بسم الله الرحمن الرحيم
Uca Allahın yardımıyla bu mövzuda insanların nə zaman yetkin sayılmalarından bəhs etmək istəyirəm. Mövzunun özü haqqında danışmadan öncə onun səmərəsindən, yəni bizlərə yönəlik praktik faydasından danışmaq, başqa sözlə "bu haqda bilmək nəyə lazımdır? bizə nə qazandıracaq?" sualına cavab vermək istərdim.
1. Məsələnin səmərəsi. İnsanların dində və dünyəvi müstəvidə müxtəlif hüquqi statusları vardır. Bu statuslar fərqli dəyərlər əsas alınaraq verilir. İnsan dünyaya gəldikdə dinimizə görə sırasıyla aşağıdakı hüquqi statuslara tabe tutulur:
a ) Sabi. Anadan olduqdan təqribən yeddi yaşa qədər uşaqlara mütləq olaraq "Sabi" adı verilir.
b ) Mumeyyiz Sabi. Uşaq təqribən altı-yeddi yaşına varıb, yaxşını pisdən seçəçək nisbi ağıllılıq mərhələsinə gəldikdə "Mumeyyiz" adlanır.
c ) Murahiq Sabi. Oğlan uşaqları 12, qızlar 9 yaşını doldurduqda yetkinliyə potensial namizəd olurlar və bu andan etibarən "Murahiq" və "Murahiqa" adını alırlar.
d ) Baliğ. Murahiq mərhələsindəykən müxtəlif əlamətlərlə və ya on beş yaşını doldurmaqla uşaqlar artıq "Baliğ", yəni yetkin sayılırlar. Digər yetkin insanlar kimi mükəlləfdirlər. Bu əlamətləri növbəti başlıqda təfsilatlı izah edəcəyik.
Təbii ki, bu mərhələlərin hər birinin özünə məxsus hökmləri vardır. Lakin bunlardan ən önəmlisi uşaqların buluğa çatması, yetkin olmasıdır. Məhz bu keçid, tam mənada uşaqlıqdan böyüklüyə keçiddir və bu mərhələdən sonra insanın hüquqi statusunda ciddi/prinsipial dəyişikliklər olur.
Məsələn fiqh kitablarının müxtəlif bablarına nəzər salsanız, Namaz, Oruc və bənzəri bir çox ibadətin vucub şərtlərində, bir çox cəzaların tətbiqi şərtlərində, qazilik və bənzəri vəzifələri üstlənmə tələblərində "Baliğlik" ifadəsini görə bilərsiniz.
Baliğ olmayanın verdiyi əzan, cənazəni kəfənləmək kimi işlərin qeyri baliğ tərəfindən görülməsi fərzu kifayə məsuliyyətini aradan qaldırarmı? Verilən salamı alması digərlərini məsuliyyətdən azad edərmi? Qadın baliğ olmayan məhrəmiylə səfərə çıxa bilərmi? Qadın baliğ olmayanların önündə örtünməlidirmi?
Baliğ olmayana zəkat, fitr sədəqəsi və onun sahib olduğu torpaqdan uşr ödəmək vacibdirmi? Uşağa verilən zəkat keçərlidirmi? Uşağın cihadı məqbuldurmu? Uşağın Hilalı görmə şəhadəti, məhkəmədə şahidliyi məqbuldurmu? Baliğ olmayanın İslamı və riddəti keçərlidirmi? Uşağın kəsdiyi heyvanın əti yeyilərmi?...
Bu və bənzəri yüzlərcə sualın cavabında nəticə əldə etmək, uca Allahın bizdən tələblərini haqqıyla yerinə yetirmək üçün insanlara Baliğ/Yetkin statusunun necə verildiyini, uşaqlığın nə zaman bitdiyini bilmək şərtdir!
Şəriətimizdə baliğlə uşaq arasında fərq qoyulan yüzlərcə məsələ vardır və bizlər bu ikisini ayıran sərhəddi öyrənmədən hökmləri tətbiq edə bilmərik. Sadə bir misal verəcək olsaq... Uşağa namaz fərz deyil, lakin baliğə fərzdir hökmünü reallaşdırmaq, ancaq baliği uşaqdan seçə bilməklə mümkündür...
Buluğa çatmamış insanların əhkamı Hənəfi alimlərindən Məcduddin Əl Usruşəni (v. 632 h/1234 m) tərəfindən "Camiu Əhkəmis Siğar" adlı orijinal bir çalışmada bir araya toplanmışdır. Kitab Ərəb dilində mətbu olmaqla yanaşı İbrahim Canan tərəfindən Türk dilinə tərcümə edilmiş və 1984 cü ildə "Cihan Yayınları" etiketiylə çap edilmişdir. Nadir kitab saytlarından əldə edilməsi mümkündür.
Beləcə məsələ haqda bilginin çox önəmli, faydalı olduğu sabit olmuşdur və Müsəlmanların bu mövzuya xüsusi diqqət göstərmələri qaçınılmazdır! Bu məsələ fiqhin stratejik/kilid məsələlərindəndir. Tövfiq Allahdandır.
