Bu mövzudakı ismarıc sayı: 4

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

İslamda insanlar bir çox yöndən müxtəlif sinifləndirmələrə tabe tutulur və bu siniflərdən hər birinin özünə məxsus əhkamları vardır.

Məsələn Şəriətə tabeçilik baxımından insanlar adil və fasiq olaraq, elmi mərtəbə baxımından müctəhid və avam olaraq təsnif edilirlər. Buna müvafiq olaraq hər sinfin özünə məxsus əhkamları vardır.

 

Bütün bu sinifləri bir birindən seçə bilmək, onlara yönəlik hökmlərin tətbiqi üçün ilk addımdır, açardır.

Məsələn salihi fasiqdən ayıra bilməyən bir kimsə, fasiqin şahidliyinin rədd edilməsi hökmünü tətbiq edə bilməz.

Bidətçini, qeyri bidətçidən seçə bilməyən kimsə, bidətçinin arxasında namaz qılınmayacağı hökmünü tətbiq edə bilməz.

Muqimi Səfəri olandan ayıra bilməyən kimsə, namazı nə zaman qısaldacağını, xuffları üzərinə neçə gün məsh çəkəcəyini və ümumiyətlə bu iki halla bağlı bir çox başqa hökmü tətbiq edə bilməz.

Nəticə etibarıyla hökmlərin bilinməsi, tətbiq edilmələri üçün yetərli deyil. Bu hökmlərin onlara görə dəyişdiyi sinifləri təsbit edə bilmək də qaçınılmazdır.

 

Bu təsnifatlardan biri də, müsəlmanların maddi imkana görə sinifləndirilməsidir.

Bu "Mali Sinifləndirməni" bilməyin səmərəsi nədir? Bu sinifləri tanımağın bizə praktik faydası nədir?

Aydın olması üçün sadə bir misal verək. Hənəfi fiqhində Fitrənin, Udhiyyə Qurbanının vacib olması üçün tələb edilən şərtlərdən biri, insanın Şərən "Varlı" olmasıdır. Bəs fəqihlərin istilahında varlı kimdir? Bu sualın cavabı bilinmədən, bu ibadətlərin kimə fərz olduğu anlaşılmaz və tətbiqində ciddi axsamalar olar.

Digər bir örnək: "Varlının zəkat alması haramdır, varlıya verilən zəkat keçərsizdir" hökmünü tətbiq etmək, zəkat ibadətimizi boşa çıxarmamaq və ya bizə haram olacaq pulu qəbul etməmək üçün, fəqihlərin istilahındakı "Mali Statusları" və ya başqa sözlə "İqtisadi Sinifləri" bilmək məcburiyyətindəyik.

 

Bir sözlə hər müsəlmanın həm özünün, həm də Zəkat və bənzəri müxtəlif maddi əməliyyatlarda münasibət quracağı kimsələrin "Mali Statusunu" bilməsi lazımdır ki, hansı ibadətlərlə mükəlləf olduğunu, hansı malları qəbul edib, etməyəcəyini, malını kimə verəcəyini bilsin və beləcə Allahın bu sahədəki hüdudlarını qorusun!
 

Məsələni bilmənin səmərəsi/praktik faydası bundan ibarətdir. Bu önəmli səmərə anlaşıldıqdan sonra "Tövfiq yalnız Allahdandır" deyərək, mövzunun özünə nəzər salaq.
 

[Usuli]

Malların Təsnifatı

 

“Mali Statusumuzu” müəyyən etmək üçün, sahib olduğumuz malları nəzərdən keçirməliyik. Bu səbəblə öncə malların təsnifatıyla tanış olaq. Mallar aşağıdakı şəkildə bölünür:

1. Zəruri Ehtiyac Malları.

2. Qeyri Zəruri Mallar:

     A ) Nami/Artışlı mallar.

     B ) Qeyri Nami/Artışsız mallar.

 

1. Zəruri Ehtiyac Malları nələrdir? Yaşanan ev, minik olaraq istifadə edilən avtomobil, rabitə üçün istifadə edilən mobil telefon, ailəyə yetəcək miqdarda qab qacaq, evdə işlənən əşyalar, yataqlar, xalça palazlar, işlədiyi peşəyə məxsus alətlər, ailəsinin bir aylıq azuqəsi, ev kirası, kamunal xərcləri və bənzəri şeylər bu qisimdən olub “zəruri ehtiyaclardan” sayılır.
Evli qadının özünə aid başqa evi varsa, bu zəruri mallardan sayılmaz. Çünki, onun ev təminatı həyat yoldaşının üzərindədir.
 

2. Sayılanların xaricində qalan, Qeyri Zəruri Mallar yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, iki hissəyə bölünür:

A ) Nami/Artışlı Mallar. Buraya nəqd pul, ticarət malları, qızıl, gümüş, mal qara, gəlir gətirən binalar və bənzəri mallar daxildir. Təfsilatlı məlumat üçün Fiqh kitablarının “Zəkat” bölümünə müraciət edə bilərsiniz.

B ) Artışsız Mallar. Artışlı mallar xaricindəki bütün mallar, artışsız mallardan sayılır. Məsələn insanın içində yaşamadığı, gəlir gətirməyən ikinci ev, birinci evin ehtiyac olmayan əlavə otaqları (yəni onların dəyəri), ehtiyac olmayan ikinci avtomobil, ehtiyac olmaması halında ikinci mobil telefon, ehtiyac olmayan qab qacaqlar, yaz - payız, yay və qış mövsümlərin hər biri üçün 3 dəstdən artıq olan paltarlar, istifadə edilməyən elektronik əşyalar, işlətmədiyi sənətə aid iş alətləri, elm əhli olmayanın oxuyub istifadə etmədiyi kitablar və bənzəri şeylər bu qisimdəndir. 
 

[Usuli]

Varlılar:

 

a ) Çox Varlılar. Buna eyni zamanda Zəkat varlılığı da deyə bilərik. Çox varlılar – sadəcə Nami/Artışlı mallardan nisab miqdarına sahib olan kimsələrdir. Hal hazırda (Sentyabr 2016) ölkəmizdə nisab miqdarı təqribən 4000 dollar səviyyəsindədir. Bu sinfin təsbiti sadəcə qızıl, nəqd pul, ticarət malı və bənzəri “Artışlı Mallar” üzərindən aparılır. Bunların xaricindəki digər mallar yoxmuş kimi qəbul edilir. Bu səviyyədə mal dövlət sahibi olanlar, artıq məsələnin detalları üçün Zəkat babına müraciət etməlidir.

 

Digər şərtlər də yerinə gəldiyi zaman, “Çox varlıların” Zəkat, Fitrə verməsi, Udhiyyə Qurbanı kəsməsi vacibdir.

Eyni zamanda Zəkat, Fitrə, Uşr almaları, Dilənmələri haramdır!

 

b ) Normal Varlılar. Buna eyni zamanda Fitrə varlılığı da deyə bilərik. Əgər insanın Artışlı malları onu “Çox Varlı” sinfinə daxil etmirsə, “Zəruri Ehtiyac” malları xaricindəki artışlı, artışsız bütün malları bir “hesab hovuzuna” daxil edilir. Əgər hesab hovuzundakı malların dəyəri nisab miqdarı və üzərindədirsə, malların sahibi “Normal Varlı” statusundadır.

 

"Normal Varlı" statusunda olan kimsə Zəkat verməklə mükəlləf deyil. Lakin, Fitrə verməsi, Udhiyyə Qurbanı kəsməsi vacib, Zəkat, Fitrə və Uşr alması, dilənməsi haramdır! 

[Usuli]

Kasıblar:

 

Əgər insanın sahib olduğu Qeyri zəruri malların hamısının toplam dəyəri, nisab miqdarından aşağıdırsa, belə birisi artıq “Kasıb” statusundadır. Başqa sözlə Varlılıq və Kasıblıq arasındakı sərhəd nisab miqdarıdır. Kasıblar isə, özlüyündə iki sinifdir.

 

a ) Fəqirlər/Normal Kasıblar. Fəqirlər - Özü və ailəsi üçün ən az bir günlük, qida ehtiyatına sahib olub, övrət yerlərini örtəcək, soyuqdan qoruyacaq paltarları, gecələyəcək yeri olanlardır.

 

Fəqirlər Fitrə, Zəkat və Udhiyyə Qurbanı ibadətilə mükəlləf deyillər. Fitrə, Zəkat, Uşr qəbul etmələri halaldır. Dilənmələri haramdır.

Lakin, əlavə zəruri tibbi ehtiyac, dərman, kamunal xərclər və bənzəri şeylər üçün dilənmələri caizdir.

 

b ) Miskinlər/Çox kasıblar. Özü və ailəsi üçün bir günlük qida ehtiyatına sahib olmayan və ya övrət yerlərini örtəcək, onları soyuqdan qoruyacaq paltarı və ya gecələyəcək yeri olmayanlardır.

 

Miskinlər Fitrə, Zəkat və Udhiyyə Qurbanıyla mükəlləf deyillər. Dilənmələri, Fitrə, Zəkat, Uşr almaları caizdir.

 

Kasıblığın bu iki mərtəbəsi arasında ayırıcı xətt, özü və ailəsi üçün bir günlük qidaya və övrətlərini örtəcək, soyuqdan qoruyacaq paltara, gecələyəcək yerə sahib olmaqdır. 

[Usuli]

Sonluq

 

Mali statuslara görə dəyişən hökmlər sadəcə qeyd etdiklərimizlə məhdud deyil. Fiqhin başqa bablarında da bu siniflərlə əlaqəli məsələlər vardır. Məsələn qohumların nafaqasının verilməsi, bu nafaqanın alınması "varlılıq" və "kasıblıq" statusları əsasındadır. Udhiyyə Qurbanına aid bəzi təfsili hökmlər də insanın mali statusuna görə dəyişir.

 

Bəzən hökmü tətbiq etmək üçün, nəinki şəxsin özünün, hətta yaxın qohumlarının "Mali Statuslarını" bilmək vacib olur. Məsələn atası "Varlı" statusunda olan uşağa, həyat yoldaşı "Varlı" statusunda olan qadına zəkat verilməsi halı kimi.

 

Mali statusları isimləndirmək üçün istifadə etdiyimiz adlar bizə məxsusdur. Fiqh kitablarında bu statuslar üçün müəyyən edilmiş xüsusi isimlər yoxdur. Bu isimləndirmədən məqsədimiz mövzunun daha gözəl anlaşılmasını təmin etməkdir.

Təqdim etdiyimiz ölçülər ümumi olub, bəzi hallarda istisnaları, təfsilatlarında ixtilafın mövcudluğu mümkündür.

 

Mövzunu əlimizdən gəldiyi qədər tərtibləməyə çalışsaq da, bu ölçülərin ümumi olduğu, ehtiyacı tam qarşılamadığı aşikardır.

Bu səbəblə statusların təsbitində, sayım prosesində qarışıqlıq ola bilər və müsəlmana layiq olan, bu cür hallarda ehtiyatlı davranmasıdır.
Yəni, "Varlı" olma ehtimalını önə alıb, Fitrə, Qurban kimi ibadətləri yerinə yetirməsi, Fitrə və Zəkat almaqdan imtina etməsi ...

Ümumiyyətlə mövzunun nisbi qəlizliyini nəzərə alsaq, hər bölgədə bir “Mali Sinifləndirmə Mütəxəssisinin” olması, belə bir kadrın yetişdirilməsi və avamın onlara müraciət edib, öz statusunu və bu statusun gərəklərini öyrənməsi reallıq baxımından daha uyğundur. Yəni bir növ mali müşavirlik…

Həmd aləmlərin Rəbbi olan Allahadır.