنَّهُ خَرجَ عن التزامِهِ ونَسِي ما قَدَّمتْ يداهُ في بعضِ المسائلِ

كمسألةِ تَكفيرِ الروافضِ ، فإنَّهُ مَالَ إلى تَكفيرِهم ، بقولهم : سبُّ الشَّيخينِ كُفرٌ وأَمثالِه ، ولم يَفهم أنَّ هذهِ الأمورَ الَّتِي صدَرتْ عنهم إنِّما هي لشبهةٍ عرَضتْ لَهم فَتكونُ مانعةٌ من التَّكفيرِ ، كَمَا حقَّقَه ابن الهمَام في تحرير الأصول ، وغيرُهُ

 

“Mən fətva əhlinə təəccüb edirəm! “Sözündə/Görüşündə (bircə başqa ehtimal varkən) təkfirini gərəkli qılan 99 ünsür olan kimsə təkfir edilməz” dedikləri halda özləri təkfir məsələsində ehtiyatlı davranmırlar.

“Əl Bəhrur Raiq” sahibi (İbn Nuceym) fətvalarda nəql edilən təkfir (səbəbi sayılan) sözlərindən heç birilə fətva verməyəcəyinə dair söz vermişdir. Lakin o, sözündə durmamış və bəzi məsələlərdə öz etdiklərini unutmuşdur.

Məsələn Rafizilərin təkfiri məsələsində olduğu kimi. O, “şeyxeyni (Əbu Bəkr və Öməri) səbb etmək küfrdür” və bənzəri görüşlər səbəbilə Rafizilərin təkfirinə meyl etmişdir. Lakin, onların etdiyi bu işin (Əbu Bəkr və Ömər haqqındakı) bir şübhə səbəbilə olduğunu və təkfirə əngəl təşkil edəcəyini anlamamışdır. Necəki bunu “Təhrirul Usul” əsərində İbnul Huməm və digərləri təhqiq etmişlər.”

 

Qaynaq: Abdul Heyy Əl Luknəvi: İhkəmul Qantara fi Əhkəmil Bəsmələ: 190

Oman: Darul Bəşir: 2002

 

 

Qeyd: Səhabələr içində ikisini təxsis edərək “Əbu Bəkr və Öməri səbb etmək küfr, Osman və Əlini səbb etmək fisqdir” şəklindəki sözləri anlamaq mümkün deyil. İlk ikisini digərlərindən ayırıb onları söyməyi küfr həddinə çıxaran amil nə ola bilər?

Əgər dəlilə dayanaraq birini söyməyin küfr olacağı deyiləcəksə, bu adamın Əli bin Əbi Talib olduğunda şübhə yoxdur. Çünki, “Əlini səbb edən məni səbb etmişdir”, “Əliyə yalnız münafiq nifrət edər” şəklində səhih rəvayətlər vardır… Lakin, bu xəbərin varlığına rağmən Əlini söyən Muaviyə müctəhid olub savab alır, lakin Əbu Bəkri və Öməri söyənlər kafir sayılır. Osmanın bu ikisindən ayrı tutulması isə, məsələni daha da qarışdırır… Təəssübün xüsusiyyətlərindən biri sahibini gülünc hala salmasıdır…