Bu mövzudakı ismarıc sayı: 3

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

Bildiyimiz kimi, suyun olmaması, olub istifadəyə yararlı olmaması, xəstəliyə yol açması və bənzəri xüsusi hallarda torpaqla təyəmmümə icazə verilmişdir. Yəni, təyəmmüm əsli bir hal olmayıb sadəcə müəyyən üzrlər səbəbilə mübah olar. Bizim bu mövzuda müzakirə etmək istədiyimiz məqam, "su varkən vaxtın daralması və namazın qəzaya qalma qorxusu halının" bu üzrlərə daxil olub olmadığıdır.

Bəzən insanlar sabah vəya digər namazlara gec qalxırlar və qüsl almaları lazım olur. Lakin, namazın vaxtı daralmışdır və əgər qüsl alınarsa namaz qəzaya qalacaq. Belə halda nə etməli? Təyəmmüm edərək namazı vaxtında qılmalı? Yoxsa qəzaya qalsa belə mütləq qüsl almalı?

İnsanın böyük və kiçik olmaq üzrə iki cür təharətə ehtiyacı olar. Böyük təharət qüsl almaqla, kiçik təharət isə dəstəmaz almaqla əldə edilər.
Müzakirə etdiyimiz mövzu baxımında bu ikisi arasında fərq yoxdur. İstər insan vaxt daraldığı zaman cünub olsun, istər dəstəmazsız, əgər bunları yerinə yetirəcək qədər zaman keçməsiylə namazın çıxacağından qorxulursa, zikr edəcəyimiz hökm hər ikisinə aiddir.
Səbəbin cünubluq olması halı yayğın olsada, bəzən insan suyu isitmək və ya bənzəri səbəbdən dəstəmaza da xeyli vaxt itərə, və nəticədə namazı qəzaya buraxa bilir.

Namazlardan əsas müzakirə obyektimiz isə günlük fərz namazlarıdır. Çünki, əsasən sözügedən hal bu namazlarda qarşılaşılır.
Cənazə, bayram, cümə namazları haqqındakı hökmlər biraz daha təfsilatlıdır.

Beləliklə qüsl və ya dəstəmaz alacağı zaman fərz namazının vaxtının keçəcəyindən qorxan kimsə təyəmmüm edərmi? Yoxsa namaz vaxtı çıxsa belə qüsl və ya dəstəmaz alar?

[Muslih]

Hənbəli fəqihlərindən İbn Qudəmə (541-620 h/ 1146-1223 m) bu haqda deyir:

فصلٌ : وإذا كان الماءُ موجودًا إلا أنه إذا اشتغَل بتحصيلِه واستعمالِه فاتَ الوقتُ ، لم يُبَح له التيمّمُ ، سواءٌ كان حاضرًا أو مسافرًا ، في قولِ أكثرِ أهلِ العلمِ مِنهم : الشافعي ، وأبو ثورٍ ، وابن المنذِر ، وأصحابُ الرأيِ . وعن الأوزاعي ، والثوري : له التيمّمُ . رواه عنهما الوليد بن مسلمٍ
قال الوليد : فذكَرتُ ذلك لمالكٍ ، وابنِ أبي ذِئْبٍ ، وسعيدِ بنِ عبدِ العزيز ، فقالوا : يغتسِل ، وإن طلَعتِ الشمسُ ؛ وذلك لقول الله تعالى : { فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا } وحديثِ أبي ذرٍّ ، وهذا واجدٌ للماء ؛ ولأنه قادرٌ على الماء ، فلم يجُزْ له التيمّمُ ، كما لو لم يخَفْ فوْتَ الوقتِ ؛ ولأنَّ الطهارةَ شرطٌ ، فلمْ يُبَحْ ترْكُها خِيفةَ فوتِ وقتها ، كسائر شرائطها

وإنْ خافَ فوْتَ العِيد ، لم يجزْ له التيممُ
وقال الأوزاعي ، وأصحاب الرأي : له التيمم ؛ لأنه يخافُ فوْتَها بالكليّةِ ، فأشبهَ العادمَ ، ولنا الآيةُ والخبرُ ، وما ذكَرنا مِن المعنى

وإنْ خاف فوتَ الجِنازة فكذلك في إحدى الروايتينِ ؛ لِما ذكَرنا والأخرى ، يُباح له التيمم ، ويصلِّي عليها
وبه قال النخَعي ، والزُّهْري ، والحسن ، ويحيى الأنصاري ، وسعْد بن إبراهيمَ ، والليْث ، والثوْري ، والأوزاعي ، وإسحاقُ ، وأصحابُ الرأي ؛ لأنه لا يمكِن استدراكُها بالوضوءِ ، فأشبهَ العادمَ
وقال الشعْبي : يصلي عليها مِن غير وضوءٍ ولا تيممٍ ؛ لأنها لا ركوعَ فيها ولا سُجودَ ، وإنما هي دعاءٌ ، فأشبهتِ الدعاءَ في غير الصلاة

"Fəsl: Su mövcud olar, ancaq onun əldə edilib istifadə edilməsiylə məşğul olduğu zaman namaz vaxtı çıxacaqsa, o kimsəyə təyəmmüm etməsi mübah deyil. İstər bu şəxs səfərdə olsun, istər olmasın.
Bu elm əhlinin əksəriyyətinin görüşüdür. Şafi, Əbu Səvr, İbnul Munzir və Rəy əshabı (Hənəfi məktəbi) bu görüşdə olanlardandır.
Əvzai və Səvridən belə birinin təyəmmüm edə biləcəyi görüşü nəql edilmişdir. Bunu onlardan Vəlid bin Muslim rəvayət etmişdir.
Vəlid dedi: Bunu Malikdən, İbn Əbi Zibdən və Səid bin Abdil Azizdən soruşdum, onlar "(sabah namazında) günəş doğacaqsa belə qüsl edər" cavabını verdilər.
Bunun dəlili Uca Allahın "...Su tapmasanız təyəmmüm edin..." ayəsi və Əbu Zərr hədisidir.
Belə bir kimsə suya sahibdir. Çünki o suyu istifadə eləməyə qadirdir. Bu səbəblədə vaxtın çıxmasından qorxmaması halında olduğu kimi, onun üçün təyəmmüm caiz olmaz.
Çünki, təharət (namaz üçün) şərtdir və digər şərtləri kimi bu şərtidə vaxt çıxma qorxusuyla tərk etmək mübah deyil.

Bayram namazını qaçırmaqdan qorxan kimsə üçün də təyəmmüm caiz deyil.
Əvzai və Rəy əshabı (Hənəfi məktəbi) təyəmmüm edəcəyi görüşündədirlər.
Çünki, belə bir kimsə namazı tamamən qaçırmaqdan qorxur və bu halda susuz qalmış kimsəyə bənzəyir/onun kimidir.
Bizim dəlilimiz ayə, hədis və zikr etdiyimiz izahdır.

Cənazə namazını qaçırmaqdan qorxan kimsə də, (İmam Əhməddə gələn) iki rəvayətdən birinə görə - zikr etdiyimiz dəlillərə əsasən - bu hökmdədir (təyəmmüm edib qıla bilməz).
Digər rəvayətə görə belə birinin təyəmmüm edib, cənazə namazı qılması mübahdır.
İbrahim Ən Nəxai, Zuhri, Həsən, Yəhya Əl Ənsari, Sad bin İbrahim, Leys, Səvri, Əvzai, İshaq və Rəy əshabıda (Hənəfi məktəbi) bu görüşdədir.
Çünki, onun dəstəmaz alıb cənazə namazına yetişməsi mümkün deyil və belə halda bu kimsə susuz qalana bənzəyir/onun kimidir. (Dolayısıyla təyəmmüm edib cənazə qılması caizdir)
İmam Şabi isə cənazə namazını dətəmazsız və təyəmmümsüz qıla biləcəyi görüşündədir. Çünki, bu namazda ruku və səcdə yoxdur, sadəcə duadan ibarətdir. Buna binaən namaz xaricindəki duaya bənzəyir/onun kimidir..."

 

Qaynaq: İbn Qudamə: Əl Muğni: 1/345-346
Riyad: Daru Aləmil Kutub: 1417/1997

[Muslih]

İmam Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) "Əl Məcmu" adlı əsərində mövzumuz barədə deyir:

ومذهبُنا ومذهب مالكٍ والجمهورِ أنه لا يجوز التيممُ مع وجود ماءٍ يقدِر على استعمالِه ولا يَحتاج إليه لعَطَشٍ ونحوه , سواءٌ خافَ خروجَ الوقتِ لو توضَّأ أم لا , وسواءٌ صلاةُ العِيدِ والجِنازة وغيرِهما
وحكى البغويُّ وجهًا أنه إذا كان معه ماءٌ وخاف فوْتَ وقت الصلاةِ لو اشتغَل بالوضوءِ صلَّى بالتيمم لحرمة الوقتِ , ثم يتوضَّأ ويُعِيد الصلاةَ , وهذا الوجهُ شاذٌّ ليس بشئٍ
وحكى العَبْدَريُّ مثلَه عن الأوْزاعي والثوْري , وروايةٌ عن مالكٍ , وقال أبو حنيفةَ : يجوز التيمم لصلاة العِيد والجِنازة مع وُجود الماءِ إذا خاف فوْتَهما , وحكي هذا عن الزهْري والأوزاعي والثوْري وإسحاقَ , وروايةٌ عن أحمدَ

"Bizim (Şafilərin), İmam Malikin və cumhurun görüşü budur ki, istifadə etməyə qadir olduğu, susuzluq və bənzəri şeylər üçün ehtiyac duymadığı bir su varkən təyəmmüm caiz deyil.
İstər dəstəmaz alacağı zaman namaz vaxtının çıxacağından qorxsun, istər qorxmasın.
İstər bu bayram və ya cənazə namazı, istər başqa namaz olsun.
Bəğavi belə bir görüş zikr etmişdir: Yanında su olar və dəstamaz almaqla məşğul olacağı zaman namaz vaxtının çıxacağından qorxarsa, vaxtın hörməti səbəbilə təyəmmümlə qılar, sonra dəstəmaz alıb namazı iadə edər/yenidən qılar. Bu şaz, önəmsiz bir görüşdür.
Abdəri bu görüşün eynisini Əvzai və Səvridən rəvayət etmişdir. İmam Malikdən gələn bir rəvayətdə bu şəkildədir.
Əbu Hənifə demişdir: Vaxtın çıxmasından qorxduğu zaman, suyun varlığına rağmən bayram və cənazə namazları üçün təyəmmüm caizdir.
Bu görüş, Zuhri, Əvzai, Səvri və İshaqdan da rəvayət edilmişdir. İmam Əhməddən gələn bir rəvayətdə bu şəkildədir."

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Əl Məcmu: 2/244
İdarətut Tibəatil Muniriyyə

 

Təliq: Gördüyümüz kimi, mücərrəd vaxt qıtlığı səbəbilə təyəmmümün caiz olmadığını İmam Nəvəvidə alimlərin əksəriyyətinə nisbət edir. Bizi əsasən maraqlandıran normal günlük namazlar üçün bunun hökmüdür. Cənazə, bayram, cümə və bəzi sünnətlər haqqında alimlərin görüşləri daha təfsilatlıdır.

[Muslih]

Hənbəli alimlərindən Əhməd İbn Teymiyyə (661-728 h/ 1263-1328 m) məsələmiz haqda deyir:

وسُئل
عن رجلٍ نامَ وهو جنُبٌ فلمْ يستيقِظْ إلا قُرَيْبَ طلوعِ الشمسِ وخشِي مِن الغُسْل بالماءِ الباردِ في وقتِ البَرْد , وإن سخَّن الماءَ خرَج الوقتُ , فهل يجوز له أن يفوِّت الصلاةَ إلى حيثُ يغتسِل , أو يتيمَّم ويصلِّي ؟

فأجابَ
هذه المسألةُ فيها قولانِ للعلماء فالأكثرُ : كأبي حنيفةَ والشافعي وأحمدَ يأمرونه بطلَبِ الماءِ وإنْ صلّى بعدَ طلوعِ الشمسِ . ومالك يأمُره أن يصلِّيَ للوقتِ بالتيمّم ؛ لأنَّ الوقتَ مقدَّمٌ على غيرِه مِن واجباتِ الصلاةِ , بدليلِ أنه إنْ استيقَظ في الوقتِ وعلِم أنه لا يجِد الماءَ إلا بعدَ الوقتِ , فإنه يصلِّي بالتيمّم في الوقتِ بإجماع المسلمينَ ولا يصلِّي بعدَ خروج الوقتِ بالغُسلِ
وأما الأوَّلون فيفرِّقونَ بين هذه الصورةِ ونظائرِها وبين صورةِ السؤال , بأنه قال : إنما خُوطِب بالصلاة عندَ استيقاظِه , كما قال النبي - صلى الله عليه وسلم - : مَنْ نَامَ عَنْ صَلَاةٍ أَوْ نَسِيَهَا فَلْيُصَلِّهَا إذَا ذَكَرَهَا

 وإذا كان إنما أُمِر بها بعدَ الانتباهِ فعليه فعْلُها بحسَبِ ما يُمكِن مِن الاغتسال المعتادِ , فيكونُ فعْلُها بعدَ طلوع الشمسِ فعْلا في الوقتِ الذي أمَر اللهُ بالصلاة فيه . والله أعلم

"Sual: Bir kimsə cunub olaraq yatar və günəşin doğmasına az qalmış oyanar, soyuq havada soyuq suyla qüsl almaqdan qorxar və suyu isidəcəyi halda namazın vaxtı çıxacaqca, onun namazı qüsl alacağı vaxta saxlaması caizdirmi? Yoxsa təyəmmüm alıb namazını qılar?

Cavab: Bu məsələdə alimlərin iki görüşü var:

A ) Əbu Hənifə, Şafi və Əhməd kimi əksər alimlər, günəş doğduqdan sonra qılacaq olsa belə (isitmək surətilə) suyla məşğul olmasını əmr edirlər.
B ) İmam Malik isə vaxtında təyəmmümlə qılınmasını əmr edir.
Çünki vaxt, namazın digər vaciblərindən daha öncəliklidir. Bunun dəlili budur ki, müsəlmanların icmasıyla əgər bir kimsə namaz vaxtında oyansa və suyu ancaq vaxt çıxdıqdan sonra tapacağını bilsə, namazını vaxtında təyəmmüm edərək qılar, vaxt çıxdıqdan sonra qüsl alaraq deyil.

Birinci görüşdə olan alimlər, bu və bənzəri hallarla, sualdakı halı fərqli görürlər və belə deyirlər: Bu kimsəyə namaz, Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurduğu kimi, ancaq yuxudan oyandığı zaman əmr olunmuşdur:
"Kim bir namaza yatıb qalar və ya unudarsa, xatırladığı zaman o namazı qılsın". (Muttəfaqun aleyh)
Əgər yuxudan oyandıqdan sonra namazla əmr olunursa, onun üzərinə düşən imkan daxilində normal qüsl almasıdır. Beləcə onun günəş doğduqdan sonra qıldığı namaz, Allahın namaz qılmağı əmr etdiyi vaxtda qılınmış bir namaz olar. Allah daha gözəl bilir."

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Məcmuatul Fətəva: 21/264
Darul Vəfa: 1426/2005