Bu mövzudakı ismarıc sayı: 11

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Elə bir batil firqə yoxdur ki, öz dəvətində müəyyən hiylələrdən istifadə etməsin. İnsanların öz ağıllarını yetərincə istifadə etməməsi bütün bu hiylələr üçün münbit şərait yaradır.

Bu mövzuda sıx – sıx qarşılaşdığımız bəzi məşhur hiylələri açıqlayaraq, haqqı tələb edən müsəlmanları qorumaq istəyirik.

Bu hiylələrin hər biri üzərinə onlarca məsələ qurulmuşdur. Hiylələr ortaya çıxınca üzərinə qurulan şeylər də ibtal olur. Bu səbəblə hiylələrin bilinməsi, müəyyən fəri məsələlərin bilinməsindən daha öncəliklidir. Tövfiq Allahdandır.

[Usuli]

Hiylə -1. Ayə və hədis çoxluğu. Adətən sələfilər qatında yayğın olan, başqalarının da ara – sıra işlətdiyi bu hiylənin mahiyyəti belədir: Ortaya hər hansı bir iddia atılır. Daha sonra iddianı dəstəkləmək üçün çox sayda ayə və hədislər zikr edilir. Analiz qabiliyyəti olmayan bir dinləyici, ilk növbədə gətirilən ayə və hədislərin çoxluğuna baxaraq aldanır. Halbuki azacıq dərinə enildikdə, zikr edilən ayə hədislərin, iddianı dəstəkləmədiyi, hətta bəzən ibtal etdiyi ortaya çıxır.

Bu hiylə sahibləri, dinləyicinin qurduğu yanlış tərəziyə “oynayırlar”. Beləki, dinləyici haqq ölçüsü olaraq “ayə və hədis çoxluğunu” təsbit edir, ayələrin edilən iddiaya dəlalətinə fikir vermir. Bunun fərqində olan din fırıldaqçısıda dinləyicinin yanlış kriteriyasını doğruldaraq “haqlılıq testini” keçir.

Başıma gələn bir hadisə bu hiyləyə bariz misal ola bilər: Sələfilərlə etdiyim bir münazirənin səs yazısını dinləyən qardaş, münazirədə sələfi müxalifimin qalib gəldiyini düşündüyünü bildirdi. Mən əsasını soruşduqda, qardaş öz “haqq müəyyən etmə kriteriyasını” mənə açıqladı: “Sən münazirə ərzində sadəcə iki ayə zikr etdin. Halbuki müxalifin on beşə yaxın ayə gətirdi. Onun Qurana əsaslanması səninkindən daha çoxdur.”

Halbuki bu qardaşın baxması gərəkli olan nöqtə ayələrin sayı yox, iddiaya dəlalət səviyyəsi olsaydı, müxalifin gətirdiyi ayələr içində özünün necə boğulduğunu görər, doğru bir “haqq təsbiti kriteriyasına” sahib olardı.

Bu hiylənin digər bir örnəyi bəzi sələfi elm tələbələrinin bu sözüdür: “İndiyə kimi Muhəmməd bin Abdil Vəhhabın tövhid kitabına rəddiyə yazılmayıb. Çünki, kitab ancaq Quran və hədisdən ibarətdir. Quran və hədisə isə rəd verilə bilməz.”

Rəddiyə ayə və hədisə deyil, ayə və hədisin ortaya qoyulan iddiaya dəlalət etmədiyi yönünü işıqlandırmaq üzrə yazılır. Yoxsa hər səfeh ortaya bir iddia atar və Quranın bütün ayələrini arxasına düzərək haqlı olardı.

Bu hiylənin tətbiqatı bəzən absurd səviyyəsinə çatır. Məsələn sələfilərin üz qarası Favzana sual verilir: sələfilər ayədə zikr edilən “hizbullahdırlarmı”? Cavab çox sadədir: Bəli! Ayədəki Hizbullah məhz sələfilərdir. Çünki, Allah ayədə buyurur: “Onlar hizbullahdır.”

Digər bir şeyxləri deyir: “İnsan Aya gedə bilməz. Çünki, uca Allah ayədə buyurur: “Sizi yer üzündə məskun etdik və orada sizin üçün bir yaşam imkanları yaratdıq”. Bu sözlərin sahibi öz axmaqlığıyla yanaşı, qarşıdakınıda axmaq yerinə qoyduğunu göstərir…Bu axmaqlığın ayə və hədislərin kölgəsində olması daha təhlükəlidir.

Yetərki cavabda bir ayə zikr edilsin. İstər o ayə iddianı yalanlasın, yaxud mövzuyla əlaqəsi olmasın. Təki, arxasında gizlənəcək bir ayə olsun və müxalifi ayəyə qarşı gəlməklə suçlaya bilsinlər…

 

Nəticə: Ayə və hədis müəyyən mövzuda dəlil deyil. Hər hansı bir iddia sahibi ayə və ya hədis zikr etdikdə, dəlil yox sadəcə ayə və hədis zikr etmişdir. Buna dəlil deyə bilməmiz üçün, zikr edilən ayə və hədisin iddianın doğruluğuna dəlalət etməsi lazımdır. Dəlil sözünün mənasıda məhz dəlalət etməkdir.

Ayə və hədis zikr etməklə, dəlil zikr etmək çox fərqli şeylərdir!
 

[Usuli]

Hiylə -2. Haqqında Şəri hökm olan şeylərin sərhədlərinin özləri tərəfindən əsassızca təyin edilməsi. Bu hiylə də daha çox sələfilər, bəzən isə sufi və digər qruplar tərəfindən tətbiq edilir.

 

Məsələn kafirləri dost tutmanın küfr və ya haram olduğu deyilir. Bu, işin Şəri hökm qismidir.

İkinci önəmli məsələ: Dost tutmaq nədir? Bu işin mahiyyəti isə onların özü tərəfindən heç bir ciddi əsasa dayanılmadan müəyyən edilir. Birisi kafirləri mücərrəd sevməyi dost tumaq sayır, digəri kafirlərlə eyni evdə yaşamağı, bir digəri onların üzünə kafir olduqlarını deməməyi. Hətta bəzi səfehlər gördüm ki, universitetdə kafir müəllimdən icazə alıb çölə çıxmağı onu dost tutmaq, dolayısıyla küfr sayırdılar.

Nəticə etibarıyla Allahın bir hökmü, bu insanların havasına görə oyuncağa çevrilir. Həqiqətdə kimin kafir olduğunu Allah yox, bu səfehlər təyin etmiş olur.

 

Digər bir örnək: Uca Allah Qurani Kərimdə tağuta küfr etməyi əmr etmişdir. Bunsuz iman olmaz. Bu nöqtə, işin Şəri qismidir. Önəmi ən az bunun qədər olan ikinci bir nöqtə də var: Tağuta küfr etməyin mahiyyəti nədir? Ağlı başında insanlar bunun, Allahdan qeyriləri üçün ilahlıq iddialarını rədd etmək, tanımamaq olduğunu anlayır. Ancaq ortaya bəzi cüvəllağılar çıxaraq yeni əsassız sərhədlər çizirlər. Məyərsə kəfərə feli “bə” hərfi cəriylə işləndikdə inkar yox, təkfir mənası verirmiş. Təbii ki, bu onların xəstə təxəyyülünün meyvəsi olub, heç bir lüğət qaydasına dayanmır. Bundan sonra yeni, daha geniş sərhəd çizənlər ortaya çıxır, tağuta küfr etmək, onu təkfir etməklə yanaşı, onunla savaşmaqla gerçəkləşir. Bu olmadan tağuta küfr edilmiş sayılmaz…

Nəticədə təkfiri, savaşmağı şərt görən qruplara görə, tağutu sadəcə inkar etməklə kifayətlənənlər, Allahın iman şərti olaraq qoyduğu “tağuta küfr etməyi” yerinə yetirmədikləri üçün kafir sayılırlar. Beləcə Allahın hökmləri zay edilir…

 

Bir digər örnək: Uca Allah özündən başqasına ibadəti qadağan etmiş, bunu Cəhənnəmdə əbədi qalma səbəbi olan şirk saymışdır. Bu, şəri bir hökmdür. İşin digər tərəfi ibadətin mahiyyətini müəyyən etmə məsələsidir. İbadətin mahiyyəti elm əhli tərəfindən, şəri və lüğəti əsaslarla müəyyən edilmişdir. Ancaq bundan sonra tamamən havaya dayalı ibadət tərifləri gəlir. Birinə görə kiməsə əlini öpəcək qədər sayğı duymaq ibadətdir. Digərinə görə ölmüş birinə səslənmək ibadətdir və s. Bütün bu əsassız təriflərin nəticəsində Allahın istəkləri zay edilir. Müşrik olmayan, Allahdan başqasına ibadət etməyən kimsələr ibadət etmiş sayılaraq təkfir edilir…

 

Şəri hökmlərin sərhədləri əsl etibarıyla insanlar tərəfindən çizilə bilər. Ancaq bu əməliyyat, mütləq şəkildə keçərli/mötəbər əsaslara dayanmalı, onlara müxalif olmamalıdır. Məsələn Qurani Kərimdə bizə əmr edilən ədalətli olun, yaxşı davranın, sıxışdırmayın, savaşın, əleyhlərində yol aramayın kimi əmrlərin mahiyyət və sərhədlərini lüğət və örf vasitəsilə bilirik. Bu, dayanıla biləcək bir əsasdır.

 

Eyni şeyin əsassız variantına baxaq. Məsələn uca Allah Qurani Kərimdə qadınlara qarşı ədalətli olmağı əmr edir. Bu şəri bir hökmdür. Biz bu ədalətin mahiyyətini açıqlarkən əsassız olaraq deyirik: Ədalət budur ki, ailəyə bir gün kişi, bir gün qadın hökm etməlidir. Yaxud qadınların kişilər kimi icazəsiz çölə çıxmalarına icazə verilməlidir. Beləcə Allahın əmrini yerinə yetirdiyimizi düşünürük… Halbuki, ümumi bir anlayışa müvafiq olsa belə, ədalətə verilən bu təriflər Şəriətə müxalifdir.

Uca Allah zülmü qadağan etmişdir. Əgər bizlər kişinin öz həyat yoldaşını əsaslı bir səbəblə döyməsini də zülm saysaq, Allahın məramından kənara çıxarıq. Çünki, Şəriət ehtiyac olduqda bu felə icazə verir. Buradan döymə əsaslı döymə felini qadağan edilən zülmə daxil olmadığını anlayarıq.

 

Nəticə: Şəri hökmün özünün təsbitində əsaslı davranmaq yetərli deyil. Hökmün mövzusunun sərhədlərini müəyyən edərkən də eyni həssaslıqla davranmaq lazımdır ki, uca Allahın bizdən istədiyi zay olmasın, haqqıyla təmin edilsin. 

 

 

[Usuli]

Hiylə -3. Lüğəti və şəri mənaları qarışdırmaq. Bu hiylə başda sələfilər olmaqla, bir çox firqənin adətidir.

 

Anlaşılması üçün misallar verək. Məsələn sələfilər öz məzhəblərinin doğruluğunu isbata çalışarkən bir hədisdən istifadə edirlər: Rəsulullah vəfat etmədən bir müddət öncə qızı Fatiməyə “mən sənin üçün nə gözəl sələfəm” deyir. Hədisdən belə bir nəticə çıxarılır: Deməli sələfiliyin əsasını qoyan Rəsulullahın özüdür və sələfiliyə tən edən Rəsulullaha tən etmişdir... Halbuki hədisdə qəsd edilən sələf sözünün lüğəti mənasıdır. Sələfilərin qəsd etdiyi istilahi məna deyildir. Əgər bu hədisdəki sələf kəliməsi lüğəti mənada olmasına rağmən sələfiliyin doğru olduğuna dəlalət etsəydi, o zaman uca Allahın, kafir olan Firon və tərəfdarlarını suda boğduğunu xəbər verdikdən sonra onları sonrakı kafirlərə sələf qılması haqda ayəsi, sələfiliyin batilliyinə və Fironi bir yol olduğuna daha çox dəlalət edərdi:

 

فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفًا وَمَثَلًا لِلْآخِرِينَ

 

“Biz onları sonradan gələnlər üçün sələf/öncü və məsəl etdik.” (Əz Zuxruf: 43/56)

 

Digər bir örnəyi ümmətin real problemlərindən başqa hər şeyi özünə dərd edən müasir sufi firqələrindən verə bilərik. Uca Allah Qurani Kərimdə bir çox yerlərdə cihadı əmr etmişdir. Bu, istilahi mənada bir cihad, savaşdır. Lakin cihadın lüğətdəki mənası ümumiyyətlə hər növ mübarizədən ibarətdir. Sufilərin buradakı hiyləsi, Allahın savaş haqda olan əmrini lüğəti mənada anlayaraq nəfslərilə cihad edib, əmri yerinə yetirdikləri vəhmi yaratmaqdır.  Bu hiylə, batinilərin namaz əmrini, lüğəti mənada olan duaya yorub, dua edərək bu vəzifəni yerinə yetirdiklərini iddia etmələrinə bənzəyir...

 

Digər bir örnəklə İstanbulda “Təbliğ” camaatının konfransında qarşılaşdım. Camaatın öndə gələn bir “elm” mənsubu özlərinin ən doğru yolda olduğunu Ənfal surəsinin son ayələrilə isbatlamağa çalışırdı.

Məzmun: Uca Allah ayədə buyurur: “İman edib, hicrət edən, Allah yolunda cihad edənlər...”. Biz bu ayədə zikr edilən kimsələrikmi? Bəli! Biz iman etdik! Hicrət etdik və cihad edirik.

Bu “örnək şəxsiyyətin” hicrətdən qəsdi 3 günlük lüzumsuz Banqladeş səfəri, cihaddan qəsdi dillərini bilmədən dəvət üçün gedib axmaq vəziyyətində qaldıqları səfərlərdir... Halbuki uca Allahın bu ayədəki hicrət və cihaddan qəsdi tamamən başqa şeydir...

Bu cür davranışlar, dini mənən təhrif etmənin, ələ salmanın bir şəklidir.

 

Nəticə: Lüğəti və şəri anlamlar yerinə görə fərqli içəriyə sahib ola bilir. Allahın məramı ancaq yerinə müvafiq olaraq şəri – Allahın qəsd etdiyi mənalara və ya lüğəti mənaya uyğun əməl etməklə gerçəkləşər.

[Usuli]

Hiylə -4. Solu göstərib sağla vurmaq. Bu hiylə də başda sələfilər olmaq üzrə, bir çox firqənin yayğın adətlərindəndir.

Öncə oxucu və ya dinləyici anlaşılması çətin və yorucu bir “elmi havayla” əldən salınır, daha sonra bitkin beyinlərə vəd ediləndən başqa bir şey, vəd edilən buymuş kimi təqdim edilir. Adətən isə, bu uzun prosedura lüzum qalmır. Heç yorma ehtiyacı hiss etmədən bir şey vəd edilib, başqası təqdim edilir.

 

Misal: Gurultulu şəkildə sələfə uymağın vacibliyindən bəhs edildikdən sonra deyilir: “sələfin bir qisminə görə Allahın qaçmaq sifəti var. İbn Teymiyyə filan kitabında sələfin bu haqda ixtilaf etdiyini söyləyir.”

Vəd edilən: Sələfdən bir qrupun görüşü. Təqdim edilən: İbn Teymiyyənin quru iddiası ...

 

Digər bir misal: “Sələf, salehlərin qəbrini ziyarəti və ya onlarla təvəssülü ittifaqla haram saymışdır. Muhəmməd bin Abdil Vahhab və ya başqa birisi filan kitabında bu haqda icma nəql edir.”

Vəd edilən: Sələfin görüşü. Təqdim edilən: Sələfə aidatı olmayan şəxsin mücərrəd iddiası.

 

Bir misal daha: “Sələf Allaha xəstəlik sifəti isbat edib. Sələfdən filankəs rəvayətdə “Allah özünə məxsus şəkildə xəstələnər” deyib.”

Vəd edilən: Sələfin tamamının görüşü. Təqdim edilən: Təsadüfən ilk əsrlərdə anadan olmuş, öz dediyini özü anlamayan bir səfehin rəyi.

Nəql etdiyiniz icmalar, ancaq sizin yalançılığınız üzərindəki icmanı möhkəmləndirməyə yarayır...

 

Nəticə: Vəd edilənlə təqdim edilən eyni şeylər olmalıdır. Ümumiyyətlə müəyyən müqəddimələrin nəticəsi olan hər görüşə varılan məntiq zənciri diqqətlə yoxlanılmalıdır. Diqqətsizlik nəticəsində “udulmuş” bir müqəddimə boğaza keçmiş balıq tutma qarmağı kimidir...
 

[Usuli]

Hiylə - 5. Qayçılama. Demək olar ki, hər firqənin işlətdiyi bir hiylədir. Bəzi cümlələr, sitatlar ümumi konteksdən ayrılaraq, ifadə sahibinin qəsdi sapdırılar. Yaxud da hiyləgərin görüşünü təsdiq edirmiş kimi göstərilər.

Bəzi misallar verək. Sələfilərin məzhəb əsaslarından biri, bəzi alimlərdən nəql edilən “səhih hədis görsəniz mənim görüşümü kənara atın” məzmunlu sözlərdəndir. Bir çox kitablarında bu sözü məsələn Şafidən nəql edərkən qaynaq belə göstərilir: Nəvəvi - Əl Məcmu əsəri, Qarafi – Şərhu Tənqihil Fusul əsəri və s.

Halbuki adı çəkilən müəlliflər Şafinin sözünü qeyd etdikdən sonra, bunun nəinki dini hətta dünyəvi primitiv bilgi səviyyəsinə malik olmayan debillərə deyil, müctəhidlərə aid olduğunu önəmli vurğulamışlar.

Təməl əsasları qayçılanmış sözlər üzərində qurulan məzhəbin ömrü, digər parçaların yerinə oturdulmasına qədərdir.

 

Digər bir misal. Əqidədə təqlidin ən pis formasını öz məzhəblərinin əsli halına gətirmiş sələfilər, furuda təqlidə qarşı çıxarkən təqlidi pisləyən bir çox ifadələr nəql edirlər. Halbuki nəql etdikləri kitabların demək olar ki hamısında, təqlidin sadəcə müctəhid haqqında pisləndiyi, ammi – qeyri müctəhid üçün başqa yol olmadığı qeyd edilir. Ancaq onlar öz məzhəblərini əsaslandırmaq üçün “qayçılama” hiyləsindən istifadə edirlər.

 

İllər öncə əlimə sələfilərin mötəbər şeyxlərindən Faysal bin Kəzzar Əl Casimin  “təvəssül və şəfaətin şirk olması” haqda bir kitabı keçdi. Öncə kitabın sonunda istifadə edilən ədəbiyyat siyahısına baxdım. Əhli Sünnət qatında nə qədər məşhur alim varsa, hamısının əsərlərindən istifadə edilmişdi... Bəli! Məhz “istifadə” edilmişdi. Çünki müəllifin şirk olduğunu isbatlamağa çalışdığı şeylər, elə o kitablarda müstəhəb olaraq qəbul edilir.

 

Nəticə: Şübhəli görülən görüşləri dəstək üçün gətirilən sitatlar “qayçılanma” ehtimalına qarşı yoxlanılmalıdır. Xüsusilədə bu mövzuda daha öncə ittiham edilmiş kimsələrin nəql etdiyi şeylər...

Bu mövzuda rahat davranmamaları üçün “qayçıladıqları” hər sitat topluma elan edilib, biyabır edilməlidirlər...
 

[Usuli]

Hiylə - 6. Dili əyib bükmək. Önündə mikrafon olan hər kəsin din alimi sayıldığı ölkəmizdə yayğın bir hiylədir. Hansısa cahil bir xatib, müəyyən bir mövzuda danışır və dini elmlərə “ciddi vaqifiyyətini” göstərmək üçün arada bəzi kəlimləri ərəbcə deyir, alimlərin bəzi sözlərini ərəbcə deyib sonra öz dilinə çevirir. Beləcə elmi bir təzyiq əmələ gətirib öz görüşünü yeritməyə çalışır.

Buna şahid olmaq üçün sələfilərdən Rəşad Hümbətov, Useyd Turabov, sufilərdən Cübbəli kimi “imamların” video dərslərini izləyə bilərsiniz. Halbu ki, elmi hava əsdirən bu “imamlar”, real bir münazirədə müxalifin əlində “kubik rubik” adlı oyuncaq kimi dörd tərəfə çevriləcək qədər çarəsiz olurlar.

Bu əməl, yəhudilərin ayədə zikr edilən bu əməlinə bənzəyir: “Onlardan bir firqə kitab oxuyarkən dillərini əyib – bükərlər ki, onu kitabdan sayasınız. Halbuki bu, kitabdan deyil.” (Ali İmran: 3/78)

 

Nəticə: İnsanın hansısa sözü və ya sitatı ərəbcə deməsi heç bir halda onun elminə dəlalət etmir. Hətta yerinə görə öz elmi boşluğunu “bəzək düzəklə” örtməyə çalışdığını göstərir.

[Usuli]

Hiylə -7. Qınanan şeylərin eynisinin başqa ad altında edilməsi. Buda, bir çox firqənin istifadə etdiyi yayğın bir hiylədir. Bir şeyi qınayar, sonra onun qaçınılmaz olduğunu anlayınca, eyni şeyi sadəcə adını dəyişdirərək edərlər.

Anlaşılması üçün bəzi misallar verək. Sələfilərin yekdil rəyinə görə qulun qeyb bilgisi iddia etməsi şirkdir. Ancaq daha sonra ortaya çıxır ki, İbn Teymiyyə Allahın qədərləri səmaya endirməsi zamanı onları oxuyur, Əl Ləvhul Məhfuzda yazılanlardan xəbərdardır, qəlblərdən keçəni, döyüşlərin nəticələrini bilir. Mahiyyət etibarıyla qeybi bilmənin ən üst səviyyəsi olan bu vəsflər öncəliklə şirk olmalıdır. Ancaq qurtuluş üçün Yəhudilərdən miras alınmış bir yol var: Ad dəyişdirmək! İbn Teymiyyə qeybi bilməyib, sadəcə firasət sahibi olub...

 

Digər bir örnəklə təvil məsələsində qarşılaşırıq. Məşhur hədisdə buyurulur: “Qiyamət günü Allah quluna deyər: Xəstələndim ziyarətimə gəlmədin...”. Allaha nisbət edilən “xəstəliyin” zahir anlamından çıxarılıb, təvil edilməsinin vacibliyində heç bir ağıl sahibi şübhə etməz. Hətta uca Allah eyni hədisin davamında sual verən qulunu “zahiri mənaya” qarşı çıxmaqla ittiham etməmiş, sanki bizə təvili öyrədərək, “qulum xəstələndi, ziyarətinə gəlmədin” deyərək məcazdan istifadə etdiyinə diqqət çəkmişdir.

Lakin, bu məqamda təvil etmək məcburiyyətində qalanlar, bu işə “mütəbadir məna” və bənzəri adlar verərək, zahirən öz qınadıqları şeylərə düşməmiş olurlar... Halbuki sadəcə isim dəyişdirilib, mahiyyət elə təvilin özüdür! Quran və Sünnətdə bunun onlarca örnəyi vardır!

 

Bu çirkin xislətin digər bir örnəyini “Şəfaət” məsələsində görürük. Şəfaət istəməyin şirk olduğunu iddia edən birinə, öz mötəbər alimindən “ölüdən dua etməsini tələb etmək böyük şirk deyil” məzmunlu bir fətva zikr etdikdə, vəziyyətdən çıxmaq üçün mahiyyətləri eyni olan bu iki şeyin fərqli isimlər daşıdığını və dolayısıyla başqa şeylərdən danışıldığını, hökmlərin fərqli olmasının normal olduğunu iddia edir. Halbuki Şəfaət istəmək və dua istəmək mahiyyətcə eyni şeydir. Əslində bu firqənin sıradan üzvlərinin bu şəkil ziddiyyətlərə düşməsi normaldır. Çünki, “elmdə dərinləşmiş”, kitab şərh edən şeyxləri belə, dərsdə bu cür ifadələr işlədə bilirlər: “Əgər bir insan ölüyə “mənim üçün şəfaətçi ol” desə bu şirkdir. Ancaq “mənim üçün şəfaət istə” deyərsə bu şirk olmaz...”

 

Bu insanların mahiyyəti anlayıb, ona etibar etməkdən nə qədər uzaq olduqlarının digər bir örnəyi aşağıda təqdim edəcəyim hadisədir. Misirdə cumhur başqanı seçiləndə, sələfi “elm əhlindən” biri, onun rəisliyini qəbul etmədiyini deyir. Şeyxdən səbəb soruşulur. Səbəb çox sadədir. Çünki, uca Allah Qurani Kərimdə “mülkü dilədiyinə verər” buyurub, “cumhuriyyəti dilədiyinə verər” deməyib...

 

Bu cür “elm əhlinin” halı, normal piyvəylə eyni içəriyə sahib olan “həci piyvəsini” gözünə təpənlərin halı kimidir.

 

Nəticə: Etibar isimlərə deyil, mahiyyətlərədir. Bir şeyin hökmü isminə deyil, mahiyyətinə baxılaraq verilir. İsimlərin fərqliliyi heçnəyi dəyişdirməz.
 

[Usuli]

Hiylə -8. Mahiyyətləri fərqli olsada, isim bənzərliyi səbəbilə eyni hökmə tabe tutmaq. Bu ucuz hiylə, bir öncəki hiylənin tam əksidir. Beləki öncəki hiylədə eyni mahiyyətli şeylərin ismi fərqli olduğu üçün hökmləri fərqli tutulurdu. Bu hiylədə isə mahiyyəti fərqli, ismi eyni şeylər bir hökmə tabe tutulur. Bu, bir növ mahiyyətə deyil ismə etibar etmənin başqa formasıdır.

 

Bu hiylə xüsusilə sələfilərin “tövhid” nəzəriyyəsində istifadə edilir. Müşriklərin etdiyi müəyyən əməllər, yaxud Allahın özünü onunla vəsf etdiyi bəzi xüsuslar götürülür, isim olaraq eyni, lakin mahiyyət olaraq fərqli şeylər eyni hökmə tabe tutulur.

Məsələn: müşriklər öz bütlərindən şəfaət istəyərdilər, sizlərdə bunu Rəsulullahdan istəyirsiniz. Deməli sizdə müşriksiniz.

Allah özünə təzim edilməsini istəmişdir. Sizlər başqalarınıda təzim edirsiz. Deməli Allaha ortaq qoşursunuz.

Halbuki, bu nəzəriyyənin ən böyük ibtal edicisi Qurani Kərimin özüdür. Allahın kitabını diqqətlə oxuyan kimsə onlarca yerdə buna şahid olar.

Uca Allah buyurur: “Mənə və valideynlərinə şükr et” (Loğman: 31/14)

“Allahı və rəsulunu razı etmələri daha doğrudur.” (Ət Tövbə: 9/62)

“Onları ruziləndirib, geydirin...” (Ən Nisa: 4/5)

“(Ey Mələklər) Mən sizinləyəm! İman gətirənlərin ayaqlarını sabit qılın!” (Əl Ənfal: 8/12)

“Mən sadəcə Rəbbinin elçisiyəm! Sənə təmiz bir oğlan uşağı vermək üçün gəldim.” (Məryəm: 19/19)

Gördüyümüz örnəklərdə uca Allah Ona edildiyi zaman ibadətin özü olan şükrün valideynlərə edilməsini istəyir, İslamın əsli olan Allahı razı salmanın rəsula qarşı da edilib onunda razı salınmasını istəyir, bəzi qullarından digər qullarını ruziləndirməyi istəyir, mələklərdən qulların ayağını sabit qılmalarını tələb edir, Onu göndərdiyi mükərrəm bir mələk uşaq nəsib etməyi özünə nisbət edir...

Təbii ki, uca Allah qullarla müqayisə edilməz. Allaha ilah, nemətlərin sahibi olaraq şükr edərkən valideynə bir məxluq olaraq çəkdiyi əziyyətin şükrünü edirik. Allahı ilah olaraq razı salarkən, rəsulunu bir peyğəmbər olaraq razı salırıq. Bunlar sadəcə isim bənzərliyidir. Mahiyyətlərə baxılmadan, isim bənzərliyini əsas almaq Quranın bir şirk kitabı olduğunu elan etməyə, Allaha, mələklərə, rəsullara “tövhid” dərsi vermə sevdasına götürəcək qədər absurd bir düşüncədir.

 

Eyni qaydada müşriklərin əməlləri beş təklifi hökmə tabedir. Bir qisim əməllər onların müşriklik səbəbidir. Məsələn: Bütlərin ibadətə layiq olduğunu deyib, onlara ibadət etmələri. Bir qismi haramdır. Məsələn qız uşaqlarını öldürmələri. Bir qismi dinimizdə gözəl görülən davranışdır. Məsələn: Acları doyurmaq və s...

Əməlin müşrikə aid olması, hətta şirk səbəbi olması, eyni və ya bənzəri ismi daşıyan hər kəsi onlar kimi qılmağı gərəkdirməz. Önəmli olan mahiyyətlərdir! İsimlər deyil.

 

Nəticə: Etibar mahiyyətlərədir, isimlərə deyil. İsim dəyişikliyi hökmü dəyişmədiyi kimi, isim eyniliyi hökmü eyniləşdirməz.
 

[Usuli]

Hiylə -9. Yanlış müqəddimələr üzərinə qurulan fikirləri isbatlamağa çalışmaq. Bu hiylə, qeyri müsəlmanların, müsəlmanlara qarşı istifadə etdikləri ən yayğın hiylələrdəndir. Bəzi İslam mənsubu firqələr də bundan istifadə edirlər.

Hiylənin mahiyyəti belədir: Öncə səssizcə bir müqəddimə qəbul etdirilərək, üzərindən keçilir. Daha sonra onun üzərinə başqa batil nəticələr qurulur və qarşı tərəf bunu qəbul etmək məcburiyyətində buraxılır.

 

Bəzi örnəklər verək. Kafirlərin qarşısında dəridən qabıqdan çıxmağı üstlənmiş bəzi İslam mənsublarına 18 yaşından aşağı qızlarla evliliyin pedofiliya/uşaqbazlıq olduğu qəbul etdirilir. Daha sonra isə Peyğəmbərin Aişəylə bu yaşdan öncə evləndiyi xatırladılır. Nəticə qaçınılmazdır: Sizin Allahın elçisi dediyiniz adam, öz etirafınızla, bütün insanların yekdilliklə qınayacağı bir uşaqbaz olub!

Halbuki bu fikrin üzərinə bina ediliyi ilk müqəddimə yanlışdır. Uşağı yetkin qızdan ayıran 18 yaş sərhəddini kim və nəyə əsasən müəyyən edib? Biz bu standartı qəbul etmək məcburiyyətindəyikmi?

Bu sərhəddi qoyanlar bizim kimi insanlardır. Sırf insanlıq yönündən onların qoyduğu sərhəddi bizim sərhəddə tərcih etməmizi tələb edən bir şey yoxdur. Onların sərhəd qoyma haqqı olduğu kimi, bizimdə haqqımız var və bizim sərhəddimiz əsaslı olması baxımından daha təqdirə layiqdir.

Bu standartı qoyan insanlar hansı əsaslara dayanıblar? Bunun heç bir ciddi əsası yoxdur. Sadəcə şəxsi fikir məhsuludur. Bizim standartımız isə daha önəmli bir kriteriya üzərinə qurulub. Buda qadının qadın olaraq formalaşıb, normal bir cinsi əlaqəyə girə bilməsidir ki, nigahın təməl məqsədlərindən biridə məhz budur. Bu kriteriya, kafirlərin qoyduğu yaş həddindən daha dəqiq və düzgün nəticələr verəcək bir kriteriyadır.

Allah rəsulunun Aişəylə qadınlaşmadan evləndiyinə və ya yaxınlıq etdiyinə dair isə əldə heçnə yoxdur. Ayrıca evliliyin mərasim olaraq baş verib, qadının öz evində toxunulmadan yetişməsinə əngəl olacaq bir xüsusda yoxdur.  Bu mövzuda veriləcək başqa cavablarda vardır. Lakin məqsədimiz yanlış müqəddiməyə örnək verməkdir.

 

Digər bir örnəyimiz: Qərbi özünə qiblə təyin etmiş bəzi müsəlmanlara qəbul etdirilmiş bir standart var. Başqa ölkələrin torpağına hansısa səbəblə girib, onlarla savaşmaq terrordur! Maraqlıdır ki, bu standartı qoyan dövlətlər, yüz illərdir digər ölkələri müstəmləkə altında tutan, demokratiya yaymaq adı altında xəzinəsini doldurma yolları arayan qərb ölkələridir. Bu standartı balıq qarmağı kimi udan İslam müntəsibləri,  bu ölçülərə görə İslamı terror dini olmaqdan “qurtarmaq” üçün İslamda tələb cihadının varlığını inkar etməyə çalışır, bu mövzuda kitablar yazırlar... Çünki İslamda tələb cihadı vardır dedikləri zaman, udduqları müqəddiməyə əsasən İslamın terror dini olduğunu qəbul etmək məcburiyyətində qalacaqlar. Onlar da müqəddiməni müzakirə edib çürütmək yerinə İslamın hökmlərini çürütməyi tərcih edirlər...

Tolerantlıq, qadın kişi bərabərliyi, pozitiv ayrımçılıq və başqa batil müqəddimələri qəbul etdikdən sonra, sırf bu müqəddimələrə uymaq üçün İslamın neçə neçə hökmü, bəzən təməl prinsipləri zay edildi, gülünc təvillərə gedildi...

İslam tarixində elə alimlər vardır ki, tələskən bir müqəddiməylə imam olaraq qəbul etdikləri kimsələrə daima altdan yuxarı baxıb, onların ən absurd fətvalarında belə hikmət axtararaq ömür tükədiblər. Halbuki onların bir çoxu imam olmağa o “imamlardan” daha layiqdirlər.

 

Nəticə: Sizə qəbul etdirilməyə çalışan fikrin bütün müqəddimələrini diqqətlə incələyin, zəncirin bütün halqalarının sağlam olduğundan əmin olun. Yanlışlıqla “udduğunuz” müqəddimə balıqçı qarmağıdır...
 

[Usuli]

Hiylə -10. Ölçüsüz ölçülər. Əslində bu hiylədə işlədilən metod, bir öncə təqdim etdiyimiz “yanlış müqəddimələr” adlı hiylənin bir bölməsi sayıla bilər. Ancaq yayğınlığından dolayı bu bölümü müstəqil şəkildə təqdim etmək istədim.

Hiylənin mahiyyəti bundan ibarətdir ki, ortada mötəbər bir ölçü olmadan müxtəlif dəyərlər ölçülür, kimlərsə həddi aşmaqla ittiham edilir.

Məsələn kafirlər və onlara uyan bəzi müsəlmanlardan tez tez eşitdiyimiz belə bir söz vardır: Filankəs aşırıdır, radikaldır...

Bu səfehlər hətta beş vaxt namazını qıldığı və ya normal bir hicab taxdığı üçün insanları aşırılıqla ittiham edə bilirlər. Yəni müəyyən bir müsəlman həddi aşmaqla ittiham olunur... Hədd aşılıbsa deməli ortada bir hədd var. Ancaq aşılan o hədd kiminsə keyfi olaraq müəyyən etdiyi bir həddir.

Dində həddi aşmanın tərəzisi elə Dinin özüdür. Həddi müəyyən edən Dindir! Məhz o həddləri aşanlar həddini aşmış sayılır. Yoxsa qızının qısa ətəklə gəzməsini normal qarşılayan birinin, Allahın tələbi üzrə örtünmüş bir müsəlman qadına qiymət verərkən etalon olaraq öz qızını müəyyən etməsi diqqətə alınacaq bir şey deyil.

 

Nəticə: Əgər kimsə sizi həddi aşmaqda, radikallıqda, yumşaqlıqda ittiham edirsə, aşdığınız və ya altında qaldığınız iddia edilən o həddin nədən ibarət olduğu, kimin tərəfindən və hansı əsaslara binaən müəyyən edildiyi üzərində düşünün.

Bir çox hallarda ya belə bir hədd yoxdur. Yada boşboğazların keyfi olaraq müəyyən edib, insanları ittiham etdikləri “həddlərdir”...

[Usuli]

Hiylə - 11: Sektorlara bölmə. Gəmiçilikdə uzun zamandır uğurla istifadə edilən bir metod vardır. Gəmi müxtəlif  qapalı sektorlara bölünür. Əgər bir sektorun ərazisindən dəlik açılarsa, içəri daxil olan su o sektordan kənara çıxa bilmir. Beləcə gəminin tamamən suyla dolaraq, batmasının qarşısı alınır.

 

İslam dünyasında da, eyni məntiqli bir hiylə mövcuddur. Hansısa batil bir görüş, müdafiə edilmək üçün sektorlara bölünür və qınaq sanki müəyyən bir sektora aidmiş kimi orada cəmlənərək, görüşün özü xilas edilir.

Bizlər məsələlərin qismlərə bölünməsinə, sistemləşdirilməsinə qarşı deyilik. Lakin bu qisimləndirməylə, qeyd etdiyimiz şəkildə bir "qurtarma" qəsd edilirsə, bu artıq hiylədir.

Bu hiyləni ən çox işlədənlərdən biri İbn Teymiyyədir. Misal olaraq, Allaha məkan nisbətindən danışarkən "sektoral" hiylədən istifadə edir.

Məkan məxluqdur və Allahı əhatə edə bilməz. Bu "su basmasından" qurtulmaq üçün məkanı normal və "adəmi/yoxluq məkanı" olaraq ikiyə bölür və Allaha sadəcə "adəmi" məkanı nisbət edir.

Yəni normal məkanı qurban verərək, adəmi məkan safsatasını "qurtarır" ... Başqa sözlə, "Allaha məkan nisbəti küfrdür" sözünün əhatəsindən kənara çıxmaq üçün, məkan görüşünü sektorlara bölür. Normal məkan sektorunun suyla dolmasına icazə verir, "adəmi məkan" sektorunu qoruyur və beləcə gəmisi batmamış olur...

Bu hiylənin daha kobud variantı təqribən belə səslənərdi: Uca Allah zinanı qadağan edib. Lakin zina iki qisimdir. Bildiyimiz "normal zina" və "neo zina". "Neo zina" - 25 yaşından yuxarı, dul qadınla, minimum əmək haqqından az olmayan ücrət ödənərək cinsi əlaqəyə girməkdir. "Neo zina" haram deyil.

Bu cür bir bölgünün əsası olmadığı kimi, bölünən qismin ümumi hökmdən müstəsna edilməsinin də bir əsası yoxdur.

"Eyni mahiyyətli şeylərin başqa ad altında edilməsi" hiyləsinə bənzər bu cür bölgülərin digər bir mənfi tərəfi, dinləyicinin zehnində süni elmi bir hava əsdirib, məsələni onun üçün daha da anlaşılmaz hala gətirməsidir...

 

Nəticə: Sektorlara bölmə, sistemləşdirmə, özlüyündə mənfi bir əməl deyildir. Lakin burada əsaslandırılması gərəkli olan iki mühim nöqtə vardır: Bölgünün özü və istisna edilən qismin həqiqətən istisnaya layiq olması. Havaya dayalı bölgülər və bunlardan doğan istisnalar rədd edilməlidir!