Birinci bölümdə saqqalı dibdən qırxmağın haramlığı barədə Hənəfi fəqihlərinin görüşləri zikr edildi. Bu bölümdə isə məhz saqqalın uzunluğu haqqında görüşləri təqdim etmək istəyirəm.
Ümumi olaraq fəqihlərimiz saqqalın uzunluğunun bir tutam olmasını uyğun görmüş, tutamdan artıq qalanın kəsilməsində isə bir bəis olmadığını qeyd etmişlər. Lakin fəqihlərdən bəziləri tutamdan artıq qalanı kəsməyi vacib saymışlar.
Saqqalı bir tutamla məhdudlaşdıran Hənəfi alimlərinin bu mövzudakı dəlillərini iki qismə bölmək olar:
1. Nəqli. A ) Rəsulullahın bunu əmr etdiyinə dair hədis. B ) Səhabə tətbiqatı.
2. Əqli. Saqqal zinətdir. Onun çox uzadılması isə insanı vəhşiyə oxşatdığı üçün təşri edilmə hikmətinə ziddir.
Fəqihlərin bu haqda dediklərinin bir qismini nass şəklində, bir qismini isə ümumi zikr edəcəyəm. Bu barədə xüsusilə məzhəbin üç böyük fəqihi Əbu Hənifə, Əbu Yusuf Əl Ənsari, Muhəmməd Əş Şeybənin görüşlərini qeyd etməyi uyğun görürəm.
Bunun üçün iki səbəb var: Əvvəla onlar məzhəbin baniləridir. İkincisi, bəzi sələfilər onların adına yalan uyduraraq, saqqaldan bir miqdar almağa cəvaz vermədiklərini deyirlər.
İmam Əbu Hənifənin (80-150 h/699-767 m) Müsnədində bu haqda Rəsulullahdan hədis rəvayət edilir:
حدثنا أحمدُ بن محمدِ بن سعيدٍ ، أخبرني جعفرُ بن محمد ، حدثنا أبي ، حدثنا عبيد الله بن الزبيْر ، عن أبي حنيفة ، عن الهَيْثم ، عن رجلٍ : أن أبا قُحافة أتى النبيَّ صلى الله عليه وسلم ولحيُته قدْ انتشرتْ ، قال : فقال : لو يعني أخذْتم وأشارَ بيدِه إلى نواحي لحيَتِه
"Hədis-666: Əhməd bin Muhəmməd bin Səid ► Cəfər bin Muhəmməd ► Atası ► Abdullah bin Zubeyr ► Əbu Hənifə ► Əl Heysəm ► Bir nəfər:
"Əbu Quhafə saqqalları dağınıq halda Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəldi. O buyurdu: "Kaş ki, onları biraz qısaltsaydın" və əliylə onun saqqalına doğru işarə elədi."
Qaynaq: Əbu Muhəmməd Əl Hərisi: Musnədul İmamil Azam: 231
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1429/2008
İmam Əbu Yusuf Əl Ənsari (113-182 h/731-798 m) "Əl Əsər" adlı kitabında az öncə uzun sənədlə təqdim etdiyimiz hədisi daha ali bir sənədlə rəvayət edərək, dəstək olaraq səhabələrin və tabiunların davranışından da nəqllər edir:
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن الهيثم ، عن أبي قحافة رضي الله عنه أنه أتي به النبي صلى الله عليه وسلم ولحيتُه قد انتشرتْ فقال : « لو أخذْتم » وأشار بيده إلى نواحي لِحْيته
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن نافع ، عن ابن عمر رضي الله عنهما أنه كان يأخُذ مِن لحْيتِه
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن الهيثم ، عن ابن عمر رضي الله عنهما أنه كان يقبِض على لحْيتِه ، فيأخُذ منها ما جاوزَ القُبْضةَ
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن نافع ، عن ابن عمر رضي الله عنهما أنه كان يأخُذ من لحيتِه
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن حمَّادٍ ، عن إبراهيمَ ، أنه قال : لا بأسَ أن يأخُذَ الرجلُ مِن لحيته ، ما لم يتشبَّه بأهل الشرْك
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن حمَّادٍ ، عن إبراهيمَ ، أنه قال في الشاربين : إنما يكرَه منه التشبُّه بأهل الكفر ، فأما ما سوى ذلك فلا بأس به
قال : حدثنا يوسف عن أبيه عن أبي حنيفة ، عن نافع ، عن ابن عمر رضي الله عنهما أنه اكتَوى واسترقى من الحمَّة ، وكان يأخُذ من لحيته
"Dedi: Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Əl Heysəm ► Əbu Quhafə:
"Əbu Quhafə - Allah ondan razı olsun - saqqalları dağınıq halda Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gətirildi. O buyurdu: "Kaş ki, onları biraz qısaltsaydın" və əliylə onun saqqalına doğru işarə elədi."
"Dedi: Əbu Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Nafi:
İbn Ömər - Allah hər ikisindən razı olsun - saqqalını qısaldardı."
"Dedi: Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Əl Heysəm:
İbn Ömər - Allah hər ikisindən razı olsun - saqqalını tutar və bir tutamdan artıq qalanını kəsərdi."
"Dedi: Əbu Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Nafi:
İbn Ömər - Allah hər ikisindən razı olsun - saqqalını qısaldardı."
"Dedi: Əbu Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Hammad:
İbrahim (Ən Nəxai) belə deyərdi: Əhli şirkə bənzəmədiyi müddətcə insanın saqqalını qısaltmasında bir bəis yoxdur."
"Dedi: Əbu Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Hammad:
İbrahim (Ən Nəxai) bığlar haqqında belə deyərdi: Bu mövzuda məkruh olan əhli küfrə bənzəməkdir. Bunun xaricindəki şeylərdə bir bəis yoxdur."
"Dedi: Əbu Yusuf ► Atası ► Əbu Hanifə ► Nafi:
İbn Ömər - Allah hər ikisindən razı olsun - özünə çıldaq edər, huma (qızdırma) xəstəliyinə qarşı ruqyə oxutdurar və saqqalını qısaldardı."
Qaynaq: Əbu Yusuf Əl Ənsari: Əl Əsər: 1/234-235 (1038-1044)
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə
İmam Muhəmməd Əş Şeybəni (132-189 h/749-805 m) "Kitəbul Əsər" adlı əsərində deyir:
أخبرَنا أبو حنيفة عن الهيْثَم عن ابنِ عمرَ رضي الله عنهما : أنه كان يقبِض على لِحيتِه ثم يقصُّ ما تحتَ القَبْضة . قال محمد : وبه نأخُذ ، وهو قولُ أبي حنيفةَ رحِمه الله تعالى
"Hədis – 897: Əbu Hənifə ► Əl Heysəm: İbn Ömər saqqalını ovuclayar, sonra bir tutamdan artığını kəsərdi.
İmam Muhəmməd dedi: Bizdə bu görüşdəyik. Bu, həmçinin Əbu Hənifənin – rahiməhullahu təala - görüşüdür."
Qaynaq: Muhəmməd Əş Şeybəni: Kitəbul Əsər: 766
Darun Nəvədir: 1429/2008
Günümüzdə özlərindən başqa kiminsə dini doğru anlamadığını zənn edənlər, Hənəfilərin görüşünün Rəsulullahın ümumi olaraq saqqalları uzatmağı əmr etməsinə zidd olduğunu düşünürlər. Bu şübhənin açıqlanması haqqında ən gözəl yazılardan birini anlamaqda çətinlik çəksələrdə, oxumaları üçün "Əhli Hədisə" təqdim edirəm.
Alləmə Kəmaluddin İbnu Huməm (790-861/1388-1457) "Əl Hidayə" üzərinə yazdığı "Fəthul Qadir lil Acizil Fəqir" adlı kitabında saqqalın bir tutamdan daha dərin kəsilməsi barədə deyir:
قوله : وهو أي القدْرُ المسنونُ في اللحْية القبْضة بضمِّ القاف ، قال في النهاية : وما وراءَ ذلك يجب قطْعُه
هكذا عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه كان يأخُذ مِن اللحْية مِن طُولها وعَرْضِها , أوْرده أبو عيسى يعني الترمذي في جامعه ، رواه من حديث عبد الله بن عمرو بن العاص
فإن قلتَ : يُعارضه ما في الصحيحين عن ابن عمر رضي الله عنهما عنه عليه الصلاة والسلام : « أحفوا الشوارب وأعفوا اللحية » , فالجواب : أنه قد صحَّ عن ابن عمر راوي هذا الحديث أنه كان يأخُذ الفاضلَ عن القبضةِ ، قال محمد بن الحسن في كتاب الآثار : أخبرنا أبو حنيفة عن أبي الهيْثَم عن ابن عمر رضي الله عنهما أنه كان يقبِض على لحيتِه ثم يقُصُّ ما تحتَ القبضة , ورواه أبو داود والنسائي في كتاب الصوم عن علي بن الحسن بن شقِيقٍ عن الحسن بن واقد عن مروان بن سالم المقنَّع قال : رأيتُ ابن عمر رضي الله عنه يقبِض على لحيتِه فيقطَع ما زادَ على الكفِّ
فقال : وكان ابن عمر رضي الله عنه إذا حجَّ أو اعتمَر قبَض على لحيتِه فما فضَل أخَذه , وقد روي عن أبي هريرة رضي الله عنه أيضا أسنده ابن أبي شيبة عنه : حدثنا أبو أسامة عن شعبة عن عمر بن أيوب من ولد جرير عن أبي زرعة قال : كان أبو هريرة رضي الله عنه يقبِض على لحيته فيأخُذ ما فضَل عن القبْضة
فأقلُّ ما في الباب إن لمْ يُحمَل على النسْخ كما هو أصلُنا في عملِ الراوي على خلافِ مرويه مع أنه روي عن غير الراوي عن النبي صلى الله عليه وسلم يُحمل الإعفاءُ على إعفائِها مِن أن يأخُذَ غالبَها أو كلَّها ، كما هو فعلُ مجوسِ الأعاجم مِن حلْق لحاهم كما يُشاهد في الهنود وبعضِ أجناس الفرنج ، فيقَع بذلك الجمعُ بين الروايات ، ويؤيِّد إرادةَ هذا ما في مسلمٍ عن أبي هريرة رضي الله عنه عن النبي عليه الصلاة والسلام : « جُزُّوا الشواربَ وأعْفُوا اللِّحى خالِفوا المجوس » , فهذه الجملة واقعةٌ موقعَ التعليل , وأما الأخذُ منها وهي دونَ ذلك كما يفعَله بعضُ المغاربةِ ومُخنَّثةُ الرجال فلمْ يُبِحْه أحدٌ
"Onun (Müəllifin) "O bir tutamdır" sözü: Yəni, saqqalda sünnət bir tutamdır deməkdir. Tutam/qubza qaf hərfinin üzərinə zammə qoyaraq yazılır.
"Ən Nihəyə" adlı kitabın sahibi (Hisəmuddin Əs Səğnəqi) dedi: Saqqalın bir tutamdan artığını kəsmək vacibdir.
Həmçinin Rəsulullahdan rəvayət edilmişdir ki, o saqqalının uzunundan və enindən alardı. Bunu Əbu İsa, yəni Tirmizi "Əl Cami" adlı əsərində Abdullah bin Amr bin Asın hədisi olaraq rəvayət edib
Əgər desən ki, Buxari və Muslimdə keçən, İbn Ömərin - Allah ikisindən də razı olsun - Nəbidən- sallallahu aleyhi və səlləm - rəvayət etdiyi “Bığları qısaldın! Saqqalları uzadın!” hədisi bu dediyinizə ziddir, bunun cavabı belə olar: Bu hədisin ravisi olan İbn Ömərdən səhih olaraq gəlmişdir ki, o saqqalının bir tutamdan artığını kəsirdi. İmam Muhəmməd bin Həsən (Əş Şeybani) "Kitabul Əsər" adlı kitabında deyir: Bizə Əbu Hənifə, Əbu Heysəmdən o da İbn Ömərdən - Allah ikisindən də razı olsun - təxric etdi: "İbn Ömər saqqalını tutar və bir tutamın altında olanı kəsərdi".
Bunu Əbu Davud və Nəsai "Oruc Kitabında" belə rəvayət etmişdir: "İbn Öməri – Allah ondan razı olsun – gördüm. Saqqalını ovuclayıb, ovcundan kənarda qalanını kəsirdi."
İbn Ömər - Allah ondan razı olsun – Həc və ya Umrə etdiyi zaman saqqalını tutar, bir tutamdan artıq qalanını kəsərdi.
Əbu Hureyrədən - Allah ondan razı olsun - rəvayət olunmuşdur və İbn Əbu Şeybə ona isnad etmişdir: "Əbu Hureyrə saqqalını ovuclar, bir tutamdan artıq qalanını kəsərdi".
Əgər nəsxə həml olunmasa belə, bu mövzuda ən yumşaq hökm budur ki, "uzadın" sözü "çoxunu kəsməmək" və ya "tamamən kəsməmək" şəklində uzatmaq olaraq yozular. Necəki bu, saqqalı (dibdən) qırxmaq, əcəm məcusilərinin işidir ki, hindlilərdə və bəzi avropalılarda müşahidə olunur.
Ravinin rəvayət etdiyi şeyə müxalifət etməsindəki qaydamız budur (nəsxə yozmaq), xüsusən bununla yanaşı bu başqaları tərəfindən də, Nəbidən - sallallahu aleyhi və səlləm - rəvayət edilibsə. Bununla rəvayətlər arasında cəm meydana gəlir.
Muslimdə Əbu Hureyrənin - Allah ondan razı olsun - Rəsulullahdan – sallallahu aleyhi və səlləm – rəvayət etdiyi hədis də bunun qəsd edildiyi fikrini gücləndirir: "Bığları qısaldın! Saqqalları uzadın! Məcusilərə müxalifət edin!". Bu (son) cümlə səbəb bildirmək üçün gəlmişdir.
Bəzi məğriblilərin və qadınlaşmış kişilərin (mavilərin) etdiyi kimi, saqqalı bir tutamdan daha dərin kəsməyə gəlincə bunu (alimlərdən) heç kim mübah qılmamışdır."
Qaynaq: Kəməluddin İbn Huməm: Fəthul Qadir: 2/351-352
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2003
Təliq: Saqqalda ölçünün bit tutam olduğunu bir çox Hənəfi fəqihi söyləmişdir: Nəsiruddin Əs Səmərqandi "Əl Multaqat" (270), Aləuddin Əl Haskəfi "Əd Durrul Muxtar" (148), Nİzəmuddin Əl Bəlxi "Əl Fətəvəl Hindiyyə" (5/438), İbn Abidin "Rəddul Muhtar" (9/583), İbn Nuceym "Əl Bəhrur Raiq", Mərğinəni "Əl Hidəyə", Hisəmuddin Əs Səğnəqi "Ən Nihəyə", Əbus Suud Əl İmədi "Əl Fətəva", Ali Əl Qari "Şərhu Musnədi Əbi Hənifə", Bəbərti "Əl İnəyə", Zeyləi "Təbyinul Həqaiq", Tahtavi "Həşiyətut Tahtavi alə Məraqil Fələh", Mulla Xusrəv "Durərul Hukkəm" və başqa əsərlərdə zikr etmişlər.
Bu görüşlər həmçinin zikr edilən kitablardan da nəql edilmişdir: "Əl Mirac", "Əl Muctəba", "Əl Munyə", "Əl Yənəbi", "Əl Muhit".
