Bu mövzudakı ismarıc sayı: 10

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Dinlərin Siyasi və İqtisadi mənfəətlər üçün sui istifadəsi, Dinlərin öz tarixi qədər qədimdir. Təbii olaraq Müsəlmanlar da, bu spekulyasiyalardan öz nəsiblərini alıblar.

Bu iş üçün manevr sahələrindən ən münasibi bəlkə də hədis sahəsidir. Öncə ucaldılmasına ehtiyac duyduğunuz bir şəxs haqqında hədislər “istehsal” edirsiniz. Allah Elçisi filan şəxs haqqında bu cür dua edib… Qaçınılmaz olaraq, Müsəlmanlar Peyğəmbərə nisbət edilən sözlər qarşısında durma ehtiyacı hiss edəcəklər… Bu hədislərdən bir qisminin uydurulduğunu hazırki hədis üsuluna görə texnik yöndən təsbit etmək asan məsələ deyil. Lakin sui istifadəçilərin önünü kəsmək üçün, bu hədislərin məzmunları haqqında rahatca fikir yürütmək mümkündür…

Məsələn Muaviyə tərəfdarları onun cinayətlərini təmizə çıxarmaq üçün, Peyğəmbərin onun haqqında “Allahım! Onu hidayət edici qıl!” şəklində dua etdiyini nəql edərək, onu Şəriət tərəzisindən kənarda tutmağa çalışır, bir mənada toxunulmazlıq qazandırırlar.

Təsəvvür edək ki, Peyğəmbər həqiqətən də Muaviyə haqqında belə bir dua edib. Məgər Peyğəmbərlərin bütün duaları məqbuldurmu? Bu yazımızda məhz qeyd edilən sualın cavabını axtaracayıq.
 

Əslində Quran və Sünnətlə ümumi tanışlığı olan hər kəs üçün bu sualın cavabı məlumdur: Peyğəmbərlərin hər duası məqbul deyil! Bəzi duaları Allah tərəfindən qəbul edilsə də, bəziləri Allahın uyğun bildiyi bir məqsədlə rədd edilər.

Musa Allahdan Onu görməyi istədikdə duası qəbul edildimi? Nuh öz oğlunun xilası üçün dua etdikdə qəbul edildimi? İbrahim öz soyundan imamlar çıxarmasını istədikdə, yaxud atası haqqındakı duasına Allahın cavabı necə oldu? Peyğəmbərimiz münafiqlər üçün Allahdan bağışlanma dilədikdə bu istəyi qəbul edildimi? Valideyinləri üçün bağışlanma istəyinə verilən cavab nə oldu?

Yaxud Muslimin rəvayət etdiyi hədisdəki “Rəbbimdən üç şey istədim. İkisini mənə verdi. Birini isə vermədi” ifadəsini bilməyənimiz varmı?

Həmçinin Muslimin rəvayət etdiyi “Hər Peyğəmbərin müstəcəb duası vardır. Mən öz duamı şəfaət olaraq Qiyamətə saxlamışam” hədisi yetərincə məşhur deyimli?

Bütün bu dəlillərin açıqlığına rağmən, oxucularımızı əlavə olaraq alimlərin konkret fikirlərilə də tanış etmək istədik. Tövfiq yalnız Allahdandır.
 

[Muslih]

Hənbəlilərdən Əbul Fərəc İbnul Cəvzi (508-597 h/1114-1201 m) Yezidin fəzilətləri haqqında kitab yazmış Abdul Muğis Əl Hənbəliyə rəddiyəsində bu məsələdən söz açır. O, müxalifinin özünə dəlil sandığı, Muaviyə haqqındakı “Allahım! Onu hadi (insanları xeyrə irşad edən) qıl və (insanları) onunla hidayətə çatdır” hədisiylə istidlalına cavab verərkən belə deyir:

 

ثم ليسَ مِن ضرورة الدعاءِ الإجابةُ ، إذ لو وقَعت في كل حالٍ ما (وقَعت) حرْبُ صِفّين وتوليةُ يزيدَ

 

“(Hədisin zəifliyini isbat etdikdən sonra) Bütün bunlara əlavə olaraq deyirik: (Peyğəmbərin etdiyi hər) Duaya müsbət cavab verilməsi zəruri deyil! Çünki, hər halda müsbət cavab verilsəydi, nə Siffin savaşı, nə də Yezidin özündən sonra idarəçi təyin edilməsi baş verməzdi!”  

 

Qaynaq: İbnul Cəvzi: Ər Rədd aləl Mutəassibil Anid Əl Mani min Zəmmi Yəzid: 77

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1426/2005

 

Qeyd: İbnul Cəvzi Peyğəmbərlərin hər duasının məqbul olmadığını deməklə yanaşı, məhz bu duanın məqbul olmadığına dəlil olaraq reallığı göstərmişdir. Əgər Muaviyə hidayət öndəri olsa idi, nə Siffin savaşında yüz min müsəlmanın qanını tökərdi, nə də fisqdə atasını yarı yolda buraxmış Yezid kimi bir bəlanı Ümmətə miras qoyub getməzdi.

Bəzi alimlər Peyğəmbərin Muaviyə haqqında etdiyi “Allah onun qarnını doyurmasın” duasının qəbul ediliyinə məhz bu duadan sonra heç vaxt doymadığını dəlil gətirərək eyni metoddan istifadə etmişlər.
 

[Muslih]

Şafilərdən Xatib Əş Şirbini (v. 977 h/1570 m) bu barədə deyir:

 

إجابةُ دعاءِ الأنبياءِ غالبةٌ لا لازمةٌ ، فقدْ يتَخلَّفُ لقضاءِ اللهِ تعالى بخلافِه كما في دعاءِ إبراهيمَ عليه السلام في حق أبِيه وكما في دعاءِ نبينا محمد صلى الله عليه وسلم في قوله : وسألتُه أن لا يُذِيق بعضَهم بأسَ بعضٍ فمَنَعَنِيها

 

“Peyğəmbərlərin duasına müsbət cavab verilməsi yayğındır/qalibdir, mütləq deyil! Bəzən uca Allahın qədərinin bunun əksinə cərəyan etməsi səbəbilə duaya müsbət cavab verilməz.

İbrahimin - aleyhissəlam - atası haqqında duası və Peyğəmbərimiz Muhəmmədin - sallallahu aleyhi və səlləm - “Rəbbimdən (Ümmətimi) bir birinin üstünə salmamasını istədim, mənə müsbət cavab vermədi” məzmunlu duası kimi.”

 

Qaynaq: Xatib Əş Şirbini: Əs Siracul Munir: 2/414

Qahirə: 1285
 

[Muslih]

Hənəfilərdən Əbus Suud Əl İmadi (898-982 h/1493-1574 m) müzakirə məsələmiz haqda deyir:

 

فإنَّ الأنبياءَ - عليهم الصلاة والسلام - وإن كانوا مَستجابي الدعوةِ لكنَّهم ليْسوا كذلك في جميعِ الدعْوات ، ألا يُرى إلى دعوةِ إبراهيمَ - عليه الصلاة والسلام - في حق أبِيه وإلى دعوةِ النبي - صلى الله عليه وسلم - حيث قال : وسألتُه أن لا يُذيِق بعضَهم بأسَ بعضٍ فمَنَعَنِيها ، وقد كان مِن قضائِه عز وعلا أن يهَبَه يحيى نبيًّا مرْضيا ولا يرِثه ، فاستجِيبَ دعاؤُه في الأوّل دونَ الثاني

 

“Peyğəmbərlərin - aleyhimus salatu vəssəlam - (ümumi mənada) duaları müstəcəb olsa da, bütün duaları bu qəbildən deyil!

İbrahimin - aleyhissəlam - atası haqqında duası, Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - “Rəbbimdən (Ümmətimi) bir birinin üstünə salmamasını istədim, mənə müsbət cavab vermədi” məzmunlu duası buna misaldır.

Allahın - azzə və cəllə - qədərində ona (Zəkəriyyəyə) Yahyanı razı qalınmış bir Nəbi olaraq verilməsilə yanaşı, varis olmaması vardı. Beləcə, ikinciyə yox sadəcə birinci duasına müsbət cavab verilmişdi.”

 

Qaynaq: Əbus Suud Əl İmadi: İrşədul Aqlis Səlim: 5/255

Beyrut: Daru İhyait Turasil Arabi
 

[Muslih]

Buxarinin Səhihini şərh edənlərdən Şəmsuddin Əl Kirmani (717-786 h/1317-1384 m) mövzumuz haqqında deyir:

 

فإنْ قلتَ : هل جازَ ألا يُستَجاب دعاء النبي صلي الله عليه وسلم ، قلتُ : لكلّ نبي دعوةٌ مستجابةٌ ، وإجابةُ الباقي في مشِيئةِ اللهِ تعالى

 

ثبَت أنه صلى الله عليه وسلم قال : سألتُ اللهَ تعالى ثلاثًا ، فأعْطاني اثنَتينِ ، ومنَعني واحدةً وهي أن لا يُذِيق أمتَّه بأسَ بعضٍ ، وكذا مفهوم "لكلّ نبي دعوةٌ مُستَجابةٌ" أن له دعواتٍ غيرَ مستجابةٍ

 

“Əgər “Peyğəmbərin duasına cavab verilməməsi caizdirmi?” desən, belə cavab verərəm: Hər peyğəmbərin (qəbul ediləcəyinə dair öncədən söz aldığı) bir müstəcəb duası var. Digərlərinin qəbulu isə, uca Allahın diləməsinə bağlıdır.

 

Peyğəmbərin belə buyurduğu sabitdir: “Uca Allahdan üç şey istədim. İkisini mənə verdi. Birini isə vermədi”. Qəbul edilməyən dua, Ümmətini bir birinə qırdırmamasıdır.

Həmçinin “Hər peyğəmbərin müstəcəb bir duası vardır” hədisindən də anlaşılan budur ki, Peyğəmbərlərin müstəcəb olmayan duaları vardır.” 

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əl Kirmani: Əl Kəvəkibud Dərari: 2/49 və 22/146

Beyrut: Daru İhyəit Turasil Arabi: 1401/1981
 

[Muslih]

Şafilərdən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) “Hər peyğəmbərin müstəcəb bir duası vardır” məzmunlu hədislərin müxtəlif ləfzlərini qeyd etdikdən sonra deyir:

 

هذه الاحاديثُ تُفسّر بعضُها بعضًا ، ومعناها أنَّ كلَّ نبي له دعْوةٌ مُتيقَّنةُ الإجابةِ ، وهو على يقينٍ مِن إجابتِها،  وأما باقي دعواتِهم فهُمْ على طَمَعٍ مِن إجابتِها ، وبعضُها يُجاب وبعضُها لا يُجاب

 

“Bu hədislər bir birini təfsir edir və onların mənası bu şəkildədir: Hər bir Peyğəmbərin cavab veriləcəyi qəti olan bir duası vardır. O, bu duaya cavab veriləcəyinə əmindir. Lakin digər dualarına gəlincə, onlar sadəcə cavab veriləcəyinə ümid edərlər. Bəzilərinə cavab verilər, bəzilərinə isə verilməz.”

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Şərhun Nəvəvi alə Sahihi Muslim: 3/75

Beyrut: Daru İhyait Turasil Arabi: 1392

[Muslih]

Şafilərdən İbn Həcər Əl Asqalani (773-852 h/1372-1449 m) hədisin şərhində deyir:

 

أن المرادَ بالإجابةَ في الدعِوة المذكورةِ القطْعُ بها ، وما عدا ذلك مِن دعواتهم فهو على رجاءِ الإجابة ، وقيل معنى قوله لكل نبي دعوة أي أفضلُ دعواته ولهم دعواتٌ أخْرى ، وقيل لكل مِنهم دعوةٌ عامّةٌ مستجَابةٌ في أمّته إما بإهلاكِهم وإما بنجاتِهم ، وأما الدعواتُ الخاصةُ فمِنها ما يُستجابُ ومنها ما لا يُستجَاب

 

“Burada qeyd edilən duaya cavab verilməsindən məqsəd, qətilikdir. Peyğəmbərlərin digər dualarına gəlincə, onlar bu duaların qəbuluna ümid edərlər.

“Hər peyğəmbərin (müstəcəb olan) bir duası var” sözündən qəsd “dualarının ən üstünüdür” şəklində bir izah da qeyd edilmişdir. Onların başqa duaları da var.

Belə bir açıqlama da qeyd edilmişdir: Onlardan hər birinin öz ümməti haqqında ümumi müstəcəb bir duası vardır və bu dua ya onların həlakı, ya da qurtuluşu haqqındadır. Lakin, xüsusi dualara gəlincə onlardan bəzilərinə cavab verilər, bəzilərinə isə verilməz.”

 

Qaynaq: İbn Hacər Əl Asqalani: Fəthul Bari bi Şərhi Sahihil Buxari: 11/96

Beyrut: Darul Məarifə: 1379

[Muslih]

Şafilərdən Şihəbuddin Əl Qastalani (851-923 h/1448-1517 m) mövzumuz barədə belə deyir:

 

لكل نبيّ دعْوةٌ يدعُو ، ولأبي ذرّ : دعوةٌ مستجابةٌ يدعُو بها ، أي بهذهِ الدعْوةِ على أمّته مقطوعُ فيها بالإِجابة ، وما عَداها على رَجاءِ الإِجابة

 

“... "Hər peyğəmbərin edəcəyi dua var". Əbu Zərrin ləfzində "edəcəyi müstəcəb bir dua" şəklində gəlir. Yəni: (Dəvət) Ümməti əleyhinə edəcəyi və cavab veriləcəyi qəti olan dua. (Peyğəmbərlərin) Digər dualar isə, qəbul ediləcəyi ümidi üzrədir.”

 

Qaynaq: Şihəbuddin Əl Qastalani: İrşədus Sari li Şərhi Səhihil Buxari: 9/173

Misir: 1323

[Muslih]

Şərəfuddin Ət Tibi (v. 743 h/1342 m) məşhur “Kəşşaf” təfsiri üzərinə yazdığı haşiyədə mövzumuzla bağlı belə deyir:

 

والجوابُ الصحيحُ : أن الأنبياءَ وإن كانوا مُستجابي الدعوةِ لكنْ ليْس كلُّ ما دعَوْهُ استجِيب لهم ؛ لأنَّ قضاءَ اللهِ لا يُدفَع ، ألا تَرى إلى إبراهيمَ عليه السلام ودعائِه في حقّ أبيه ، وإلى دعْوةِ نبِينا صلوات الله عليه على ما رُويناه عن الترمذي والنسائي ، عن الخبّاب بن الأرَتّ ، قال : صلَّى رسول الله صلى الله عليه وسلم صلاة فأطالها ، فقالوا : يا رسولَ اللهِ ، صلَّيْتَ صلاةً لم تكُن تُصلّيها ؟ قال : أجَلْ ، إنها صلاةُ رغبةٍ ورهْبةٍ ، إني سألتُ اللهَ فيها ثلاثاً ، فأعْطاني اثنتيْنِ ومنعَني واحدةً . سألتُه أن لا يُهلِك أمتي بسنةٍ فأعْطانيها ، وسألتُه أن لا يُسلّطَ عليهم عدُوًّا مِن غيرهم فأعْطانيها ، وسألتُه أن لا يُذيق بعضَهم بأسَ بعضٍ فمنَعنيها

 

“Doğru cavab belədir: Peyğəmbərlərin duası (ümumi olaraq) müstəcəb olsa da, (xüsusi olaraq) hər dualarına cavab verilməz. Çünki, Allahın qədəri dəf edilə bilməz.

İbrahimin - aleyhissəlam - atası haqqındakı duasını görmürsənmi? Yaxud Peyğəmbərimizin - salavatullahi aleyhi - aşağıdakı duasını görmürsənmi?

Tirmizi və Nəsai Xabbab bin Ərəttdən onun belə dediyini nəql edir: Peyğəmbər uzun bir namaz qıldı. Ona belə dedilər: Ey Allahın Elçisi! Daha öncə qılmadığın şəkildə namaz qıldın. O da belə cavab verdi: Bəli! Bu, ümid və qorxu namazıdır. Bu namazda Allahdan üç şey istədim. İkisini verdi, birini isə vermədi.

Ondan ümmətimi bir ildə (qıtlıq, vəba və bənzəri şeylərlə) həlak etməməsini istədim. Buna müsbət cavab verdi.

Ondan ümmətim üzərinə başqalarından (kafirlərdən) ibarət düşmən salmamasını istədim. Buna müsbət cavab verdi.

Ondan ümmətimdən bəzilərini digərlərinin üzərinə salmamasını istədim. Buna mənfi cavab verdi.”

 

Qaynaq: Şərəfuddin Ət Tibi: Futuhul Ğeyb/Kəşşaf Haşiyəsi: 9/570

BƏƏ: 1434/2013
 

[Muslih]

Malikilərdən Şihəbuddin Əz Zurqani (1055-1122 h/1645-1710 m) Malikin “Əl Muvatta” adlı əsərinin şərhində mövzumuzla bağlı belə deyir:

 

أن رسولَ اللهِ  صلى الله عليه وسلم ، قال : (لكلّ نبي دعوةٌ) مُستجابةٌ (يدعُو بها) بهذه الدعوةِ مقطوعٌ فيها بالإجابةِ ، وما عداها على رجاءِ الإجابةِ على غيرِ يقينٍ ولا وعْدٍ ، وأما الدعواتُ الخاصّةُ فمِنها ما يُستَجاب ومنها ما لا يُستَجاب

 

“... Allah Rəsulu - sallallahu aleyhi və səlləm - buyurur: “Hər peyğəmbərin edəcəyi məqbul bir dua vardır”. Yəni: Müsbət cavab veriləcəyi qəti olan dua. Bunun xaricində qalan dualar isə, yəqinlik və vəd olmadan sadəcə müsbət cavab ümidi üzrədir...

... Lakin, xüsusi dualara gəlincə, onlardan bəzisinə müsbət cavab verilər, bəzisinə isə verilməz.”

 

Qaynaq: Şihəbuddin Əz Zurqani: Şərhuz Zurqani aləl Muvatta: 2/41

Qahirə: Məktəbətus Səqafətid Diniyyə: 1424/2003

[Muslih]

İbn Acibə (1160-1224 h/1747-1809 m) öz təfsirində mövzumuzla bağlı belə deyir:

 

فإنَّ دعاءَ الأنبياءِ - عليهم السلام - لا يجِب أنَ يكونَ كلُّه مُجاباً ، فقدْ يُجابُون في أشياءَ ، ويُمنَعون مِن أشياءَ . وقد سألَ نبيُّنا صلى الله عليه وسلم لأمتِه أشياءَ ، فأجِيب في البعضِ ، ومُنِع البعض كمَا في الحديث

 

“Peyğəmbərlərin – aleyhimussalam – bütün dualarının müstəcəb olması vacib deyil. Belə ki, bəzi istəklərinə müsbət cavab alarkən, digərlərinə almazlar.

Peyğəmbərimiz – sallallahu aleyhi və səlləm – hədisdə varid olduğu kimi, ümməti üçün bəzi şeylər istəmişdir. İstəklərinin bəzisinə müsbət, bəzisinə mənfi cavab verilmişdir.”

 

Qaynaq: İbn Acibə: Əl Bəhrul Mədid fi Təfsiril Quranil Məcid: 3/65

Qahirə: 1419