بسم الله الرحمن الرحيم
Müsəlmanların bir çoxuna məlum olan, məşhur bir qayda var: Vacibin ancaq onunla tamamlandığı şeydə vacibdir.
Bu qaydaya əsasən bir çox yeni vaciblər/fərzlər ortaya çıxır və bunlar dəyişən reallığa görə mütəmadi yenilənir. Müsəlmanların bu nöqtəni haqqıyla idrak etmələri, gərəyiylə əməl etmələri lazımdır!
İslamın insanlara təbliği bildiyimiz üzrə kifayi fərzlərdəndir. Dinimizin yer üzündə layiqincə tanıdılması üçün, onun müxtəlif dillərdə, ən azından yayğın dillərdə insanlara çatdırılması şərtdir. Yuxarıda zikr etdiyimiz qaydaya görə əcnəbi dillərin öyrənilməsi Ümmət üzərinə fərzu kifayədir.
Ancaq fərziyyətin tək səbəbi Dinin çatdırılması deyil. Paralel olaraq əcnəbilərin təcrübədə əldə etdiyi hərbi, iqtisadi, texnolojik və bir çox başqa sahələrdəki nailiyyətlərdən istifadə edilməsi, onların planlarının, məqsədlərinin ifşa edilməsi kimi önəmli xüsuslar da, bu fərziyyəti möhkəmləndirir. Düşməni məğlub etmənin yolu, onu tanımaqdan keçir. Onu tanımanın ilk mərhələsi isə dilini bilməkdir.
İslam ümməti, digər sahələrdə olduğu kimi bu sahədəki ehtiyacların hamısını qarşılayacaq kadrların yetişdirilməsindən sorumludur!
Bu məsələni ön plana çıxarmamın digər bir səbəbi, özünü sələfə nisbət edən məlum firqənin Allah adına danışmaqda ən cəsarətlilərindən bəzi axmaqların əcnəbi dilləri öyrənmənin qadağanlığı haqqında sözləridir...
Halubuki öz alimlərinin bir çoxu, dəvət və dünyəvi faydalar üçün İngilis dilinin tədrisinə izin vermişlər. Hətta İbn Useymin bu işin fərzu kifayə olduğunu deyir:
السؤال
فضيلة الشيخ ! أشرتم وفقكم الله إلى تعلم اللغة الإنجليزية فهل يعني هذا أنكم تحرمون تعلم اللغة عموماً أم هناك تفصيل ؟ ثم هناك حديث : (من تعلم لغة قوم أمن مكرهم) كيف نوفق بين هذا وبين هذا الحديث؟
الجواب
أما تعلم اللغة غير العربية فهذا ليس حراماً ، بل قد يكون واجباً إذا توقفت دعوة غير العربي على تعلم لغته ، بمعنى أننا لا يمكن أن ندعوه للإسلام إلا إذا عرفنا لغته لنخاطبه بها صار تعلم لغته فرض كفاية ؛ لأنه لا بد أن نبلغ هؤلاء الأعاجم - وأعني بالأعاجم ما ليسوا بعرب - دين الله وبأي وسيلة ؟ بلغتهم كما قال تعالى : {وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ} فأحياناً يكون تعلم اللغة الأجنبية واجباً إذا توقفت دعوة أهل هذه اللغة على تعلم لغتهم لكن الذي أنكره وأرى أننا على خطر منه أن نعلم أبناءنا الصغار ذوي الخمس سنين وأربع سنين وما أشبه ذلك اللغة الإنجليزية حتى تكون لسانهم الطيع في المستقبل ، هذا هو الذي أنكره ، وإلا إذا دعت الحاجة إلى تعلم اللغة الإنجليزية لدعوة الناس إلى الإسلام صارت فرض كفاية ، وإن دعت الحاجة لأمور دنيوية مباحة صار تعلمها مباحاً
"Sual: Fəzilətli şeyx! İngilis dilini öyrənməyə işarə etdiniz - Allah sizi müvəffəq etsin - məgər siz bu dilin öyrənilməsini kökdən haram sayırsınız? Yoxsa işin təfsilatı var?
"Kim bir qövmin dilini öyrənərsə, onların hiyləsindən əmin olar" şəklindəki hədislə sizin sözünüzü necə uzlaşdıraq?
Cavab: Ərəb dilindən başqa dillərin öyrənilməsi haram deyil! Əksinə əcnəbi birinin dəvət edilməsinin bundan asılı olması kimi hallarda vacib olar. Belə ki, biz ona xitab etmək üçün onun dilini öyrənmədən İslama dəvət edə bilmərik. Beləcə əcnəbi dilin təlimi kifayi fərzdir!
Çünki, bizim o əcnəbilərə/qeyri Ərəblərə Allahın dinini təbliğ etməmiz qaçınılmazdır. Bəs hansı vəsiləylə? Onlara Allahın buyurduğu kimi təbliğ edəcəksən "Elə bir rəsul yoxdur ki, onlara açıqlasın deyə biz onu öz qövmünün diliylə göndərməyək" (İbrahim: 14/4)
O dildə danışanları dəvət etmək dili öyrənməkdən asılı olduğu zaman əcnəbi dil öyrənmək vacib olar!
Lakin mənim qarşı olduğum, və təhlükədə olduğumuzu düşündüyüm nöqtə başqadır. Biz dörd - beş yaşlı kiçik övladlarımıza İngilis dilini elə öyrədirik ki, irəlidə bu dil onun ana dili olur. Mənim qarşı çıxdığım budur.
Yoxsa insanları İslama dəvət üçün İngilis dilinin öyrənilməsinə ehtiyac olduqda bu fərzu kifayə olar.
Əgər dünyəvi səbəblərdən ehtiyac duyularsa, İngilis dilini öyrənmək mübah bir işdir."
Qaynaq: İbn Useymin: Əl Liqauş Şəhri: Səsli Fayl
İbn Useyminin sonda işarə etdiyi məsələyə gəlincə, bu fikrində də onunla razıyıq. Ehtiyac üçün dil öyrənməklə, o dillə ucalacağını düşünərək, onların önündə psixolojik əziklik yaşayaraq öyrənmək çox fərqli şeylərdir. Və bu problem bizim ölkəmizdə həm müsəlmanlar həm kafirlər arasında mövcuddur. Öz ana dilində danışmağı "çuşkalıq" sayan, rus dilində danışaraq "üstün sinifdən" olduğunu sezdirməyə çalışan çox sayda şəxsiyyətsizin yaşadığı bir ölkənin sakinləriyik... Bu, işğalın bir növüdür. Mədəni işğal...
Dinimiz "kafirlərin dilini" öyrənməyi qadağan etmək bir tərəfə, ehtiyac halında buna təşviq etmişdir. Məsələn, Hakimin Buxari və Muslim şərtlərinə görə səhih olaraq rəvayət etdiyi hədisdə Allah elçisi özü üçün dil bilən kadr yetişdirir:
عن زيدِ بن ثابتٍ ، قال : قال لي رسولُ الله صلى الله عليه وسلم : أتُحسِن السُّريانِيةَ ؟ فقلتُ : لا . قال : فتعَلَّمْها ، فإنه يأتِينا كتبٌ . فتعلَّمتُها في سبعةَ عشرَ يوماً
قال الأعمَش : كانتْ تأتِيه كتبٌ لا يشتَهِي أن يَطلّعَ عليها إلا مَن يثِقُ به
"Zeyd bin Sabitdən: Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm - mənə dedi:
- Suryanicəni yaxşı bilirsənmi?
- Xeyr.
- Suryanicəni öyrən! Çünki bizə (o dildə) məktublar gəlir. Mən on yeddi günə o dili öyrəndim.
Aməş dedi: Rəsulullaha məktublar gəlirdi və o məktubların içindəkilərini ancaq güvəndiyi kimsənin bilməsini istəyirdi."
Həmçinin Əcəmi dildə danışmağa ehtiyac olmadığı zamanlarda da Rəsulullah günümüz muvahhidlərinin "Vəla Bəra" nəzəriyyəsinə müxalif olaraq başqa dillərdə kəlimələr işlətmişdir.
Buxari və digər qaynaqlarda nəql edilən hədisdə Rəsulullah özü o zaman Xristian olan Həbəşlərin dilində bir kəlimədən istifadə edir:
عن أمّ خالدٍ بنتِ خالدٍ ، قالتْ : قدِمتُ مِن أرْضِ الحبَشَة ، وأنا جُويْريَةٌ ، فكَسَاني رسولُ الله صلى الله عليه وسلم خَميصةُ لها أعلامٌ ، فجعَل رسولُ الله صلى الله عليه وسلم يمسَح الأعلامَ بيده ويقول : «سَنَاهُ سَنَاهُ» قال الحميدي : يعني حسن ، حسن
"Ummu Xalid bintu Xaliddən: Biz Həbəş torpaqlarından gəldik. Mən o zaman kiçik qız idim. Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm - mənə üzərində xətləri olan xəzdən hazırlanmış bir paltar geydirdi və əliylə xətlərinə toxunub "sənah, sənah" dedi.
Humeydi dedi: Sənah - (Həbəş dilində) gözəl deməkdir."
Əhmədin rəvayət etdiyi, Buxari və Muslim şərtlərinə görə səhih olan bir hədisdə Rəsulullah öz səhabələrinə xitab edərkən Həbəş dilində kəlimədən istifadə edir:
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : بين يدي الساعة أيامٌ يرفع فيها العلمُ ، وينزِل فيهنَّ الجهل ، ويظهَر فيهن الهَرْج . والهرْج : القتل
"Rəsulullah buyurdu: Qiyamət qopmadan öncə elə günlər gələcək ki, elm qaldırılacaq, cəhalət yayılacaq və o günlərdə harc çoxalacaq. Harc (Həbəş dilində) ölüm deməkdir."
Eyni hədisin Tahavidəki ləfzi daha açıqdır:
سمعتُ رسولَ الله عليه السلام يقول : " يأتي عليكم أيامٌ يُقبَض فيهنَّ العلمُ وينزِل فيهن الجهلُ ويكثُر فيهن الهرْج " فقال ابن مسعودٍ : وما الهرْج ؟ قال : هو القتل بالحبَشية
"Əbu Musa dedi: Rəsulullahın belə dediyini eşitdim: Elə günləriniz olacaq ki, elm qaldırılacaq, cəhalət yayılacaq və o günlərdə harc çoxalacaq! İbn Məsud dedi: Harc nədi? Rəsulullah buyurdu: Həbəş dilində qətldir."
Xülasə olaraq istənilən xarici dilin öyrənilməsi ehtiyac halında kifayi fərz (hətta müəyyən kimsələr üçün ayni fərz belə ola bilər), ehtiyac olmadıqda mübahdır. Hazırda Müsəlmanlar İslamı digər insanlara çatdırmaq üçün buna möhtacdırlar. Elə bir zamanda yaşayırıq ki, kafir müstəşriqlər Ərəb dilini öyrənib Müsəlmanları şübhəyə sürükləyərkən, bizim "təbliğ camaatı" dəvət üçün dil bilmənin gərəkli olmadığına inanır... Dolayısıyla xarici dillərin öyrənilməsi kifayi fərzdir.
Dillərlə bağlı haram və ya məkruh ola biləcək durum isə, o dil sahibləri önündəki zillət və ruhu əziklik səbəbilə onları öyrənmək, o dildə danışmaqla ucalacağını zənn etməkdir... Tövfiq Allahdandır!
