Bu mövzudakı ismarıc sayı: 42

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

İslam tarixinin ilk dönəmində işlənmiş və əsəri günümüzə qədər davam edən cinayətlərin bir çoxu, "Səhabənin Ədaləti" nəzəriyyəsiylə ört basdır edilməyə çalışılmışdır. Bunun ən bariz örnəyi, Muaviyə və bənzərlərinin bu gurultu vasitəsilə "təmizlənməsidir".

Bu nəzəriyyəyə müxtəlif prizmalardan baxa bilərik. Bu nəzəriyyəni alıb Qurana ərz etsək, nəinki hər səhabənin adil olmadığı, hətta əksinə bəzi kimsələrin ədalətdən çox uzaq olduğunu görərik.

Sünnətə ərz etsək, bəzilərinin Cəhənnəmlə müjdələndiyini, zina, oğurluq və başqa böyük günahlara bulaşdığını görə bilərik.

Səhabələrin öz anlayışına ərz etsək, onların da bir birinə münasibəti ortadadır...

Əqlə ərz etsək, Peyğəmbərlə görüşmüş olmaq insanı günah və üsyandan uzaq tutmaz.

 

Ümumi mənada Mühacir və Ənsar, bu dinin ilk yardımçılarıdır. Uca Allah bir çox yerdə xüsusilə onları öymüşdür. Lakin bütün bunlara rağmən, Rəsulullahı görmüş hər kəsin bu sinfə qatılıb "səhabə" sayılmayacağı, sayılsa belə günahdan məsum və ya sizin təbirlə "adil" olmayacağı yenə eyni qaynaqla sabitdir!

 

Şiə firqəsi səhabə nəslinin tamamına yaxınını "cərh" etdiyi kimi, buna qarşılıq digər bir alternativ ortaya çıxmış və bu nəslin tamamını "tədil" etmişdir. "120 min Səhabə, 120 min mələkdir", "Rəsulullahı görən hər kəs qəti şəkildə Cənnətlikdir" kimi sözlər işlədiləcək qədər irəli gedilmiş, müxaliflərə qarşı təəssüb Dinin prinsiplərini əzib keçmişdir...

 

Lakin, Allahın Kitabını, Rəsulullahın Sünnətini, Səhabənin anlayışını və Əqli hakim təyin etdikdə hər iki qütbün qəti şəkildə xətalı olduğunu görə bilirik. Bəli sadəcə görə bilirik, ancaq çox hallarda dilə gətirə bilmirik. Uca Allahın yardımı ilə, bu mövzuda bəzi kiçik mülahizə və tənqidlərimi qeyd edəcəyəm. Tövfiq yalnız Ondandır.
 

[Usuli]

"Adələtus Sahabə - Səhabənin Ədaləti" nəzəriyyəsi nədir?

 

Bir şeyin anlaşılması onun mahiyyətinin anlaşılmasıdır. İki sözlə isimləndirilən bu nəzəriyyəni anlamaq üçün, sözlərin hər ikisiylə ayrılıqda qəsd edilən məna yaxşıca anlaşılmalıdır.

 

Səhabə kimdir? Bu suala üç sahədə cavab verilməlidir:

Lüğətdə səhabə - Yoldaş mənasındadır: "Filankəslə yol yoldaşı oldum". Qısa müddətli bərabərliklər üçün də istifadə edilir.

Lüğəti məna hər zaman olduğu kimi daha genişdir. Hətta eyni zamanda yaşamayanlar belə, vəsf ortaqlığı səbəbilə "səhabə" adlandırıla bilir. Rəsulullahın öz xanımlarına dediyi "Siz Yusufun səhabələrisiniz" hədisində, aradakı uzun zaman "səhabəliyə" əngəl təşkil etmir.

Örfdə səhabə - Bizim dildəki oturub durmaq, dostluq etmək mənasındadır: "Filankəs filan adamın yoldaşıdır/dostudur".

Adətən uzun müddətli bərabərliklər üçün istifadə edilir. Örfi məna Lüğəti mənadan daha dar, İstilahi mənadan daha genişdir.

İstilahda səhabə - İstilahi mənada "səhabə", Lüğəti və Örfi mənadan daha dar bir məna daşıyır.

Məsələn Lüğət və Örfdə səhabənin kafir və ya müsəlman olması mümkündür. Hicrət zamanı Rəsulullah yol bələdçisi olan Abdullah bin Ureyqit Lüğəvi mənada onun səhabəsiydi. Lakin kafir olduğu üçün İstilahi mənada səhabəsi sayıla bilməz.

Hətta uca Allah "Sahibiniz/Yoldaşınız dəli deyil" ayəsində Peyğəmbərimizi Lüğəti mənada müşriklərin səhabəsi adlandırmışdır.

 

Lakin İstilahda "səhabə" kəliməsi bir çox yöndən məhdudlaşdırılıb. Səhabəsi olunan kəs Rəsulullahdır. İman etməyən kimsələr bu istilaha daxil olmadığı kimi, hər mömin də daxil deyildir.

Elə isə, Şəri istilahda "səhabə" sözündən nə qəsd edilir? Bu haqda Üsulçu və Mühəddislərin yolu fərqlidir.

Adətən Mühəddislər bu istilahın açıqlamasında mücərrəd Lüğəti mənanı, Üsulçular isə nisbətən daha dar olan Örfi mənanı əsas alır və İstilahlarını bunun üzərinə bina edirlər.

Hənəfilərdən İbn Huməm hər iki yolu qısa şəkildə tanıdaraq deyir:

 

الصحابي عند المحدثِين وبعضِ الأصوليّين مَن لقي النبي - صلى الله عليه وسلم - مسلماً ومات على إسلامه مسلماً أو قبل النبوةِ وماتَ قبْلَها على الحنيفية كزيدِ بن عمرو بن نُفيل أو ثم ارتدَّ وعادَ في حياته

وأما بعد وفاته كقُرَّةِ والأشعَثِ ففيه نظرٌ والأظهرُ النفي

وجمهور الأصوليين : مَن طالت صُحْبتًه متتبّعاً مدةُ يثبُت معها إطلاق صاحبُ فلان عُرفاً بلا تحديدٍ في الأصح وقيل ستةُ أشهرٍ

 

"Əs Sahabi - mühəddislərə və bəzi üsulçulara görə, müsəlmankən Nəbiylə - sallallahu aleyhi və səlləm - qarşılaşan, iman üzrə ölən və ya Zeyd bin Amr bin Nufeyl kimi peyğəmbərlikdən öncə onu görüb, peyğəmbərlikdən öncə Hənif dini üzrə vəfat edən, yaxud mürtədd olub sonra Rəsulullah sağ ikən İslama dönəndir.

Qurra və Əşas kimi Peyğəmbərin vəfatından sonra dönənlərə gəlincə, bunlar haqda ixtilaf var. Zahir olan, belələrinin səhabə olmadığıdır.

Üsulçuların cumhuruna görə isə, örfən "filankəsin səhabəsi/yoldaşı" deyilə biləcək qədər yanından ayrılmadan, uzun müddətli bir bərabərliyi olan kimsədir. Müddət haqqında müəyyən bir hədd qoyulmayıb. Altı ay olduğu söylənmişdir."

 

Üsulçuların tərifinin nisbətdə daha tutarlı olduğu aşkardır. Mühəddislərə görə Rəsulullahı bir dəfə görən Bədəvilər, Mədinəyə qonaq, elçi gələn müsəlmanlar, təsadüfü adamlar  belə səhabəykən, Üsulçulara görə belə biri səhabə adlana bilməz.

Nəticədə mühəddislərin adil dediyi kimsələrin hamısı, Üsulçular qatında adil sayılmış olmur. Dolayısıyla "Səhabənin Adilliyi" haqda icmalar, əslində fərqli qruplardan bəhs edir və həqiqət üzərində deyil, daha çox isimləndirmə üzərində  bir icmadır. Üsulçular bu sözlə məsələn "beş minlik" bir qrupu qəsd edərkən, Mühəddislər 120 minlik bir qrupu qəsd edir...

Səhabənin kimliyi üzərində bu cür təməlli ixtilaf edənlərin, onların adilliyi üzərində həqiqi icması qeyri mümkündür!

İsim üzərindəki icmanın reallığını isə irəlidə müzakirə edəcəyik.

 

İsimləndirmə və istilahlarda qismi bir sərbəstlik mövcuddur. Bir elmin əhli toplanaraq, bir istilah üzrə anlaşa bilərlər. Məsələn: "hicri altıncı əsrdən onuncu əsrə qədər yaşayanlara qısa olaraq mutaaxxir deyək".

Lakin bu isim üzərinə hökmlər bina ediləcəksə, yəni "Mutaaxir" ismini verdikdən sonra, "bütün mutaaxxirlər məsumdur və ya adildir" deyəcəyiksə, ismin və xüsusilə bu isim üzərinə bina ediləcək əhkamlar çox gözəl şəkildə əsaslandırılmalıdır! 

 

"Səhabənin Adilliyi" mövzusu da eyni yanaşmaya tabe tutulmalıdır. Əgər kimsə mücərrəd olaraq Peyğəmbəri görənlər sinfini "Səhabə" adlandırıb, bunu bir istilaha çevirəcəksə, qarışıqlıq yaratma ehtimalıyla bərabər, bunu qəbul etmək mümkündür.

Yox əgər üzərinə "toxunulmazlıq kompleksindən" ibarət əhkamlar yüklənəcəksə isimləndirmə və üzərinə qurulan əhkamlar ciddi bir şəkildə əsaslandırılmalı və Şəriətə müvafiqliyi yoxlanılmalıdır.

 

İsimləndirmə üzərinə qurulmuş "Ədalət" hökmünə gəlincə, bu sözlə nə qəsd edilir?

Bu söz də, eynilə "Səhabə" kəliməsi kimi, Lüğəti, Örfi və İstilahi mənalar daşıyır. Fəqihlərin istilahındakı "ədalət", mühəddislərin qəsd etdiyi "ədalət"dən fərqlidir.

Hədisçilər "Səhabə Adildir" deyərkən adətən bu kəliməylə onların "cərh və tədil" mexanizmindən kənarda qaldıqlarını ifadə etmək istəyirlər. Onlara görə Peyğəmbərlə qarşılaşmış bir adam, avtomatik olaraq qismi məsumiyyət qazanır. Belə birisinin Peyğəmbər adına yalan danışması imkansız olur.

Lakin təcrübədə iş bununla bitmir. Səhabələrin hamısının məsum olduğunu açıqdan söyləyənə rast gəlməsəm də, mahiyyət olaraq bu və buna yaxın məqamlar iddia edilir. Bəziləri bütün səhabələrin mütləq olaraq Cənnətlik olduğunu söyləyərkən, digərləri səhabədən heç kimin fisqə bulaşmayacağını və yolunu sapmaqdan qorunduğunu iddia edir. Yaxud səhabələrdən biri fisqlə ittiham edildikdə "onlar adildir" deyərək etiraz edə bilirlər.

 

Nəticə etibarilə, tərkibin ibarət olduğu hər iki kəlimə, yəni "Səhabə" və "Ədalət" kəliməsi yerinə görə müxtəlif Lüğəti, Örfi və İstilahi mənalar daşıya bilir.

İstər Quranı, istər Sünnəti, istər digərlərinin fikirlərini anlamaq üçün, sözlərin hansı məqamda zikr edildiyinə xüsusən diqqət etmək lazımdır. İsimlərə deyil, mahiyyətlərə etibar edilməlidir.

 

Məsələnin səmərəsinə gəlincə, kimi səhabə adlandıracağınız və "ədalət" vəsfini tətbiq şəkliniz bir çox mövzuda nəticəyə təsir edər.

"Səhabəni söyən fasirdir" fətvasının tətbiqi nəticəsi, kimi səhabə adlandırmanıza bağlıdır.

"Səhabə görüşü hüccətdir" desəniz, kimi səhabə qəbul etməniz nəticəni dəyişər.

"Səhabə" hədis üsulu baxımından cərh edilməz desəniz, kimi səhabə qəbul etməniz nəticəni dəyişər.

Kimləri müzakirə edə biləcəyiniz, bəzilərindən gələn mənfi vəsfli hədisləri təvil edib etməyəcəyiniz və bir çox bənzəri şey, məhz bu nəzəriyyəylə sıx bağlıdır. 
 

[Usuli]

Maliki məzhəbindən olan məşhur üsulçu Şihabuddin Əl Qarafi (v. 684 h/1285 m) "Səhabə" və bu adla əlaqəli "Ədalət" hökmü barədə deyir:

 

ومعنى قول العلماء : الصحابة رضوان الله عليهم عدُولٌ أي الذين كانوا مُلازمين له والمهتدِين بهديه عليه الصلاة والسلام

وهذا هو أحدُ التفاسير للصحابة ، وقيل : الصحابي مَن رآه ولو مرةً ، وقيل : مَن كان في زمانه ، وهذانِ القِسْمان لا يلزَم فيهما العدالةُ مطلقاً ، بل فيهم العدْل وغيرُه بخلاف الملازِمين له - عليه السلام - ، وفاضتْ عليهم أنوارُه ، وظهَرت فيهم بركاتًه وآثارُه

وهو المراد بقوله - عليه السلام - : أصحابي كالنُّجوم بأيهم اقتديْتم اهتدَيتم

 

"Alimlərin "Səhabələr - Allah onlardan razı olsun - adildir" sözünün mənası, Peyğəmbərlə - aleyhissalatu vəssəlam - mütəmadi bərabər olanlar, onun yoluna uyanlardır. Səhabənin təriflərindən/tanımlarından biri budur.

"Peyğəmbəri bir kərə belə olsa görən hər kəs səhabədir", "Onunla eyni zamanda yaşamış kəslər səhabədir" şəklində fikirlər də səsləndirilmişdir.

Bu son iki tərifi əsas alsaq, qəsd edilənlər haqqında mütləq ədalət nəticəsi çıxmaz! Əksinə onların içində adil olan və olmayanlar da vardır!

Peyğəmbərə mülazim (mütəmadi onunla bərabər) olan, üzərinə onun nuru axmış, bərəkət və təsiri üzərlərində zahir olan kimsələr isə belə deyil. 

"Əshabım ulduzlar kimidir. Hansına uysanız doğru yolu taparsınız" hədisində qəsd edilən məhz belələridir!" (yoxsa Peyğəmbəri görən və hədisçilər qatında "səhabə" adlanan hər kəs deyil)"

 

Qaynaq: Şihabuddin Əl Qarafi: Şərhu Tənqihil Fusul: 281

Beyrut: Darul Fikr: 1424/2004

 

 

Qarafinin sözləri üzərinə bəzi qeydlər:

1. Səhabənin tanımı haqqında alimlərin məzhəbi müxtəlifdir. Bəziləri "Rəsulullahı görən hər müsəlman səhabədir" deyərək halqanı geniş tutarkən, bəziləri mütəmadiliyi, oturub qalxmağı şərt qoşmuşlar.

2. Etibar ismə deyil mahiyyətədir. Əgər səhabə sözüylə "görənlər", "bir dəfə qarşılaşanlar" qəsd edilirsə, onlar üçün ədalət vəsfi sabit deyil!

Bu mənada "səhabə adildir" demək doğru deyil! Yox Ənsar və Mühacirin çoxunda olduğu kimi, oturub durmaq mənasında səhabəlik qəsd edilərsə bu mənada "səhabə adildir" deyilməsi doğrudur.

3. "Əshabım ulduzlar kimidir" məzmunlu hədislərdə məhz dar mənada səhabəlik və məhz o səhabələr nəzərdə tutulmuşdur.
 

[Usuli]

Hənəfi üsulçu və fəqih Əbu Bəkr Əl Cəssas (305-370 h/917-980 m) “Əl Fusul fil Usul” adlı kitabında deyir:

 

وأما قوله : إن الصحابي إنما يروي عن صحابي مثلِه ، وكلُّهم مقبولُ الرواية ، فإنه ليس كذلك ، لأنه قد كان في عصْر النبي - عليه السلام - مَن حكَم الله بفسْقِه ، بقوله تعالى : {إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا} وهو : الوَلِيد بن عُقْبَةَ

وقد كان قومٌ آخَرون هناك قدْ رأَوْا النبي - عليه السلام - وعمِلوا بعده أعمالاً أسقَطتْ عدالتَهم ، وهذا ما لا خفاءَ به

 

"Onun "Səhabə ancaq özü kimi başqa səhabədən rəvayət edər və onların hamısının rəvayəti məqbuldur (çünki adildirlər)" sözünə gəlincə, heç də elə deyil!

Çünki, Peyğəmbər - aleyhissəlam - zamanında, (səhabələrdən) Allahın fasiq hökmü verdiyi kimsə vardı. Uca Allah buyurur: "Fasiq sizə bir xəbər gətirərsə araşdırın!" (Əl Hucurat: 49/6). Ayədə fasiq hökmü verilən Vəlid bin Uqbədir.

Peyğəmbəri görən lakin, ondan sonra ədalətlərini zədələyəcək əməllər edən bir çox kimsə vardır. Bu mövzuda heç bir qapalılıq yoxdur."

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Cəssas: Əl Fusul fil Usul: 3/152

Kuveyt: Vizərətul Əvqaf: 1414/1994

 

Cəssasın sözləri üzərinə qeydlər:

1. Səhabələrin hamısı adil deyildi. Onlar içində Vəlid bin Uqbə kimi fasiqliyi ayəylə sabit olanlar var. Vəlidin hekayəsi məşhurdur. İrəlidə bu məsələyə toxunacayıq. Hər kim "səhabənin fisqə düşməsi mümkün deyil" deyərsə, bu və bənzəri ayələrin inkarçısıdır!

2. Səhabə adil olsa belə, bu ədalət əbədi deyil. Daha sonra bu ədalət sifətini zədələyəcək əməllərin işlənməsi mümkündür və baş vermişdir. İslam tarixi bunun ən gözəl örnəyidir.

3. Mövzu sübut və dəlalət baxımından ağıl sahibləri üçün qapalılıq ərz etmir. 
 

[Usuli]

Məşhur kəlamçı Saduddin Ət Təftəzəni (712-793 h/1312-1390 m) səhabə anlayışı və onların ədaləti haqqında deyir:

 

فإنْ قِيل : عدالةُ جميعِ الصحابة ثابتةٌ بالآيات ، والأحاديثِ الواردةِ في فضائلِهم , قلنا : ذكَر بعضَهم أنَّ الصحابي اسمٌ لمن اشتُهِر بطولِ صُحْبةِ النبي - عليه الصلاة والسلام - على طريقِ التتبُّع له ، والأخذِ منه

وبعضُهم أنه اسمٌ لمؤمنٍ رأى النبي - عليه السلام - سواءٌ طالتْ صحبتُه أم لا

إلا أنَّ الجزمَ بالعدالة مختَصٌ بمن اشتهِر بذلك ، والباقون كسائرِ الناس فيهم عدولٌ وغيرُ عدولٍ

 

"Əgər belə deyilərsə: "bütün səhabələrin ədaləti ayələrlə və onların fəziləti haqqında varid olmuş bəzi hədislərlə sabitdir".

Bu cür cavab verərik: Bəziləri "səhabi" adının Peyğəmbərlə - aleyhissalatu vəssəlam - oturub durmaq və ondan elm öyrənmək surətilə uzun müddət yoldaşlıq etməklə məşhurlaşmış kimsələrə veriləcəyini demişlər.

Bəziləri bu adın, Nəbini görən hər möminə veriləcəyini demişlər. İstər uzun müddət yoldaşlıq etsin, istər qısa.

Lakin, ədalətinə qərar verilməsi, bununla (uzun müddətli bir bərabərliklə) məşhurlaşmış kimsələrə xasdır. Digərləri isə başqa insanlar kimidir. İçlərində adil olanı və olmayanı var."

 

Qaynaq: Saduddin Ət Təftəzəni: Şərhut Təlvih alət Təvdih: 2/10

Misir: Məktəbətu Subeyh

 

Təftəzəninin sözləri üzərinə qeydlər:

1. Bəziləri "səhabi" istilahının mənasını dar tutaraq, sadəcə uzun müddət Peyğəmbərlə yoldaşlıq etmiş kimsələri qəsd etmişdir. Digərləri isə istilahın sərhədlərini geniş tutaraq, onunla görüşmüş hər kəsi bura daxil etmişlər.

2. Hökm, ismə görə deyil, qəsd edilən mənaya görə verilir! Əgər qəsd edilən, səhabənin dar mənasıdırsa, adildirlər. "Ümumi Səhabəlik" deyə biləcəyimiz mənada isə, hər səhabə adil deyil.

 

 

Saduddin Ət Təftəzəni "Şərhul Məqasid" adlı çalışmasında səhabələr haqqında deyir:

 

ما وقَع بيْن الصحابة مِن المحارَباتِ والمشاجَرات على الوجهِ المسطورِ في كتُبِ التواريخ وعلى ألسنة الثقات يدُل بظاهرِه على أن بعضَهم قد حادَ عن طريق الحق ، وبلَغ حدَّ الظلْم والفسْق ، وكان الباعِث له الحِقْد والعِناد ، والحسَد واللِّداد ، وطلبُ الملْكِ والرّياسة ، والميْلُ إلى اللذَّات والشَّهوات . إذ ليس كلُّ صحابي معصوماً ، ولا كلُّ مَن لقِي النبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم بالخير مُوْسُومٌ

إلاّ أنَّ العلماءَ لحسْنِ ظنّهم بأصحابِ رسول اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم ذكَروا لها مَحامِل وتأويلاتٍ بها تَليق ، وذهَبوا إلى أنهم مَحفوظون عما يُوجب التضليلَ والتفسيقَ صَوْناً لعقائدِ المسلمين عن الزيْغ والضلالة في حقّ كبارِ الصحابة ، سيَّما المهاجرين والأنصارِ المبشَّرين بالثواب في دار القرار

 وأما ما جرَى بعدَهم مِن الظلْم على أهلِ بيت النبي صلى الله عليه وسلم فمِن الظهور بحيث لا مَجالَ للإخفاءِ ومِن الشَّناعة بحيث لا اشتباهَ على الآراءِ ، إذ تكاد تشهَد به الجَمادُ والعَجْماءُ ، ويبكِي له مَن في الأرضِ والسماءِ ، وتنهَد منه الجِبال ، وتنْشَقُّ الصُّخُور

ويبقى سُوءُ عملِه على كَرِّ الشُّهور ومَرِّ الدُّهور ، فلعنة الله على مَن باشر أو رضِي أو سعَى ، ولعذابُ الآخرة أشدُّ وأبقَى

 

"Tarix kitablarında qeyd olunan və güvənilir ravilərin rəvayət etdiyi, Səhabələr arasında baş vermiş müharibə və çəkişmələr zahirlərilə dəlalət edir ki, onlardan (Səhabələrdən) bəziləri doğru yoldan sapıb, zülm və fisq həddinə çatıblar.

Onları buna vadar edən motiv, nifrət, inad, həsəd, insafsızlıq, hakimiyyət və lider olma həvəsi, ləzzət və şəhvətlərə meyl etmək olmuşdur. Çünki hər səhabə məsum deyil. Nəbiylə - sallallahu aleyhi və səlləm - qarşılaşmış hər kəs xeyirlə möhürlənmiş deyil!

 

Lakin, alimlər Rəsulullahın əshabına qarşı bəslədikləri yaxşı zənn səbəbilə, (zahirən fisq və zülm olan) bütün bu hadisələrə uyğun təvillər və yozulacaq yerlər zikr etmiş, Səhabələrin sapıqlıq və fasiqlik tələb edən şeylərdən qorunduğunu demişlər.

Bunu etməkdə məqsədləri, Müsəlmanların əqidəsini böyük Səhabələr haqqında əyrilik və zəlalətdən qorumaqdır. Xüsusilə də, Axirətdə savab vəd edilmiş Mühacir və Ənsar haqqında.

 

Lakin, onlardan sonra Nəbinin Əhli Beytinə - Allahın salamı hamısının üzərinə olsun - edilən zülmlərə gəlincə, bütün bunlar gizlədilə bilməyəcək qədər açıq, haqqında başqa söz deyilməyəcək qədər alçaqcadır.

Buna az qala dilsizlər və cansız əşyalar şahidlik edəcək, yer və göy əhli onlar üçün ağlayacaq,  dağlar yerindən oynayacaq, qayalar paramparça olacaq...

Üzərindən nə qədər zaman keçərsə keçsin, bunu edənlərin əməlinin çirkinliyi qalıcıdır!

Allahın lənəti, bu hadisələrdə iştirak edən, bundan razı olan və bunun üçün səy göstərmiş hər kəsin üzərinə olsun. Şübhəsiz ki, Axirət əzabı daha şiddətli və daha qalıcıdır!"

 

Qaynaq: Saduddin Ət Təftəzəni: Şərhul Məqasid: 5/310-11

Aləmul Kutub: 1419/1998

 

 

Təftəzəninin sözləri üzərinə qeydlər:

1. Təftəzəni açıq şəkildə bəzi səhabələrin zülmə, günaha bulaşdığını, doğru yoldan uzaq düşdüyün etiraf edir. Səhabənin məsum olmadığını deyir.

2. Daha sonra alimlərin bu hadisələr haqda mövqeyini zikr edərək "səhabənin fisqdən qorunduğunu" deyir. Əgər bu öz görüşüdürsə, ilk sözüylə ziddiyyət təşkil edir. Çünki, səhabənin məsum olmadığını bir öncəki abzasda bildirmişdi. Məsum olmayanın günah işləməsi normaldır. "Günahdan qorunmaq" isə artıq məsumluğun özüdür... Səhabələrdən bəzilərinin günah işlədiyinə dair çox sayda ayə və hədislər mövcudkən, belə bir məqam iddia etməklə səmimiyyəti necə uzlaşdırmaq olar?

Lakin ilk təqdim etdiyimiz siyaqdan və buradakı etirafından anlaşılan, sadəcə digər alimləri təvilə sürükləyən səbəbləri zikr etməsidir.

Zahirin təvili, nassların ümumi bir qaydayla zidləşdiyi zaman gərəkli olur. Səhabənin qorunmuşluğuna dəlalət edən heç bir nass olmadığı kimi, bir çox nass onların hər mənada məsum olmadıqlarını açıqca ifadə edir.
 

[Usuli]

Hədisçilər arasında məşhurluq qazanmış tərif, İbn Həcərin "səhabə" tərifidir:

 

وهو مَن لَقِيَ النبي صلى الله عليه وسلم مؤمناً به ، ومات على الإسلام ، ولو تَخَلَّلتْ رِدَّةٌ

في الأصح

 

"Sahabi - ona iman gətirdiyi halda Peyğəmbəri görən və İslam üzrə ölən kimsədir.

Daha doğru görüşə görə, arada mürtədd olub, sonra İslama dönməsi səhabə olmasına əngəl deyil."

 

Qaynaq: İbn Həcər: Nuzhətun Nazar: 140

Riyad

 

Müqəddimədə qeyd etdiyimiz kimi, üzərinə qurulan əhkamlar, isimlərin və istilahların özündən önəmlidir.

Əhli Hədis "Səhabə adildir" deyir və bu adillikdən qəsdlərini "Peyğəmbər adına yalan danışmasının imkansızlığı" olaraq açıqlayırlar.

 

Lakin, burda ciddi bir müşkül var. Sizlər mürtədd olmuş kimsənin, İslama dönməsi halında səhabə olduğunu və dolayısıyla Peyğəmbərə iftira atmayacağını iddia edirsiniz.

Ortaya bir sual çıxır: Müsəlman olduqdan sonra dindən dönən, Allah və Rəsuluna iftira atan bir kimsənin, daha sonra Peyğəmbər adına yalan danışmasına nə əngəl olur? Dindən dönməsi caiz, hətta vaqi olan kimsə haqqında "bu adam Peyğəmbər adına yalan danışmaz" demək hansı məntiqə sığar?

 

Sadəcə Vəhy katiblərindən 3 nəfərin mürtədd olduğu qəti şəkildə bilinir. Hafiz İraqi "Əlfiyyətus Sirətin Nəbəviyyə" əsərində deyir:

 

وذكروا ثلاثة قد كتبوا ... وارتد كل منهم وانقلَبوا

إبن أبي سرْح ، مع ابن خطْل ... وآخر أبهم ، لم يسمَّ لي

ولم يعُدْ منهم إلى الدين سوى ... ابن أبي سرح ، وباقيهم غوى

 

"Üç katib zikr etdilər

Hər üçüdə irtidad edib, küfrə dönmüşlər

İbn Əbi Sərh, İbn Xatl və ismi bilinməyən digəri

İbn Əbi Sərhdən başqa heç biri Dinə dönməmişdir

Digər ikisi sapıqlıqda qalmışdır"

 

Bunlardan Abdullah bin Sad bin Əbi Sərh İslamdan dönməklə yanaşı, Peyğəmbərə vəhy enmədiyini, onun yalançı olduğunu iddia etmişdi.

Məkkə fəthində "Kəbənin örtüyünə bürünmüş olsa belə öldürün" deyilən kimsədir. Daha sonra əfv edilməsi üçün, Osman bin Affan tərəfindən Peyğəmbərin yanına gətirilmiş, üçüncü istəkdə bağışlanmışdı. Getdikdən sonra Rəsulullah belə buyurmuşdu: Mən susarkən, içinizdən qalxıb onun boynunu vuracaq bir adam yox idimi?

Bəli! İslamı ərz etdiyi halda Peyğəmbərin öldürmək istədiyi kimsə, əhli hədisin tərifinə görə Peyğəmbərə iftira atması imkansız olan bir səhabədir...

Vəhy katibi olan Abdullah bin Sad və digər mürtəddlər sadəcə "Peyğəmbəri görən" səhabələrdən deyil, Mühacirlərdən idilər. Uca Allahın ümumi şəkildə öyüb, razı qaldığını bildirdiyi mühacirlərdən...

Hətta ilk dönəm Həbəşistan Mühacirləri içində belə, Ubeydullah bin Cahş kimi mürtədd olanlar vardı. Bütün bu faktlar, ümumi öygülərin müəyyən şərtlərə bağlı olduğunu göstərir.

Mürtəd olması vaqi olanın, Peyğəmbər adına yalan danışma ehtimalı daha yüksəkdir!
 

[Usuli]

Muslim şərhiylə məşhur olan Maliki alimi Muhəmməd Əl Məzəri (453-536 h/1061-1141 m) hədisçilərin qəsd etdiyi "səhabə" anlayışını iki qismə bölərək deyir:

 

ولسْنا نعْني بأصحابِه هاهنا كلَّ مَن رآه اتفاقاً , أو رآه لِماماً , أو أَلمَّ به لغرَضٍ وانصرَف عن قريبٍ , لكن إنما نُريد بذلك أصحابِه الذين لازمُواه : فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

 

فإن قِيل : عدالتُهم في تعديلِ الصحابة على ما تلوْتم مِن القرآن وصدَّقتم , ولكن حدَثتْ بعدَ ذلك حوادثُ تُسقِط العدالةَ في الموطَّأ وغيرِه مِن الصحاح , حديثُ الحوْض أخبارُه أنه يُذاد قومٌ مِن حوْضِه , فيقول : أصحابي , فيقال له : ما تدري ما الذي أحْدثوا بعدك

قيل : أما هذا الحديث فمُحالٌ أنْ يُراد به مَن أَشرْنا إليه مِن الصحابة , ما بدَّلوا ولا غيَّروا , وإنما أشارَ إلى مَن بدَّل دينَه وغيَّرَه,  وقد بدَّل قومٌ دينَهم وغيَّروا , وأُولَئكَ ليسُوا الذين أرَدْناهم , ولا هم المروي عنهم هذه الشريعةُ

 

"Biz bu məqamda (onun səhabələri adildir deyərkən) təsadüfən Peyğəmbəri görmüş, onu nadir hallarda görən, yaxud bir iş üçün onunla görüşüb, qısa müddət sonra geri qayıtmış kimsələri qəsd etmirik.

Biz, sadəcə onunla mütəmadi bərabər olmuş səhabələrini qəsd edirik. Uca Allah buyurur: "Ona iman gətirən, himayə edən, yardım edən və ona endirilmiş nura tabe olanlar qurtulmuş kimsələrdir." (Əl Araf: 7/157)...

 

... Əgər belə deyilərsə: Qurandan oxuyub təsdiq etdiyiniz üzrə səhabə adil olub. Lakin, sonradan ədalətlərini zədələyəcək hadisələr baş verib və bu hadisələr "Əl Muvatta" və digər səhih kitablarda qeyd edilir.

Məsələn, "hovuzdan qovulma" hədisi. Peyğəmbər bir qrupun onun hovuzundan qovulacağını xəbər vermişdir. (Peyğəmbər onları görüncə) "bunlar mənim səhabələrimdir" deyəcək və ona belə cavab veriləcək: Onların səndən sonra nələr etdiyini bilmirsən.

 

Cavabımız belə olar: Bu hədisin yuxarıda qeyd etdiyimiz (dar mənada) səhabələr haqqında olması mümkün deyil! Onlar heç nəyi dəyişdirmədilər.

Bu hədis, dinini dəyişdirənlər haqqındadır. (Geniş mənadakı Səhabələrdən) bir qrup dinini dəyişdirmişdir.

Bizim, (səhabələr adildir deyərkən) qəsd etdiyimiz bu kimilər deyil. Nə də bu kimilər Şəriətin bizə çatmasına vəsilə olanlar deyil!"

 

Qaynaq: Muhəmməd Əl Məzəri: İydahul Məhsul min Burhənil Usul: 482-83

Darul Ğarbil İsləmi

 

 

Məzərinin sözləri üzərinə qeydlər:

1. Səhabə sözü geniş və dar mənalarda işlənə bilir. "Səhabə adildir" deyərkən sadəcə dar mənada səhabələr qəsd edilir. Zikr edilən ayədəki kimi, Peyğəmbəri dəstəkləyən, himayə edən və ona tabeçilik göstərən kimsələr.

2. Hədisçilərin qəsd etdiyi, geniş mənada səhabənin içində hər cür insan mövcud olub. Onlardan bir qismi dindən döndüyü kimi, bir qismi Şəriətə müxalif hərəkətlər ediblər. Vaqiə və hədis bunun dəlilidir.

Adillik sadəcə dar mənada səhabələrə aiddir, təsadüfən onu görməklə, yolda qarşılaşmaqla "səhabə" adı qazananlara deyil!
 

[Usuli]

Uca Allah səhabələri seçib, Elçisi onları tərbiyə edib düşüncəsi üzərinə

Peyğəmbəri görən hər kəsi səhabə, dolayısıyla adil zənn edənlərin məşhur bir "əqli əsası" var.

Səhabələr Allah tərəfindən seçilmiş, Peyğəmbərin tərbiyəsində yetişmişlər. Onlardan birinə tən etmək, Allahın seçiminə və Peyğəmbərin tərbiyəsinə tən etməkdir. Uşağın qüsuru, ata tərbiyəsindəki nöqsandan qaynaqlanır.

 

Cavabımız: Bəli ortada ciddi tənlər var. Lakin bu tən bizdən qaynaqlanmır, məhz qarşı tərəfin nəticəsini düşünmədən sərf etdiyi sözlərin məhsuludur!

 

Əgər sizlər, Allah hər səhabəni xüsusilə seçib və qoruyub desəniz, səhabələr içində günahkarlar bir tərəfə, mürtədd olanlar vardır. Səhabə ikən mürtədd olan 3 vəhy katibi olmuşdur. Peyğəmbərin vəfatından sonra irtidad edənlər sayılmayacaq qədər çoxdur.

Sizin ortaya qoyduğunuz qayda və bu vaqiə bilgisini uzlaşdırdıqda, haşa Allahın kimi seçdiyini bilmədiyi nəticəsi çıxır. Bu nəticə məhz sizin düşüncəsiz sözlərinizin məhsuludur!

Adəmin yaxın əshabından olan oğlu Qabil, digər oğlu Habili öldürdü, Yaqubun övladları öz qardaşları Yusufu öldürməyə əzm edib, quyuya atdılar, Musa dağa çıxınca bütün əshabı buzova ibadətə döndü... Əgər o Peyğəmbərlərin də əshabını Allah seçirdisə, o zaman haşa Allahmı kimi seçdiyini bilmir? Yoxsa sizlər Allah adına yalanmı danışırsınız?

 

Peyğəmbərin tərbiyəsinə gəlincə, öncəliklə tərbiyə uzun zamana yayılan bir prosesdir. Yolda qarşılaşdığınız, qısa müddət birlikdə olduğunuz adama tərbiyə verə bilməzsiniz.

Sizlər isə, Peyğəmbərlə yolda təsadüfən qarşılaşanları belə səhabə sayırsınız. Halbuki əqlən və örfən belə kimsələr haqqında "filankəsin tərbiyəsində yetişmişdir" deyilməz.

Digər bir yandan, tərbiyə sadəcə bir vasitədir. Tərbiyə verilən onu qəbul etmədikcə bir faydası olmaz. Bunun ən gözəl örnəkləri Nuhun, Adəm və Yaqubun övladlarının halıdır. Yaqubun oğlanlarının etdiyi cinayəti qınamaq, onları fisqlə vəsf etmək, Yaqubun verdiyi tərbiyəyə tən etməkdirmi? 

 

Peyğəmbərlə yaxın olduğu halda müxtəlif günahlar işləyən, etdikləri əməllər Quran və Sünnədə tənqid edilən kimsələrin halı necə olacaq? Ayə və hədislərdə onlara yönəldilmiş tənqidlər, Allahın seçiminə və Peyğəmbərin tərbiyəsinə təndirmi?

Peyğəmbərin şəxsi xidmətçisi Kirkirə qənimətdən mal oğurlamış və Allah Rəsulu "o atəşdədir" deyə buyurmuşdur. Hadisə Buxari başda olmaqla bir çox hədis kitabında zikr edilir.

Sizin nəzəriyyəyə görə, Kirkirənin bu davranışı Peyğəmbərə tən etmənizi, ya da Buxari hədisini rədd etmənizi tələb edir.

 

İki seçiminiz var: Ya absurd "seçmə" və "tərbiyə" nəzəriyyənizdən vaz keçərsiniz, ya da Allahın öz seçimlərində yanıldığını və Peyğəmbərin tərbiyə verə bilmədiyini qəbul edərsiniz!
 

[Usuli]

Səhabəyə adil deyilməsi, onlardan kiminsə günah etməsinə əngəldirmi?

 

Səhabə məsumdurmu? "Ədalət" nəzəriyəsi tərəfdarları bu suala cavab verərkən məsumluq düşüncəsini sözdə rədd edirlər. Ədalətdən qəsdlərinin sadəcə "xəbər daşımağa yararlılıq", Peyğəmbər adına yalan danışmamaq olduğunu deyir, səhabənin məsumluğu düşüncəsini rədd edirlər. Məsələn Ənbəri deyir:

 

وليس المراد بعدالتهم ثبوت العصمة لهم ، واستحالة المعصية منهم ، وإنما المراد قبول روايتهم من غير تكلف ببحث عن أسباب العدالة وطلب التزكية ، إلا إن ثبت ارتكاب قادح ، ولم يثبت ذلك

 

"Səhabələrin ədalətindən murad, onların məsum olduğu, günah etmələrinin qeyri mümkünlüyü deyil.

Qəsd edilən - onların rəvayətlərinin ədalət səbəbləri araşdırılmadan və təzkiyə tələb etmədən qəbuludur. Lakin onlardan çirkin bir davranışın meydana gəlməsi halı müstəsnadır. Belə hal isə sabit olmayıb."

 

Lakin təcrübədə tamamilə fərqli bir tabloyla qarşılaşırıq..."Muaviyə oğlu Yezidi ümmətə zorla lider təyin etməklə ən böyük cinayəti işləmişdir" deyildikdə, "səhabənin hamısı uduldur" cavabını eşidirik. Bu isə, dolayısıyla "səhabə adildir" yox, "səhabə məsumdur" demənin bir başqa yoludur.

Elm əhli olduğu halda "Muaviyənin Əlini söymə xəbəri yalandır, çünki səhabələr adildir" şəklində etiraz edəcək qədər təəssübə qapılanlar vardır ...

Əgər biz "Muaviyə Peyğəmbər adına yalan danışıb" desəydik, "səhabələr adildir" şəklində bir etiraz yerində görülə bilərdi.

Hansısa səhabə günahla ittiham edildikdə isə, bunu kökdən rədd etmək üçün ancaq "səhabənin hamısı məsumdur" fikrindən istifadə edilə bilər.

 

Düşdüyünüz quyunun dərinliyini göstərmək üçün eyni "məntiqli" bir misal verim: Siz deyirsiniz "kişi ağlamaz". Biz daha sonra filan kişinin oğurluq etdiyini deyirik. Siz isə belə cavab verirsiniz: bizim qəti prinsipimiz var "kişi ağlamaz". Bu prinsipə dayanaraq filan kişinin oğurluq etməsini imkansız sayırıq...
 

[Usuli]

Mədinədə Peyğəmbərin xidmətində duran Ənəs bin Maliki yəqinki hamımız tanıyırıq. Uşaqlığından etibarən Rəsulullaha xidmət etmiş və vəfatına kimi ondan ayrılmamışdır. Bu məşhur səhabənin "səhabə" anlayışına nəzər salaq.

İbnus Salah (577-643 h/1181-1245 m) məşhur müqəddiməsində "ceyyid" isnadla nəql edərək deyir:

 

أتيتُ أنسَ بنَ مالكٍ فقلتُ : هل بقِي مِن أصحابِ رسول الله - صلى الله عليه وسلم - أحدٌ غيرك ؟ قال : " بقِي ناسٌ مِن الأعْراب قد رأَوْه ، فأما مَن صحِبه فلا " ... . إسنادُه جيدٌ

 

"(Musa Əs Səbələni dedi) Ənəs bin Malikin yanına getdim və ona dedim: Rəsulullahın - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabından səndən başqa bir adam qalıbmı?

Ənəs belə cavab verdi: Bədəvilərdən onu görən bir qrup insan hələdə yaşayır. Lakin ona səhabəlik edənlərdən heç kim qalmayıb."

İbnus Salah: Bu rəvayətin isnadı "ceyyid/yaxşı"dır."

 

Qaynaq: İbnus Salah: Məarifətu Ənvəi Ulumil Hədis: 294

Suriya: Darul fikr: 1406/1986

 

 

Ənəs bin Malikin sözləri üzərinə qeydlər:

Özü səhabə olan Ənəsin "səhabə" anlayışı, əhli hədisin səhabə anlayışından çox fərqlənir. Ənəs "onu görənlərlə", onunla yoldaşlıq edənləri ayırır və cavabında açıq şəkildə onları səhabədən saymadığını bildirir.

"Görənlərin" ədalətinə gəlincə, səhabə adını belə almayan bu qrupun əsli ədalətindən söhbət belə gedə bilməz.
 

[Usuli]

Rəsulullahla bərabər 18 savaşda imzasını qanıyla atan və İslamı içdən ələ keçirən beçinci kolona qarşı Əlinin yanında Muaviyəyə qarşı savaşan məşhur səhabələrdən biri Cabir bin Abdillahın "Səhabə" anlayışı necəydi?

İbn Həcər "Fəthul Bari" əsərində "həsən" sənədlə nəql edərək deyir:

 

وله شاهدٌ مِن رواية عمرِو بن عبدِ الرحمن بن جَرْهَدٍ , قال : سمِعتُ رجلاً يقول لجابرٍ : مَن بقِي مِن أصحابِ رسول الله صلى الله عليه وسلم

قال : أنسُ بنُ مالكٍ وسلمةُ بنَ الأكْوَعُ , فقال رجلٌ أما سلمةُ فقد ارتدَّ عن هجرتِه , فقال : لا تقلْ ذلك , فإني سمعتُ رسولَ الله صلى الله عليه وسلم يقول لأسْلمَ : ابدُوا , قالوا إنا نخافُ أن نرْتدَّ بعدَ هجرتِنا , قال أنتم مهاجرونَ حيثَ كنتمْ . وسندُ كلّ منهما حسنٌ

 

"Bu rəvayətin başqa bir şahidi də vardır. Amr bin Abdir Rahman bin Cərhəd: bir adamın Cabirə belə dediyi duydum: Rəsulullahın əshabından kim qalıb? Cabir belə cavab verdi: Ənəs bin Malik və Sələmə bin Əl Əkva. Adam belə dedi: Sələmə hicrətindən geri dönmüş kimsədir.

Cabir dedi: Elə demə! Mən Rəsulullahın Əsləm qəbiləsinə səhraya yerləşmələrini söylədiyini duydum. Onlar isə belə cavab verdilər: Biz Hicrətimizdən sonra dönək olmaqdan qorxuruq. Rəsulullah buyurdu: Siz harada olursunuz olun mühacirsiniz."

İbn Həcər: Hər iki rəvayətin sənədi həsəndir."

 

Qaynaq: İbn Həcər: Fəthul Bari: 13/41

Beyrut: Darul Məarifə: 1379

 

 

Cabirin sözləri üzərinə qeydlər:

Cabir bin Abdillah, Ənəs bin Malikdən təqribən on iki il öncə vəfat etmişdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz üzrə Ənəsin vaxtında Peyğəmbəri "görən" Bədəvilər var idisə, Cabirin zamanında belələri daha çox, bəlkə minlərlə idi. Lakin gördüyümüz kimi, Cabir onları əshab sırasına daxil edib, "baxın dükan bazar səhabəylə doludur, hansına uysanız doğru yolu taparsınız" deməmiş, əksinə sadəcə iki səhabə qaldığını bildirmişdir.

Sənəd baxımından rəvayətlər bir birini gücləndirir və İbn Həcərin də qeyd etdiyi üzrə həsəndir. 
 

[Usuli]

Əbul Ğadiyə Əl Cuhəni. Adının Yəsar bin Səbu olduğu deyilir. Geniş mənada Səhabə olduğu demək olar ki, hər kəs tərəfindən qəbul edilmişdir. Mühacirlərdən olduğunu, hətta Ridvan beyətinə qatıldığını deyən bir çox kimsə vardır.

Buxari, Əbu Hatim Ər Razi, Daraqutni, İbn Abdil Bərr və başqaları onun səhabə olduğuna qərar verənlərdəndir.

İbnul Əsir, Əbu Nueym, İbn Teymiyyə, İbn Hazm, Muhəmməd bin Həbib və digərləri səhabə olmaqla yanaşı, Ridvan beyətində iştirak etdiyini, "Əshabuş Şəcərə"dən olduğunu demişlər.

Əbul Ğadiyə, Allahın razılıq bildirdiyi Ridvan beyəti əhlindən olmaqla yanaşı, eyni zamanda Rəsulullahın Cəhənnəmlə müjdələdiyi kimsələrdəndir. Bəli! Allahın razı qaldığı, ancaq elçisinin Cəhənnəmlə müjdələdiyi! Anormal səslənir. Elə deyilmi? Çürük əsaslar üzərinə qurulmuş bir düşüncənin meyvəsi də belə çürük olar.

Muaviyənin yanında yer alan və onun qəbuluna gedəndə qapıçılara "deyin ki, Ammarın qatili gəlib" deyərək öyünən Əbul Ğadiyənin, Ammar bin Yasiri öldürdüyü, onun tərcümeyi halını yazan bir çox müəllif tərəfindən açıqca deyilmişdir. İbn Həcər Əl Asqalani, İbn Teymiyyə, Curcani, İbn Hazm, İbnul Əsir, Daraqutni, İbn Abdil Bərr, İbnul Əsir bunlardandır.

 

Ammarın qatili haqda xüsusi bir hədis varid olmuşdur: "Ammarın qatili və əşyalarını qənimət olaraq alan kimsə Cəhənnəmlikdir"

 

Hədisi Hakim rəvayət etmiş, Zəhəbi "Buxari və Muslim" şərtlərinə görə səhih olduğunu demişdir.
İnanmaq çətin olsa da, bu məqamda belə "ictihad" safsatası işə düşür... İnsafa gəlib, bu fikrə etiraz edənlərdən biri Nasiruddin Əl Əlbənidir: 

 

قلتُ : وهذا إسناد صحيحٌ ، رجالُه ثقات رجالُ مسلم ، وأبو الغادية هو الجُهَني وهو صحابي كما أثبتَ ذلك جمعٌ ، وقد قال الحافظ في آخر ترجمتِه من " الإصابة " بعد أن ساق الحديثَ ، وجزمَ ابن مَعين بأنه قاتلُ عمّار : " والظن بالصحابة في تلك الحروب أنهم كانوا فيها متأوّلين ، وللمجتهد المخطىءُ أجرٌ ، وإذا ثبَت هذا في حق آحاد الناس ، فثبوتُه للصحابة بالطريق الأولى

 

وأقول : هذا حقٌ ، لكن تطبيقُه على كل فردٍ من أفرادِهم مشكلٌ لأنه يلزَم تناقضُ القاعدة المذكورةِ بمثل حديثِ الترجمة ، إذ لا يمكن القول بأن أبا غادية القاتلَ لعمار مأجورٌ لأنه قتَله مجتهداً ، ورسول الله - صلى الله عليه وآله وسلم - يقول : قاتل عمار في النار

فالصواب أن يقال : إن القاعدةَ صحيحةٌ إلا ما دلَّ الدليل القاطعُ على خلافها ، فيُستثنى ذلك منها كما هو الشأن هنا وهذا خيرٌ مِن ضرب الحديث الصحيحِ بها

 

"Mən (Əlbəni) deyirəm: Bu hədisin isnadı səhihdir. Raviləri güvənilir insanlardır. Muslimin raviləridir. Əbul Ğadiyə Əl Cuhəni, bir çox kimsənin təsdiqlədiyi kimi səhabədir.

Hafiz İbn Həcər "Əl İsabə" adlı əsərində, onun tərcümeyi halının axırında bu hədisi qeyd etdikdən və İbn Mainin Ammarın qatilinin məhz o olduğu haqda qəti fikrini nəql etdikdən sonra deyir:

"Səhabələr arasında baş vermiş bu savaşlar haqqında düşüncəmiz, onların təvil etdikləridir. Xəta edən müctəhidə isə savab vardır. Sıradan insanlar üçün bu belədirsə, səhabə üçün keçərli olması öncəliklidir".

 

Mən (Əlbəni) deyirəm: Ümumi mənada bu doğrudur. Lakin bu qaydanı hər səhabənin hər fərdinə tətbiq etmək müşkildir. Çünki bu halda, zikr edilən qayda və müzakirə edilən hədis arasında ziddiyyət yaranar.

Rəsulullah "Ammarın qatili Cəhənnəmlikdir" buyurduğu halda, Ammarı öldürən Əbul Ğadiyənin, onu ictihad edərək öldürdüyü üçün savab qazandığını demək mümkün deyil!

Doğru olan budur: Əksinə qəti dəlil olanlar müstəsna, bu qayda ümumilikdə doğrudur. Zikr etdiyimiz hədisdə olduğu kimi, əksinə dəlil olduqda, qaydadan müstəsna edilər. Bu cür etmək, səhih hədisi bu qaydayla qarşı qarşıya gətirməkdən daha yaxşıdır."

 

Qaynaq: Nasiruddin Əl Əlbəni: Silsilətul Əhədisis Sahihə: 5/19

Məktəbətul Məarif

 

İbn Teymiyyə isə, həm Ammarın, həmdə Əbul Ğadiyənin eyni zamanda Cənnətlik olduğuna şəhadət edir:

 

والذي قتل عمار بن ياسر هو أبو الغادية ، وقد قيل : إنه من أهل بيعة الرضوان ، ذكر ذلك ابن حزم

فنحن نشهد لعمار بالجنة ، ولقاتله إن كان من أهل بيعة الرضوان بالجنة

 

"Ammar bin Yasiri öldürən Əbul Ğadiyədir. Onun Ridvan beyətində iştirak etdiyi söylənmişdir. Bunu İbn Hazm qeyd edir.

Bizlər Ammarın Cənnətlik olduğuna şahidlik edirik. Əgər qatili Ridvan beyətində olubsa, onun da Cənnətlik olduğuna şahidik."

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Minhəcus Sunnə: 6/205

Camiatul İmam Muhəmməd: 1406/1986

 

Peyğəmbərin Cəhənnəm müjdəsini və digər dəlilləri nəzərə alaraq, Ridvan beyəti haqda ayəni yenidən gözdən keçirmək yerinə, həm öldürüləni, həmdə onu zülmən öldürən qatili Cənnətlə müjdələyən bir anlayış... sözün bitdiyi yer.
 

[Usuli]

Mərvan bin Əl Hakəm bin Əbil As. Atası Hakəm, Osman bin Affanın əmisi, Mərvan özü isə Osmanın əmisi oğludur.

Mərvanın atası Hakəm, bıçaq sümüyə dayanan qədər İslam düşməni olmuş, daha sonra Məkkə fəthində məcburən İslama girən "Tulaqa" sinfindəndir. Münafiq olduğunu üçün Rəsulullahın arxasınca gəzər, əl qol işarəsiylə onu yamsılayar, xanımlarıyla bərabər olduqda onu busardı.

Rəsulullah bu "səhabəsini" lənət oxuyaraq sürgünə göndərmişdir. Mərvan bu zamanlar 7-8 yaşında idi. Atası Allahın elçisini ələ salarkən bu uşaq Peyğəmbəri görmüş və bu görüş səbəbilə "səhabə" sinfinə daxil edilmişdir və toxunulmazlıq əldə etmişdir...

 

Ailənin Mədinəyə dönməsi üçün Osman, Əbu Bəkr və Ömərə müraciət etsə də mənfi cavab almışdır. Osman özü xilafətə keçincə, ailəni yenidən Mədinəyə gətirdi və onlara çoxlu yaxşılıqlar etdi. O zaman yaşı təqribən 20 olan Mərvan Xəlifənin müşaviri və yeznəsi oldu. Bu davranış təbii olaraq bir çox səhabə tərəfindən tənqid edildi. Osmanın zamanında bəzi həqiqi səhabələrə edilən zülm, məhz Mərvanın kordinasiyasında gerçəkləşmişdir.

Osmanın öldürülməsinin təməl səbəblərindən biri məhz onun çıxardığı fitnə  idi. Üsyançılar onun təslim edilməsini tələb etdilər. Təslim edilmədi və nəticədə o yox, Osman öldürüldü.

Osmanın öldürülməsindən sonra Əliyə beyətdən imtina edərək Məkkəyə getdi, Cəməl savaşına qatıldı və orada eyni safda olduğu Talhanı öldürdü.

 

İslama və haqq əhlinə olan düşmənçiliyi Muaviyə tərəfindən dəyərləndirilmiş və öncə Bahreyn, sonra Hicaz valiliyinə gətirilmişdir. Daha sonra, Yezidin zamanında Mədinə əhlinin, oradakı səhabələrin namusunu kirlətmə əməliyatı olan "Harra" hadisələrində iştirak etmişdir. Bütün valiliyi boyu xütbələrdə Əliyə və ailəsinə söyməklə məşhurdur.  

Yezidin oğlu 2 ci Muaviyənin ölümündən sonra dövlət idarəsini ələ keçirmişdir. Haccacı salihlərə ilk musallat edən də məhz odur. Daha sonra oğlu Abdul Məlik bin Mərvan - Allahın lənəti hamsının üzərinə olsun - Həccacı daha önəmli mövqeylərə gətirmiş və zülmün artmasına vəsilə olmuşdur. Həccac tanıdılmağa möhtac biri deyil...

Atası Rəsullahı yamsılayıb, qadınlarıyla bərabər olmasını busarkən, yəqinki kənardan baxıb gülən bu uşaq, Peyğəmbər atasını sürgün edərkən onu gördüyü üçün atasıyla bərabər "səhabəlik" şərəfinə nail olmuşdur...  Səhabələr isə adildir...

Mərvanın kimliyini Tarix və Hədis kitablarında geniş araşdırsanız, daha çox cinayətlərinə şahid ola bilərsiniz.  Mərvan kimilərin varlığı "Səhabənin Ədaləti" nəzəriyyəsini ciddi mənada kölgə altında buraxan faktorlardandır.

 

Muhəmməd bin İsmail Əs Sanani (1099-1182 h/1687-1768 m) səhabə mövzusundakı bu problemdən bəhs edərək deyir:

 

والمحدثون وإن أطلَقوا أنَّ كل الصحابة عدولٌ فقد ذكَروا قبائحَ لجماعةٍ لهم رؤيةٌ تُخرِجهم عن عمومِ دعوى العدالة

كما قال الحافظ الذهبي في النبلاء في مروانَ بن الحكم لعَنه الله ما لفظُه بعدَ سياقِ طرَفٍ من أحواله : وحضَر الوقعةَ يومَ الجمَل وقتَل طلْحةَ ونجا ولَيْتَه ما نجا انتهى فتمنَّى عدمَ نجاتِه مِن القتل , ولا يُتمنَّى ذلك للمؤمِن

وفي الميزان : مروانُ بن الحكَم له أعمال مُوبِقةُ نسأل الله السلامةَ رمَى طلحةَ بسهمٍ وفعَل وفعل , فهذا تصريحٌ بفسقِه

وقال في ترجمة طلحة من النبلاء : إن مروانَ بن الحكم قاتلُ طلحةَ , ثم قال قاتلُ طلحةَ في الوزْر كقاتل علي رضي الله عنه

وقال ابن حزم في أسماء الخلفاء والأئمة : أن مروانَ ابن الحكم أولُّ مَن شقَّ عصا المسلمين بلا شُبْهةٍ ولا تأويلٍ , وذكر أنه قتَل النعمانَ بن بَشير أولَّ مولودٍ في الإسلام للأنصارِ صاحبَ رسول الله صلى الله عليه وسلم , وذكَر أنه خرَج على ابن الزبير بعد أن بايعَه على الطاعةِ

وقال ابن حبان في صحيحه عائذا بالله أن يَحتَج بمروانَ وذَوِيه في شيءٍ مِن كتُبِنا وكلٌ مِن أئمة الحديث تكلَّم بما هو وقَع منه

والعجَب مِن الحافظ ابن حجر حيث قال : مروان بن الحكم يقال له رؤيةٌ فإنْ ثبتتْ فلا يُعرَّج على مَن تكلم فيه , ثم قال فأما قتلُ طلحةَ فكان فيه مُتأولا كما قرَّره الإسماعيلي وغيرُه

ثم قال إنما حملُ عنه مَن روى عنه البخاري عن مروان أنه قبْلَ خروجه على ابن الزبير , ثم قال : وقد اعتمَد مالك على حديثه ورأيِه والباقون سِوى مسلمٍ انتهى

فقوله إن ثبتتْ له رؤيةٌ فلا يعرَّج على مَن تكلم فيه هو محلُّ التعجب , كادت الرؤيةُ تجاوز حدَّ العصمة وأن لا يُقدَح بقتل نفسٍ معصومةٍ ولا غيرِها من الموْبِقات

وكلام الذهبي فيه هو الإنصاف دون كلام الحافظ , ولو اقتصَر في العذْر لروايةِ البخاري وغيرِه عنه بما نقَله عن عُرْوة بن الزبير أن مروانَ كان لا يُتَّهم في الحديث لكان أقربَ وأن العمدَة تحري الصدق

وأما اعتذارُه بأنه قتَل طلحة مُتأولاً فعذرٌ لا يبقَى معه لعاصٍ معصيةٌ , بل يدعي له التأويل

وهو كتأويل مَن تأوَّل لمعاوية في فواقره أنه مجتهدٌ أخْطأ في اجتهادِه مع أنه قد نقَل العلامة العامري الإجماعَ على أنه باغٍ , والباغي غيرُ مجتهدٍ في بغْيِه , وإلا لما سُمي باغياً

وفي العواصم وقد اعترَف أهلُ الحديث بأجمعِهم بأن المحاربينَ لعلي رضي الله عنه معاويةَ ومَن تبِعه بُغاةٌ عليه وأنه صاحبُ الحق انتهى

وأما قبولُ روايتهم عن البغاة فلِما عرفتَ مِن الإجماع على قبولهم وأنه ليسَ مدارَ الرواية إلا على ظنّ الصدْقِ . وأحسنَ من قال

قالوا النَّواصِبُ قد أخطأ معاويةُ ... في الاجتهاد وأخطأ فيه صاحبُه

والعفوُ في ذاك مرجوٌ لفاعلِه ... وفي أعالي جناتِ الخلْد راكبُه

قُلنا كذَبْتُم فلِمَ قال النبي لنا ... في النار قاتلُ عمارٍ وسالبُه

 

"Hədis əhli "bütün səhabələr adildir" desələr də, Peyğəmbəri görən bəzi insanların "ədalət iddiasını" zədələyəcək qədər çirkin olan davranışlarını da zikr etmişlər.

Məsələn Hafiz Əz Zəhəbi, "Ən Nubələ" əsərində Mərvan bin Əl Hakəm - Allah ona lənət eləsin - haqqında danışarkən, onun bəzi əməllərini qeyd etdikdən sonra belə deyir: "Cəməl savaşında olub və Talhanı öldürərək xilas olub. Kaş xilas olmayaydı."

"Mizan"da deyir: "Mərvan bin Əl Hakəm iyrənc əməllər sahibidir. Allahdan səlamət diləyirik. Talhaya ox atmış və bir çox başqa şeylər etmişdir". Bu sözlər Mərvanın fasiq olduğunun açıq ifadəsidir.

"Nubələ" əsərində Talhanın tərcümeyi halında deyir: "Şübhəsiz ki, Mərvan bin Əl Hakəm Talhanın qatilidir. Talhanın qatilinin günahı, Əlinin qatilinin günahı kimidir!"

 

İbn Hazm "Əsməul Xuləfə vəl Əimmə" risaləsində deyir: Mərvan bin Əl Hakəm heç bir şübhə və təvil olmadan müsəlmanların birliyini parçalayan ilk insandır. Həmçinin Mərvanın Numan bin Bəşiri öldürdüyünü də qeyd edir. Peyğəmbərin səhabəsi olan Numan, Ənsarın İslamda ilk doğulmuş övladı idi. İbnuz Zubeyrə beyət etdikdən sonra, ona qarşı çıxdığını da qeyd etmişdir.

 

İbn Hibban "Səhih" əsərində, bütün hədis imamları onun cinayətlərini zikr etmişkən, hansısa bir kitabında Mərvan və ailəsiylə ihticac etməkdən Allaha sığınır.

 

Hafiz ibn Həcərin sözləri təəccüblüdür. O belə deyir: "Mərvan bin Əl Hakəmin Peyğəmbəri gördüyü deyilir. Əgər bu sabitdirsə, baş veribsə, o zaman Mərvan haqqında danışanların (tənqid edənlərin) sözlərinə qulaq verilməz.

Mərvanın Talhanı öldürməsinə gəlincə, o təvil sahibiydi. Necəki bunu İsmaili və digərləri demişlər. Buxarinin raviləri ondan hədis rəvayət etmişlər. Lakin bu, onun İbnuz Zubeyrə qarşı xuruc etməsindən öncə olub. Malik və digərləri onun hədisinə və rəyinə etimad ediblər. Muslim isə etimad etməyib."

 

İbn Həcərin "Mərvan bin Əl Hakəmin Peyğəmbəri gördüyü deyilir. Əgər bu sabitdirsə, baş veribsə, o zaman Mərvan haqqında danışanların (tənqid edənlərin) sözlərinə qulaq verilməz" sözü çox təəccüblüdür!

Sanki Peyğəmbəri görmək məsumluqdan üstün bir şeydir və belə birisi öldürülməsi qadağan olan bir cana qıymaq və digər çirkin cinayətlər səbəbilə qınana bilməz.

 

Zəhəbinin fikri İbni Həcərin fikrindən fərqli olaraq insaflıdır. Əgər Buxari və digərlərinin ondan hədis rəvayət etməsinə Urvə bin Zubeyrin Mərvanın hədisdə ittiham edilmədiyi nəqlini gətirsəydi daha uyğun olardı. Çünki burada əsas olan, doğruluğun araşdırılmasıdır.

Onun Talhanı öldürməsinə təvil üzrü gətirməsinə gəlincə, bu elə bir üzrdür ki, heç bir günahkarın onunla bərabər günahı qalmaz... Təvil iddia edər və qurtular.

Bu təvil, Muaviyənin cinayətlərini müctəhid olub, ictihadında xəta etməsilə təvil edənlərin təvilinə bənzəyir.

Halbuki alləmə Amiri Muaviyənin baği olduğu haqda icma nəql edir. Baği isə azğınlığında müctəhid sayılmaz. Müctəhiddirsə niyə baği adlansın ki?

"Əl Avasim"də deyilir: "Əhli hədisin tamamı etiraf edir ki, Əliylə savaşanların hamısı, Muaviyə və ona tabe olanlar bağidirlər. Əli isə haqq əhlidir."

 

Lakin onların bağilərdən rəvayət qəbul etməsinə gəlincə, onların bu haqda icma etməsi və rəvayətlərdə önəmli nöqtənin "doğruluq zənni" olması səbəbilədir.

Şair necə gözəl demişdir:

Nasibilər deyir: Muaviyə və dostu (Əbul Ğadiyə) ictihadda xəta edib

Bunu edənlərin bağışlanacağı və əbədi Cənnətin zirvələrində olacağı umulur

Biz deyirik: Yalan danışırsınız! Elədirsə niyə Peyğəmbər buyurub:

Ammarın qatili və əşyalarını qənimət alan Cəhənnəmlikdir."

 

Qaynaq: Əmir Əs Sanani: Səməratun Nəzar fi İlmil Əsər: 111

Riyad: Darul Asimə: 1417/1996

 

Sananinin sözləri üzərinə bəzi qeydlər:

Burada çox önəmli bir nöqtəyə toxunulur! Tərəzi qurulub. Tərəzinin bir gözündə Peyğəmbəri uşaq vaxtı görmək fəziləti, digər tərəfində saysız cinayətlər. Nəticədə Peyğəmbəri görmək ağır basır və bütün cinayətlər silinir. Hətta belə birinin haqqında danışmaq, danışanın öz etibarını zədələyir...

Mərvanın o əməlləri edib etmədiyi bir yana, İbn Həcər "Əgər Peyğəmbəri görübsə məsələ bağlanıb" deyərək bu "tərəzini" ortaya qoyur...

Uşaq vaxtı Peyğəmbəri görərək "səhabə" olan Mərvanın toxunulmazlığı budursa, Peyğəmbərin xanımlarını busan Hakəmin "səhabəlik" fəziləti yerə görə sığmaz... Peyğəmbər "Səhabənin Adilliyi" nəzəriyyənizlə tanış olsaydı yəqinki belə etməzdi... Kömək istənəcək olan ancaq Allahdır.

Dinin tamamı bu qaydanın batilliyini göstərərkən, bu safsata nəzəriyyələri Dinin harasından çıxardıqları çox maraqlıdır...

Digər bir yandan hədis əhli Mərvan və başqa "səhabələri" rahatlıqla tənqid edirlər. Lakin Muaviyə tənqid edildikdə qarşı tərəf Rafiziliklə ittiham olunur.

Əgər Rafizi olmanın səbəbi səhabəni tənqiddirsə, o zaman digər "səhabələri" tənqidiniz səbəbilə sizlər də Rafizisiniz. Yoxsa bu toxunulmazlıq sadəcə Muaviyəyə aiddir?

Əgər tənqid haqqınız varsa, bu haqqın bizdə olması daha öncəliklidir. İrəlidə tənqid etdiyiniz "səhabələrdən" bəzilərini də qeyd edəcəyik.

 

Mərvan və bənzərlərinin "səhabə" sırasına qatılması, bu sinfin şərəfini artırmır, əksinə səhabələrin etibarına zərər gətirir və bu halda bizlər səhabənin müdafiəciləri, sizlər isə ləkələyənlərsiniz...

Məgər Rafiziliyin ortaya çıxma səbəbi bu cür safsatalar və Əməvi zülmü deyilmi? Öz çirkin əməllərilə Rafiziliyi ortaya çıxaranlar, bizi Rafiziləri dəstəkləməklə ittiham edir? 
 

[Usuli]

Uca Allah, bir çox ayədə Mühacir və Ənsar sinfini ümumilikdə öymüşdür. Rafizilərin iddia etdiyinin əksinə, ümumilikdə bu iki sinif Dinin daşıyıcılarıdır.

Lakin bu ümumi öygülər, bu adı daşıyan hər kəsin əməlinə və halına baxılmadan "toxunulmaz" olduğu anlamınamı gəlir?

Uca Allah, Mühacir qadınlar haqqında buyurur:

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ

 

"Ey iman gətirənlər! Mömin qadınlar sizə mühacir olaraq gəldikdə onları imtahan edin!..." (Əl Mumtəhinə: 60/10)

 

Əgər Mühacirlərin hamısı mütləq şəkildə güvənilir, heç bir şəkildə şübhələnilməyəcək kimsələr idisə, o zaman uca Allahın "onları imtahan edin" əmrinin məqsədi nədir? O zaman, Səhabələr arasında məşhur olan "Ummu Qaysın mühaciri" adı haradan törəmişdi?

Əgər Allah mütləq olaraq hər Mühacirdən razıdırsa, heç bir fərd bundan ixrac edilmirsə, o zaman Allahın razı qaldığı, "tədil" etdiyi şəxsi imtahan etməyin nə mənası vardır?

Bu ayə, daşıdığı addan asılı olmayaraq, halı haqqında ciddi şübhə olan, halı mütəşabih olan kəslərin araşdırıla biləcəyinin, hətta arşadırılmasının vacibliyinin təsdiqidir!

Ayə həmçinin ümumi öygülərin, xüsusi istisnalara əngəl olmadığını göstərir!
 

[Muslih]

Amr bin Əl Hamiq. Osmana qarşı üsyan edənlərin öndərlərindən, öldürmək üçün evinə daxil olanlardandır. Hətta "Osmana doqquz xəncər zərbəsi endirdim..." sözü ona nisbət edilmişdir. Eyni zamanda Səhabədən, daha dəqiq desək Mühacirlərdəndir.

İbn Kəsir hicri 50 ci ildən bəhs edərkən deyir:

 

وفيها كانت وفاة عمرو بن الحمق بن الكاهن الخزاعي ، أسلم قبلَ الفتح ، وهاجرَ ، وقيل : أنه إنما أسلم عام حجة الوداع ، وورد في حديث أن رسول الله دعا له أن يمتِّعه الله بشبابِه ، فبقي ثمانين سنةً لا يرى في لحيته شعرةٌ بيضاءُ ، ومع هذا كان أحدَ الأربعة الذين دخَلوا على عثمان

ثم صارَ بعد ذلك مِن شيعة علي ، فشهِد معه الجملَ وصفِّين ، وكان مِن جملةِ مَن أعان حجرَ بن عدي فتطلَّبه زيادٌ فهرَب إلى الموْصِل ، فبعَث معاوية إلى نائبِها فوجَدوه قد اختَفى في غارٍ فنهَشتْه حيةٌ فمات فقطِع رأسُه فبُعِث به إلى معاوية ، فطِيف به في الشام وغيرها ، فكان أول رأس طِيف به

ثم بعَث معاوية برأسِه إلى زوجتِه آمنةَ بنتِ الشريد - وكانت في سجْنه - فألقي في حِجْرها

 

“Bu ildə Amr bin Əl Hamiq bin Əl Kahin Əl Xuzai vəfat etmişdir. Bu adam Fəthdən öncə İslama girib, hicrət etmişdir. Vəda Həcci ilində müsəlman olduğu da deyilmişdir.

Hədisdə Peyğəmbərin ona cavanlığının uzanması üçün dua etdiyi varid olmuşdur. Səksən yaşına varmasına rağmən saqqalında ağ tük yox idi.

Ancaq buna baxmayaraq Osmanı (öldürmək üçün) evinə daxil olan dörd nəfərdən biri idi.

Daha sonra Əli tərəfdarı oldu. Onunla bərabər Cəməl və Siffin savaşlarına qatıldı. (Muaviyə tərəfindən şəhid edilən) Hucr bin Adini dəstəkləyənlərdən idi. Ziyad onu çağırtdı, o isə Mosula qaçdı. Muaviyə oranın valisinə xəbər göndərdi və onu tapdılar.

Bir mağarada gizləndi və onu ilan çaldı, öldü. Başını kəsib Muaviyəyə göndərdilər. Başı Şam və digər yerlərdə gəzdirildi. İslamda gəzdirilən ilk başdır.

Sonra Muaviyə onun başını zövcəsi Əminə bint Əş Şəridə göndərdi. Əminə o zaman Muaviyənin xüsusi həbsxanasında idi. Kəsilmiş başı zövcəsinin hücrəsinə atdılar...”

 

Qaynaq: İbn Kəsir: Əl Bidəyə vən Nihəyə: 8/52

Daru İhyəit Turasil Arabi: 1408/1988

 

 

Təliqat: Mühacirlərdən olan Amr, Osmanın qatillərindən biridir. Allah isə, Mühacirləri öymüşdür. O zaman sizin qaydalar gərəyi Osmanın bu qatilinə heç bir tənqid yönləndirilməməlidir. Əksinə ictihadı səbəbilə savab qazandığı deyilməlidir.

Muaviyə özü Tuləqadan olduğu halda, Allahın Quranda öydüyü Mühacirlərdən olan Amrın başını kəsdirib, şəhərlərdə təşhir etmişdir... Sizlərə görə Mühacirə belə davranmanın hökmü nədir? 

Və son olaraq... Zamanımızın ən axırıncı rejimləri belə, istisnalar xaric düşmənlərinin qadınlarını girov kimi öz həbsxanasında saxlamazlar. Belə biqeyrətlər nadirdir. O zaman Amrın zövcəsi Əminə niyə Muaviyənin həbsxanasında idi? Cavabını sizə buraxıram…
 

[Usuli]

Abdur Rahman bin Udeys. Ağac altında beyət edənlərdən, yəni Ridvan beyətinə qatılanlardandır. Ridvan əhlinin Qurandakı xüsusi öygüsü isə, məşhurdur.

Lakin bu adam eyni zamanda Osmana qarşı Misirdən gələnlərin başında idi. Evinin mühasirəyə alınıb, öldürülməsinin təşkilatçılarındandır.

 

İbn Həcər Əl Asqalani Səhabələrin tərcümeyi halını topladığı kitabında deyir:

 

عبد الرحمن بن عديس ، ابن عمرو بن كِلاب بن دُهْمانَ ، أبو محمد البلوي

قال ابن سعد : صحِب النبيّ صلى اللَّه عليه وسلّم، وسمع منه ، وشهِد فتح مصر ، وكان فيمن سار إلى عثمان

وقال ابن البرقيّ والبغوي وغيرهما : كان ممن بايعَ تحتَ الشجرة

وقال ابن حاتم عن أبيه : له صحبةٌ . وكذا قال عبد الغني بن سعيد ، وأبو علي بن السكن ، وابن حبان

وقال ابن يونس : بايع تحت الشجرة ، وشهِد فتح مصر ، واختطّ بها ، وكان مِن الفُرسان ، ثم كان رئيس الخيل التي سارت مِن مصر إلى عثمان في الفتنة

 

“Abdur Rahman bin Udeys ibn Amr bin Kilab bin Duhmən, Əbu Muhəmməd Əl Bələvi.

İbn Sad deyir: Peyğəmbərə səhabəlik etmiş, ondan hədis dinləşmişdir. Misirin fəthinə şahid olanlardandır. Osmana qarşı qiyam edənlərlə birlikdə idi.

İbnul Bərraqi, Bəğavi və digərləri İbn Udeysin ağac altında beyət edənlərdən olduğunu söyləmişlər.

İbn Əbi Hatim atasından nəqlən səhabə olduğunu söyləmişdir. Abdul Ğani bin Said, Əbu Ali bin Əs Səkən və İbn Hibban da belə demişlər.

Əbu Yunus belə demişdir: Ağac altında beyət edənlərdəndir. Misir fəthinə şahid olmuş və bununla tanınmışdır. Cəngavərlərdən idi. Daha sonra fitnə zamanı Misirdən Osmana qarşı gələn ordunun başını çəkirdi.”

 

Qaynaq: İbn Həcər: Əl İsabə fi Təmyizis Sahabə: 4/281

Beyrut: Darul Kutubil ilmiyyə: 1415

 

 

Şəmsuddin Əz Zəhəbi isə onun tərcümeyi halında deyir:

 

عبد الرحمن بن عُدَيْسٍ ، أَبُو محمد البَلَويّ المتوفى : 36 ه

له صُحْبة ، وبايع تحت الشجرة . وله رواية . سكَن مصر . وكان ممن خرَج على عثمان وسار إلى قتاله - نسأل الله العافية - ثمّ ظفِر به معاوية فسجَنه بفلِسطين في جماعة ، ثمّ هرُب مِن السّجن ، فأدركوه بجبل لبنان فقُتِلَ . ولمّا أدركوه قَالَ لمن قتَله : وَيْحَكَ اتّقِ الله في دمي ، فإنّي مِن أصحاب الشَّجرة ، فقال : الشَّجَرُ بالجبلِ كثيرٌ ، وقتَله

قَالَ ابن يونس : كان رئيسَ الخيْل التي سارت مِن مصر إلى عثمان

وعن محمد بن يحيى الذُّهْلي قال : لَا يحلّ أن يُحدّث عنه بشيء ، هو رأس الفتنة

 

“Abdur Rahman bin Udeys, Əbu Muhəmməd Əl Bələvi. Hicri 36 cı ildə vəfat etmişdir.

Səhabədir. Ağac altında beyət edənlərdəndir. Rəvayətləri vardır. Misir sakinidir. Osmana qarşı çıxan və onunla savaşmaq üçün gələnlərdən idi. Allahdan afiyət diləyirik.

Sonra Muaviyə onu yaxalayıb, Fələstində bir qrupla bərabər həbsə atdı. O isə həbsdən qaçdı. Lübnan dağında yaxalanıb öldürüldü. Yaxalandığı zaman onu öldürəcək şəxsə belə demişdi: Vay halına! Allahdan qorx! Mən (Quranda təriflənən) ağac əshabındanam. O isə belə cavab verərək onu öldürmüşdü: Dağda ağac çoxdur.

 İbn Yunus deyir: İbn Udeys Misirdən Osmanın üzərinə gələn ordunun rəisi idi.

Muhəmməd bin Yahya Əz Zuhli deyir: Ondan hədis rəvayəti caiz deyil. O, fitnənin başıdır.”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Tarixul İsləm: 2/298

Darul Ğarbil İsləmi: 2003

 

Təliq: Ridvan beyətində iştirak edənlər haqqında ayə məşhurdur. Uca Allah onlardan razı qaldığını bildirmişdir. Lakin, bu beyətə qatılan İbn Udeys, eyni zamanda Osmanın qanına bəis olanlardandır. Bu məsələ, “Səhabə Ədaləti” nəzəriyyəsi üçün ciddi bir problem təşkil edir. Çünki, qayda gərəyi “Allah Osmandan və Osmanın bu qatilindən razıdır” deyilməlidir.

Bəli! İctihad nəzəriyyənizə görə buda mümkündür. Lakin, Osmanın qatilləri üçün bu nəzəriyyə işləyirmi?

Eyni surənin başqa ayələri də nəzərə alınsa, “kim beyətini pozarsa” qeydinə diqqət edilsəydi, belə çıxılmaz bir hala gəlinməzdi...

Digər bir tərəfdən, ayədə təriflənən bu şəxsin kim tərəfindən öldürülməsinə diqqət edin! Ümmətin cəlladı Muaviyə tərəfindən. Muaviyə tərəfdarları Ridvani olan bu səhabənin öldürülməsini necə açıqlayacaqlar?  
 

[Usuli]

Uca Allah Qurani Kərimdə buyurur:

 

وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ

 

“Ətraf bölgələrdəki bədəvilərdən və Mədinə əhlindən nifaqa vərdiş etmiş münafiqlər var. Sən onları tanımırsan, biz tanıyırıq...” (Ət Tövbə: 9/101)

 

Uca Allah bu ayədə iki qrup içində münafiqlərin varlığından bəhs edir. Bədəvilər və Mədinə əhli. Əhli Hədisə görə bu qrupların hər ikisi Peyğəmbəri gördükləri üçün “Səhabə” statusundadırlar və bunun bir nəticəsi olaraq adildirlər. Lakin uca Allahın qeyd edilən ayəsi, bu fikrin batilliyini göstərir!

Münafiqləri ümumilikdə iki qrupa bölə bilərik:

1. Peyğəmbər və yaxınları tərəfindən tanınanlar. Abdullah bin Ubeyy buna örnəkdir.

2. Peyğəmbər və yaxınlarının tanımadığı kimsələr. Başqa sözlə məstur münafiqlər.

 

Birinci qrup tanındığı üçün, onların zərərindən qorunmaq daha asandır. Lakin ikinci qrup, çox təhlükəli olub, ismi zikr edildiyi zaman arxasında “radiyallahu anh” dediklərimizdəndir. Belələrinin xüsusilə Peyğəmbərin vəfatından sonra müxtəlif pis əməllərlə ortaya çıxması, Muaviyə və bənzəri fəsadçıların ən yaxın kadrları olması qəribsənəcək bir şey deyil. “Hovuz” hədisi də yəqinki bu kimilərə aiddir.

 

Ayədə önəmli bir xüsus daha vardır! Bizlər ümumilikdə Mədinə əhlini Ənsar adlandırırıq. Uca Allah bu ayədə Ənsarın içində Peyğəmbərin belə tanımadığı bir qrup münafiqin olduğunu bildirmişdir.

Dolayısıyla bu ayə “Allah Mühacir və Ənsarı öymüşdür və bu öygü hər fərdi əhatə edir” fikrini çürüdür. Bəli, uca Allah ümumilikdə Mühacir və Ənsarı öymüşdür. Lakin, bu öygü hər fərdi əhatə etməyib, bizdən birinin “Şamaxılılar yaxşı insanlardır” sözü kimidir. Ümumilikdə yaxşı insan olmaları, içlərində pis insanların olmasına əngəl deyildir. 
 

[Usuli]

Fərin Əsl Üzərindəki Qələbəsi və ya Robotun Öz Sahibini Proqramlaması

 

Müsəlmanlar olaraq ölçümüz Şəriətdir. Şəriətin ucaltdığını ucaldar, alçaltdığını alçaldarıq.

Məsələn, Şəriət Səhabələri və ya Salihləri ümumilikdə ucaltmışdır. Burada Şəriət - əsl, Səhabə və Salihlər fərdir. Fər, əslə uyğun olmaqla ucaldığı üçün, əslə müxalifət etməklə dəyərini itirər.

Başqa sözlə, ucaldılan hər sinif, Şəriət budağının üzərində oturmuşdur. Öz oturduğu budağı kəsdiyi zaman, oradan yıxılması qaçınılmazdır! Lakin, reallıqda işlər tamamən əksinə cərəyan edir...

 

Allah, vəliləri ucaltmış onlara məqam vermişdir. Daha sonra “vəli” adı verilən kimsələrdən bəziləri, Şəriətin ən möhkəm hökmlərini tapdalamışlar. Biz, fər olan bu vəliləri əslə ərz etmək yerinə, Şəriəti vəlilərlə ölçməyə, əsli fərə ərz etməyə başladıq... Bu ölçüsüzlük o qədər irəli getdi ki, “filan iş haram olsaydı vəli onu etməzdi” şəklində nəzəriyyələr ortaya çıxdı. “Vəli” adlanan şəxs, Şəriətin bütün hökmlərini ayaq altına alsa belə, Şəriət onu ucaltdığı üçün dəyərli olmağa davam etdi...

 

Eyni şəkildə Səhabələr bir fər, Şəriət isə onları ucaldan əsldir. Onlardan bəziləri əslə müxalifət etsələr, Şəriəti yıxacaq günahlara bulaşsalar belə, qüdsiyyətləri davam edir. Çünki, yıxdıqları Şəriət onları ucaldıb...

Bir çoxunuzun inanmaqda tərəddüd edəcəyini bildiyim üçün, Allaha and içərək deyirəm: Bu ölçüsüzlüklə insanları o hala gətirmişlər ki, onlardan birinin bu sözləri dediyini eşitdim: “Əgər Səhabələr Peyğəmbərin xanımlarını zorlamış olsaydılar belə, bizim onlara söz demə haqqımız yoxdur. Çünki, uca Allah onları təqdis edib...”

Günümüzdə bəzi səhabələrin yıxıcı davranışlarının, məhz “Səhabə Müdafiəsi” adı altında edilməsi, bu anormallığın təzahürüdür.

Bizdən öncəki ümmətlərin, ayələrdə xəbər verildiyi üzrə öz alimlərini Rəbb etmələri də, fərin əsl üzərində qələbəsinin bir örnəyidir. O Şəriətlər, öz ucaltdıqları kimsələr tərəfindən məhv edildi. İnsanlar fəri əslə ərz etmək yerinə, əsli fərə ərz edib, öz dinlərini təhrif etdilər.

 

Bu edilənlər eynilə robotun öz sahibini proqramlamağa çalışması kimidir. Şəriət hansısa bir sinfi nə qədər ucaldarsa ucaltsın, uşağın öz anasından daha yaşlı ola bilməyəcəyi kimi, o sinif Şəriətdən üstün ola bilməz! Şəriət tərəzisinə sığmayacaq qədər böyük ola bilməz!

 

Əslin fərə ərz edilməsi, Dinin təhrifi üçün açılmış ən böyük qapıdır!
 

[Usuli]

“Səhabənin Ədaləti” nəzəriyyəsi bəzi kimsələri qorumaq üçün ortaya atılmış bir fikir olmaqla yanaşı, lazım olduqda pozula biləcək formal bir nəzəriyyədir!

İbnul Cəvzi (508–597 h/1114–1201 m) “Əl Məvduat” adlı əsərində, Osmanın qınanmasıyla əlaqəli bir hədis qeyd etdikdən sonra deyir:

 

هذا حديثٌ لا نشُكُّ في أنه كَذِبٌ ، ولسنا نَحتاج إلى الطعْن في الرُّواة ، وإنما هو مِن تخرُّصِ ابن عُدَيسٍ

 

“Bu hədisin uydurma/yalan olduğunda şübhəmiz yoxdur. Bunun üçün raviləri (araşdıraraq) tənqid etməyə ehtiyac duymuruq. Bu sadəcə İbn Udeysin uydurmasıdır/iftirasıdır.”

 

Qaynaq: İbnul Cəvzi: Əl Məvduat: 1/335

1386/1966

 

 

Gördüyümüz kimi, İbnul Cəvzi açıq şəkildə İbn Udeysi yalançı və iftiraçı adlandırır. Bəs Peyğəmbərin adına yalan uyduran bu İbn Udeys kimdir?

Kimliyi haqqında yuxarıda məlumat vermiş, Mühacirlərdən, hətta Ridvan beyətində iştirak edənlərdən olduğunu demişdik. O beyət ki, uca Allah orada iştirak edənlərdən razı olduğunu ayəylə bildirmişdir.

 

Kitabın mühəqqiqi Abdur Rahman Muhəmməd Osman, İbnul Cəvzinin bu sözlərinə münasibət bildirməmişdir.

Lakin eyni kitabın 1417 ci il Riyad çapında (2/89), təhqiqçi Nuruddin bin Şukri bu sözlərə belə münasibət bildirir:

 

ولا يصح القول في الصحابي الجليلِ الذي بايعَ تحتَ الشجرة وصحِب النبي مثل هذا الكلامِ الغليظِ ، سامحَ الله ابنَ الجوزي وغفَر له

 

“Ağac altında beyət edən və Peyğəmbərlə yoldaşlıq etmiş böyük səhabə haqqında bu cür ağır sözlər demək doğru deyil. Allah İbnul Cəvzinin qüsurundan keçsin, onu bağışlasın.”

 

Bu sözləri “Səhabə Ədaləti” nəzəriyyəsinin harasına yerləşdirə bilərik? “İctihad” formulu Əliyə qarşı çıxanlara məxsus olub, Osmana qarşı çıxanlar bu “amnistiyadan” məhrumdurmu?

Əgər Peyğəmbəri bir dəfə görən “səhabənin” ədaləti sabitdirsə, o zaman hicrət edib, Ridvan beyətində iştirak edənin ədaləti daha öncəlikli olmalıdır. Lakin, təcrübədə işlər başqa cür cərəyan edir... Muaviyənin müdafiəsi zamanı “Ədalət” nəzəriyyəsi sarsılmaz qala, başqalarının tənqidi zamanı “hörmüçək toru” olur...

 

İkinci bir məsələ, Muaviyəyə tən etmək Rafizilikdirsə, o zaman İbn Udeysə tən etmək iki qat Rafizilikdir. Çünki Ridvan əhlinin Tuləqaya nisbətdə fəziləti məlumdur... Sizdən İbnul Cəvzinin Rafizi olduğunu deməyə cəsarət edəcək kimsə varmı?...
 

[Usuli]

Ridvan əhlindən olan İbn Udeysin ədalətini cərh edənlərdən biri də Şəmsuddin Əz Zəhəbidir (673-1274 h/748-1348 m). O, Osman haqqında zikr edilən hədisə münasibət bildirərkən İbn Udeysin yalançı olduğunu deyir:

 

لا يُدرى ممن أخَذه ابنُ أبي الدنيا ، وابن لَهِيعَةَ مع ضعفِه فيه تشيعٌ قوي ، أو قد افتراه ابن عُديسٍ

 

“İbn Əbid Dunyanın bu hədisi kimdən aldığı bilinmir. İbn Ləhia zəif olmaqla bərabər onda güclü təşəyyu vardır. Yaxud da bu hədisi (Peyğəmbər adına) İbn Udeys uydurmuşdur.”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Təlxisul Məvduat: 108

Ər Riyad: Dərur Ruşd: 1419/1998

 

 

Halbuki Zəhəbi özü onun tərcümeyi halını başqa bir kitabında belə təqdim edir:

 

عبد الرحمن بن عُدَيْسٍ ، أَبُو محمد البَلَويّ المتوفى : 36 ه

له صُحْبة ، وبايع تحت الشجرة . وله رواية . سكَن مصر . وكان ممن خرَج على عثمان وسار إلى قتاله - نسأل الله العافية - ثمّ ظفِر به معاوية فسجَنه بفلِسطين في جماعة ، ثمّ هرُب مِن السّجن ، فأدركوه بجبل لبنان فقُتِلَ . ولمّا أدركوه قَالَ لمن قتَله : وَيْحَكَ اتّقِ الله في دمي ، فإنّي مِن أصحاب الشَّجرة ، فقال : الشَّجَرُ بالجبلِ كثيرٌ ، وقتَله

قَالَ ابن يونس : كان رئيسَ الخيْل التي سارت مِن مصر إلى عثمان

وعن محمد بن يحيى الذُّهْلي قال : لَا يحلّ أن يُحدّث عنه بشيء ، هو رأس الفتنة

 

“Abdur Rahman bin Udeys, Əbu Muhəmməd Əl Bələvi. Hicri 36 cı ildə vəfat etmişdir.

Səhabədir. Ağac altında beyət edənlərdəndir. Rəvayətləri vardır. Misir sakinidir. Osmana qarşı çıxan və onunla savaşmaq üçün gələnlərdən idi. Allahdan afiyət diləyirik.

Sonra Muaviyə onu yaxalayıb, Fələstində bir qrupla bərabər həbsə atdı. O isə həbsdən qaçdı. Lübnan dağında yaxalanıb öldürüldü. Yaxalandığı zaman onu öldürəcək şəxsə belə demişdi: Vay halına! Allahdan qorx! Mən (Quranda təriflənən) ağac əshabındanam. O isə belə cavab verərək onu öldürmüşdü: Dağda ağac çoxdur.

 İbn Yunus deyir: İbn Udeys Misirdən Osmanın üzərinə gələn ordunun rəisi idi.

Muhəmməd bin Yahya Əz Zuhli deyir: Ondan hədis rəvayəti caiz deyil. O, fitnənin başıdır.”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Tarixul İsləm: 2/298

Darul Ğarbil İsləmi: 2003

 

 

Ağac altında beyət edənlər haqqında razılıq ayəsi varkən, Zəhəbi İbn Udeysi necə yalanla ittiham edə bilir? Ridvan beyətinə qatılan hər kəs toxunulmazdırsa, Zəhəbi hansı haqla səhabə haqqında belə söz işlədərək Rafizilik edir?

Zəhəbiyə görə Muaviyəyə tən edənlər, artıq təşəyyu əhlidir. Elə isə, İbn Udeysə yalançı demək qəti Rafizilikdir...