Bu mövzudakı ismarıc sayı: 6

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Elmlə məşğul olan bir çox müsəlmanın elm əldə etmə üsullarını bilmədikləri üçün məqsəddən uzaq düşdüklərinə daha öncəki yazılarımızda da toxunmuşduq.

Bu günkü yazımda isə xüsusən "Elmdə Tərtib" məsələsinə toxunmaq istəyirəm.

Yəni elmə hardan başlamalı? Nələrə öncəlik verməli?

Uca Allahın iznilə sizə bu mövzuda elm əhlinin görüşlərini təqdim eləməyə çalışacam.

[Muslih]

Orta Asiya Hənəfi alimlərindən Burhanul İslam Əz Zərnuci (hicri 6-cı əsr) bu barədə belə deyir:

 

وينبغى لطالبِ العلمِ أن يختارَ مِن كلِّ علْمٍ أحْسنَه , وما يحتاجُ إليه فى أمرِ دينِه فى الحالِ ، ثم ما يحتاجُ إليه فى المآل

ويُقدِّم علْمَ التوحيدِ والمعرفةِ ويعرِف اللهَ تعالى بالدليلِ ، فإنَّ إيمانَ المقلِّدِ ـ وإن كان صحيحًا عنْدنا ـ لكن يكون آثمًا بترْكِ الإستدلالِ

 

"Elm talibinin hər elmdən ən gözəl/xeyirli mövzuları və dinini yaşamaq üçün hal hazırda ehtiyac duyduğu məsələri sonra isə gələcəkdə ehtiyac duyacağı şeyləri öyrənməsi lazımdır.

Elm talibinin öncəliyi Tövhid və (Uca Allahı sifətlərilə) tanımaq elminə verməsi və Uca Allahı dəlillərilə tanıması lazımdır.

Çünki, hər nə qədər təqlidçinin imanı bizə görə səhih olsada, (etiqadi bir) məsələni dəlillərlə öyrənməyi tərk etdiyi üçün günahkar olar!"

 

Qaynaq: Burhanul İslam Əz Zərnuci: Təlimul Mutəallim Tariqət Təallum: 19

Xartum: Əd Darus Sudaniyyə lil Kutub: 1425/2004

[Muslih]

"Təlimul Mutəallim" kitabına şərh yazan Osmanlı alimlərindən Osman Pazari, müəllifin "öncəliyi Tövhid elminə verməlidir" sözlərinin şərhində deyir:

 

أي الكلامَ ولو مِن الرَّسائلِ المترْجَمةِ مِن العربي إلى الترْكي كوصيّةِ البِرْكِوي والرُّومي وما اُستخرِج مِن المعتمادتِ كالذي استخْرجْناه لا بد لكلِّ مؤمنٍ ومؤمنةٍ منه

ولذ قيلَ : مَن علِم أن المتعلِّمَ لم يعلَمْ عقائدَه ولم يُعلِّمْ أولاً علْمَ العقائدِ يُخشى على المعلِّمِ الكفر , لأنَّ الرِّضا بكفرِ الغيْرِ كفرٌ عندَ البعضِ

 

"Yəni, öncəliyi kəlam (əqidə) elminə verməlidir. Bu elmi ərəbcədən türkcəyə tərcümə edilmiş Birgivi və Rumi vəsiyyətnaməsi kimi risalələrdən, bizim topladığımız kimi etimad edilən kitablardan çıxarılmış qeydlərdən olsa belə öyrənməlidir. Hər mömin kişi və qadının bunları bilməsi lazımdır.

Bu səbəblə belə deyilmişdir: Tələbənin əqidəni (lazım olan miqdarda) bilmədiyini anlayıb, ona əvvəlcə əqidəni öyrətməyən müəllimin küfrə düşməsindən qorxular. Çünki, başqasının küfrünə razı olmaq bəzi alimlərə görə küfrdür."

 

Qaynaq: Osman Pazari: Təfhimul Mutəfəhhim: 37

İstanbul: 1321
 

[Muslih]

Müfəssirlərdən Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) Uca Allahın ortaqdan münəzzəh olması haqda danışarkən deyir:

 

وهذه المسألةُ أفضَلُ للطالبِ مِن حِفْظِ ديوانٍ كاملٍ في الفقهِ ، لأنَّ جميعَ العِباداتِ البَدَنيّةِ لا تصِحّ إلا بتصحيحِ هذهِ المسألةِ في القلْبِ ، فافهَمْ ذلك

 

"Tələbə üçün bu məsələ, fiqhə aid bütöv bir divanı əzbərləməkdən daha əfzəldir/önəmlidir.

Çünki, bütün bədəni ibadətlərin keçərli olması ancaq, bu məsələnin qəlbdə doğrulanmasıyla mümkündür. Bunu anla!"

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Camiu li Əhkəmil Quran: 16/421

Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

 

 

Təliq: Mükəlləfin bütün əməlləri etiqadı üzərinə bina edilib. Etiqadı doğru olmazsa Uca Allah ondan heç bir əməli qəbul etməz! Onun üçün ilk növbədə hər mükəlləfin, eləcədə elm talibinin etiqadi məsələlərə, xüsusəndə Uca Allahın sifətlərilə tanınmasına və tövhidinə yönəlməsi lazımdır.

Təbii ki, hər kəs bu məsələlərə eyni dərinlikdə daxil olmaz. Sıradan bir müsəlmanın daxil olacağı dərinliklə, elm tələbəsinin daxil olacağı dərinlik fərqlidir.

Bunun önəmini vurğulamaqla yanaşı təəssüflə bildirməliyəm ki, zamanımızda tövhid elminin həqiqətinə nail olmaq xeyli çətinləşib. Çünki, İslam aləmi tövhid adı altında yazılmış əqlə və nəqlə zidd olan əqidə kitablarıyla doldurulub. Bu səbəblə bu elmi öyrənərkən daha diqqətli davranmaq lazımdır.

 

[Muslih]

Malikilərdən Əbu Bəkr İbnul Arabi (468-543 h/1076-1148 m) “Əhkəmul Quran” adlı təfsirində Uca Allahı tanıma haqqında deyir:

 

فإنَّ شرَفَ العلْمِ بشرَفِ المعلومِ ، والباري أشرَفُ المعلوماتِ ; فالعلمُ بأسمائِه أشرفُ العلومِ

 

"Şübhəsiz ki, elmin şərəfi/dəyəri o elmdə öyrənilənin şərəfi nisbətindədir. Bari/Yaradıcı öyrənilənlərin ən şərəflisidir.

Buna binaən Onun isimlərini (və sifətlərini) öyrənmək elmlərin ən şərəflisidir."

 

Qaynaq: Əbu Bəkr İbnul Arabi: Əhkəmul Quran: 2/338

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2003

[Muslih]

Hənbəlilərdən İbn Rəcəb (736-795 h/1335-1393 m) faydalı elmlər haqqında danışarkən deyir:

 

العلمُ النافعُ ما عرَّف العبدَ بربِّه ، ودلَّه عليه حتى عرِفه ووحَّدَه وأنِس به واستَحى مِن قُرْبِه وعَبَده كأنه يَراه

 

"Faydalı elm, qula Rəbbini tanıdan, Onu tanıması, birləməsi, ülfət qurması, yaxınlığından həya etməsi və Onu görürmüşcəsinə ibadət etməsi üçün, qulu Ona yönləndirən elmdir."

 

Qaynaq: İbn Rəcəb: Fədlu İlmis Sələfi alə İlmil Xaləf: 67

Darul Bəşair: 1403

 

 

Təliq: Qulu bu faydalara götürəcək elm öncəlikə Uca Allahı tanımaq, sonra isə nəfs tərbiyəsidir ki, bu tərbiyənin əsli Uca Allahı tanımağın verdiyi Allah qorxusu və əzəmətinin qəlbə yerləşməsidir.
 

[Muslih]

Hənbəlilərdən İbn Qeyyim Əl Cəvziyyə (691-751 h/1292- 1350 m) elmlərin ən şərəflisi haqqında deyir:

 

فإنَّ العلْمَ باللهِ وأسْمائِه وصِفاتِه هو أشرَفُ العلومِ على الإطلاق , وهو مطلوبٌ لنفْسِه مرادٌ لذاتِه

 

"Uca Allahı, Onun isimlərini və sifətlərini bilmək, mütləq şəkildə elmlərin ən şərəflisidir.

Bu elm özü üçün tələb edilən, zatı üçün murad ediləndir."

 

Qaynaq: İbn Qeyyim: Miftəhu Daris Səadə: 1/535

Səudiyyə: Dəru İbni Affan: 1416/1996