Bu mövzudakı ismarıc sayı: 7

[Muslih]

1. Allahın rızasını ən gözəl şəkildə necə qazanacağımızı bilirikmi?

 

Hər müsəlmanın nihayi hədəfi uca Allahın rızasını qazanmaqdır. Ancaq bu  hədəfi xəyal halına gətirən bir çox müsəlman, Allahın rızasını tam olaraq necə qazanacağını bilmir. Bu yolda irəliləmək üçün hazırladığı heç bir programı, tərtibi olmadığı üçün Allaha daha çox yaxınlaşdıran əməlləri buraxıb, daha zəif əməllərlə məşğul olur, Allahı daha çox qəzəbləndirəcək əməlləri işlərkən, sadəcə məkruh/xoşagəlməz sayılan əməllərin tərkinə daha çox diqqət göstərir. Halbuki, daha əfzəl əməl varkən, fəzilətcə ondan az olanla məşğul olmaq şeytanın beşinci hədəfidir.
Bir sözlə belə birisi, hədəfə doğru "bir addım irəli, iki addım geri" formuluyla hərəkət edir. Bu kimsənin misalı eyni zamanda hədəfə doğru əlləri üstə yeriyən kimsənin misalıdır.

Halbuki Uca Allah sadəcə özünə yaxınlaşmağı əmr etməklə qalmayıb, eyni zamanda yaxınlaşmadakı optimal yolu – tərtibidə bizə göstərib.

Səhabələrin ən çox verdiyi suallardan biri "Ey Allahın Rəsulu! Hansı əməl daha əfzəldir?" şəklində idi. Yəni: "Ey Allahın Rəsulu! Hansı əməl bizi Allaha daha çox yaxınlaşdırıcıdır?"

Əgər Allahın rızasını qazanmaq istəyiriksə, bunun necə edildiyini tərtibli və anlaşılır bir şəkildə öyrənməyə möhtaçıq. Əks halda Allah rızası bizim üçün hədəf yox, xəyal olaraq qalacaq.

[Muslih]

2. İslamda əməllərin mərtəbələri

 

Uca Allahın bizdən tələb etdiyi şeylərin hamısı eyni dərəcədə tələb edilməyib. Allah bəzi əməlləri digərlərindən daha qəti şəkildə tələb edib. Allahın bizdən tələb etmənin səviyyəsi baxımında istəkləri beşdir. Bunlara "təklifi hökmlər" deyilir:

1. Fərz. Allahın, edilməsini qəti şəkildə istədiyi, yerinə yetirənin savab alacağı və tərk edənin əzab görəcəyi əmrdir.
2. Məndub/Müstəhəb/Nafilə. Allahın, edilməsini qəti olmayan bir şəkildə istədiyi, tövsiyə xarakterli, edənin savab alacağı, etməyənin əzab görməyəcəyi əmrdir.
3. Mübah. Edilməsi və ya tərki yönündə qəti və ya tövsiyə xarakterli heç bir əmr və ya qadağanın olmadığı sərbəst əməldir.
4. Məkruh.  Allahın, çəkinməyi qəti olmayan, tövsiyə şəklində istədiyi, çəkinənin savab alacağı, edənin əzab görməyəcəyi əmrdir.
5. Haram. Allahın, edilməsini qəti qadağan etdiyi, çəkinənin savab alacağı, edənin əzab görəcəyi bir əmrdir.
   
   

[Muslih]

3. Əməllər arasındakı üstünlük kriteriyaları

 

Yuxarıdakı bölgü əməllərin ən təməl bölgüsüdür. İki əməl arasında müqayisə edərkən baxacağımız ilk kriteriya məhz budur!

Allah qatında ən önəmli olan, qəti əmrlərinin və qadağalarının yerinə yetirilməsidir ki, qarşılığında savab verməklə bərabər bunun tərkindən dolayı əzab vəd etmişdir. Bu qəti əmrləri isə, ikidir: Fərz və Haram.

Qulu Allaha ən çox yaxınlaşdıran əməllərin ən böyüyü bu ikisidir. Yəni fərzləri yerinə yetirmək, haramlardan çəkinmək. Dediyimiz bu prinsipə həm şəriət, həm əql dəlalət edir.
Uca Allah bizlərə Onun razılığını qazanmağı əmr etməklə bərabər bunun ən optimal yolunu da göstərmişdir. Məşhur qudsi hədisdə deyilir:
 

 إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ : مَنْ عَادَى لِي وَلِيًّا فَقَدْ آذَنْتُهُ بِالْحَرْبِ، وَمَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ، وَمَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ، فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ، وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا، وَإِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ، وَلَئِنِ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ
 

"Uca Allah buyurur: Kim mənim bir vəlimə/dostuma düşmənçilik edərsə, ona savaş  açaram.

Qulumun mənə yaxınlaşdığı şeylərin mənim üçün ən sevimlisi, onun üzərinə fərz qıldığım şeylərdir.

(Fərzləri yerinə yetirdikdən sonra) Qulum mənə nafilələrlə yaxınlaşar və nəticədə mən onu sevərəm.

Onu sevdiyim zaman, onun eşidən qulağı, görən gözü, tutan əli, yeriyən ayağı olaram. Məndən istəsə istəyini yerinə yetirərər, mənə sığınsa onu himayəmə alaram ..." (Buxari)

 

Bu hədis, açıq şəkildə Allahın bizdən öncəlikli olaraq istədiyi və bizi Ona ən çox yaxınlaşdıracaq şeyin fərzləri yerinə yetirmək olduğunu ifadə edir. Nafilələr isə ancaq bundan sonra dövrəyə girər. Hədisdə haramdan çəkinmək qeyd edilməsədə - qayda gərəyi - haramdan çəkinməkdə bura daxildir. Çünki, haramdan çəkinmək fərzdir. Hədisdən çıxan nəticəni qısa olaraq belə ifadə edə bilərik: “Allaha ən çox yaxınlaşdıran əməllər, Allahın fərzlərini yerinə yetirib, haramlarından qaçmaqdır. Daha sonra isə, nafilələri yerinə yetirib məkruhlardan qaçmaq gəlir ki, bunlar qulun Allaha yaxınlaşmasında təkmilləşdirici/tamamlayıcı ünsürlərdir.”

Allaha ən sevimli olan kimsə fərz və nafilələri etməklə bərabər, haram və məkruhlardan çəkinəndir. Uca Allah məhz belələrini özünə dost saymış və qorumasına almışdır. Bu ikisini cəm edə bilməyən kimsələr arasında ən fəzilətlisi Allahın qəti əmr və qadağalarını yerinə yetirənlərdir".

Dediyimiz prinsipin doğruluğuna dəlalət edən əqli dəlilə gəlincə: Biz, tabeçiliyimizdə olan birinə müəyyən tapşırıqlar versək, bunların bir qismi qəti və önəmli, bir qismi isə tövsiyə xarakterli olsa, o adamdan tam razı qalacağımız hal bütün əmrləri yerinə yetirməsi halıdır. Tamamını etməməsi halında önəmli/qəti əmrləri yerinə yetirməsi bizim üçün daha sevimli olar. Önəmli əmrlərimizi önəmsəməyib, tövsiyələri önəmsəməsi isə bir yöndən bizim qəzəbimizə səbəb olar. Çünki, bu bir növ ələ salmadır. Qadağan edəcəyimiz şeylərdə də eyni prinsip keçərlidir. Allahın bizdən razı qalmasıda bu qiyas üzrədir.

Qəti əmr və qadağaların, qətilik ifadə etməyən əmr və qadağalara üstünlüyü ümumi bölgüdür. Şəriətin bunun xaricində, təfsilatlı olaraq daxili bir çox bölgüləri vardır: Fərzu aynın fərzu kifayəyə üstünlüyü, faydası müsəlmanlara toxunan əməllərin sadəcə fərdlə məhdudlaşan əməllərə üstünlüyü, açıq edilən ibadətin gizliyə üstünlüyü, gizli edilən ibadətin açığa üstünlüyü, toplu edilən ibadətin fərdiyə üstünlüyü, fərdi ibadətin toplu ibadətə üstünlüyü, bəzi zamanlardakı ibadətlərin digər zamanlardakından üstünlüyü, bəzi məkanlardakı ibadətlərin eyni cinsdən olan digər məkanlardakı ibadətlərə üstünlüyü, bəzi günahların digərlərindən daha şiddətli olması, bəzilərinə qarşı edilən günahların daha böyük sayılması, bəzilərinin günahına daha böyük cəzalar verilməsi və s. Əməllərin fəziləti şəxsdən şəxsə, haldan hala görədə dəyişə bilər.

Dinimizin bu tərtibi ifadə etdiyi bəzi nasslara nəzər salaq.

 

 

[Muslih]

4. İslamda əməllər arasında üstünlük müqayisəsi

 

Əməllərin bir biriylə müqayisə edilib, bəzilərinin Allaha daha çox yaxınlaşdırıcı qılınması Quranda, Sünnətdə, səhabələrin tətbiqatında açıq şəkildə mövcuddur. Mövzunun daha gözəl anlaşılması üçün onlardan bəzi örnəklər üzərində düşünək:

 

Uca Allah buyurur: "Qədr gecəsi min aydan xeyrlidir." (Əl Qadr: 97/3)

 

Rəsulullah buyurur: "Haram məsçidi müstəsna, mənim məsçidimdə qılınan bir namaz, digər yerlərdə qılınan min namazdan daha əfzəldir."

 

Rəsulullah buyurur: "Qadının evində qıldığı namaz, evin həyətində qıldığından daha əfzəldir. Öz otağında qıldığı namaz isə evində qıldığından daha əfzəldir."

 

Uca Allah buyurur: "Siz, hacılara su ikram etməyi, məsçidi haramın baxımını, Allah və axirətə iman edib, Allah yolunda savaşanla (onun əməliylə) birmi tutursunuz? Onlar Allah qatında bir deyillər!" (Ət Tövbə: 9/19)

 

Rəsulullah buyurur: "Allah yolunda bir günlük ribat, bir aylıq orucdan və namazdan daha fəzilətli və ya xeyrilidir."

 

Rəsulullah buyurur: "Alimin abidə üstünlüyü, mənim sizin ən aşağı mərtəbədə olanınıza üstünlüyü kimidir."

 

Rəsulullah buyurur: "Fərz namazlarından sonra ən əfzəl namaz gecə namazı, Ramazan orucundan sonra ən əfzəl oruc Muhərrəm ayının orucudur."

 

Rəsulullah buyurur: "Şübhəsiz ki, adil bir imamın bir günlük əməli, sizdən birinin altımış illik əməlindən daha xeyirlidir."

 

Rəsulullah buyurur: "Zikrlərin ən əfzəli "lə iləhə illallah" zikridir. "Əl həmdu lillah" isə duaların ən əfzəlidir."

 

Uca Allah buyurur: "Əgər sədəqələri açıq versəniz nə gözəl, əgər gizlədərək və fəqirlərə versəniz bu sizin üçün daha xeyirlidir..." (Əl Bəqərə: 2/271)

 

Rəsulullah buyurur: "Riba yetmiş parçadır və günah olaraq ən kiçik parçası insanın öz anasıyla bərabər olması kimidir."

 

Rəsulullah buyurur: "Mücahidlərin xanımlarının hörməti/toxunulmazlığı, geridə qalanlar üçün öz analarının hörməti/toxunulmazlığı kimidir."

[Muslih]

5. Mövzuyla bağlı bəzi ümumi qaydalar:

 

Qayda-1: Allaha yaxınlaşmaqdakı ən təməl prinsip, hər şeyə Allahın verdiyi önəmi verməkdir.

 

Qayda-2: Fərzlərə əməl etmək, haramlardan çəkinmək, müstəhəblərə əməl edib, məkruhlardan çəkinməkdən öncəliklidir.

 

Qayda-3: Allah qatında ən sevimli olan, fərz və müstəhəbləri edib, haram və məkruhlardan çəkinməkdir. Mərtəbəcə bundan sonra sadəcə fərzləri edib, haramlardan çəkinmək gəlir. Bundan aşağısı isə sevgi yox, qınaq və qəzəb mərhələləridir.

 

Qayda-4: İki əməl eyni zamanda edilə bilmirsə daha əfzəl olanı tərcih edilər. Fərzlə nafiləni eyni zamanda yerinə yetirmə imkanı yoxdursa, fərz yerinə yetirilər. Daha böyük fərz digər fərzə təqdim edilər. Başqasınada faydası toxunan nafilə, faydası şəxslə məhdudlaşana təqdim edilər.

 

Qayda-5: Edildiyi zaman Allaha ən çox yaxınlaşdıran əməllər, eyni zamanda tərk edildiyi zaman Allahdan ən çox uzaqlaşdıran əməllərdir.

 

Qayda-6: Allahın qoyduğu bu tərtibə tam şəkildə əməl edən kimsə Allahın dostluğunu və rızasını qazanmışdır ki, bu da bir müsəlmanın əldə edəbiləcəyi ən ülvi hədəfdir.

 

Qayda-7: Allaha daha çox yaxınlaşdıran əməllər varkən, insanın üzrsüz yerə, bilərək digərlərinə yönəlməsi onun səmimiyyətsizliyinin və əslində Allahın rızasını deyil başqa şeyləri aradığının ən bariz əlamətidir.

 

Qayda-8: Əməllərin fəziləti insandan insana dəyişə bilər. Cəsarət sahibi üçün əfzəl əməl cihadkən, zəka sahibi üçün elm ola bilər.

 

 

[Muslih]

6. "Əlləri üstə yerimənin" bəzi örnəkləri
 

Bu sahədə örnəklər sayılmayacaq qədər çoxdur. Ən dəhşətlisi isə odur ki, insanları əlləri üstə yeridənlər məhz elm əhli zənn etdikləri insanlardır. Düşünən və şəri tərtibdən xəbəri olan kimsə bunlara hər gün şahid ola bilər. Mən bu barədə bir neçə örnəklə kifayətlənmək istəyirəm:

1. Fiqh elminin bir qismi fərzul ayn, bir qismi kifayədir. Quran oxumaq isə nafilədir. Ancaq insanların bir çoxunu, hətta fiqhin fərzul ayn bölümünü tərk edərək mənasını bilmədikləri halda Quran oxumaqla, Quran əzbərləməklə Allaha yaxınlaşmaq istərkən görürük ki, bu da Allahın qoyduğu tərtibin pozulmasıdır.
2. Birinci dəfədən sonra Həcc nafilə, müsəlmanların müdaifə, can, mal güvənliyi kimi ehtiyaclarını təmin etmək kifayi fərzdir. Lakin, bir çox insanın bu fərzlərə maddi yardım etməkdən imtina edib, nafilə Həcc ibadətinə mal sərf etdiyini görürük.
3. Aç, susuz müsəlmanların ehtiyacını təmin etmək fərzu kifayə, məsçidlərin bəzədilməsi bir görüşə görə müstəhəbdir. Somali və başqa kasıb ölkələrdə gündə 20 mindən (!!!) çox insan aclıqdan ölərkən, bizlər məsçidlərimizi bəzəyərək Allaha yaxınlaşdığımızı zənn edirik... Əslində isə bu İslamı ələ salmaqdan başqa bir şey deyildir!
4. Allahın sifətləriylə əlaqəli incə məsələlərin ərəb dili və şəriətin təməl prinsiplərinə əhil olmayan kimsələr tərəfindən müzakirə edilməsi haram, Allahla bağlı təməl prinsipləri bilmək vacibdir. Lakin, bir çox insanın hələdə Allahı "buludların üzərində oturmuş, bəzən yuxarı qalxan, gecələri buludların içinə enən, əlləri və ayağı olan bir varlıq" zənn etdikləri halda, haram olan sahədə Allah haqqında təhlükəli danışıqlarına şahid oluruq. Bu, haramının fərzə tərcih edilməsidir ki, daha qorxuncdur.
5. Valideynlərə qarşı üsyankar davranmaq haram, paltarın topuqdan aşağı olması bəzi alimlərə görə məkruhdur. Lakin, bir çox müsəlmanın bu haramı işlərkən, məkruh uğruna savaş açdığını görürük.
6. Allahın zikri məndub, cihad, xilafət və bənzəri şeylər fərzdir. Lakin günümüzdə bir çox müsəlmanların, xüsusilə özlərini sufiliyə nisbət edib, ancaq həqiqətdə sufiliklə əlaqəsi olmayanların, bu fərzlərin heç birini gündəmlərinə belə çıxarmayıb, insanları məhz elə bu fərzlərdən xəbərdar olmasınlar deyə, nafilə zikrlərlə məşğul etdiyinə şahid oluruq.

[Muslih]

7. Yanlış anlaşıla biləcək şeylər və önlənməsi

1. Nafilə ibadətləri dəyərsiz görərək tərk etmək. Cavab: Nafilə ibadətlər özlüyündə dəyərli olub, fərzlərlə bərabər edildiyi zaman tam yerini alır. Nafilələr fərzlərin tamamlayıcısı və Allahın sevgisini qazanmaq üçün fərzlərdən sonra mütləq olması gərəkən şeylərdir. Məqsədimiz nafilələrin dəyərini kiçiltmək yox, onları Allahın qoyduğu yerə qoymaqdır.
2. Fərzlərin hamısını etmədiyi üçün nafilələri etməmək. Cavab: Fərzlər qisim qisimdir. Bəzilərinin zamanı geniş, bəzisi dardır, bəzisinin yerinə yetirilməsi hal hazırda mümkün, bəzisi qeyri mümkündür. Bəzən isə, müxtəlif səbəblərdən bir qisim fərzləri etmirik. Ancaq bu problemi ortadan qaldıra bilmiriksə, digər nafilələri də tərk etməli deyilik.

[Muslih]

8. Programımız necə olmalıdır?

 

Giriş qismində bilmədiyimizi ifadə etdiyimiz və məqalə boyu öyrənməyə çalışdığımız programımız konkret olaraq necə olmalıdır?

Həyatımızı öncə fərzlərlə doldurmalıyıq. Fərzlərin tərtibidə önəm sırasına görə olmalıdır. Önəm sırasını müəyyən etmək üçün müəyyən kriteriyalar vardır. Təfsilatlı analiz edilib konkret qərarlar alınması real şəraitin bilinməsinə bağlı olduğu üçün burda müzakirəsi doğru olmaz.

Eyni zamanda, həyatımızdakı ən böyük haramları, sonra sırasıyla daha xəfif olanları tərk etməliyik. Gəminin batmaması üçün öncə ən böyük dəliklər tutular. Fərzlərdə olduğu kimi, haramlarda da bir ağırlıq tərtibi vardır.

Bundan sonra isə sıra, nafilələri yerinə yetirmək və məkruhlardan çəkinməyə gəlir. Bunlar da öz arasında bir tərtibə malikdir.

Fərz və nafilələri etmək, haram və məkruhlardan çəkinmək üçün isə, onları bilməyə möhtaçıq. Haramları və böyük günahları toplayan müstəqil əsərlər mövcud olsada, digərlərinin toplandığı müstəqil bir əsərlə qarşılaşmamışam. Bu səbəblə onları mütəmadi düzgün bir şəkildə elm əldə edərək öyrənə bilərik.

Həyatımızı doldurmağa ən önəmli şeylərdən başlayaq. Əks halda, məşhur hekayədə olduğu kimi önəmsiz şeylər önəmlilərə yer buraxmazlar! Hər şeyin önəmi, Allahın ona verdiyi önəmlə ölçülür! Allaha yaxınlaşmaq istəyirsinizsə, hər şeyi Allahın qoyduğu yerə qoyun! Onun verdiyi önəmi verin!