Bu mövzudakı ismarıc sayı: 7

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Kitablar İnkişafın Nəsillər Arası Körpüləridir

 

İnsanlıq öz inkişafını bir əsasa borcludur: Təcrübə mirasına - Əvvəlkilərin sonrakılara buraxdığı təcrübi məlumatlara! Beləcə sonradan gələnlər, öz kərpiclərini boşluq üzərinə deyil, daha öncə bir yerə qədər tikilmiş divar üzərinə qoya bilmişlər. Öncəki təcrübələrin itib getməməsi, uca Allahın insanlığa ən böyük nemətlərindən biridir. Bunun üçün Ona sonsuz şükürlər olsun!

Günümüzdə istifadə etdiyimiz bir çox texnoloji nemət, məhz bizdən öncəki insanların min illik təcrübələrinin məhsuludur. Yuxusuz gecələrin, fəda edilmiş illərin, çəkilən zəhmətlərin meyvəsidir.

Bu gün həyatımızın bir parçasına çevrilmiş elektrik enerjisini nə Franklin, nə Volto, nə də Tesla kəşf etməmişdir. Bu kəşf, Yunan filosofu Taleslə başlayıb, Viliam Gilbertə qədər davam edən min illik təcrübənin son məhsul halına gəlmiş, yetişmiş formasıdır. Gələcəkdəki kəşflər də, məhz günümüzdə qazanılan təcrübələr üzərində qurulacaq…

Müasir kompyuterlər zamanımızdakı müəyyən şəxslərin deyil, müsəlman riyaziyyatçı Xurəzmidən başlayaraq günümüzə qədər bu sahəyə əmək vermiş elm adamlarının ortaq icadıdır.

Müasir Tibbi əməliyyatlar, bu günün deyil, Calinosun əkdiyi, Əbu Bəkr Ər Razi, İbn Sina kimilərin suladığı ağacların meyvələridir.

Bu qayda, İslami elmlər üçün də keçərlidir. Amidinin “Əl İhkamı”, İzz bin Abdis Səlamın “Qavaidul Əhkamı”, Razinin “Əl Məhsulu” sadəcə onların əsəri deyil. Bu kitablarda Əbu Hənifədən, Şafidən, Cəssasa,  qədər bir çox insanın beyin əməyi vardır. Bu möhtəşəm əsərlər, öncəki alimlərin təfəkkür məhsullarından istifadə edilərək və üstünə bir kərpic qoyularaq hazırlanmışdır.

 

Sizcə insanlığın inkişafı üçün ən önəmli ünsür olan təcrübə paylaşımı hansı yolla həyata keçirilir? Bəli! Kitablarla. Bu baxımdan kitablar insanlığın ən dəyərli qaynağı, təcrübə körpüləridir. Lakin, çox təəssüf ki, insanlıq bu qaynağa layiq olduğu dəyəri vermir…

Bizim cəmiyyət də, müxtəlif maddi, sosial və digər amillərin təsirilə bu etinasızlıqdan öz payını artıqlamasıyla alıb. İnsanların nəinki kitab, kiçik məqalələri oxumaqdan sıxılaraq, 140 simvolluq SMS formatına üstünlük verməsi həqiqətən narahat olduğum bir problemdir. Məhz bu səbəblə, cəmiyyətimizə kitab və kitabxanaların önəmi haqqında kiçik bir xatırlatma məqsədi daşıyan bu məqaləni qələmə aldım.

Məqalədə ümumilikdə İslam və Qeyri İslam dünyasında kitab və kitabxana mədəniyyətindən çox qısa şəkildə bəhs ediləcək. Sonrakı bölümdə isə, ölkəmizdə mövcud olan, dövlət dəstəyilə deyil fərdi əməklərlə qurularaq, xalqın xidmətinə təqdim edilmiş bəzi kitabxanalar haqqında məlumat verəcəyəm. Tövfiq Allahdandır.

[Usuli]

İslam və Qeyri İslam Dünyasında Kitabxana Mədəniyyəti

 

İslam dünyasında kitab və kitabxana mədəniyyətinin ciddi mənada inkişafı Abbasilər dönəmində başlamışdır. Abbasi xəlifəsi Harun Ər Rəşidin 794-cü ildə Bağdadda təsis etdiyi kağız fabriki, bu sahənin inkişafına böyük təkan vermişdir.

Abbasi idarəçilərin qurub inkişaf etdirdiyi məşhur “Beytul Hikmə” o dövrün – Miladi 9 cu əsrin ən böyük elmlər akademiyası sayıla bilər. Bağdadda qurulan bu elm şəhəri eyni zamanda, kitabxana, üzköçürmə və tərcümə mərkəzi, müxtəlif elmi təcrübələrin aparıldığı bir yer idi.

Bir tərəfdə tərcüməçilər ordusu Fars, Yunan, Süryani, Sanskrit və başqa dillərdə olan müxtəlif sahələrə aid insanlıq mirasını Ərəb dilinə çevirərkən, digər tərəfdə Təbii elmlərlə məşğul olanlar laboratoriyalarda müxtəlif təcrübələr aparırdı. Tibb, Fəlsəfə, Astronomiya, Coğrafiya, Həndəsə, Riyaziyyat, Mexanika və bu kimi müxtəlif elmlərə dair yazılmış kitabların bu mərkəzə toplanması üçün fəaliyyət göstərən digər ordu da, ölkələri dolaşmaqla məşğuldu.

Bu elmlər akademiyasında xidmət edən hər kəsin maaşı büdcədən artıqlamasıyla ödənirdi. Bəzi tarixçilərin qeyd etdiyinə görə, tərcümə edilən əsərlərin qarşılığı tərcümə edilmiş əsərin ağırlığında qızıl olurdu.

Cəbrin banisi sayılan Xurəzmi, Tibb sahəsində bir çox əsərin sahibi Huneyn bin İshaq, filosof Kindi və bir çox məşhur şəxsiyyət məhz bu mərkəzin yetişdirməsidir. Buradakı bir çox əsərin Əndəlüs üzərindən Avropaya getdiyi və oradakı elmi oyanışın təməllərini atdığı düşünülür.

Monqol istilasında bu kitabxana darmadağın edildi və bəlkə də bu hadisə insanlıq tarixinin ən böyük cinayətlərindən biridir… “Beytul Hikmə” haqqında daha geniş məlumat almaq istəyənlər bu linkə müraciət edə bilər.

İslam dünyasında əksəriyyəti Dini mövzularda yazılmış kitablardan ibarət minlərlə kitabxanalar mövcud olmuşdur. Xorasandan, Əndəlüsə qədər məscidlərin, mədrəsələrin, sarayların, hətta xəstəxanaların xüsusi kitabxanaları. İslam dünyasındakı kitabxanalar haqda geniş məlumat əldə etmək istəyənlər, bu linkə müraciət edə bilərlər.

 

Qeyri müsəlman dünyanın da qədim və zəngin kitabxana tarixi vardır. Tarixçilərin qeyd etdiyi ən qədim kitabxanalardan biri, Assuriya kralı Aşşurbanipalın eramızdan əvvəl 7 ci əsrdə qurduğu kitabxanadır. Bu kitabxana gil lövhələrdən ibarət idi və lövhə sayının 30 min olduğu düşünülür. Onlardan bir qismi mövcudiyyətini günümüzə qədər qoruya bilmişdir.

Antik dünyanın ən böyük kitabxanası isə, İskəndəriyyə kitabxanasıdır. “Beytul Hikmənin” böyük qardaşı sayıla biləcək bu kitabxana, Aristotelin şagirdi, Aleksandriya şəhərinin qurucusu Makedonyalı İskəndər tərəfindən planlansa da, ani ölümündən sonra kitabxana, onun yerinə taxta oturan Ptolomey tərəfindən qurulmuşdur. Tarixçilərin qeydlərinə görə bura sadəcə kitabxana deyil, Botanika bağı, Tibb və digər elmlərlə əlaqəli təcrübələrin aparıldığı nəhəng bir mərkəz idi. Günümüzdə Misir ərazisində sadəcə xarabalıq qalıntıları mövcuddur.

Hal hazırda dünyanın mütləq olaraq ən böyük kitabxanası, ABŞ da yerləşən Konqres kitabxanasıdır. 1800 cü ildə Amerika Konqresi tərəfindən təsis edilən bu kitabxanada 470 dildə - 29 milyon kitab, 58 milyon əlyazma, qəzet, jurnal, xəritələr, səs, video, foto arxivi mövcuddur.

Qeyri İslam mədəniyyətindəki kitabxanalar haqqında müstəqil kitab və məqalələr olduqca çoxdur. Mövzu barədə geniş məlumat almaq istəyənlər müvafiq qaynaqlara müraciət edə bilərlər.

Son əsrlərdə Qərb dünyasının kitab oxuma və kitabxana mədəniyyətində İslam dünyasından önə çıxdığı heç kimə gizli deyil.

Hətta 1826 cı ildə Misirdən Fransaya təcrübələrindən istifadə üçün göndərilmiş Rifaa Ət Tahtavi “Təlxisul İbriz” adlı əsərində Parisdəki ümumi və fərdi kitabxana mədəniyyəti qarşısında heyranlığını ifadə edərək deyir:

“Paris Kraliyyət Kitabxanasında mətbu kitab sayı 400 mindən artıqdır. Ərəb dünyasında nadir tapılan bir çox İslami əsəri (!) burada görmək mümkündür. Arsenal kitabxanasında 200 min mətbu, 10 min əlyazma kitab vardır. Mazarine kitabxanasında 95 min mətbu, 4 min əlyazma saxlanılır. Bu siyahını davam etdirdikdən sonra belə deyir: Kitaba olan həvəsləri səbəbilə fərdi kitabxanası olmayan çox az insan görmək mümkündür.”

İslam dünyasının bu boşluğu doldurması, nə qədər çətin olsa da vacibdir! Xüsusilə günümüzdə kitap çapının, yayılmasının asan və ucuz olduğu, bununla yanaşı bir çox kitabın elektron formada istifadə edilə bildiyi bir zamanda!

 

Bu səbəblə əzizlərim! Oxuyun, oxudun, oxumağa təşviq edin, qazandığınız təcrübələri yazaraq əbədiləşdirib, insanlıq xəzinəsinə yatırın. Kitab oxumaq elə bir həzdir ki, onu layiqincə dadmış kimsə bu vərdişi tərk edə bilməz, tərk etmək istəməz! Kitab oxumaq, sizdən öncəki dahilərlə həm söhbət olmaq, onların düşüncə və təcrübələrindən yararlanmaqdır. Ağıl sahibi bu fürsəti qaçırarmı?

Lakin, önəmli bir həqiqəti unutmadan oxuyun! Kitab, informasiyanın çatdırılma yollarından sadəcə biridir. Aldığınız məlumatları süzgəcdən keçirməli, analiz etməli, müxtəlif yönlərdən təsnifə tabe tutmalısınız. Əks halda bu məlumatlar beyninizin info - tullantı anbarına çevrilməsindən başqa bir işə yaramayacaq…

Kitabxanalar haqqında bu kiçik müqəddimədən sonra, ölkəmizdə çox da tanınmayan, kiçik kitabxanalar haqqında məlumat vermək istəyirəm. Əgər sizlər də bu cür kitabxalar haqqında məlumat sahibisinizsə, bu məlumatı bizlərlə, dolayısıyla cəmiyyətlə paylaşmaqdan çəkinməyin ki, bu kitabxanalar istifadə edilsin! Kitablar rəf aksesuarına çevrilməsin!  Həmçinin istifadə etmədiyimiz kitabları, bu kitabxanalara ümumi istifadəsi üçün vəqf etməyi gecikdirməyək!
 

[Usuli]

Qəbələ Mərkəz Məscidi Kitabxanası

 

Məsciddə çalışan bəzi fədakar müəllimlərin səyləri nəticəsində, Məscid nəzdində qurulmuş kiçik bir kitabxanadır. Dini kitablarla yanaşı, Dünyəvi kitabların da mövcud olduğu bu kitabxanada hal hazırda 1300 dən çox kitab mövcuddur. Kitabxanaya tez tez yeni kitablar əlavə edilir.

Qısa olaraq kitabxanadakı bəzi qaynaq əsərlərin adlarını zikr etmək istərdim:

Qurani Kərim Təfsiri olaraq: İbn Kəsir, Fəxruddin Ər Razi, Məvdudi, Əbu Mansur Əl Matrudi təfsirləri.

Hədis Qaynaqları olaraq: Camiul Usul, Buxari, Muslim, Əbu Davud və Tirmizi Sünənləri, Təhənəvinin İlaus Sünəni. 

Fiqh Qaynaqları olaraq: Səraxsinin Məbsutu, İbn Abidinin Haşiyəsi, Qudurinin Muxtasarı, Məvsilinin İxtiyarı, Zuheyli və Cəzirinin ümumi fiqhə dair kitabları.

İslam Tarixi olaraq: İbnul Əsirin Kamili, İbn Sadın Tabaqatı, İbrahim Köksalın İslam Tarixi.

Dinindən və məzhəbindən asılı olamayaraq, hər kəsin üzünə açıq olan bu isti və rahat mühitli kitabxanada, pulsuz çay xidməti də mövcuddur.

Kitablardan bir qismi rayon əhalisinə, yaxın rayonlarda yaşayan insanlara oxuyub gətirmələri üçün, müəyyən şərtlər daxilində verilir. Məncə bu bölgədə yaşayanların qaçırmaması gərəkli olan bir fürsət və nemətdir.

[Usuli]

İsmayıllı Şəhər Cümə Məscidi Kitabxanası

 

Məscid camaatının köməyilə ərsəyə gələn bu kitabxana, öz sahəsində öləkəmizdəki ilklərdəndir. Kitabxananın açılışı rayon ziyalılarının iştirakı və bəzi Tv kanallarının çəkilişi ilə 2015-ci ildə reallaşmışdır.

Kitab xəzinəsində mindən artıq kitab olan bu kitabxanaya, Dini Qurumlar öz layihəsi çərçivəsində dini, "Bilik Fondu" isə bir çox dünyəvi kitab hədiyyə etmişdir. Kitabxananın xəzinəsi aktiv bir şəkildə yenilənir. Hal hazırda kitabxanada mövcud olan bəzi qaynaq kitabları qeyd etmək istərdim:

Qurani Kərim Təfsiri olaraq: İbn Kəsir (Ərəbcə), Fəxruddin Ər Razi, Ömər Nasuhi Bilmən təfsirləri.

Hədis Qaynaqları olaraq: Kutubus Sittə, Buxari, Riyazus Salihin.

Fiqh Qaynaqları olaraq: Səraxsinin Məbsutu, İbn Abidin Haşiyəsi, Vəhbi Zuhəyli dörd məzhəb fiqhi.

İslam Tarixi olaraq: İbnul Əsirin Kamili, İbrahim Köksalın İslam Tarixi, nifaq hərəkatlarıyla bağlı faydalı əsərlər.

Məscidin həyətində yerləşən kitabxanın kiçik bir oxuma zalı mövcud olsa da, kitabların xüsusi şərtlərlə evə aparılması da mümkündür. Bu kitabxana dini kimliyindən asılı olmayaraq, İsmayıllı və ətraf rayonlardan hər kəsin üzünə açıqdır! 

 

 

[Usuli]

İsmayıllı – Təzəkənd Kəndi Kitabxanası

 

Bu kitabxana kənddə daş ustalığıyla məşğul olan Elmir adlı bir müsəlmana aiddir və öz evində yerləşir.

Ümumilikdə Ərəb və Türk dillərində 200 dən çox kitabdan ibarət xəzinəyə sahib bu kitabxana balansını sürətli bir şəkildə doldurur.

Kitablar Matrudi əqidəsinə, Təfsirə, Hənəfi Fiqhinə, Üsulu Fiqhə, Hədis Üsuluna, Nəhv və Sarf elmlərinə dairdir.

Evdə yerləşməsi səbəbilə oxu zalı olmayan bu kitabxanadan oxumaq üçün kitab götürməniz mümkündür. 

[Usuli]

Zaqatala İslam Universiteti Kitabxanası

 

Zaqatala şəhər mərkəzində yerləşən Bakı İslam Universiteti – Zaqatala filialının tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş bir daxili kitabxanası mövcuddur. Lakin, kitabxanadan kənar şəxslər də şəxsiyyət vəsiqəsini təqdim edərək istifadə edə bilər. Kitablardan bir qismini oxumaq üçün götürməyə də icazə verilir.

Kitabxanın Quran təfsiri, Hədis, Fiqh, Üsulu Fiqh, İslam Tarixi, Kəlam/Etiqad,  Dinlər tarixi, Dil, Ədəbiyyat, Lüğət bölümlərindən mütəşəkkil 3600 ədədlik bir kitab xəzinəsi mövcuddur.

 

Zaqatala – Muxax Qəsəbə Kitabxanası

 

Bu kənddə Pakistanda İslami təhsil almış Bahəddin adlı bir qardaşımızın öz evində qurduğu şəxsi kitabxanası mövcuddur.

Kitabxanada 400 - ə yaxın Ərəbcə, Türkcə qaynaq kitablar mövcuddur. Kitabların böyük bir qismi oxumaq üçün aparıla bilər.  

 

[Usuli]

Şəki Mərkəzi Cümə Məscidi Kitabxanası

 

İki minlik kitab xəzinəsinə sahib olan bu kitabxanada Təfsir, Fiqh, Hədis, Tarix, Luğət sahəsində bir çox qaynaq əsər və ensiklopediya mövcuddur. Kitabların bir qismini sadəcə kitabxanada, bir qismini isə, evə apararaq oxumanız mümkündür.

 

[Usuli]

Kürdəmir Şəhər Məscidi Kitabxanası

 

Kürdəmir şəhəri, Babək küçəsində yerləşən bu məscidin kitabxanası hələki 200 kitabdan mütəşəkkildir. Kitab sayının artacağına ümid etdiyimiz bu kitabxanadan kənarda oxumaq üçün kitab götürməniz də mümkündür.