Bu mövzudakı ismarıc sayı: 15

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Bir müsəlmana borc olaraq pul verdik bir daha geri ala bilmədik, bir müsəlmanla ortaq iş gördük bizi çox sadə şəkildə aldatdı, malımızı ələ keçirdi, sədəqə və ya zəkat istəyən birinə kömək etdik, daha sonra bu yolla həyat quran "peşəkarlardan" biri olduğunu öyrəndik... Yəqinki aranızda başına bu işlərdən hər hansı biri gəlməyən kimsə yoxdur...

Niyə bizlər digər insanlar tərəfindən belə rahatlıqla aldadıla bilirik? Əslində səbəblər çoxdur. Lakin, mən bu məqaləmdə onlardan ən önəmlisinə "insan faktoruna" toxunmaq istəyirəm.

İbadətlərimizi yerinə yetirərkən, günlük münasibətlərimizdə, müxtəlif insanlarla ünsiyyətdə oluruq. Zəkat verərkən kasıbı varlıdan ayırası oluruq, sədəqə verərkən ehtiyac sahibini "peşəkarlardan" seçməli oluruq, ərə getmək üçün örtünəni səmimi təsəttürlüdən, saxtakar elm tələbələrini həqiqilərdən ayırmalı oluruq... ayırmalı oluruq ki, kiminsə qurbanına çevrilməyək... yaxşı niyyətlərimiz istismar edilməsin... ibadətlərimiz boşa çıxmasın...

Bir sözlə Dini və Dünyəvi işlərimizdə, insanların şərrindən qorumaq üçün onları tanımalı, "təhlükə səviyyələrini" müəyyən edə bilməliyik... Hətta bu sahədə ehtiyacımız o qədər ciddidir ki, müstəqil bir "İnsan Tanıma" elmini formalaşdırmağa möhtacıq...

Dinimiz bunu bizə həm ümumi olaraq, həm də xüsusi olaraq əmr etdiyi kimi, sağlam ağılın da dəlaləti budur!

 

Uca Allah Qurani Kərimdə buyurur:

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ

 

"Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və sadiqlərlə bərabər olun!" (Ət Tövbə: 9/119)

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا

 

"Ey iman gətirənlər! Bir fasiq sizə xəbər gətirdikdə araşdırın!" (Əl Hucurat: 49/6)

 

وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ

 

"Əgər möminlərdən iki tayfa bir-birilə savaşarsa, aralarını düzəldin! Əgər biri digərinə qarşı bağilik edər/həddi aşarsa, Allahın əmrinə (hökmünə) dönənə qədər həddini aşanla savaşın! Əgər dönərsə aralarını ədalətlə düzəldin! Adil olun! Çünki Allah ədalətliləri sevər!" (Əl Hucurat: 49/9)

 

وَلا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِياماً

 

"Allahın sizin üçün yaşam ünsürü qıldığı mallarınızı səfehlərə verməyin!" (Ən Nisa: 4/5)
 

Zikr edilən ayələrdəki hökmləri tətbiq etmək üçün, sadiqləri, fasiqləri, bağiləri/həddini aşanları və səfehləri tanımamız, insanları sinifləndirə bilməmiz qaçınılmazdır.

Sadəcə Şəri yöndən bilgi sahibi olmaq, bu sahədə söz demək üçün yetərli deyil! Eyni zamanda insanların yaşantısına, əxlaqına, digər insanlarla münasibətlərinə, günahlara bulaşmasına və bir çox başqa xüsusa da bələd olmalıyıq. Başqa sözlə Dinimizin "dəvəquşu" rejimində yaşanılması mümkün deyil!

 

Bütün bunlar insanları tanımağa, salihi fasiqdən, adili bağidən seçə bilməyə dolayı təşviqlər idi. Bunlarla yanaşı, Qurani Kərimdə insanları tanımağa, bunun üçün onları imtahan etməyə birbaşa əmr edən ayələr də mövcuddur:

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ

 

"Ey iman gətirənlər! Mömin qadınlar sizə mühacir olaraq gəldikdə onları imtahan edin!..." (Əl Mumtəhinə: 60/10)
 

Bu ayədə hicrət iddiasıyla gələn hər kəsin qəbul edilməməsi, şəraitin tələbinə görə imtahan edilməsi əmr edilir. Çünki, günümüzdə də yayğın olduğu kimi, insanlar öz həyat yoldaşlarından qaçmaq üçün müxtəlif dini pərdələrə bürünə bilirlər... "Kişilər" Ailə yükündən qurtulmaq istədikdə "Cihada" qaçdığı kimi, ərindən xoşlanmayan "qadınlar" anidən "hicrətin fərziyyətini" xatırlayaraq "İslam Dövlətinə" "Hicrət" edirlər...

Başqa bir ayədə yetimlərin mallarını özlərinə təslim etmək üçün bu sahədəki yetərliliklərinin imtahan edilməsi tələb edilir:

 

وَابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ

 

"Yetkinlik yaşına çatana qədər yetimləri imtahan edin! Əgər rüşd sahibi olduqlarını görsəniz mallarını özlərinə verin!..." (Əl Nisa: 4/6)

 

İnsanları tanımağı əmr edən bütün bu ümumi və xüsusi yönləndirmələrlə yanaşı, bəzi ayələrdə insanları tanımaqda istifadə edilən metodlara da toxunulmuşdur.

Buna ən bariz misal olaraq Talut - Calut qissəsində Talutun həqiqi mücahidləri saxtakarlardan seçmək üçün istifadə etdiyi məşhur "su imtahanını" qeyd edə bilərik.

Uca Allah, bu ümmətin səmimiyyətsiz cihad iddiaçılarını tanıma yollarından birini belə ifadə edir:

 

وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً

 

"Əgər (cihada) çıxmaq istəsələrdi ona hazırlıq görərdilər..." (Ət Tövbə: 9/46)
 

Bu, çox sadə, lakin tutarlı əqli bir qaydadır. Uca Allah bu qaydanı örnək olaraq göstərərək, bizləri bənzəri əqli qaydalardan istifadə etməyə irşad etmişdir.

Digər bir ayədə Rəsulullahın insan tanıması və bu yolda əlamətlərdən istifadə etməsi  haqqında buyurulur:

 

لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً

 

"(Sədəqə) o fəqirlər üçündür ki, özlərini Allah yoluna həsr ediblər, (ruzi üçün) yer üzündə gəzib dolaşa bilmirlər.

İffətli davrandıqları üçün cahillər onları dövlətli hesab edərlər. Sənsə onları simalarından/əlamətlərindən tanıyarsan! İnsanlardan israrla istəməzlər..." (Əl Bəqərə: 2/273)

 

Bu əlamətləri istifadədən, onlardan nəticə istidlal etməkdən aciz olanlar isə ayədə cahil adına layiq görülürlər...

Başqa bir ayədə münafiqləri təsbitdə "danışıq/davranış tərzini" etibara almaqdan bəhs edilir:

 

وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ

 

"...Şübhəsiz ki, sən onları danışıq tərzlərindən tanıyırsan..." (Muhəmməd: 47/30)
 

Misalları çoxaltmaq mümkündür. Qurani Kərimdə və Rəsulullahın hədislərində münafiqlərin əlamətləri, namaza qarşı tənbəllikləri, simiclikləri, sözlərində durmamaları, Sübh və İşa namazlarını camaatla qılmamaları və bənzəri xüsuslar əbəs yerə zikr edilməmişdir...

Güman edirəm ki, imtahanın vacibliyi, insanları tanıyıb onların şərrindən qorunmağın gərəkli olduğunu idrak etmək üçün, qeyd etdiyimiz ümumi və xüsusi əmrlər, örnək göstərilmiş imtahan metodları, nəqli dəlillər olaraq yetərlidir. Əqli dəlillər isə izaha ehtiyac olmayacaq qədər aydındır...

 

Məsələnin önəmi anlaşıldıqdan sonra, bu sahədəki bəzi ümumi qaydalara toxunmaq istəyirəm.

İmtahanın vacibliyi hökmü sabit olsa da, imtahanın onlar vasitəsilə həyata keçirildiyi metodlar və əlamətlər dəyişkəndir. Tərəzi olaraq istifadə etdiyimiz kriteriyaları seçərkən, çox diqqətli davranmalıyıq. Əks halda tərəzi öz quruluş məqsədinə uyğun olmayan, tamamilə əks nəticələr verər...

Həmçinin bilinməlidir ki, bu imtanların hamısı zahiri əlamətlərə dayalıdır və bu nəticələr yəqini deyil. Bu əlamətlər adətən "Fiqh Üsulu" elmindəki "istishabul asl" dəlilinə bənzəyir və başqa dəlillərin olmadığı zaman və ya dəlilləri möhkəmləndirici amil olaraq istifadə edilə bilir.

Hətta Peyğəmbərlər belə zahirən insanları tam tanıya bilməmişlər. Bu səbəblə Rəsulullah dəfələrlə xəyanətə məruz qalmış, əshabı öldürülmüş, vəhy katibləri mürtədd olmuşlar... Uca Allah bir ayəsində, münafiqlərin öz zahirlərini bəzəməkdə necə usta olduqlarına, hətta Rəsulullahın belə bəzən onlara aldandığına diqqət çəkərək, onların düşmən olduğunu vurğulayır:

 

وَإِذا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسامُهُمْ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ

 

"Sən onları gördükdə cüssələri xoşuna gəlir. Danışdıqları zaman sözlərinə qulaq verirsən. Sanki söykədilmiş dirəklərdir. Onlar hər səs küyü öz əleyhlərinə sanarlar. Onlar düşməndir! Onlardan qorun!..." (Əl Munafiqun: 63/4)
 

Öyrənəcəyiniz bu "insan tanıma" metodlarını insanlara hücum üçün yox, daha çox özünüzü müdafiə üçün, risk faktorunu azaltmaqda istifadə etməlisiniz. Bu bilgilər müxaliflərin linç edilməsi üçün istifadə edilməməlidir!

Qarşılaşacağınız iş nə qədər ciddi olacaqsa, araşdırma və təhlillərinizi o nisbətdə genişlədib - dərinlətməniz lazımdır. Bir neçə saatlıq yola çıxacağınız adamla, evlənib bir ömrü bərabər keçirəcəyiniz kimsəni eyni səviyyəsi araşdırmanız doğru olmaz...

Bu məqaləni yazmaqda məqsədimiz "Profil Mütəxəssisi" yetişdirmək deyil! Hədəfimiz insanlara özlərini qoruya biləcəkləri ibtidai bilgilər vermək, insan tanıma metodlarını öyrətmək, onlara gələcək zərəri, riski ən aza endirməkdir...

Bunun üçün həm öz təcrübəmizi, həmdə uca Allahın "gəzin - dolaşın - görün" əmrinə müvafiq olaraq işə əhil kimsələrin təcrübəsini sizinlə paylaşacayıq.

Əgər bu işdə mahirləşmək istəyirsinizsə, əlavə olaraq mövzu haqqında yazılmış xüsusi kitablar, aforizmlər oxuyun, sahəylə bağlı filmlər izləyin.

Lakin, bütün bunlar sizə sadəcə nəzəri elm qazandırar. İnsanlarla münasibət təcrübəsi isə, ibrət almanız halında sizi tam olaraq "bişirər"...

"Tövfiq yalnız Allahdandır" deyərək Allahın bu sahədə bizlərə lütf etdiyi bilgiləri sizinlə paylaşmağa keçək.
 

[Usuli]

Zaman Faktorunu Dəyərləndirin. İnsanları tanımaqda ən önəmli filtrlərdən biri zamandır. Ayda bir dəfə çayxanada çay içdiyiniz bir qardaş öz qüsurlarını sizdən gizlətmək üçün dişini sıxa bilir. Lakin mütəmadi görüşdüyünüz, bir müddət bərabər qaldığınız insanların bunu edə bilməsi o qədərdə asan deyil.

Vərdiş halına gəlmiş mənfi əməllərdən uzun müdət ayrı qalmaq onlar üçün çətin olur.

Öz təcrübəmdən misal verəcək olsam, ölkəmizin bəzi "elm tələbələrini" qeyd etmədən keçməm insafsızlıq olardı.

Yeni tanış olduğumuzda necə deyərlər "manqalda kül buraxmayan" bu tələbələrlə müəyyən zaman bir yerdə qaldıqdan sonra, "diş sıxma" sezonu bitdi, artıq özlərini göstərməlik namaz qılmağa məcbur etməkdən bezdilər, verdikləri sözləri tutma rolundan bezdilər və zaman onları çözdü, həqiqi kimliklərini ortaya çıxardı... İnsan namaz qılmadığı halda, özünü Sübh namazına qalxmağa nə qədər məcbur edə bilər? Sözündə durmadığı halda, nə qədər sadiq rolu oynaya bilər?

İnsanlarla yaxın bir münasibətdə olmasanız belə, zamanın mücərrəd axışı onların qüsurlarının bir çoxunu ortaya tökür. Zaman insanların içini açan ən sadə ünsürdür. Dolayısıyla zaman faktorunu dəyərləndirin və insanlara müsbət statuslar verməyə tələsməyin!

Xüsusilə ciddi işlərdə əsaslanacağınız insanlarla yaxın və uzun müddətli ünsiyyətdə olun. Bu zaman zərfində paralel olaraq onlara müxtəlif imtahanlardan keçirin. Beləcə riski ən aza endirmiş olarsınız.
 

[Usuli]

Məkan Faktorunu Dəyərləndirin. İnsanların yetişdiyi məkanların əxlaqlarına, şəxsiyyətlərinə ciddi təsir etdiyi təcrübəylə sabit olan bir faktdır. Hətta məşhur İslam sosioloqu İbn Xaldun, "Əl Muqəddimə" adlı əsərində bu barədə xüsusi bir bab açmışdır.

İnsanların yetişdiyi mühitin onlara təsiri, Qurani Kərimdə də vurğulanan bir həqiqətdir. Bu barədə maraqlı bir qissə də vardır.

Əli bin Əbi Talibin - Allah ondan razı olsun - ən yaxın tərəfdarlarından Zeyd bin Suhan öz əshabıyla oturmuşdu. Yanlarında bir bədəvi vardı. Zeydin sol əli Nəhavənd savaşında kəsilmişdi. Bədəvi onun söhbətindən xoşlanmadığını və oğurluq üçün əlinin kəsildiyinə işarəylə əlinin ona şübhə saldığını dedi.

Zeyd sol əlinin kəsik olduğunu və bunda şübhələnəcək bir şey olmadığını dedi. Bədəvi isə oğrunun hansı əlinin kəsildiyini bilmədiyi cavabını verdi. Zeyd ona belə dedi: Uca Allah nə gözəl buyurmuşdur:

 

الْأَعْرابُ أَشَدُّ كُفْراً وَنِفاقاً وَأَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ

 

"Bədəvilər küfr və nifaq baxımından daha şiddətli, Allahın öz Rəsuluna endirdiyi hökmləri bilməməyə daha layiqdirlər..." (Ət Tövbə: 9/97)
 

Bir çoxumuz, bunu öz həyatımızda artıq təcrübə etmişik. Məsələn ölkəmizdə "münasibətdə olmaq istəyəcəyiniz ən son insan kimdir?" məzmunlu bir sorğu keçirilərsə, respondentlərin 95 faizinin "Ağdamlılar" cavabı verəcəyində şübhəm yoxdur. Mənim yaşadığım ölkənin "Ağdamı" Qars bölgəsidir. Türkiyədə Qarslı olmaq, bir çox yerdə avtomatik olaraq qara siyahıya düşməniz üçün yetərlidir.

Bu müqayisəni bir çox sahədə edə bilərik. Məsələn evlənmək istəyirsinizsə, Türk qadınları digər millətlərə nisbətdə bu siyahıda ən axırıncı yerdə olmalıdır. Çünki müasir Türk cəmiyyəti, İslami ailə modelini tərk edərək, İslama tamamilə tərs bir modeli mənimsəmişdir. Türk qadınları, itaətdən ən uzaq qadınlardır.

Dağ bölgəsində yetişənlər, Aranlılara nisbətən daha cəsur olurlar. İslam millətləri içində parçalanmağa olan meyl üzrə Azərbaycanlıların ilk sırada olduğunda şəkk yoxdur. Bu artıq kafiriylə, müsəlmanıyla milli mentalitetə çevrilib...

Təbii ki, bu hökmlər qətilik ifadə etmir. Ağdamdan normal bir insan çıxa biləcəyi kimi, uca Allahın daha sonrakı ayələrdə işarə etdiyi üzrə səmimi müsəlman olan bədəvilərdə vardır.

Bunlar ümumi statistik bilgilərdirdir və özünüzü qorumanız üçün, müxtəlif işlərdə riski azaltmanız üçün istifadəyə yararlı ola bilər.

Məkanla əlaqəli hökmlər sadəcə qeyd etdiklərimizlə məhdud deyil. Təcrübənizlə təsbit edəcəyiniz bir çox kriteriya vardır və onları dəyərləndirməlisiniz! 

[Usuli]

İnsanlarla İstəkləri Arasına Əngəllər Qoyun. İnsanlar hər dövrdə öz məqsədlərini dini pərdələr altında gizlətmişlər. Səhabə zamanında belə sevdiyi qadın üçün "Hicrət" edən kimsələr vardı.

Sevdiyi qadının bunu tələb etməsi üzrə Mədinəyə "hicrət" edən adam, səhabələr arasında "Ummu Qaysın mühaciri" ləqəbiylə tanınırdı. Hətta "Əməllər niyyətlərə görədir..." hədisinin bu səbəblə varid olduğu söylənmişdir.

"Hicrət" adı altında şəxsi işlərini görmək istəyən, ailə problemlərindən qaçanların içində qadınlar da vardı. "Hicrət" ailə problemlərindən qurtuluş reseptinə çevrildikdə Uca Allah məhz belələrinin filtrasiya edilməsinə yönləndirərək buyurur:

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ

 

"Ey iman gətirənlər! Mömin qadınlar sizə mühacir olaraq gəldikdə onları imtahan edin!..." (Əl Mumtəhinə: 60/10)

 

Bəzi müfəssirlər qadınların and vasitəsilə imtahan edildiklərini və andın məzmunun təqribən bu şəkil olduğunu deyirlər: "Mən ərimdən xoşlanmadığım üçün, Mədinəni xoşladığım üçün, dünyəvi bir mənfəət üçün, burada birinə aşiq olduğum üçün, hicrət etmədim. Allah və Rəsulunun sevgisi üçün hicrət etdim. Dediklərimin doğruluğuna Allah şahiddir..."

Daha Allah elçisi həyatdaykən, insanlar Məscid adı altında Xarici ölkə kəşfiyyatları üçün kordinasiya mərkəzi qurur və buradan işləri idarə etməyə çalışırdılar. Bu barədə "Məscidi Dirar" qissəsi məşhurdur...

 

Təbii ki, günümüzdə də eyni problem davam edir. Məscidə özünə müştəri toplamaq üçün gələn tacirlərlə başlayan bu karvan, xoşlanmadığı ərindən qaçmaq üçün "Hicrət" pərdəsinə bürünüb toxunulmazlıq qazanan qadınlarla bitir...

Bu cür mənfəətçi tiplərlə mübarizənin, onlardan qorunmağın ən gözəl yolu, hədəflərilə onlar arasına əngəllər qoymaq və ağac silkələndikdə tökülən zəif meyvələrin tökülməsi kimi ələnmələrini təmin etməkdir!

 

Qeyd edilən metod, problemlə köklü mübarizə metodu olmasa da, bu tip insanların bir çoxunu, çıxardığınız əngəllər vasitəsilə filtrasiya edə bilərsiniz...

Dünyəvi tətbiqatdan örnək verəcək olsaq... Bir çox ölkələr sırf vətəndaşlıq üçün gerçəkləşən evliliklərin qarşısını almaq, "vətəndaşlıq ovçularını" ələmək üçün qanuni süzgəclər müəyyən etmişlər.

Məsələn Türkiyədə evlilik üzərindən vətəndaşlıq almaq üçün ən az 3 il evli qalmaq lazımdır. Bu, hürkütmə xarakterli ilk əngəldir.

Buna paralel olaraq bu sahəylə məşğul olan məmurlar gözlənilməyən anda yaşayış yerinə gəlib "ailə" haqqında qonşulardan məlumat toplayırlar. Nəhayət üçüncü mərhələdə vətəndaşlıq görüşməsinə gedən "ailə" çarpaz sorğu sual edilir... Yataq otağındakı pərdənin rəngindən, qaynananın sevdiyi yeməklərə qədər müxtəlif suallara cavab verəsi olursunuz... "Vətəndaşlıq Ovçularının" əksəriyyəti bu filtrlər səbəbilə kökdən bu yola baş vurmur və ya ikinci üçüncü mərhələdə artıq ələnirlirlər...

 

Bütün bunlar sadə əqli filtrlərdir və bənzəri şeyləri kiçik çapda da olsa İslami sahədə də tətbiq etməmiz mümkündür. Məsələn sırf ailə qurmaq məqsədilə İslama gələnlərin arzusuna nail olmaqda çətinlik çəkməsi, bir mənada ələnməsi üçün minimal bir il zaman məhdudiyyəti gətirilə bilər. Namaz qılmayan bir kimsənin bir il dişini sıxıb özünü namaz qılmağa məcbur etməsi heçdə asan iş deyil. İnsanları aldatmaq məqsədi güdən mənfəətçilərin bir çoxunu bu əngəl vasitəsilə ələmiş olarıq.

Yaxud İslama yeni gələnlərin stratejik mövqeylərə təyin edilməsi məsələsini ələ alaq... Diribaş mənfəətçilər İslam daxilində asanlıqla mövqe qazanıb yüksələcəklərini fərq etdikləri anda "müsəlman" olur və çox sürəli bir şəkildə önəmli mövqelərə gəlirlər.

Daha dünən Narkotik maddə alverilə məşğul olub, tutulacağını anladıqda "mücahid" olmağa qərar verənlər, bu gün Dağıstanda sektor əmiri kimi önəmli vəzifələri ələ keçirirlər... Sözümün təsdiqi üçün bu linkdəki videoya (00:40 dan etibarən) baxmanız yetərlidir...

Yaxud özünü yer üzündəki bütün müsəlmanların hamisi zənn edən İŞİD ə nəzər salaq... İdarə heyətindəki bir çox kimsə Səddam rejimində müxtəlif güc strukturlarında işləmiş adamlardır... İslam ümmətinin liderliyini bir qrup dönmüş "Təhlükəsizlik Orqanı Mənsubu" yüklənibsə bu yetərincə riskli bir işdir... Əlbətdə ki, insanlar tövbə edib hallarını düzəldə bilərlər... Lakin onların müəyyən etapları keçmədən bu məqamlara gətirilməməsi lazımdır.

İslam daxilində önəmli məqamlara bu cür rahatlıqla gəlinməsi mümkün olunca, Dinimiz diribaş münafiq və fasiqlərin əlində oyuncağa çevriləcək...

Bu cür kimsələrə yönəlik müxtəlif əngəllər qoymaq, onları bu əngəllər vasitəsilə ələmək mümkündür. Bir öncəki misalda da zikr etdiyim kimi "zaman əngəli" qoyula bilər. Keçmişilə əlaqəsini kəsməsindən beş ildən az zaman keçənlər heç bir stratejik məqama gətirilməzlər... Bu məqamlara namizəd olan kimsələrin yaşantısı göz önündə olmalı, ən azından camaat namazı və bənzəri bəsit filtrlərdən keçirilməlidirlər.

 

Ümumi qayda olaraq insanlarla hədəfləri arasına əngəllər qoymaq sabit olsa da, bu əngəllərin, imtahanların şəkli dəyişkəndir. Gücümüzün çatdığı, bizim şərtlərdə effektiv olacağını düşündüyümüz bütün metodlardan istifadə etməli, çox ciddi bir filtrasiya mexanizmi qurmalıyıq.

İmtahan vasitələri və metodları olaraq sadəcə bu kiçik məqalədə yazdıqlarım və yazacaqlarımdan istifadə olunsa, toplum içində ciddi bir ələmə/silkələmə gerçəkləşər və bir çox cır meyvə ağacdan tökülər...

 

Əgər dediklərimizə etiraz üçün Xalid bin Vəlidin İslamı qəbuldan qısa bir müddət sonra ordunun başına gətirilməsi və Muaviyənin Ömərin zamınında vəzifəyə təyin edilməsi xatırladılaraq etiraz edilərsə, cavab olaraq belə deyərik: Zikr etdiyimiz prinsip ümumi olub, ciddi kadr sıxıntısı zamanı müəyyən qaydalara riayət edilməklə istisnası mümkündür. Xalid bin Vəlidin məqamı hər iki xəlifənin dönəmində onların bir sözünə bənd idi, istədikləri zaman onu vəzifədən ala bilərdilər. Hətta Ömər zamanında ordunun liderliyindən alındığı da sabitdir.

Ayrıca o dönəmdə Müsəlmanların oturmuş bir idarə mərkəzi var idi və oradakı adamların tamamına yaxını "köhnə kadrlar" idi. Hətta ilk beş xəlifə arasında yenilərdən kimsə yoxdur!

Tulaqadan olan Muaviyə və ətrafındakı "yeni qvardiya" hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra olanlar oldu... və bu olanlar sadəcə bizim sözümüzü qüvvətləndirməyə yarayar... əleyhimizə etiraz olaraq irəli sürülə bilməz...
 

[Usuli]

İnsanların Davranış/Danışıq Tərzindən, Zahiri Görkəmlərindən Nəticə çıxarın. Münasibətdə olduğumuz innsanların özləri haqda ortaya qoyduğu bilgilər iki qisimdir: özlüyündə ortaya qoyduqları və bizim sınayaraq ortaya çıxmasına səbəb olduqlarımız. Bu bənddə məhz özlüyündə ortaya qoyulan məlumatların dəyərləndirilməsindən bəhs etmək istəyirəm.

Əslində insanlar davranış tərzlərilə özlərini, qəlblərindəki niyyətləri ciddi mənada açığa çıxarırlar... Təcrübi dəlillərlə yanaşı, Qurani Kərimin bəzi ayələri də bu prinsipin doğruluğuna dəlalət edir.

Uca Allah öz Rəsulunun bəzi münafiqləri danışıq tərzindən tanıması barədə buyurur:

 

وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ

 

"...Şübhəsiz ki, sən onları danışıq tərzlərindən tanıyırsan..." (Muhəmməd: 47/30)

 

Digər bir tərəfdən lazımi məqamda insanların davranış tərzini incələmədiyi, Cihaddan geri qalanlar içində üzrlüləri digərlərindən ayırmadığı üçün öz Peyğəmbərini qınayaraq buyurur:

 

عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ

 

"Allah səni bağışlasın! Kimin sadiq, kimin yalançı olduğu sənə aydın olmadan niyə onlara izin verdin?" (Ət Tövbə: 9/43)

Daha sonrakı ayələrdə uca Allah yalançı və sadiqləri seçmək üçün irşad xarakterli bəzi kriteriyalar qoyur. Cihada çıxmamaq üçün bəhanə uyduranların, kökdən belə bir niyyəti olmadığını təsbit üçün, onların davranışına - hazırlıq görmədiklərinə diqqət çəkərək buyurur:

 

وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً

 

"Əgər (cihada) çıxmaq istəsələrdi ona hazırlıq görərdilər..." (Ət Tövbə: 9/46)

 

Cihaddan geri qalması üçün həqiqi üzrü olanların seçilə bilməsi üçün onların davranış tərzinə diqqət çəkərək buyurur:

 

وَلا عَلَى الَّذِينَ إِذا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلاَّ يَجِدُوا ما يُنْفِقُونَ

 

"Sənin yanına onlara (cihad üçün) minik verəsən deyə gəldiklərində, "sizə verəcək bir minik tapa bilmirəm" dediyin zaman, (cihad üçün) sərf edəcək  mala sahib olmadıqları üçün, kədərdən gözləri yaşla dolmuş halda geri dönənlərə də günah yoxdur." (Ət Tövbə: 9/92)

 

Beləcə uca Allah öz Rəsulunu insanların davranış tərzini incələyərək, onları sinifləndirməyə yönləndirmiş, bizim üçün önəmli bir qayda qoymuşdur: İnsanların davranış tərzi, onların iç aləminin, həqiqi niyyətlərinin müəyyən dərəcədə aynasıdır və bizlər bu bilgiləri istifadə edərək insanları sinifləndirmək məcburiyyətindəyik!

Nəticə etibarı ilə, davranış tərzi insan dəyərləndirmədə ən önəmli qaynaqlardan biridir!

 

Məsələn oturduğu hər məclisdə "Suriyada bacılarımızı zorlayırlar, biz də burda oturub yemək yeyirik. Allah bizim böyük tikəmizi bu boyda eləsin" deyərək əlindəki çörəkdən kiçik bir parça qoparıb süfrəyə atanların əksəriyyəti, həqiqətdə bu problemdən ən az narahat olan kimsələrdir...

Hər fürsətdə "filan hocanın saqqalı ağarıb", "filankəsin İslama xidmətlərini sayıb bitirə bilmirik"deyərək göz yaşı tökən "Kölgə Əhli" də bu qisimdəndir. Zahiri görkəmlərinin sözlərini yalanladığı bu kimsələrin həqiqi dərdi İslamın yox, kimlərinsə kölgəsində gizlənərək özlərinin ucalmasıdır...

 

Elədiyi hər məsuliyyətsizliyi "haqqını halal et", edəcəyi hər məsuliyyətsizliyi isə "inşa Allah"deyərək sığortalayan, onu bu davranışına görə qınadıqda isə sizi Allahla üz üzə qoyaraq, "Allah izin verərsə" dediyini xatırladan "Sığorta Əhli" cüvəllağılar da bu çoxsaylı ordunun bir bölüyüdür.

Bir kimsə ona yaxşılıq edən birini sataraq sizin yanınıza gəlibsə, sizi istifadə etdikdən sonra sizi də satacaq. Çünki, nemətlərə qarşı nankor olmaq belə kimsə üçün artıq bir xislətə çevrilmişdir... 

Detallara fikir verin! İnsanlar kiçik işlərdə necə varlarsa, böyük işlərdə necə lazımdırsa elə davranarlar.

 

Səhabə zamanında da bu cür praktik bir filtrasiya mövcud idi. Aşağıdakı hədislər insanların içindən qeyri ciddiləri ələmək, onları tanıyıb qorunmağın vacibliyi mövzusunda irşad örnəyi olaraq göstərilə bilər:

 

كنا نعرف المنافقين - نحن معاشر الأنصار ببغضهم علي بن أبي طالب

 

"Biz Ənsar topluluğu Münafiqləri Əli bin Əbi Talibə nifrətlərindən tanıyardıq."

 

ولقد رأيتنا وما يتخلف عن الصلاة إلا منافق معلوم النفاق

 

İbn Məsud deyir: "Bizim vaxtımızda camaat namazından ancaq nifaqı məlum olan münafiqlər geri qalardı."

 

آية المنافق ثلاث إذا حدث كذب وإذا وعد أخلف وإذا اؤتمن خان

 

Rəsulullah buyurur: "Münafiqin əlaməti üçdür: Danışdıqda yalan danışar, söz verdiyi zaman sözündə durmaz, bir şey əmanət edildikdə xəyanət edər."

 

Quran və Sünnət, bu nöqteyi nəzərdən baxa bilən hər kəs üçün "davranış şəkli incələmələri" və "filtrasiya kriteriyalarıyla" zəngindir.

Təbii ki, bizim ölkədə Camaat namazının belə bir kriteriya halına gətirilməsi doğru olmaz. Lakin bu örnəkləri zikr etməkdəki məqsədim, Müsəlmanlar arasında daimi bir filtrasiyanın olduğunu, zərərli insanların bu kimi tədbirlərlə ələndiyini/sinfinin müəyyən edildiyini vurğulamaq, diqqət çəkməkdir.

İnsanların davranışlarından, danışıq tərzlərindən nəticələrə vara bilmək, bir neçə örnəklə mənimsənəcək bir mövzu deyil. Qeyd etdiklərim ümumiyyətlə insanları bu sahəyə yönləndirmək, bu bilgilərdən faydalanmağa təşviq üçündür.

 

Dünyəvi təcrübədə də bu metoddan çox istifadə edilir. Bir çox iş yerinə işçi olaraq müraciət etsəniz, ilk baxacaqları nöqtə zahiri görünüşünüzdür. Bir çox ölkədə, gecə klubları və bənzəri məkanlarda təhlükəsizlik təmini üçün "face control" deyilən, "görkəm incələmə" kimi metodlar mövcuddur. Bir çox təhlükəsizlik orqanı, şübhəli təsbitində "görkəm incələmə" metodundan istifadə edir...

Davranış və danışıq tərzindən nəticə əldə etmək üçün, həm zəngin təcrübəniz olmalı, həm də bu mövzuda etibarlı qaynaqların təcrübələrindən faydalanmalısınız. Bu qaynaqlardan ən önəmlisi Aforizm kitablarıdır... 

 

 

[Usuli]

İnsanları Sınayaraq Əlavə Bilgilər Əldə Edin. Bir öncəki bənddə insanların özlüyündə ortaya qoyduğu bilginin incələnməsindən bəhs etmişdik. Bu bənddə isə, onları sınamaq surətilə əlavə bilgilər əldə etmək və bunun əsasında insanları dəyərləndirməkdən danışacayıq.

Uca Allahın Kitabında bunun ən bariz örnəyi məşhur Talut - Calut qissəsidir. Talut öz qoşununu döyüşdən öncə su ilə imtahan etmiş, imtahanın nəticəsində həqiqi gücünü öyrənmişdir...

Bu imtahan, kiçik işlərdə itaətsizlik edənlərin, böyük işlərdə, daha sıxıntılı anlarda da eyni şeyi təkrar edəcəkləri prinsipinə dayalıdır...

İnsanları sınayaraq lazımı məlumatları ortaya çıxarmaq, insanlıq tarixi qədər qədimdir.

Bu bəzən Talut kimilər tərəfindən fasiqləri ortaya çıxarmaq üçün, bəzən Muaviyə və bənzərləri tərəfindən salihləri ortaya çıxarmaq üçün istifadə edilmişdir.

Muaviyə və ümumilikdə Əməvilər dönəmində Əli sevgisiylə bilinən müxalifləri təsbit üçün xüsusi bir mexanizm vardı.

Artıq Muaviyənin zamanından etibarən xütbələrdə mütəmadi olaraq Əli bin Əbi Talibə - Allah ondan razı olsun - lənət oxunar və etiraz edənlər potensial təhlükə olaraq cəzalandırılardı. Bu represiya mexanizminin ən məşhur qurbanları Hucr bin Adi və yaxınlarıdır. Xütbədə Əliyə söyülməsinə etiraz edərək xatibə daş atan Hucr və əshabı başda diri diri basdırılmaq üzrə sadəcə qeyri İslami deyil, həmçinin qeyri İnsani yollarla öldürüldülər.

İnsanlar qatında etibar sahibi olan alimlər də eyni sınaqlardan keçirilirdi. Əliyə söyməyən, lənət oxumayanlar dövlətin büdcəsindən heçnə ala bilmirdi. Zəhəbinin rəvayətinə görə Əvzai bu haqda deyir: "Əlinin münafiq olduğuna şahidlik edib, ondan təbərrü etmədikcə (Əməvilərdən) hədiyyə ala bilməzdik. Bu, talaq, kölə azad etmə və beyət yəmininə bağlanmışdı."

 

Bəzi İslam alimləri onlarla vaxtlarını zay etməmək üçün səbr və əzm tələb edən elmləri öyrənmək məqsədilə tələbələri sınaqdan keçirmişlər. Bu barədə məşhur bir qissə vardır.

Elm əhlindən biri, yanına ilk dəfə gələn tələbəlik namizədlərinin üzərinə it buraxır. Namizədlər qaçırlar. Bu proses bir neçə gün təkrar edilir. Namizədlərdən biri xaric digərləri artıq alimin evinə gəlməyi tərk edir.

Alim əzmlə gələn namizədi yanına alır və meşədən düz bir çubuq gətirməsini əmr edir. Gətirilən bütün düz çubuqlar qırılıb atılır və namizəd yenidən meşəyə göndərilir. Nəhayət qırxıncı dəfədə, alim tərəfindən bu namizədin lazımi səbrə sahib olduğuna qərar verilir. Bu iki sınaqdan sonra namizəd artıq tələbəliyə layiq görülür.

Günümüzdə tələbəliyə namizədlər ən sadə sınaqlardan keçirilmədiyi üçün, elm tələbəsi adı alaraq ölkəmizə qayıdanların bir çoxunun nəinki elm hətta insani əxlaqla əlaqəsi yoxdur...

 

Bu cür sınaqlar başqa sahələrdə də həyata keçirilir. Məsələn yaxın zamana qədər İslamçıların Türkiyə ordusuna sızmasını önləmək üçün zabitləri müxtəlif testlərdən keçirirdilər.

Ortada olan bilgilərin incələnməsiylə kifayətlənməyən "ordu profil mütəxəssiləri" yeni şeytani testlər düşünürdülər. Zabitlər üçün içkili əyləncə gecələri məcburi hala gətirilir, bu gecələrdə ailəcə iştirak tələb edilir və şübhələndikləri zabitlərin qadınlarına başqa kişilərlə qucaq qucağa oynaması təklif edilirdi. Etiraz edənlər "irtica" şübhəsiylə ordudan təmizlənirdilər.

Komunistlər ölkəmizi idarə etdiyi zaman müxaliflərin hakimiyyətə sızmaması üçün namizədləri bir çox sınaqdan keçirirdilər. Ən təməl filtrlərdən biri, o zaman üçün rəsmi ideologiya olan "Ateizm" sınağı idi. Allahın varlığını diliylə inkar etməyən kimsələr, dövlət idarəsində heç bir rəsmi vəzifə ala bilməzdilər. Hətta bir zamanlar bu vəzifələrə gəlmək üçün "Mübariz Allahsızlar Birliyinin" rəsmi vəsiqəsinə sahib olmaq lazım idi.

 

Bütün bu sınaqların salih məqsədlərlə də istifadəsi mümkün və lazımlıdır.

Günlük həyatınızda münasibətdə olduğunuz insanları mütəmadi sınayın! Məsələn biri sizə onu cihada göndərməniz üçün müraciət edirsə, ondan cihada getmə səbəbini soruşun. Allahın fərzini yerinə yetirmək məqsədilə getdiyini deyəcək. O zaman ona sınaq məqsədli başqa bir fərzi yerinə yetirmək təklif edin. Məsələn Afrikada susuzluqdan ölən müsəlmanlar üçün quyu qazmaq kimi. Əgər o insanın hədəfi həqiqətən fərzləri yerinə yetirməkdirsə bunu normal qarşılayacaq. Yox əgər digər fərzləri yerinə yetirməkdən imtina edər və cihadda israr edərsə bu onun məqsədinin fərzi yerinə yetirmək deyil, məcara və orada çəkdirdiyi şəkillərlə öyünməkdən başqa bir şey olmadığının göstəricisidir.

İdarəçiliyə gətiriləcək kimsələrə kiçik idari işlər verərək onları öncə bu işlərdə yoxlayın. Kiçik idarəni bacarmayanlar daha böyüyünü də bacarmazlar.

İddia sahiblərinə müxtəlif işlər verib, sözlərini əməllərilə tutuşdurun. Beləcə bir çox kimsənin sadəcə "dil pəhlivanı" olduğunu görəcəksiniz.

Daşıdıqları halda gizlətdiklərindən şübhələndiyiniz fikirləri tənqid edin və reaksiyalarını ölçün. Bir çox halda o anki üz ifadələri, hətta susmaları belə insanları ələ verir...

Sınağın gərəkliliyi sabit, lakin sınaq metodları şəraitə, imkanlara görə dəyişkəndir. Bu səbəblə düzgün sınaq metodlarını seçmə xüsusunda diqqətli davranılmalıdır.
 

[Usuli]

İnsanların Keçmişiylə Maraqlanın. Münasibət quracağınız, tanımaq məcburiyyətində olduğunuz insanların dəyərləndirilməsində ən önəmli qaynaqlardan biri onların keçmişidir.

Sadə olmaqla yanaşı, çox önəmli məlumatlar ortaya çıxaran bu metod bir çox sahədə uğurla tətbiq edilir.

Məsələn ideolojik cinayət aləmində irəliləmək istəyən hər kəs istisnasız olaraq, keçmişə yönəlik araşdırmaya tabe tutulardı. Yatdığı bütün həbsxanalardan, böyüyüb boya başa çatdığı yerə qədər məktublar yazılıb "oğru ideyasını" zədələyəcək bir qüsurunun olub olmadığı araşdırılardı.

Hal hazırda Türkiyədə mövcud olan Bankların "müştəri keçmişi" adlı ortaq bir bilgi bazası var. Hər Bank, kredit ödəməyən müştəriləri haqqında bilgiləri ora daxil edir. Eyni müştəri başqa bir Bankdan kredit almağa çalışdıqda "keçmişi" ortaya çıxarılır və beləcə bu müştərinin "şərrindən" qorunulmuş olur...

Yaxud hansısa ciddi firmaya işə girmək üçün müraciət edirsiniz... Təcrübəniz varmı? Bəli var. Daha öncə çalışdığınız iş yerlərindən referans/xasiyətnamə gətirməniz, keçmişinizin təmizliyini isbat etməniz tələb edilir. Təbii ki, daha öncəki iş yerindən mənfi bir xüsusiyyətinizə görə ayrılmısınızsa sizə heç kim müsbət referans verməyəcək...

 

Həyatın bir çox sahəsində uğurla tətbiq edilən bu metod Müsəlmanlar tərəfindən yetərincə dəyərləndirilmir. Halbuki dəyərləndirilməsi halında bir çox zərərli insanın ifşasına kömək edərdi...

Məsələn ən son Bakı səfərində, Qaraçuxur məscidində 20 ildir tanıdığım bir insanı gördüm. Müsəlmanların malını yeməkdən 150 kilo olmuş bu ləyaqətsiz, Məsciddə zahid olaraq tanınır... Halbuki bu adamın keçmişi araşdırılsaydı, cahiliyyədə axırıncı adamlardan biri olduğu kimi, İslama gəldikdən sonra da eyni tempdə davam etdiyi, on beş ildir peşəkar dilənçiliklə məşğul olduğu çox asanlıqla təsbit edilərdi...

Yaxud ölkəmizdə at oynadan "elm tələbələri"... Sosyal şəbəkədə belələrinin Suriyadakı filan şeyximiz belə deyərdi, biz Əzhərdə oxuduğumuz zaman şeyxlər belə deyərdi... məzmunlu danışıqlarına şahid ola bilərsiniz...

Halbuki onların keçmişini araşdırsanız, onundan doqquzunun heç Əzhərin qapısından keçmədiyini, Elm almaq adıyla getdiyi ölkələrdə avaralıqla məşğul olduqlarını, çayxanalarda zaman öldürdüklərini, namaz qılmadıqlarını və bir çox münkəri açıq şəkildə işlədiklərini təsbit etmiş olarsınız. Hətta onların içində ümumiyyətlə Şəri bir fakultədə dərs almadığı halda, bu sahədə "çörək" olduğunun fərqinə varıb, özünü İslami elm tələbəsi kimi təqdim edənlər belə vardır...

Bir sözlə, arxasınca getməyə niyətləndiyiniz, münasibət qurduğunuz insanların keçmişini araşdırın və bilgi qaynağı olaraq dəyərləndirin. Beləcə aldanma riskinizi ən aza endirmiş olarsınız...
 

[Usuli]

İnsanların Ətrafını Tanıyın. Həyatda bir çox kimsə özünü olduğundan fərqli göstərməyə çalışır. Belə kimsələr adətən toplum içində tək olarlar. Kimsə onların ailələrini, dostlarını, yaxınlarını tanımaz. Keçmişi və ətrafı bilinməyən kimsələrin özlərini fərqli tanıtması çox asandır.

Bir çox toplum və qruplar içlərinə təhlükəli kimsələrin sızmaması üçün bu babdan tədbirlər alar, müraciət edən insanları fərd olaraq yox, yaxınlarını ətraflarını tanıyaraq qəbul edərlər.

Bunun ən gözəl örnəklərindən biri ATF nin sızmağa çalışdığı bəsit küçə bandasının öz aralarına aldıqları adamları geniş bir ətraf incələməsinə tabe tutmasıdır. Bu linkdə hadisə haqqında çəkilmiş sənədli filmi izləyə bilərsiniz.

 

Münasibətdə olduğunuz insanları fərd olaraq deyil, ətrafıyla bərabər tanıyın. Beləliklə qarşınızdakının özünü fərqli təqdim etmə ehtimalı ciddi şəkildə azalar. Çünki, insanların toplu halda yalanlar danışmasını, dediklərinin bir birinə zidd olmamasını kordinə etmək çox çətin, fərdin yalan danışması isə asandır. Yaxınlarını tanımanız həmçinin insanın sizə qarşı mənfi davranma  həvəsini öldürər... Çünki bu halda onun kirlənməsinə bütün yaxınları şahid olacaq...

Ümumiyyətlə insanların bir çoxunun israrla ətraflarını, əlaqələrini gizləməyə meylli olduqlarını görə bilərsiniz və bu davranış insanların güvən dərəcəsini düşürmək üçün bir siqnaldır...
 

[Usuli]

İnsanlarla Yaxınlığınız Mərhələli/Pilləli olsun. Adətən bizlər insanlara bir qədər güvəndikdən sonra onlar üçün qapıları sonuna qədər açırıq. Münasibətdə olduğumuz insanlar hər şeyimizə vaqif olur. Daha sonra onları yanlış tanıdığımızı anladıqda uzaqlaşdırmaq, qoparmaq çox çətin və ağrılı olur. Belələri dərinə kök atmış ağac kimi, dağıdaraq çıxarıla bilir...

Lakin insanlara ehtiyac nisbətində, mərhələli olaraq açılsaq, hər insanla sadəcə münasibət qurmamıza yetəcək qədər yaxın olsaq, bu riski minimuma endirmiş olarıq. Evin içinə girmiş oğrunun aparacağı şeylər, evin həyətinə girəndən daha çoxdur...

Ayrıca insanların mərhələləri keçməsi üçün verilən zaman, paralel olaraq onların qüsurlarını da açar, əleyhlərinə işləyər.

[Usuli]

Həqiqi Ov Olmamaq Üçün, Özünüzü Ov Kimi Göstərin. Çünki, zərər vermək istəyənlər, öz qurbanlarını seçərlər.

Əgər qarşısındakı ağıllı, təcrübəli biridirsə, onunla oynamaq üçün daha dərin rollara bürünər, qapanar və ehtiyatlı davranarlar. Yox əgər qarşıdakının zəif bəsirətli biri olduğunu düşünərlərsə, daha rahat olar, ehtiyatı əldən verərlər... Bu halda ifşa edilmələri daha asan olar.

Dolayısıyla yeni tanıdığınız insanlara sadəlövh görsəndiyiniz zaman, əgər sizə yönəlik pis bir niyyətləri varsa, özlərini fərqli biri kimi təqdim etməyə çalışırlarsa, bunu daha tez anlayar və qorunarsınız. "Yem" olduğunuzu, zahiri görünüşünüzdən, danışıq tərzinizə qədər bir çox yolla göstərə bilərsiniz.

 

Mövzuyla bağlı başıma gələn bir hadisəni sizinlə bölüşmək istəyirəm. İstanbulda, bir neçə nəfərlə ət kəsilən yerlərdən birinə getdik. Həyətə daxil olduqda bir neçə uzun saçlı "Əbu Riya" masa ətrafında oturmuşdu. Münasibət qurmaq istəmədiyim üçün salam verib başqa masaya keçdik. Öz masalarına dəvət etdilər. İçlərindəki "elm tələbəsi" bizi bir neçə "test"dən keçirdi, haralı olduğumuzu, niyə ət almaq üçün bura gəldiyimizi soruşdu. Gözünə sadəlöhv görsəndiyimiz üçün, xırda - xırda "tövhiddən" bəhs etməyə başladı. Danışarkən üzümə baxaraq reaksiyamızı ölçürdü. Mən də həyatımda ilk dəfə duymuş kimi bütün diqqətimlə qəhrəmanımızın ağzına baxırdım. Bir müddət sonra danışılanlar mümkün şeylərin çərçivəsini aşmağa başladı... Alimlər adına fətva uydurmalar, mövcud olmayan kitablardan sitatlar... "Alləmə"miz tam özünü Everest zirvəsində sanarkən, anidən ona bəhs etdiyi kitabların məzmunu və müəllifləri haqqında bir neçə sual verdim. Sualların məzmunundan bir şeyi anladı: mən daha ilk cümlələrindən onun bir boşboğaz olduğunun fərqindəydim və susaraq onun özünün tam "yandırmasına" şərait yaradırdım... Beləcə azacıq səbrlə qarşımızdakı kimsənin elm iddia edən bir cahil, bəsit bir yalançı olduğunu asanlıqla təsbit etmiş olduq.
 

[Usuli]

İnsanları Sinifləndirin və Qarşılıqsız Məqam Paylamayın! Uca Allahın Kitabı, möminlərin sinifləndirilməsi örnəklərilə doludur. Təbii ki, bu sinifləndirmələr boşuna olmayıb, üzərinə müəyyən əhkamların bina edilməsi üçündür.
İslamın ən seçkini olan səhabələr belə, öz aralarında Mühacir, Ənsar, Tuləqa, Utəqə, Bədəvilər şəklində ümumi sinifləndirməylə yanaşı, Bədr əhli, Uhud əhli, Ridvanilər və bənzəri adlarla daha detallı sinifləndirməyə tabe tutulmuşdular. 
 

İnsanları müxtəlif dəyərlərə görə sinifləndirin. Ətrafınızdakı mənfəətçiləri, fasiqləri, sizi istifadə etməyə çalışanları tanıyın. Kimin gətirdiyi xəbərə inanıb, inanmayacağınızı, başqa sözlə "informasiya daşıyıcılıq səviyyəsini" və s. gərəkli xüsusları təsbit edin. Hər kəslə münasibətiniz eyni müstəvidə olmasın.

Hər kəsə layiq olduğu şəkildə davranın. Məsələn birinin mənfəətçi olduğunu bilirsinizsə, onunla münasibətdə əsasınız mənfəət olsun, siz də öz mənfəətinizi güdün.

 

Ətrafdakı insanlara qarşılıqsız məqamlar paylamayın. Əsas olmadan heç kimi gözünüzdə ucaltmayın. Əksinə ilk başda hər kəsə qarşı neytral olun. Müxtəlif imtahanlar, zaman və başqa testlərə özlərini isbat edənləri, daha yuxarı məqama çıxarılmağa layiq olanları ehtiyatlı bir şəkildə yüksəldin. Qazanılmadan çıxılan məqamlarda oturanların verəcəyi zərər, açacağı yara daha böyük olur.

Məqamı ləkələyəcək şeylər edənlərin də eyni zamanda məqamlarını endirin. Layiq olduqları sinfə uyğun münasibət göstərin.

Sinifləndirdiyiniz bu insanlarla əlaqə yollarınız da bu sinifləndirməyə uyğun olsun. Məsələn mən, 5 mobil nömrə işlədirəm və hər sinfə və ya bir necə sinif qrupuna ayrı nömrələr verirəm. İstədiyim zaman lazımı siniflərdən qurtulmam daha asan olur...
 

[Usuli]

Sözə Yox, Əmələ Baxmaq. İnsanların bizim üçün incələmə qaynağı olacaq təməl davranışları söz və əməldən ibarətdir. Söz söyləmək və əməl etmək arasında önəmli fərqlər vardır.

Söz söyləmək əziyyət və səbr tələb etmir. Sadəcə dilinizi tərpədərək Ağ evi fəth edə bilərsiniz.

Söz söyləmək qısa zaman alır və yorulub geri addım atmağı tələb etmir. Beş illik zəhmətli bir çalışmanı bir dəqiqədə “qura” bilərsiniz.

 

Bu və bənzəri səbəblərlə, sözlər incələmə üçün ciddi bir qaynaq olmayıb, əməllərlə dəstəyə möhtacdır.

Söz sadəcə əməllə tutuşdurulduqda, müqayisə edildikdə ciddi bir qaynağa çevrilir. Beləki, əgər bir kimsə verdiyi sözü əməliylə dəstəklərsə, doğruluğu, dəstəkləməzsə yalançılığı və “boş insan” sinfindən olduğu ortaya çıxar.

 

Bu metod insanlar arasında məşhur olub, bir çox atalar sözündə belə ifadə edilmişdir.

Dinimizdəki imtahanın da təməlini sözlərə deyil, əməllərə baxmaq təşkil edir. Bu prinsip aşağıdakı ayədə açıq şəkildə ortaya qoyulmuşdur:

 

أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لا يُفْتَنُونَ

وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ

 

“İnsanlar “iman ettik” deməklə qurtulacaqlarını və imtahan edilməyəcəklərinimi güman edirlər? Şübhəsiz ki, sizdən öncəkiləri də imtahan etdik. Allah doğruçuları da, yalançıları da bilir.” (Əl Ankəbut: 29/2-3)

 

Bu ayədə doğru sözlülərlə yalançıların ayrılması üçün, sözlərə deyil, söz və əməl uyuşmasına baxılacağı, “iman ettik” sözünün əməllər və bəlalara səbrlə dəstəkləməsinin tələb ediləcəyi açıq şəkildə bildirilmişdir.

Bu imtahanın nəticələri uca Allaha öncədən məlum olduğu üçün, praktik faydası biz insanlardır. Beləcə özümüzü və ətrafımızdakıları tanımış oluruq… Çünki, dinimizi haqqıyla yaşamaq üçün təməl olaraq doğru sözlünü yalançıdan ayırmağa möhtacıq. Bu səbəblə uca Allah eyni imtahan üsulunu bizlərə də öyrədərək buyurur:

 

وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ فَلَمَّا آتَاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ

 

“Onlardan elələri var ki, Allaha “öz lütfündən bizə verərsə, biz də sədəqə verər və salihlərdən olarıq” şəklində bir söz verərlər.

Allah onlara öz lütfündən verdiyi zaman isə, simiclik etdilər və üz çevirib, imtina etdilər.” (Ət Tövbə: 9/75-76)

 

Söz verər, lakin əməllərilə bunu təsdiqləməzlər. Beləcə sözlərində yalançı olduqları, bu sözləri sadəcə nüfuz qazanmaq və bənzəri məqsədlər üçün söylədikləri ortaya çıxar.

Zikr edilən ayə, insanları tanımaq üçün yol göstərən ayələrdən biridir və ortaya qoyduğu tanıma medotu da “söz-əməl” müqayisəsidir.

Paralel olaraq uca Allah möminləri bu cür şeylərdən çəkindirərərək buyurur:

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفْعَلُونَ

كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لا تَفْعَلُونَ

 

“Ey iman edənlər! Reallaşdırmayacağınız şeyləri niyə söyləyirsiniz? Reallaşdırmayacağınız şeyləri söyləməniz Allah qatında böyük bir nifrətlə qarşılanar.” (Əs Saff: 61/2-3)

 

Etməyəcəyimiz işlər haqqında danışmamız, insanları yanlış yönləndirmək, onlara saxta ümidlər vermək, salih olmadığımız halda özümüzü salih tanıtmaqdır ki, bunun fəsadları olduqca böyükdür.

Uca Allah bu səbəblə insanları tanımamız üçün bu metodu bizə öyrətmiş, möminləri bu kimi büdrəmələrdən şiddətlə çəkindirmişdir!

 

Bu sadə metodun təcrübi faydasını, dəfələrlə müşahidə etmişəm. İslam üçün çalışmaqdan, əməkdaşlıqdan və vəhdətdən saatlarca yorulmadan danışan “elm tələbələrinin” əksəriyyəti, əməli müstəviyə keçildikdə ilk addımlarda payız yarpağı kimi tökülürlər. Avamın bu mövzudakı halı isə sizlərə də məlumdur.

İslam tarixində salihlər tərəfindən başladılmış bir çox hərəkatın məğlubiyyət səbəbi də məhz verilən sözlərin yerinə yetirilməməsi, yarı yolda buraxmalardır…

Elə isə, insanları tanımaq üçün sözlərinə deyil, uca Allahın bizi irşad etdiyi üzrə söz-əməl uyuşmasına baxaq!
 

[Usuli]

Söz və Əməllərin Arxa Planına Baxın. Bir öncəki bənddə quru sözlərin deyil, əməllərin ölçü olaraq qəbul edilməsindən bəhs etmişdik. Bu bənddə isə, halqanı biraz daha daraldaraq, hər söz və əməli deyil, arxa planı sağlam olanları ölçü qəbul etməkdən bəhs edəcəyik.

Hər bir söz və ya əməl zahir və batin olmaq üzrə iki təməl rükndən mütəşəkkildir. Söz və ya əməlin zahirən xeyirli olması, sahibinin xeyir əhli olduğuna dəlalət etməz.

İstər Allah, istər insanlar qatında bir kimsənin xeyir əhli olması üçün sözünün və ya əməlinin zahiri salih olduğu kimi, arxa planı da buna uyğun olaraq salih olmalıdır!

Nihayi salah, sadəcə söz və əməlin zahir və batinin bir biriylə uyuşması nəticəsində ortaya çıxar. Söz və əməl uyuşmaması insanın səmimiyyətsizliyinə dəlalət etdiyi kimi, sözün və ya əməlinin zahirinin batininə uymaması da eyni şəkildə səmimiyyətsizliyin dəlili və ölçüsüdür.

 

Uca Allah zahirdə mömin kimi görünən münafiqlər haqqında buyurur:

 

وَالَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النَّاسِ

 

“Onlar mallarını insanlara göstərmək üçün xərcləyərlər...” (Ən Nisa: 4/38)

 

فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ الَّذِينَ هُمْ يُراؤُن

 

“Vay o namaz qılanların halına ki, namazlarına qarşı etinasızdırlar və (namazlarında) göstəriş edərlər.” (Əl Maun: 107/4-6)

 

لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ مَا زادُوكُمْ إِلاَّ خَبالاً وَلَأَوْضَعُوا خِلالَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ
 

“Əgər sizinlə bərabər (cihada) çıxsaydılar, sadəcə anarxiyanı artırar və sizi fitnəyə salmaq üçün aranıza soxulardılar...” (Ət Tövbə: 9/47)

 

Zahirən ən xeyirli əməllər… Sədəqə, Namaz, hətta Cihad… Lakin batin və arxa plan bu zahirə uymur… Məqsəd Allahın rızası deyil, insanlara göstəriş və ya cihad sıralarına fitnə salmaq…

Uca Allah əməlin zahirən xeyirli olmasını kafi saymaz, batinin zahirə uymasını da şərt qoşar. Zahiri nə qədər xeyirli olursa olsun, batinən dəstəklənməyən heç bir əməl sahibi xeyir əhli ola bilməz!

 

Münafiqlərin Peyğəmbərə qarşı əməliyyatları koordinasiya etmək üçün tikdiyi Dirar məscidi də bunun ən gözəl örnəklərindən biridir. Məscid tikmək zahirən çox xeyirli əməldir. Bu məscidi tikənlər ayədə qeyd edildiyi kimi "biz  yaxşılıqdan başqa bir şey qəsd etmədik" deyirdilər. Lakin, işin batini ortaya çıxdıqdan sonra, zahirin xeyirli görünməsinin və xeyir iddiasının heç bir faydası yoxdur. Bu səbəblə Peyğəmbərimiz o məscidi yerlə yeksan edib, qalıntılarını yandırdı və yerini zibilliyə çevirdi!

Ümumilikdə Qurani Kərim oxuduğumuz zaman, münafiqlərin davranışlarına diqqət etsək, “biz islah edənlərik” ifadəsinin onlar üçün arxasında gizləndikləri bir şüar olduğunu görərik…

Hətta öz xəbis məqsədlərini zahiri xeyirlərlə bəzəməyən, islah istəmədiyini deyən bir münafiqlə qarşılaşmağınız mümkün deyil… Xeyir əməllər onların ən gözəl qalxanıdır…

 

Zahirlə batinin uyuşmaması, eyni şəkildə müsəlmanlar üçün də keçərlidir. Çünki, salahdan uzaqlaşan bir çox müsəlman, münafiqlərin üslubunu təqib edər, onların metodlarından təsirlənər…

Zahirən xeyirli bir söz söyləyən və ya əməl edən hər müsəlman xeyir niyyəti daşımaz! Nəfs tərbiyəsi kitabındakı həcmli “Riya” babları məhz bu problemə həsr edilib…

Mədinəyə Hicrət adı altında, bir qadına qovuşmaq üçün köç edən səhabənin digər səhabələr tərəfindən “Ummu Qaysın Mühaciri” adlandırılması, uca Allahın Mühacir qadınları imtahan etməyi əmr etməsi, arxa planı, həqiqi məqsədi etibara almanın bir örnəyidir.

Müsəlmanlar arasında zahirən mücahid olaraq göründüyü halda məqsədi qənimət, riya və şou olan neçə kimsələr vardır.

Münkəri qadağan edən neçə kimsə var ki, məqsədi ondan daha böyük bir münkəri həyata keçirməkdir. Qadının nigahının şəriətə uymamasından, ərinin bəzi günahlar etməsindən "narahat" olan neçə adam vardır ki, məqsədi o qadına sahib olmaqdan başqa bir şey deyil...

Elmi tənqid adı altında ortaya atılmış neçə kimsə vardır ki, məqsədi əlinə düşmüş fürsəti dəyərləndirərək rəqibini sıradan çıxarmaqdan başqa bir şey deyil…

İslami fəaliyyət adı altında özünü dağa daşa atan neçə kimsələr vardır ki, məqsədi “eqo” rahatlatmaqdan, liderlik həvəsindən başqa bir şey deyil…

Qənimət bölünərkən Peyğəmbərə “Ey Muhəmməd! Adil ol!” deyən Zul Xuveysiranın bu davranışı belə zahiri masum olan bir ədalət çağrısından ibarət idi…

Sadəcə zahirə etimad etmənin nəticəsində, İslam ümmətinin liderliyi dəfələrlə Salih olmayanlar tərəfindən ələ keçirilmişdir…

Zahirin batinlə uyuşması sadəcə əməllərin Allah qatındakı məqbulluq şərti deyil. Eyni zamanda bizlər də həqiqi salihi, salahı bir şüar olaraq istifadə edəndən ayırmaq və saxtakarların şərrindən qorunmağa möhtacıq!

 

Zahir və batin uyuşmasının vacibliyini, bunun bizlərə təmin edəcəyi praktik faydanı anladıqdan sonra, cavabına ehtiyac duyduğumuz bir sual daha var:  İnsanların batin və həqiqi niyyətlərinə vaqif olmaq asan bir şey deyildir. Elə isə, bu mövzuda hansı metodlardan istifadə etməliyik?

 

Öncəliklə önəmli bir nöqtəyə toxunmaq istəyirəm. “Batin araşdırması” həssas bir məsələdir. Bu mövzuda çox diqqətli davranılmadığı zaman, əks effektlər, insanların haqqına təcavüzlər qaçınılmazdır. Mövzu xüsusi diqqət və ehtiyatlı davranış tələb edir!

İnsanların batinini, həqiqi məqsədlərini mütləq olaraq sadəcə Allah bilir! Lakin bununla yanaşı, bu sahədə uca Allahın bizə öyrətdiyi və əqlə əsaslanan bəzi metodlardan istifadə edə bilərik.

Məsələn uca Allah cihaddan geri qaldığı halda, özünü “üzrlülər” sinfinə yazdıran kimsələrin batinini ortaya çıxarmaq üçün sadə, lakin tutarlı bir qayda ortaya qoyaraq buyurur:

 

وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً

 

“Əgər (cihada) çıxmaq istəsələrdi ona hazırlıq görərdilər...” (Ət Tövbə: 9/46)

 

الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنا أَلاَّ نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى يَأْتِيَنا بِقُرْبانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ قُلْ قَدْ جاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّناتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ

 

“Onlar dedilər: “Allah bizdən əhd alıb: Bizə atəşin yandırdığı bir qurban gətirmədikcə heç bir elçiyə inanmayacayıq.

Onlara (cavab olaraq belə) de: Məndən öncə də sizə açıq dəlillər və tələb etdiyiniz şeylə gələn elçilər olmuşdur. Əgər doğru sözlüsünüzsə, onları niyə öldürdünüz?” (Ali İmran: 3/183)

 

Ayələrdə ortaya qoyulmuş qaydanı daha sadə dillə bu cür ifadə edə bilərik: İnsanların etdikləri əməllər və dedikləri sözlər, digər əməl və sözlərilə müqayisə edilməli, bir növ çarpaz şəkildə sorğulanmalıdır. Səmimiyyətsizliklərini ortaya çıxarmanın ən təməl yolu budur.

Əgər cihaddan geri qalan tayfanın təməldə cihada çıxma niyyəti olsaydı, hazırlıq mərhələsindəki hərəkətlərilə bunu təsdiqləyərdilər. Çünki, onlara veriləcək minik olub olmadığı daha bəlli deyildi. Hazırlıq mərhələsindəki davranışlarıyla, dedikləri sözləri yalanlamış və “üzr sahibi olmayanlar” sinfinə mənsubiyyətləri sabit olmuşdur.

Yəhudilər Peyğəmbərimizi rədd etməkdə səmimi olduqlarını, bunun Allah üçün edildiyini iddia etdikləri zaman, uca Allah bu yalanlarını ortaya çıxarmaq üçün, tərəzi sayıla biləcək başqa əməllərini ortaya qoymaqla, atəşin yediyi qurbanı gətirən elçilərin öldürülməsini xatırladaraq, bunun bir səmimiyyət məsələsi olmadığını isbatladı… Hər iki üslub, bir növ çarpaz sorğulama örnəyidir.

 

Fəqihlər bölgədəki məscid insanlara yetərkən, ehtiyac xaricində başqa bir məscid tikməyi, riya və fitnə qəsdinə yozmuş və bu cür məscidlərin dağıdılmasına fətva vermişlər.

Təbii ki, bu prosesdə heç kimin məscidi tikənin qəlbinə girib, niyyətini yoxlaması mümkün deyil. Lakin, heç bir ehtiyac olmadan onun məscid tikmə həvəsinə düşməsi, başqa məqsədlər daşıdığına dəlil qılınmışdır.

 

Bu universal metodu günümüzdə də müvəffəqiyyətlə istifadə edə bilirik. Təklikdə sənlə normal münasibəti olan, sənlə daima yazışan birisi, anidən tərcümədə gördüyü bir xətanı, ümuma açıq bir yerdə qeyd edir. “Boşluğuna gəlmişdir” dediyin zaman, eyni şeyin dəfələrlə təkrarıyla qarşılaşırsan.

Özəldən yazaraq bu xətanın təshihinə nail olacaq birinin, bunu məhz topluma açıq yerlərdə etməkdəki israrı həqiqi məqsədinə bir işarəyə çevrilir. Təbii olaraq belə birisinə veriləcək qarşılıq, Dirar məscidi əhlinə verilən cavab kimi olur. Elmi tənqid və obyektivlik adı altında gizlənmiş belələrinin dəf ediməsi, tənqidin yox, tənqid adı altında başqa məqsədlər güdənlərin dəfidir.

 

Yaxud “Sünniliyə” sıx bağlı olduğu üçün, “Muaviyəni sevmirsənsə sənlə əlaqəni kəsirəm” deyən birisinin, Muaviyə haqda eyni fikirdə olan başqa biriylə qol boyun olduğunu gördüyümüz zaman, Muaviyənin sadəcə bir bəhanə olduğunu və iddianın qeyri səmimiliyini anlayarıq.

 

Söz və əməllərin, digər söz və əməllərlə tutuşdurulması, insanın həqiqi niyyətini aşkarlamaqda ən bəsit və universal qaydalardan biridir.

Bunun xaricində, işlərin arxa planını anlamaq üçün istifadə edilə biləcək başqa köməkçi indiqatorlar/göstəricilər vardır.

Sadəcə nə deyildiyinə və ya edildiyinə deyil, niyə, nə zaman, nədən sonra, nədən öncə deyildiyinə baxın. Ümumiyyətlə hadisələri parça parça yox, bir bütün, kompleks olaraq təhlil edin. Məhz bu zaman, zahirən xeyirli əməl sahibi olan insanların içindəki gizli və ən təhlükəli canavarları aşkarlaya, sadiq olanları yalançılardan ayıra bilərsiniz.

Unutmayın ki, pis bir məqsədi reallaşdırmanın və insanlara bəyəndirmənin ən uyğun yolu, ona xeyirli bir qılıf tapmaqdır...
 

[Usuli]

Açıq Qaynaq İncələməsi. Primitiv bir metoddur. Dinamik Dünyada demək olar ki, hər gün yeni insanlarla tanış oluruq və onlar bizə özlərini fərqli təqdim edə bilirlər. Daha dərin bir tanışlıq isə, adətən zaman və sınaqlar tələb edir. Lakin sosyal medyanın yayılması sayəsində, insanları tanıma yollarına bir yol daha əlavə edilmişdir.

Onların Facebook, Twitter və bənzəri səhifələrinə daxil olaraq, haqlarında xeyli məlumata sahib ola bilərsiniz. Bir çox hallarda öz səhifələrində paylaşdıqları məlumat və rəsmlərdən, həqiqi həyat tərzləri haqqında nəticələr çıxara bilər, təqdim etdiklərindən fərqli kimsələr olduqları qənaətinə vararsınız...

Şəxsi səhifələr eyni zamanda iş yoldaşları, qohumlar və başqa siniflərlə də əlaqəli olduğu üçün, insanın həqiqi kimliyini ört basdır etməsi çox çətin olur.

Məsələn özünü sizə İslam qəhrəmanı kimi tanıdan birinin profilində “Əmi oğlu tonqaldan atlananda az qala yıxılmışdın” şəklində bir fikir bildirilirsə, qarşınızdakının həqiqətdə hansı sinfə aid olduğunu müəyyən edə bilərsiniz.

Özünü İslam dəvətçisi olaraq tanıdan birisi şəxsi profilində Ağadadaşın mahnılarını paylaşırsa, bu onun həqiqi sinfinin göstəricisidir...

Mədinədə təhsil alan, elm tələbəliyi iddia edən və yəqinki bir neçə il sonra ölkəmizdə önəmli fətva mərcilərindən birinə çevriləcək bir qadın, hər gün profildə özünün müxtəlif yönlərdən çəkilmiş rəsmini paylaşırsa, bu onun həqiqi sinfinin göstəricisidir...

Öz həyatımdan da bir örnək vermək istərdim. Türkiyədə bir konfransda özünü Rusiya müsəlmanlarının hüquqlarını müdafiəyə həsr etdiyini deyən biriylə tanış oldum. Həqiqətən də NORM un liderlərindən biri idi. Daha sonra bu “İslam qəhramanın” fəaliyyətlərilə tanış olmaq üçün şəxsi profilinə daxil oldum... Satanistlərin dinlədiyi ağır rok musiqiləri, əlində gitara və ətrafında sinfi məlum qadınlarla çəkdirdiyi rəsmlər... Lakin, bu şəxs hələ də Müsəlmanlar qatında hörmətə sahibdir və Türk televiziyalarında Rusiya müsəlmanları adına çıxışlar edir…

Bu insanlar Ümmətə meydan oxuyaraq öz profillərindən bu cür münkərləri paylaşıb, digər tərəfdən “İslam qəhrəmanları” ola bilirlərsə, deməli müsəlmanların içinə düşdüyü korluq çox dərindir...

 

Bütün bunlar gizlində edilən günahlar, kiminsə öz evində musiqi dinləməsi və ya bənzəri şeylər deyil. Bu kimi şeylərin araşdırılması, müsəlmanların gizli halını araşdırmaq sayılmaz. Əksinə bu açıq qaynaqların dəyərləndirilməsi, saxta qəhrəmanların və özünü olduğundan fərqli göstərən kimsələrin ifşası və tanıdılması vacibdir.

 

Açıq qaynaq incələməsi, dövlətlər səviyyəsində də istifadə edilən insan tanıma və prosesləri təqib metodudur. Məsələn dünyanın ən güclü kəşfiyyat xidmətlərindən biri sayılan CİA in tərkibində “Open Source Center” adlı açıq qaynaq incələmə bölümü mövcuddur.

Bir çox Qərb ölkəsinə viza almaq istəyən kimsələr haqqında bilgi toplanacaq təməl qaynaqlardan biri də məhz bu cür açıq qaynaqlardır.

Elə isə, açıq qaynaqları İslamın faydası üçün istifadə edək və hər kəsi layiq olduğu sinfə yerləşdirək…
 

[Usuli]

And, Lənətləşmə və bənzəri şeylərdən istifadə edin. Problemlərin normal yollarla, dəlillərə əsasən həll edilməsi mümkün olmadıqda, dövrəyə and, lənətləşmə kimi metodlar girər. Bu kimi vasitələr Dinimizdə məşrudur.

Uca Allah Qurani Kərimdə “Mubəhələ” adlandırılan ayədə Peyğəmbərinə xitabən buyurur:

 

فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ

 

“Sənə elm gəldikdən sonra, kim səninlə onun (İsanın) haqqında mübahisə edərsə, (ona belə) de: Gəlin oğullarımızı və oğullarınızı, qadınlarımızı və qadınlarınızı cağıraq, özümüz də gələk. Sonra isə dua edib, yalançıların üzərinə Allahın lənətini diləyək.” (Ali İmran: 3/61)

 

Müfəssirlər ayənin nüzul səbəbi haqqında belə deyirlər: Hicri 9 cu ildə Nəcran Xristianlarından bir qrup Peyğəmbərin yanına gələrək onunla mübahisəyə girişdilər. Rəsulullah onlara hüccətlərlə qalib gəlsə də, onlar haqqı qəbul etməkdən boyun qaçırdılar.

Normal vasitələr tükəndikdə, uca Allah qarşılıqlı “ailəvi lənətləşmə” metodunu təklif etdi. Peyğəmbərimiz Əlini, Fatiməni, Həsən və Hüseyni gətirib, “bunlar mənim ailəmdir” deyərək, lənətləşməyə hazır olduğunu bildirdi. Xristianlar öz içlərində Peyğəmbərimizin haqlı olduğunu bildikləri üçün bu lənətləşmədən imtina edib, cizyə verməyi qəbul etdilər.

 

Zikr etdiyimiz ayə, lənətləşmənin kafirlərə qarşı tətbiq edilməsinin bir örnəyidir. Qurani Kərimdə bu lənətləşmənin müsəlmanlara qarşı da edilə biləcəyinə dair açıq nass, "Lian" ayəsi mövcuddur:

 

وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلاَّ أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ وَالْخامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كانَ مِنَ الْكاذِبِينَ

وَيَدْرَؤُا عَنْهَا الْعَذابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكاذِبِينَ وَالْخامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَيْها إِنْ كانَ مِنَ الصَّادِقِينَ

 

“Öz həyat yoldaşlarını (zinayla) ittiham edən, lakin özlərindən başqa şahidləri olmayanlardan hər birinin şahidliyi, doğru söylədiyinə dair dörd dəfə Allahı şahid göstərməsidir. Beşincidə isə, “yalan söyləyirəmsə Allahın lənəti üzərimə olsun” deməlidir.

Qadının da ərinin yalan danışanlardan olduğuna dair dörd dəfə Allahı şahid tutması cəzanı ondan dəf edər. Beşincidə isə, “əgər ərim doğru söyləyirsə Allahın qəzəbi üzərimə olsun” deməlidir.” (Ən Nur: 24/6-9)

 

Qeyd edilən bu ayədə, şahid və dəlil yetərsizliyi zamanı, istifadə ediləcək xüsusi bir metoddan bəhs edilir. Tərəflər Allahı şahid tutmalı, yalan danışmaları halında özlərinin əleyhinə lənət və qəzəb duası etməlidirlər… Bu halda ikisi də Dünyadakı cəzadan qurtulmuş olarlar. Tərəflərdən birinin bu and və lənətləşmədən boyun qaçırması, günahını qəbul etmə mənasına gəlir… Lakin, bu hökm başqa qadınlara deyil, öz xanımına zina isnad edənə xasdır.

 

Uca Allah ehtiyac halında şahid tutulanlara and içdirilməsi haqqında buyurur:

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ

 

“Ey iman edənlər! Sizdən biri ölüm ayağındaykən vəsiyyət əsnasında özünüzdən olan iki adil şahid, səfərdəykən ölümə düçar olsanız qeyrinizdən iki şahid tutsun!

Əgər şübhəyə qapılsanız, onları namazdan sonra saxlayarsınız və hər ikisi Allaha bu şəkildə and içər: “Yaxınlarımız olsa belə, biz bunu satmarıq və Allahın şəhadətini gizləmərik. Əks halda biz günahkarlardan olarıq.” (Əl Maidə: 5/106)

 

Bütün bunlarla yanaşı Rəsulullahın ölüm cinayəti araşdırmasında and içdirdiyi də sabitdir. Məhkəmələrdə insanlara and içdirilməsi, qarşılıqlı və ya birtərəfli lənət oxutdurulması, İslami hüquq sistemində müxtəlif məsələlərdə qazilər tərəfindən baş vurulan önəmli bir metoddur.

Alimlər buna icazə vermiş, bəzi səhabələrin hətta fəri məsələlərdə inad edən müxalifləri qarşılıqlı lənətləşməyə dəvət etdiyi rəvayət edilmişdir.

Şəxsi təcrübə olaraq, Müsəlmanlar arası problemlərin həllində mütəmadi baş vurduğum və bəhrəsini gördüyüm bir vasitədir. Şikayət üçün müraciət edənlərə, öz hekayələrini anlatmadan öncə doğru söyləyəcəklərinə dair and içdirmədən kimsəni dinləmədim...

Bunun xaricində bəzən dəlillərə qarşı inad edən müxalifləri lənətləşməyə dəvət etmişəm. Məsələn təkfirçi bir qrupla uzun uzadı münazirədən sonra lənətləşib ayrıldıq. Səhəri gün qrup lideri yanıma təkliflə gəldi: Biz səni təkfirdən vaz keçirik, sən isə lənəti çək…

Muaviyə mövzusunda haqqı anladığı halda reytinq üçün “səhabə müdafiəçisi” qılıfına bürünənləri lənətləşməyə dəvət etməmizə rağmən, bu nöqtədə susqunluqlarını davam etdirirlər... Muaviyənin salehlərdən olduğu haqda mühazirə oxuyan kimsələrə anidən “Allah səni onunla həşr etsin” şəklində dua etdikdə, bir anlıq duruxsayır və tərəddüdə qapılırlar. O anda, içlərində zahirlə batinin toqquşması baş verir…

 

Fikrimcə Ümmətin məsləhətiylə bağlı önəmli bütün işlərdə bu metod və vasitələrdən istifadə edilməlidir.

Məsələn liderliyə can atanlara Ümmətin mənfəətinə öncəlik verəcəyinə dair and içdirilməli, Allahı şahid tutmaları tələb edilməlidir. Böyük itihamlar zamanı insanlar qarşılıqlı lənətləşməyə dəvət edilməlidir. Bu kimi tədbirlər batilin yayılmasının qarşısını qismən də olsa alar.

 

Lakin unutmamalıyıq ki, and və lənətləşmə hər zaman qəti nəticələr verməz. Bunlar sadəcə bir tədbirdir. Qarşı tərəfdə üzərinə lənət almayacaq qədər iman və Allah qorxusu olduğu zaman səmərəsi görülər...

Rahatlıqla yalandan and içən, üzərinə lənət tələb edən neçə neçə münafiqlər vardır. Bu baxımdan fayda alacağımız nöqtə, kiminsə lənəti qəbul etməsi deyil, lənətləşməkdən və ya anddan qaçmasıdır...

Bəzən and və lənətləşmə Qurani Kərimdə də zikr edildiyi üzrə nifaq əhlinin özü tərəfindən, psixolojik təzyiq üçün istifadə edilir. Bunun ən bariz örnəyi CİA nın kuklası F.Gülənin Türk hökümətini qarşılıqlı lənətə dəvət etməsiydi... 

[Usuli]

Hər kəsdən öz sinfinin gərəyiylə əməl etməsini tələb edin. Daha öncə də qeyd etmişdik ki, insanlar istər ümumi, istər İslam daxilində müxtəlif siniflərə bölünürlər.

Müsəlmanlar hamısı eyni cinsdən deyil. İçlərindən alimi və cahili olduğu kimi, adili, fasiqi, münafiqi vardır. Mücahidi olduğu kimi, cihaddan geri qalanı vardır...

Təbii ki, Allah qatında adillə fasiq, mücahidlə evində oturan bir olmaz! Bu cür sinif ayırımı bir çox ayədə açıq şəkildə vurğulanmışdır.

Uca Allah möminlərin Cihad üzərindən sinifləndirilməsi xüsusunda buyurur:

 

لَا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً

 

“Möminlərdən – üzrü olanlar müstəsna – (evdə) oturanlarla, Allah yolunda malları və canlarıyla cihad edənlər bir olmazlar. Allah malları və canlarıyla cihad edənləri (evdə) oturanlardan dərəcə baxımından üstün tutmuşdur...” (Ən Nisa: 4/95)

 

İnsanların və xüsusilə müsəlmanların siniflərə bölündüyü aydın olduqdan sonra, bilinməlidir ki, bu siniflər mücərrəd adlardan ibarət deyil.

Bu siniflərdən hər birinin faydaları və özünə məxsus öhdəlikləri vardır. Nəinki Şəri öhdəlikləri, hətta geyimləri, davranış şəkilləri belə mövcuddur.

Uca Allah müsəlman qadınların xüsusi bir sinfi olan “Peyğəmbər xanımları” haqqında buyurur:

 

يَا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً

 

“Ey Peyğəmbər xanımları! Siz digər qadınlar kimi deyilsiniz! Əgər (Allahdan) qorxursunuzsa nazla danışmayın ki, qəlbində xəstəlik olanlar ümidə qapılmasın. Uyğun/Layiqli şəkildə danışın!” (Əl Əhzab: 33/32)

 

Uca Allah, Peyğəmbərin xanımlarını xüsusi bir sinif sayaraq, onları üstün qılmışdır. Peyğəmbər xanımı olmaq bir fəzilət və bir mənada sinif üstünlüyüdür. Lakin “Möminlərin anaları” kimi şərəfli bir adı daşıyan bu sinfin, özü kimi ağır tələbləri var. Onlar digər qadınlar kimi deyillər, üstün sinifdədirlər və buna müvafiq olaraq danışdıqları hər kəliməyə diqqət edəcəklər!

Əgər onlardan biri günah işlərsə cəzası da digər qadınlar kimi deyil, mənsub olduğu sinif, daşıdığı ad gərəyi iki qatdır!

 

يَا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ

 

“Ey Peyğəmbər xanımları! Əgər sizdən kim açıq bir çirkin əməl işləyərsə, əzabı ikiqat olar!” (Əl Əhzab: 33/30)

 

Bütün bu ayələrdən aşağıdakı prinsipi çıxara bilərik: Bir kimsə özünü adil möminlər sinfinə nisbət edirsə, bu sinfin ona qazandırdığı şeylər vardır. İnsanlar arasında hörmət görər, məhkəmədə və nigahda şahidliyi qəbul edilər və s. Lakin, bu üstünlükləri bizə verən adillik sinfinin eyni zamanda öhdəlikləri də vardır. Adil sinfindən olan birisi toplum içində açıq şəkildə günah etməməli, fasiqlərin şüarı olan paltarları geyməməli, onlar kimi davranmamalıdır...

Fasiqlərin isə bu qəbil öhdəlikləri yoxdur. Yəni kimsə onların günah etmələrini qəribsəməz. Lakin, bununla bərabər onlar toplum içində hörmət görməz, məhkəmədə şahidlikləri qəbul edilməz, adil qadınlar onlara ərə gəlməz...

Azad qadının kölə qadına nisbətdə bir çox haqqları vardır. Lakin bununla yanaşı ondan tələb edilən şeylər, cariyələrdən tələb edilənlərdən daha çoxdur.

Cariyələrdən xüsusi təsəttür tələb edilmir, bir çox şeylərdən azaddırlar. Lakin, bununla yanaşı azad qadınlara verilmiş bəzi hüquqlardan məhrumdurlar.

 

Hər sinfin özünə məxsus öhdəlik və faydaları/hüquqları olduğuna görə, bəzi insanlar bu siniflər arasında “gəzərək” öhdəlikləri yerinə yetirmədən, faydaları toplamağa, hüquqlardan yararlanmağa çalışırlar. Məsələn yaşantıları fasiq sinfinə müvafiq olduğu halda, adillərin layiq olduğu hörməti görmək istəyərlər. Münafiq olduqları halda, İslamın möminlərə təmin etdiyi güzəşt və üstünlüklərdən faydalanmaq istərlər.

 

İslam, siniflər arasında “gəzintini” əngəlləmək üçün tədbirlər almışdır. Məsələn uca Allah, Mədinədəki zahirən müsəlman olanlardan öz siniflərini müəyyən etmələrini qəti şəkildə tələb edərək buyurur:

 

وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَيُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقِينَ وَالْكافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعاً

 

“(Allah) Kitabda sizə (belə bir əmr) endirmişdir: Allahın ayələrinin inkar edildiyini, ələ salındığını eşitdiyiniz zaman, başqa söhbətə keçməyincə onlarla bərabər oturmayın!

Əks halda siz də onlar kimisiniz! Allah bütün münafiqləri və kafirləri Cəhənnəmdə toplayacaq.” (Ən Nisa: 4/140)

 

Bu ayə, möminlik güzəştlərindən istifadə etməklə yanaşı, eyni zamanda kafirlərlə oturub duraraq onların münafiqlərə tanıdığı güzəştlərdən istifadə etməyə çalışan “gəzicilər” haqqındadır.

Uca Allah onların qarşısına belə bir tələb qoyur: Əgər mömin sinfindənsinizsə, o zaman özünüzü mömin kimi aparın və Dinin ələ salındığı yerlərdə oturmayın! Yox əgər oturursunuzsa, siz də kafirlər kimisiniz. Yəni münafiqsiniz. Sizə qarşı alınacaq tədbirlər də sinfinizə müvafiq olacaq! Bu səbəblə uca Allah ayənin sonunda kafirlərlə münafiqləri bir yerə toplayacağını vəd etmişdir.

Nəticə etibarıyla ayələrin ələ salındığı yerdə oturmaq, siniflər arası bir kriteriya olaraq müəyyən edilmiş və münafiqləri möminlərdən seçə bilməmiz üçün bizlərə öyrədilmişdir. Beləcə bizlər də, Dünyəvi əhkamların tətbiqi və siniflər arası “gəzintiyə” əngəl olar, hər kəsi layiq olduğu yerə oturdarıq!

 

Quran və Sünnəti diqqətlə incələdiyimiz zaman bənzəri bir çox kriteriyanın olduğunu aşkarlayarıq.

Məsələn Səhih bir hədisdə Abdullah bin Məsudun belə dediyi rəvayət edilir:

 

“Bizim zamanımızda camaatla namazdan ancaq münafiq olduğu bilinən kimsələr geri qalardı.”

 

Camaat namazları, xüsusən Sübh və İşa namazının camaatla qılınması, onlar üçün bir kriteriya idi. Bu kriteriya vasitəsilə münafiqləri və möminləri ayrır, siniflər arası “gəzintiyə” mane olurdular.

Mömin olduğunu iddia edən kimsələrdən camaat namazlarında iştirak etmələri tələb edilirdi. Bu sinfin öhdəliyini yerinə yetirməyən, xüsusən Sübh və İşa namazında Camaatda iştirak etməyənlər, layiq olduğu sinfə nəql edilir və münafiqlərə yaraşacaq bir münasibət görürdülər.

 

Beləcə hər kəsin ya göründüyü kimi olması, ya da olduğu kimi görünməsi təmin edilirdi. Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi tələbiylə insanların maskaları düşürülür, siniflər arası “gəzintiyə”, münafiqlərin və fasiqlərin möminlər və salihlər üçün olan güzəştlərdən faydalanmasına mane olunurdu...

Lakin bu kimi böyük tədbirlərin həyata keçirilməsi adil, ağıl sahibi bir İslami toplumun varlığıyla mümkündür. Bu qaydaların fərdi çapda tətbiqi sadəcə qismi faydalar qazandırar…