Bu mövzudakı ismarıc sayı: 6

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Günümüzdə aktual olan məsələlərdən biri də əhli kitab olmayan müşriklərin kəsimdə Allahın ismini zikr etmələri, daha doğrusu bu zikrin ətin halallığına təsiridir.

Söylədiyi sözün məsuliyyətini anlamayan bəzi elm tələbələrinin ortaya atdıqları iddialardan biri də əhli kitab olmayan müşriklərin Allahın ismini zikr edərək kəsdikləri heyvanların halal olduğudur.

Müsəlmanlar və Əhli Kitabdan olan kafirlərdən başqa kimsənin kəsdiyinin yeyilməyəcəyi elm əhlinin – Allahın rəhməti üzərlərinə olsun – icmasıyla sabitdir. Lakin, bəziləri bu icmanın illətini təsmiyəyə bağlamağa çalışaraq bu alimlərin sözlərini belə izah etməyə çalışırlar: “Alimlərin bu qadağasının səbəbi digər müşriklərin kəsimdə uca Allahın ismini zikr etməmələridir. Əgər hər hansı bir şəxs kəsimdə Uca Allahı zikr edərsə kəsdiyi halaldır...”

Həmçinin iddia etikləri görüşün Quran ayələrinə uyğun olduğunu irəli sürərək mövqeylərini daha da möhkəmlətməyə çalışırlar...

Həqiqətdə elm əhlinin bu mövzudakı görüşü nədir? Onlar kəsim əhliyətinə sahib olmayan kimsələrin Allahı zikr edərək kəsdikləri heyvanları halal sayırlarmı? Yoxsa bu bir qrup yeniyetmənin “ictihadından” ibarətdir?

 

[Usuli]

Məşhur Maliki alimi İbnu Abdil Bərr “Əl İstizkar” (368–464 h/978–1071 m) isimli kitabında bu barədə deyir:

 

وقد أجمعوا في ذَبِيحة الكتابي أنها تُؤكلُ وإن لم يسمِّ الله عليها إذا لم يسمِّ عليها غيرَ الله

وأجمعوا أن المجوسيَّ والوثنيَّ لو سمَّى اللهَ لم تُؤكلْ ذبيحته

 

“Elm əhli, üzərində Allahdan başqasının ismini zikr etmədikləri müddətcə, üzərində Allahın ismini zikr etməsələr belə Kitabilərin kəsdiklərinin yeyiləcəyi hökmündə icma ediblər.

Həmçinin, əgər məcusi və ya bütpərəst Allahın ismini zikr etsə belə kəsdiyinin yeyilməyəcəyi üzərində icma ediblər!”

 

Qaynaq: İbnu Abdil Bərr: Əl İstizkar: 15/217/21648

Qahirə: 1414/1993

[Usuli]

Bu görüş icma olmaqla bərabər ümmətin böyüklərinin görüşüdür və müxalifəti diqqətə alınacaq kimsələrdən bunun əksini iddia edən kimsə bilmirəm.

 

Abdur Razzaq bin Həmmam (126–211 h/744–827 m) “Əl Musannəf” adlı əsərində bu mövzuda səhabə və tabiun böyüklərinin görüşlərini nəql edir:

 

عبد الرزاق عن ابن عيينة عن عمرو بن دينار عن أبي الشَّعْثاء قال : حدثنا عيْن - يعني عكرمة - عن ابن عباس قال : إنَّ في المسلم اسم الله ، فإنْ ذبَح ونسِي اسمَ الله فليأكلْ ، وإن ذبَح المجوسيُّ وذكَر اسمَ الله فلا تأكلْه

 

“Abdur Razzaq – İbn Uyeynə - Amr bin Dinar – Əbu Şasa – Ayn (İkrimə):

İbn Abbas belə dedi: Müsəlmanın qəlbində Allahın ismi var, əgər heyvan kəsər və Allahın ismini zikr etməyi unudarsa yesin!

Əgər məcusi kəsər və Allahın ismini zikr edərsə onu yemə!”
(Zəkəriyyə bin Ğuləm Qadir "Mə Səhhə min Əsəris Sahabə fil Fiqh" (1094) səhih olduğunu bildir)"

 

Qaynaq: Abdur Razzaq bin Həmmam: Əl Musannəf: 4/481/8548

Əl Məclisul İlmi: 1390/1970

 

Həmçinin, əlliyə yaxın səhabəylə görüşmüş tabiun böyüklərindən Tavus bin Keysanın (33–106 h/653–724 m) da görüşü bu yöndədir:

 

عبد الرزاق عن معمَّر عن بن طاوُوس عن أبيه قال مع المسلم ذكْر الله فإذا ذبَح فنسِي أن يسمِّيَ فلْيسمِّ وليأكلْ وإن المجوسيَّ لو ذكَر اسمَ الله على ذبيحته لم تُؤكلْ

 

“Abdur Razzaq – Muammər – İbn Tavus – Atasından (yəni Tavusdan):

Müsəlmanla bərabər Allahın zikri var, heyvan kəsib isim zikr etməyi unutduğu zaman (yemək üçün) isim zikr etsin və yesin.

Əgər Məcusi kəsdiyi heyvan üzərində Allahın ismini zikr edərsə belə kəsdiyi yeyilməz!”

 

Qaynaq: Abdur Razzaq bin Həmmam: Əl Musannəf: 4/479/8539

Əl Məclisul İlmi: 1390/1970

 

 

İki yüzə yaxın səhabəylə görüşən, İbn Abbasın azadlısı İkrimənin (25–105 h/645–723 m) görüşü də bu yöndədir:

 

أخبرنا عبد الرزاق قال أخبرنا بن عيينة عن عمرو بن دينار عن عكرمة قال لا تؤكل ذبيحة المجوسي وإن ذكَر الله

 

“Abdur Razzaq – İbn Uyeynə - Amr bin Dinar:

İkrimə dedi: Üzərində Allahı zikr etsə belə məcusinin kəsdiyi yeyilməz!”

 

Qaynaq: Abdur Razzaq bin Həmmam: Əl Musannəf: 6/121/10193

Əl Məclisul İlmi: 1390/1970

 

Tabiun nəslinin böyüklərindən, İbn Abbas və İbn Ömərin tələbəsi Said bin Cubeyr (45–95 h/665–714 m) və Əbu Bəkr, İbn Məsud kimi səhabələrdən dərs almış Murrə bin Şurahilin (v. 76 h) bu mövzudakı qənaəti:
 

أخبرنا عبد الرزاق قال أخبرنا إسرائيلُ قال أخبرني موسى بن أبي عائشة قال سألتُ سعيدَ بن جُبيرٍ ومرةَ بن شُراحِيل عن المجوسي يذكُر اسمَ الله إذا ذبَح قال لا تأكلْه

 

“Abdur Razzaq – İsrail – Musa bin Əbi Aişə:

Said bin Cubeyr və Murrə bin Şurahilə məcusinin kəsim əsnasında Allahın ismini zikr etməsi haqda sual verdim. “Ondan yemə!” buyurdular.”

 

Qaynaq: Abdur Razzaq bin Həmmam: Əl Musannəf: 6/121/10191

Əl Məclisul İlmi: 1390/1970

 

 

Said bin Cubeyrdən bu görüş İbnu Əbi Şeybə Şeybə (159-235 h/776-849 m) tərəfindən başqa kanalla da rəvayət edilmişdir:

 

حدثنا محمد بن فُضيل ، عن عطاءٍ ، عن سعيدِ بنِ جبيرٍ ، قال : لا تأكلْ مِن صيْد المجوسي سمَّى ، أو لم يسمِّ

 

“Muhəmməd bin Fudeyl – Ata:

Said bin Cubeyr dedi: İstər isim zikr etsin istər etməsin məcusinin ovundan yemə!”

 

Qaynaq: İbnu Əbi Şeybə: Əl Musannəf: 10/395/20032

Darul Qiblə: 1427/2006

 

 

Ondan artıq səhabədən hədis təhəmmul edən Abdur Rahman bin Əbi Leyla (74–148 h/693–765 m) da bu görüşdədir:

 

عبد الرزاق عن ابن عيينة عن ابن أبي ليلى وإسماعيل ابن مسلم عن الحكم قال : سألتُ عبدَ الرحمن بنَ أبي ليلى عن ذبيحة المسلم ينسَى أن يذكُرَ اسمَ الله ، قال : تؤكل ، إنما الذبح على الملة ألا ترى أن مجوسيا لو ذكَر اسمَ الله على ذبيحته لم تؤكلْ

 

“Abdur Razzaq – İbn Uyeynə - İbn Əbi Leyla – İsmayıl ibnu Muslim – Əl Hakəm:

Abdur Rahman bin Əbi Leylaya müsəlmanın üzərində Allahı anmağı unutduğu heyvan haqda sual verdim, yeyiləcəyini söylədi. Kəsim sadəcə dinə görədir (dinə etibar edilər). Görmürsənmi ki, bir məcusi heyvanın üzərində Allahı zikr etsə belə kəsdiyi yeyilməz?”

 

Qaynaq: Abdur Razzaq bin Həmmam: Əl Musannəf: 4/480/8545

Əl Məclisul İlmi: 1390/1970

 

[Usuli]

Sizə görə qəti hüccət olan “sələfin” bu görüşdə olduğunu gördük. Hətta, onların dediklərini diqqətlə incələdikdə bunu görürük: bu prinsip onlar qatında o qədər möhkəm idi ki, başqa tezisləri isbat etmək üçün ona istinad edərdilər. Əgər bu nöqtə üzərində ixtilaf olan bir nöqtə olsaydı, ona istinad etmələri doğru olmazdı və onlara qarşı ixtilafla cavab verilərdi!

Sahabə və onlardan elm öyrənən böyüklərin görüşləriylə tanış olduqdan sonra, daha sonrakı alimlərin bu haqda dediklərinə nəzər salaq. İmam Şafi, Malik və Mədinə əhlinin görüşü bu yöndədir:

 

İmam Muhəmməd bin İdris Əş Şafi (150–204 h/767–820 m) “Əl Umm” adlı əsərində deyir:

 

لا تؤكل ذبيحة المجوسي وإن سمَّى الله عليها

 

“Üzərində Allahın ismini ansa belə məcusinin kəsdiyi yeyilməz!”

 

Qaynaq: Muhəmməd bin İdris Əş Şafi: Əl Umm: 5/671

Darul Vəfa: 1422/2001

 

 

İmam Şafinin və İmam Malikin (93–179 h/812–895 m) bu görüşünü Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600–671 h/1203–1273 m) öz təfsirində zikr edir:

 

ولا خلافَ بين العلماء أن ما ذبَحه المجوسي لناره والوثني لوثنه لا يؤكل، ولا تؤكل ذبيحتهما عند مالك والشافعي وغيرهما وإن لم يذبحا لناره ووثنه

 

“Məcusinin (ibadət etdiyi) atəş üçün və bütpərəstin öz bütü üçün kəsdiyi heyvanın yeyilməyəcəyində alimlər arasında xilaf yoxdur. Atəş və büt üçün kəsməsələr belə, Şafi, Malik və digərlərinə görə kəsdikləri yeyilməz.”

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Camiu li Əhkəmil Quran: 3/33

Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

 

 

İbnu Abdil Bərr (368–464 h/978–1071 m) “Əl Kafi fi Fiqhi Əhlil Mədinə” isimli kitabında deyir:

 

ومن أهل المدينة وغيرهم من قال: لا يضر المسلم ترك التسمية عامدا ولا ناسيا لأنه ذبح بملته ودينه ألا ترى أن المجوسي لو سمى لم ينفع ذلك شيئا

 

“Mədinəlilərdən və digərlərindən belə deyənlər var: İsim zikr etməyi unudaraq və ya qəsdən tərk etmək müsəlmana zərər verməz. Çünki, o Dini üzrə kəsir. (etibar isim zikr edilməsinə deyil Dinədir).

Görmürsənmi ki, məcusi isim zikr etsə bu heç bir fayda verməz?”

 

Qaynaq: İbnu Abdil Bərr: Əl Kafi fi Fiqhi Əhlil Mədinə: 179

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1413/1992

 

 

Hənəfi məzhəbi böyüklərindən Əbu Bəkr Əl Cəssas (305–370 h/917–980 m) “Əhkəmul Quran” isimli təfsirində deyir:

 

لو كان المراد ذبائحَ المشركين لذكَرها ولم يقتصرْ على ذكْر تركِ التسمية وقد علمنا أن المشركين وإن سمَّوْا على ذبائحهم لم تؤكل

 

“Əgər ayədən murad müşrikləri kəsdikləri olsaydı bunu zikr edər, və təsmiyənin tərkini zikr etməklə kifayətlənməzdi. Artıq bilirik ki, müşriklər kəsdikləri üzərində Allahı ansalar belə yeyilməz!”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Cəssas: Əhkəmul Quran: 3/8

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1415/1994

 

 

Qeyd: Bura qədər təqdim etdiklərim müxaliflərin görüşünün sadəcə nəqli yöndən cavablandırılmasından ibarət idi. Şəkk yoxdur ki, məsələni başqa cəhətlərdən də incələmək mümkündür. Lakin, sələfə uyduğunu iddia edən şəxsə bu miqdar yetərlidir.

Müxaliflərin irəli sürdükləri nöqtələrə gəlincə, bunlardan hədislə əlaqəli olanı artıq qardaşlar tərəfindən forumun hədis bölümündə açıqlanıb. Onların Qurandan dəlil zənn edib gətirdikləri ayəyə gəlincə - bu Əl Ənam surəsinin 118- ci ayəsidir – ayənin də təfsir bölümündə açıqlanmasına ehtiyac vardır.

Kəsimdəki illəti təsmiyə olaraq təqdir etmələrinə gəlincə bu onların isbata möhtac xəyallarından biridir… Qurana, Sünnətə, Ümmətin İcmasına, “Sələfin” və mötəbər alimlərin görüşlərinə ziddir…

Qardaşlardan mövzuyla bağlı əlavə mülahizələri olanlar öz əlavələrini edə bilərlər.

 

Sayaraq bitirə bilməyəcəyimiz nemətlərini bizdən əsirgəməyən Allaha həmd olsun!

 

[Usuli]

Hənəfi alimlərindən Əbu Bəkr Əs Səraxsi (v. 483 h/1090 m) bu mövzuda belə deyir:

 

قال الله تعالى : { أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ } وفي الآيةِ بيانُ أن الحرْمةَ لعدَمِ ذكْرِ اللهِ تعالى ؛ لأنّ التحريمَ بوصفٍ دليلٌ على أن ذلك الوصفَ هو الموجِبُ للحرمةِ كالميتة والموقوذة ، وبهذا يتبيَّن فسادُ حملِ الآيةِ على الميتةِ وذبائحِ المشركين ، فإنّ الحرمةَ هناك ليستِ لعدَمِ ذكرِ اللهِ تعالى ، حتى إنه وإنْ ذكَر اسمَ اللهِ تعالى لم يَحِلَّ

 

"Uca Allah buyurmuşdur: "...Və ya üzərində Allahın adı zikr edilərək kəsilmişdir..." (Əl Ənam: 6/145).

Ayədə haramlığın Uca Allahın zikrinin yoxluğu səbəbilə olduğunun bəyanı vardır. Çünki meytə və vurularaq öldürülən heyvanda olduğu kimi, bir vəsflə haram qılmaq, bu vəsfin haramlığı gərəkli qılan səbəb olduğuna dəlildir.

Bu zikr etdiklərimizlə, ayəni meytəyə və müşriklərin kəsdiyinə həml etmənin fasid olduğu məlum oldu.

Çünki, bu durumda (müşrik kəsərkən) haram olmasının səbəbi uca Allahın adının zikr edilməməsi deyil. Hətta (müşrik) uca Allahın adını ansa belə (kəstiyi) halal olmaz."

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əs Səraxsi: Əl Məbsut: 11/237

Beyrut: Darul Marifə: 1331

 

[Usuli]

Hənəfi alimlərindən İbn Əmiril Həcc (825-679 h/1422-1474 m) bu barədə "Ğayətul Bəyan" adlı kitabdan nəqlən deyir:

 

وفي غايةِ البيانِ : ولا يقال : المرادُ ذبيحةُ المشركِ والمجوسيِّ فيُتصوَّر المنهيُّ عنه ؛ لأنا نقولُ : حُرْمةُ ذبائحِهم لا باعتبارِ ترْكِ التسْميةِ ، فإنَّ المشركَ لا تحِلُّ ذبيحتُه ، وإن سمَّى اللهَ تعالى

 

"... "Ğayətul Bəyan" adlı kitabda deyilir: Qadağan edilmiş şey, mümkünlüyü təsəvvür edilən cinsdən olsun deyə (Əl Ənam surəsi 121-ci ayədə) "qəsd edilən müşrik və məcusilərin kəsdiyidir" söylənməz.

Çünki, biz deyirik: Onların (müşriklərin) kəsdiyinin haramlığı Allahın adını anmadıqları üçün deyil! Çünki, müşrik Uca Allahın adını ansa belə kəsdiyi halal olmaz!"

 

Qaynaq: İbn Əmiril Həcc: Ət Təqrir vət Təhbir: 3/321

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1403/1983

[Usuli]

Hənəfi məzhəbinin banilərindən Muhəmməd bin Əl Həsən (131-189 h/748-804 m) Əhli Kitabdan olmayan kafirlərin kəsim zamanı Allahın adını çəkmələrinin nəticəyə heç bir təsiri olmayacağı haqda deyir:

 

قلتُ : أرأيتَ المجوسيَ هل يُؤكل صيدُه ؟ قال : لا . قلتُ : فإنْ كان الكَلْبُ معلَّماً ؟ قال : وإن كان

قلتُ : فإن سمَّى حيثُ أرْسلَه ؟ قال: وإن سمى ، فلا تُحِلُّ التسميةُ صيدَه  قلتُ : ولمَ ؟ قال : لأنَّ صيدَه بمنزلةِ ذَبحِه ؛ ألا ترى أنه إنما ذبَحه المجوسي ، فلا يُؤكل وإن سمَّى ، لأنه مجوسي ، وإنما حُرِّمتْ ذَبيحتُه مِن قبَلِ دينِه

 

قلتُ : أرأيتَ ذبيحةَ المجوسي ؟ قال : لا خيرَ فيها ، ولا تُؤكَل ذبيحتُه  قلتُ : وإن سمَّى ؟ قال : وإن سمَّى

قلتُ : ولمَ ؟ قال: لأنَّ تسميتَه لا تُحِل ذبيحتَه ؛ لأنه مجوسي ، وإنما تُحرَّم ذبيحتُه مِن قِبَلِ دينِه

 

"- Məcusinin ovladığı yeyilərmi?

- Xeyr

- Ov iti təlimli olarsa necə?

- Təlimli olsa belə (yeyilməz)

- Əgər iti göndərərkən Allahın adını çəksə?

- Allahın adını çəksə belə (yeyilməz). Allahın adını çəkməsi onun ovunu halallaşdırmaz.

- Niyə?

- Çünki onun ovu, kəsməsi kimidir. Məcusi heyvan kəsərsə, Allahın adını çəksə belə kəsdiyi yeyilmir. Çünki, o bir məcusidir. Onun kəsdiyi mənsub olduğu din etibara alınaraq haram qılınıb!

 

- Məcusinin kəsdiyi haqqında nə deyirsən?

- Onda xeyir yoxdur və kəsdiyi yeyilməz

- Kəsərkən Allahı zikr etsə?

- Allahı zikr etsə də (kəsdiyi yeyilməz)

- Niyə?

- Çünki, onun Allahı zikr etməsi kəsdiyini halallaşdırmaz. O bir məcusidir. Onun kəsdiyinin haram qılıma səbəbi sadəcə dinidir!"

 

Qaynaq: Muhəmməd bin Əl Həsən: Əl Asl: 5/367 və 401

Qatar: 1433/2012