Bu mövzudakı ismarıc sayı: 8

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

İslam tarixi müsəlmanların, dini nassları, alimlərin fətvalarını mahiyyətini anlamadan, əzbərçi yanaşması ilə zəngindir.

Bu anlayış bizə “Allah öz yolunda saf saf olub savaşanları sevər” ayəsini quru bir şəkildə anlayaraq, bütün savaşlarda ancaq “tək sıra” prinsipini mənimsədikləri üçün, müxaliflərin hərbi tələlərinə düşərək, dəfələrlə düşmən qarşısında məğlub olan “sələflərimizdən” qalıb...

Özümüzə tənqid nəzəriylə yanaşarsaq, hər əsrdə bu cür şeylərə yetərincə misal tapmaq mümkündür.

 

Bizlərdən bir çoxunun dinə yanaşması təqribən aşağıdakı hadisədəki kimidir... Türkiyədə hərbi hissələrdən birində hissəyə yeni təyin olunmuş bir zabitin diqqətini çəkən, ancaq heç cür anlaya bilmədiyi tətbiqat olur. Zabit, hərbi hissənin stratejik önəmi olmayan bir yerində qoyulmuş  oturacağın yanında gecə gündüz əldə silah növbə tutulmasını anlaya bilmir. Başqa zabitlərdən soruşsada bu tətbiqatın anlamını bilən kimsə çıxmır. Nəhayət qeydlərdən ilk növbə tarixini taparaq o zamankı zabit heyətindən bir nəfərə ulaşa bilir. Hadisəni ona danışıb, səbəbini soruşduqda istefada olan zabit orada hələdə növbə tutulmasını heyrətlə qarşılayaraq “O gün əsgərlərə o oturacağı boyamalarını tapşırmışdım, oturacaqda kimsə oturmasın deyə yanına müvəqqəti növbətçi qoydum” deyir. Məlum olur ki, səhəri gün gələn zabit bu növbənin mahiyyətini anlamadan tətbiqatı davam etdirib və yayın istisində, qışın soyuğunda bu oturacağın yanına əsgərlərdən növbətçi yazılıb...

 

Mahiyyəti anlamaqdan uzaq, əzbərçi bir yanaşma, insanın zaman zaman gülməli duruma düşməsinə belə səbəb olur.

Əgər əməl edilməyəcək fətvaları toplasaq, onlardan böyük bir qisminin “zamanın, məkan və halın dəyişməsilə fətvanın dəyişməsi” prinsipinə dayalı olduğunu görərik.

Biz daha öncədə izah etmişdik ki, fiqhi fətvaların bir çoxu iki bölümdən ibarətdir. Şəri və dünyəvi. Nəticədə verilən nihayi hökm bu iki elementin bərabər analizinin məhsuludur. Dolayısıyla dəyişkən təbiətli dünyəvi vaqiələr dəyişdikcə nihayi hökmlərin dəyişməsidə normaldır. Lakin bu dəyişimin mahiyyətini anlaya bilməyənlər zamanla ayaqlaşa bilmir, özlərini və hətta bəzən şəriəti gülüş obyektinə çevirirlər.

İmam Əbu Hənifənin "Dediyimizin hardan qaynaqlandığını bilmədən heç kimin bizim görüşümüzlə fətva verməsi halal deyildir" sözünü bəzi fəqihlər məhz dünyəvi dəyişimin fətvanın dəyişməsindəki önəminə, fətvanın hansı şəraitdə verildiyini bilmədən əzbərdən uyğulanmayacağına işarə olaraq anlamışlar.

Allahın tövfiqiylə bu mövzuda əməl edilməyəcək fətvaları qeyd edəcək, ibtalını tələb edən səbəbi açıqlayacayıq.

Bu mövzuda məqsədimiz müəyyən şəxslərin fətvalarını tənqid etmək deyildir. Hətta bu fətvaların bir çoxunda öz zamanları etibarıyla heç bir qüsur yoxdur.

Tənqid etdiyimiz, bu fətvalara əzbərçi anlayışla yanaşılması və işlərin mahiyyətini anlamadan müftilərin, hətta şəriətin belə məramına zidd bir şəkildə lüzumsuz işlərlə məşğul olunması, bunun din sayılmasıdır. Beləcə insanlar yanaşma prinsiplərini bir daha gözdən keçirər, nə özlərini nə də şəriəti gülüş hədəfinə çevirməzlər. Müvəffəq edən Allahdır.

 

 

[Usuli]

İlk fətvanı məhz öz məzhəbimizin imamı Əbu Hənifədən zikr etmək istəyirəm. Hənəfi fiqh kitablarının bir çoxunda adətən Əbu Hənifəyə nisbətlə belə bir fətva zikr edilir: “Mücahidin darul hərbdə bığ və dırnağını uzatması məndubdur”. 

Bu fətvanı gündəmə gətirmə səbəbim dində bığ əhkamının önəmi deyil, yanaşma üsulunun yanlışlığını örnək üzərindən izah etməkdir.

Prinsip olaraq mücahidin qarşı tərəfə qorxu salacaq görkəm daşıması, savaş psixologiyası baxımından önəmli və doğru bir qərardır. Bunun şərən məndub sayılması normaldır.

Ancaq məsələnin ikinci – tamamən dünyəvi yönü, bu “qorxu salmanın” hansı vasitələrlə həyata keçiriləcəyidir. Bu vasitələr zamana və məkana görə dəyişə bilər və prinsip dəyişməsədə, nihayi fətva bu doğrultuda dəyişməlidir. Bu, riyazi bir düstura bənzəyir.

 

Real həyatımızdan örnək versək, məsələn 1992-ci ildə Bakıda ən böyük qorxu effektini üzdə olan çapıqlar verərdi. Hətta bəziləri bu vasitəni süni yolla əldə edərdi. Ancaq üzərindən cəmi iyirmi il keçməsilə bu vasitənin yerini səliqəli geyinmiş, qalstuklu sistem işçisi obrazı aldı...

 

Dediklərimi anlayan, imamın bu fətvasıyla günümüzdə əməl edilməsinə lüzum olmadığını, hətta əməl etmənin anormal olduğunu anlayar. Ancaq fətva prinsip etibarıyla “kafirlərə qorxu salan zahiri vasitələr müstəhabdır” şəklində özünü qoruyur. Yeni vasitələrin prinsip etibarıyla seçilməsi lazımdır.

Məsələn hazırda cihad işini üstlənmiş yüz nəfərin əldə 70 - ci ildən qalma avtomatik silahlar tutaraq rəsm çəkdirməsi, kafirlərin canına Əbu Musab Əs Surinin “Əl Muqavəmə” əsəriylə bərabər çəkilmiş bir rəsm qədər qorxu salmır. Ancaq bunu idrak edəcək insanlar çox azdır.

 

Real həyatda bu fətvanın dırnaq qismiylə əlaqəli olan bölümünü tətbiq edən görməsəmdə, bığ qismiylə əlaqəli bölümünün tətbiqatçılarını gördüm və eşitdim.

 

Bunlardan birinci qrup guya fiqhdə hənəfi olan, ancaq həqiqətdə nəinki Hənəfilik, İslam diniylə belə əlaqələri olmadığı üçün zahirlərini məcusilərə bənzətməyi şərəf bilən globalist köləsi, İblisin ögey qardaşı Fatullah Gülənin davamçıları olan Fətullahçılardır. Onlar qurduqları yeni dini açıqlamağa cəsarət etmədikləri üçün öz fahiş əməllərini İslamla əsaslandırmağa çalışarkən bu fətvadan istifadə edərək guya İmam Əbu Hənifəyə uyduqlarını göstərməyə çalışarlar. Halbuki bu bir çox yöndən batildir.

Öncəliklə Əbu Hənifə üz qırxıb məcusi bığı buraxmağı əmr etməmişdir. Məzhəbdə saqqal buraxmaq vacib, qırxmaq harama yaxın məkruhdur!

İkincisi Əbu Hənifə bunu mücahidlər haqqında demişdir ki, kafirlərin gözündə qorxulu görsənsinlər. Sizlər yer üzündə cihaddan ən uzaq, kafirlərə və onların ayaq altısı olmağa ən yaxın, onların xoşuna gəlmək üçün qadın ətəyi geyib rəqs etməyə belə hazır olan, şərəflə əlaqəli bütün mənəvi keyfiyyətlərdən məhrum məxluqlarsınız. Bu fətvanın sizlə əlaqəsi yoxdur.

Üçüncüsü fətva darul hərb haqdadır. Sizin dünyanız isə paytaxtı Pensilvaniya əyaləti olan bir “darul mənfəətdən” ibarətdir.

Dördüncüsü isə bu fətva zamanın və halın dəyişməsilə dəyişmişdir. Artıq bu cür davranışlar kafirlərə qorxu salmır. Və sizə yaraşan budur ki, sizi kafirlərin gözündə itaətkar kölələr olaraq göstərən əlamətləri tapıb onlarla əməl edəsiniz. Bu sizin qibləsi mənfəət olan dininizin tələbidir.

 

Bu fətvanı tətbiq etməkdə xətaya düşən ikinci bir firqə, sözügedən qrupun tam ziddi, dünyanı kölə etməyə çalışan güclərlə savaşan, öz dinlərində səmimi və bir çox yönləriylə sevgi və hörmətə layiq olan Taliban hərəkatı mənsublarıdır.

Bu yaxınlarda mövzu barədə oradan gəlmiş bir qardaşla söhbət edərkən, Taliban mənsublarının da bu fətvanı hələdə uyğuladıqlarını və NATO güclərini qorxutmaq üçün hələdə imamın fətvasına riayət edərək gur və uzun bığlar buraxdıqlarını qeyd etdi. Qardaşımız, on kilometr yüksəklikdən hədəfinə raket atan pilotsuz təyyarələrə qarşı bığ uzatmanın heç bir qorxuducu effekti olmayacağını vurğulasada, Taliban üzvlərini imama intisabən “mənduba” uymaqdan vaz keçirə bilməyib...

 

Əminəmki Əbu Hənifə dirilsəydi, bu fətvaya əzbərdən riayət edənlərə “o gün oturacağın boyandığı üçün növbə qoyulduğundan” başqa bir şey deməzdi.

 

İmamın məzkur fətvasını bir çox fəqihimiz zikr etsədə bizim açıqladığımız yöndən və geniş açıqlamayıb, bunun artıq önəmini itirdiyini vurğulamayıblar. Bəziləri sadəcə prinsipə işarə etməklə kifayətləniblər.

 

O açıqlamalardan birini sizə təqdim edirəm. Sufilərlə bağlı qismin mövzuyla əlaqəsi olmasada zamanımızdakı klounlara bir nəsihət babından mətnin bütünlüyünü qorudum. İbn Nuceym, Əbu Bəkr Əs Səraxsidən bu açıqlamanı nəql edir:

 

وقال الإمامُ شمسُ الأئمة السرَخسي : ففي هذا الحديث بيانُ كراهةِ رفْعِ الصوْت عندَ سِماع القرآن والوَعْظ ، فتبيَّن به أن ما يفعَله الذين يدَّعون الوجْد ، والمحبَّة مكروهٌ ولا أصلَ له في الدين ، وتبيَّن به أنه يُمنَعُ المتَقَشِّفة وحَمْقى أهلِ التصوُّف مما يعْتادونه مِن رفْع الصوْت وتمزيقِ الثياب عند السماع ؛ لأن ذلك مكروهٌ في الدين عند سماعِ القرآن والوعظ ، فما ظنُّك عندَ سِماع الغِناء

ويُندَب للمجاهد في دارِ الحرْب توفيرُ الأظفار ، وإن كان قَصُّها مِن الفِطرة ؛ لأنه إذا سقَط السلاحُ مِن يده ودَنَا منه العدوُّ ربما يتمكَّن مِن دفْعه بأظافيره ، وهو نظيرُ قصّ الشوارب ، فإنه سنةٌ ثم الغازي في دار الحرب مندوبٌ إلى توفيرِها وتطويلِها ليكونَ أهْيَبَ في عَيْنِ مَن يُبارزه

والحاصل أن ما يُعين المرءَ على الجهاد فهو مندوبٌ إلى اكتسابه لما فيه مِن إعزاز المسلمين وقهرِ المشركين

 

“Şəmsul Əimmə (Əbu Bəkr Əs Səraxsi) belə demişdir: sözü gedən hədisdə Quran oxunduğu və vaz edildiyi zaman səsi yüksəltmənin məkruhluğuna dəlil vardır. Bununla aydın olur ki, vəcd və məhəbbət iddia edən (sufilərin) etdikləri məkruhdur və bunun İslam dinində bir əsli yoxdur! Həmçinin aydın olur ki, zahid və sufilərin axmaqlarının adət halına gətirdikləri, səma/nəğmə dinlərkən səs yüksəldib paltarlarını yırtmalarıda məkruhdur. Çünki dinimizə görə bu əməl, Quran və vaz dinlərkən belə məkruhdur. (Tasavvufçuların dinlədiyi) nəğmələr zamanı edilərsə necə məkruh olmasın?

Normal halda qısaldılması fitrətdən olsa belə, mücahidin darul hərbdə dırnaq uzatması məndubdur. Çünki əlindən silahı düşüb, düşmən ona yaxınlaşdığı zaman bəzən onu dırnaqlarıyla dəf edə bilər. Bu məsələ bığ qısaltma məsələsinin bənzəridir.

Bığ qısaltmaq normal halda sünnətdir. Savaşçının savaşdığı kimsənin gözündə daha heybətli/qorxulu görünməsi üçün, darul hərbdə bığını çoxaldıb, uzatması isə məndubdur.

Prinsip olaraq: insana cihadda kömək edən hər şey, bu şey səbəbilə müsəlmanların izzətlənməsi və müşriklərin əzilməsi gerçəkləşdiyi üçün məndubdur.”

 

Qaynaq: İbn Nuceym: Əl Bəhrur Raiq: 5/82

Darul Kitəbil İsləmi
 

[Usuli]

Toxunmaq istədiyim ikinci məsələ, Kimya elminin bir çox alim tərəfindən haram qılınmasıdır. Məsələn İbn Abidin “Rəddul Muhtar”, İbnul Hacc “Əl Mədxal”, İbn Teymiyyə “Məcmuul Fətəva”  da bunu söyləmiş, hətta İbn Muflih “Əl Furu” adlı əsərində Kimyanın haram olması haqda müsəlman alimlərin icmasını nəql etmişdir.

Kimyanı haram qılmaq üçün gətirilən gərəkçələri iki qismdə qruplaşdırmaq olar:

 

1. Zamanın şərtlərinə və o elmdən məlum olan bilgilərə əsasən haqlı sayıla biləcəklər.

2. Kökdən batil, hətta gülünc olanlar. Məsələn İbn Teymiyyə Kimyanın haramlığını isbat edərkən Peyğəmbər və salihlərin bununla məşğul olmadığını bir dəlil olaraq zikr edir...

 

Ümumilikdə kimyanı qadağan etmək üçün istifadə edilən gərəkçələr o zamanın şərtlərində Kimya olaraq adlanan elmin adətən bir fırıldaqdan və bu vasitəylə insanların mallarını yeməkdən ibarət olduğudur. Mahiyyəti bu olan elmin haram qılınması normaldır.

Lakin günümüzdə Kimya adı verilən elmin mahiyyəti çox fərqlidir və qadağan edilməsi üçün heç bir əsas yoxdur. Dolayısıyla bu haqda verilmiş köhnə fətvaların müasir Kimyaya tətbiq edilməsi imkansızdır. Günümüzdə Kimya elmi nəinki haram, hətta ümumi prinsiplər gərəyi fərzul kifayə elmlərdəndir.

Çünki Kimya elmi hərbi, tibbi və günlük məişət kimi sahələrdə güc qazanmaq, həyatı rahatlaşdırmaq və müsəlmanlara yönəlik istifadə edilən silahlara qarşı müdafiə vasitələri ortaya çıxarmaq üçün önəmli rol oynayır.

 

Bu elmin fərzul kifayə olduğunun Allahın kitabındakı dəlili "Onlara qarşı gücünüz çatdığı qədər qüvvə toplayın..." (Əl Ənfal: 8/60) ayəsidir. Zamanımızdakı silahların bir qismi kimyəvidir və artıq Kimya elmi güc elementidir. Bu elmi öyrənmək həm bu silahları əldə etmək, həmdə onlardan qorunmaq üçün vacibdir. Tövfiq Allahdandır.

 

[Usuli]

Bu məqamda zikr etmək istədiyim üçüncü məsələ, zamanımızda bəzi cahillərin xüsusilə sui istifadə etdiyi məşhur bir deyimdir. Deyimin yayğın olan, mahiyyətcə demək olar ki eyni iki şəkli vardır:

 

إذا اختلَف الناسُ فانْظُروا ما عليه أهلُ الثَّغْر , فإنّ اللهَ سبحانه وتعالى يقول : وَالَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا

 

İnsanlar ixtilaf etdikdə (cihad və müsəlman torpaqlarını qorumaq üçün orada olan) sərhəd əhlinin görüşünə baxın/onu alın. Çünki Allah – subhənəhu və təalə - buyurur: “Uğrumuzda cihad edənləri yollarımıza hidayət edərik.” (Əl Ankəbut: 29/69).

 

         إذا رأيتَ الناسَ قد اختلَفوا فعليك بالمجاهدينَ وأهلِ الثُّغور , فإنَّ الله تعالى يقول : لَنَهْدِيَنَّهُمْ

 

İnsanların ixtilaf etdiyini gördükdə mücahidlərin və (cihad və müsəlman torpaqlarını qorumaq üçün orada olan) sərhəd əhlinə müraciət edin. Çünki uca Allah buyurur: (“Uğrumuzda cihad edənləri yollarımıza) hidayət edərik.” (Əl Ankəbut: 29/69).

 

Bu deyim, müxtəlif kitablarda Əvzai, İbn Mubarək, Sufyan bin Uyeynə, Əhməd bin Hənbəl və digərlərinə nisbət olunur və bu sözü Tabəri, Qurtubi, İbn Qeyyim, İbn Teymiyyə, Sələbi, İbn Muflih və başqaları nəql etmişlər.

Bu sözü əsas alan bir çox kimsə, ixtilaf halında hal hazırda cihadla məşğul olanlara müraciət edilib, onların görüşlərinin əsasa alınmasını, fətva üçün onlara baş vurulmasını tələb edirlər.

 

Bu deyimin  təhlili və təhlükəsi haqqında:

 

Deyimi iki yöndən təhlil etmək istəyirəm: Sənəd və mətn etibarıyla.

A ) Sənəd. Nəql edildiyi kitablarda bu sözün hər hansı bir ciddi sənədinə rastlamadım. Sübut cəhətdən problemli olan bir söz necə ola bilərki bir Dini şüar və prinsip halına gətirilsin, müsəlmanların fətva kimi stratejik məqamı bu sözə əsasən təyin edilsin? Özəlliklə bunu “dinini ancaq səhihlər üzərində quran” bir firqə mənsublarının etməsi daha paradoksaldır....

B ) Mətn. Bu sözün doğrudanda sözü gedən kimsələr tərəfindən deyildiyini fərz etsək belə, batilliyi bir çox yöndən barizdir. İndi sırasıyla bu yönlərə nəzər salaq:

 

1. Bu söz vaqiəyə ziddir! Hal hazırda cihadla məşğul olanların əksəriyyətinə nəinki fətva və müşkillərin həlli üçün müraciət edilməz, hətta onların bir çoxu üzərlərinə fərz olan zəruri bilgilərdən, ixtilaflar bir yana, icmalardan belə xəbərsizdirlər. Müsəlmanları din mövzusunda cahil olanlara yönləndirmək onları həlaka sürükləməkdir. Ümmət bunun zərərini yetərincə çəkib və çəkir...
 

2. Bu sözü Din şüarı halına gətirənlər özləri belə buna müvafiq davranmırlar. Tətbiq etməsinə üsul olaraq qəti qarşı çıxdıqları şeyi, digərlərinə bir din prinsipi olaraq hansı haqla yamaya bilərlər? Məsələn sələfiliyə mənsub olub evində oturan birisi, cihadla məşğul olan Hənəfi-Matrudi Talibana fətva və dini mərci olaraq müraciət edərmi? Onların görüşlərinə önəm verərmi? Cavab birmənalı olaraq mənfidir. Nəinki onların görüşlərinə baş vurmaq, bir çoxu onları bidətçi, hətta kafir sayır.

Ümumiyyətlə bu cür yanaşma imkansızdır. Heç kim doğru gördüyü şeyi, başqası sırf cihadla məşğul olur deyə tərk etməz və yerində bir davranışdır.
 

3. Ayə həm cihad, həm hidayət yönündən ümumidir. Cihad kəliməsi hər cür mücahədəni içinə alır. Namaz, Oruc, Həcc və sair ibadətləri yerinə yetirənlərin hamısı Allah yolunda ümumi mənada cihad edən kimsələrdir. Bunların içindən sadəcə fiziki savaşla məşğul olanları xüsusiləşdirib digərlərindən ayırmanın dəlili nədir? Savaşçılar fətva mərcisi olunca, eyni şey namaz qılanlar, oruc tutanlar üçündə caiz olar ki, bunun batilliyi və necə bir anarxiyaya səbəb olacağı aşikardır.

Həmçinin ayədəki hidayət ümumidir. Bunu elmi mərci olaraq xüsusiləşdirmək dəlil tələb edir.

Quranda uca Allah möminləri hidayətə çatdırdığını dəfələrlə bildirib. Əgər mücərrəd bir hidayətə çatma, fətva vermək üçün yetərli olsaydı o zaman qayda gərəyi bütün möminlərin fətva mərcisi olması lazım gələrdi. Bunun batilliyi isə digərləri kimi açıqdır. Batilə aparan şeydə batildir.

 

4. Uca Allah öz kitabında bilmədiyimiz bir şeyi o işin əhlindən öyrənməyə yönləndirərək buyurur: “Bilmirsinizsə zikr əhlindən soruşun” (Ən Nəhl: 16/43). Bu ayə, dinin ümumi prinsiplərindəndir  və yaradılış qayəsi üzrə işlədilən ağlın gərəyidir. Hər iş əhlinə soruşular. Savaşçıların fətvaya əhil olduqlarına dair nə şəri, nə də əqli bir dəlil yoxdur. Sözü gedən ayə isə onların elm əhli olduğuna heç bir vəchlə dəlalət etmir. Hətta vaqiə və şəri dəlillər bunun əksinə dəlalət edir. Dolayısıyla onlara müraciət etmək, işi əhlindən başqasına verməkdir.
 

5. Uca Allah öz kitabında buyurur:  “Möminlər cihada hamılıqla çıxmamalıdır! Hər firqədən bir qrup, dini dərindən öyrənmək və döndükləri zaman qövmlərini inzar etmək üçün geridə qalmalıdır. Bəlkə beləcə çəkinələr.” (Ət Tövbə: 9/122).

Uca Rəbbimiz, bu ayədə müsəlmanları “hər kəsin lazımi bir işi üstləndiyi” sistemli çalışmaya yönləndirmişdir. Bir qrup elmlə, digərləri cihadla məşğul olar. Bu ayənin geniş yelpazədə anlaşılması, ümumiyyətlə bütün işlərin paylaşdırılaraq, sistemli bir şəkildə görülməsi müsəlmanların ən çox ehtiyac duyduğu məsələlərdəndir.

Mövzumuza yönəlik olaraq bu ayə, geridə qalanların mücahidlər üçün bir elm qaynağı olduğunu açıq şəkildə ifadə edir və haqqında danışdığımız deyimi çürüdən ən güclü dəlillərdəndir. Bəzi müfəssirlər dində dərinləşənlərin mücahidlər olduğunu nəql etsələrdə, - yenə öz iqrarları üzrə - bu dərinləşmə cihadda Allahın nüsrətini görüb bu məlumatları digərlərinə çatdırmaqdan ibarətdir, elmi məsələlərlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Müxalif üçün bu ayədə tutuna biləcəyi bir budaq yoxdur.
 

6. Müsəlmanların İslam tarixi boyu tətbiqatı bunun ziddinədir. Səhabədən etibarən heç bir əsrdə fətva və müşkillərin həlli üçün cihad əhlinə müraciət edilməyib. Əksinə onlar məktub yazaraq geridə qalan fəqihlərdən fətva tələb ediblər. Hətta bu sözü dediyi iddia edilənlər və nəql edənlər belə bu cür davranmayıblar. Məsələn sizə görə cənazəsinin yuyulduğu sudan belə bərəkət umulan İbn Teymiyyənin zamanında sərhəd əhalisi adətən Əşarilərdən ibarət idi. İbn Teymiyyə doğru görüşü təsbit üçün onlara müraciət etməz, hətta onlara rəddiyələr yazardı. Həmçinin bu sözün isnadındakı son halqadan olan Əhməd bin Hənbəl kimiləri də praktikada müşkillərini çözmək üçün onlara baş vurmamışlar. Əksinə yer yer mücahidlər onlara baş vurmuşdur. Hətta bu barədə İmam Əşarinin “Risələ ilə Əhlis Sağr” adlı əqidə risaləsi vardır...
 

7. Alimlərin bir qisminə görə Ankəbut surəsi Məkkədə nazil olmuşdur. Məkkə dönəmində isə silahlı bir cihadın olmadığını qəti şəkildə bilirik. Bu təqdirdə sözü gedən ayədə silahlı cihadın qəsd edilmədiyi qətiləşər.

 

Kimə aid olduğu tam bilinməyən, məsuliyyətsizcə söylənmiş bu deyimin batilliyi haqqında zikr etdiklərim ağıl sahibi üçün yetərlidir. Bununla yanaşı, belə girişimlərin İslama nə qədər ciddi zərər verdiyinə diqqət çəkmək istərdim. Uca Allahın öz dinində doğrunu yanlışdan ayırd etmək üçün qoyduğu tərəzilər vardır. İnsanların özlərindən yeni tərəzilər icad edib, onlara müvafiq aldığı hər qərar dinin bir ilməyinin sökülməsidir. Çünki, tərəzisi yanlış olanın varacağı nəticə də yanlış olar. Hal hazırda müsəlmanlar arasında bu cür uydurma tərəzilər çoxdur və doğal olaraq sapıq görüşlərin sayı bu tərəzilərlə düz mütənasib olaraq artır...
 

Məsələn bəzilərinə görə Rəsulullahın soyundan gələn insanlar məsum imamlardır və onların görüşü dində tərəzidir, digərlərinə görə sağını solundan ayıra bilməyən kimsə, sırf üçüncü əsrdə yaşayıb deyə görüşü hüccət sayılır, bəzilərinə görə mənasını anlamaqdan aciz olduğu hədislərlə məşğul olmaq, hədis sahibinin görüşünün üstünlüyünü tələb edir, bəzilərinə görə tövhid Nəcdilərə xas bir elmdir və o mövzuda son sözün sahibləri ancaq onlardır, digər bir beyinsiz qrupa görə öz qavslarının yuxuda gördüyü hər şey dindir... Örnəkləri çoxaltmaq mümkündür. Lakin bütün bu sapıqlıqların ortaq nöqtəsi uca Allahın dində tərəzi qılmadığı şeyləri tərəzi etməkdir. Bu sindrom insanlar arasında yayğın olduğu üçün uca Allah öz kitabında bu xəstəliyə işarə edərək buyurur:

“Yoxsa Allahın izin vermədiyi şeyləri dində onlara məşru/caiz qılan ortaqlarımı var?” (Əş Şura: 42/21)

Uca Allahın dində tərəzi qılmadığı hər hansı bir şeyi, dində tərəzi halına gətirən hər kəsin bu ayədən nəsibi vardır...

 

Bir müsəlman üçün tərəzi ən stratejik nöqtədir. O nöqtədə aldadılan insanın doğru yoldan sapması qaçınılmazdır. İslamda bu cür sui istifadəyə münasib/mütəşabih nasslar vardır. Məsələn fətva üçün qəlbə müraciət edilməsi, rəşidi xəlifələrin yoluna uymaq, müsəlmanların gözəl gördüyü şeyin Allah qatında da gözəl olması, səhabələrin ulduz kimi olub onlara uyanların hidayət olacağı və bənzəri nasslar bunun ən bariz misallarıdır. Dolayısıyla bu kimi şeylərin dinin ümumi prinsipləri işığında anlaşılması qaçınılmazdır. Əks halda qaçınılmaz olan həlakdır.

 

İnsanlıq tarixi üzərində düşünən kimsə, bütün dinlərdə bu cür sui istifadə metodlarının olduğunu görər. Çünki insanların çoxu – uca Allahın Quranda xəbər verdiyi üzrə - görməz, eşitməz və düşünməz/analiz etməzlər. Məsələn bizə ən yaxın qövmlərdən yəhudi və xristianların uydurma tərəzilərindən biri, öz din adamlarını məqamlarının üstünə çıxarıb illegal tərəzilər qurmalarıydı. Bu səbəblə uca Allah onları qınayaraq buyurur: “Əxbar və ruhbanlarını rəbblər etdilər...” (Ət Tövbə: 9/31)

 

Bütün bu dediklərimiz cihada və onu haqqıyla yerinə yetirən şərəf sahibi qullara qarşı hər hansı bir mənfi münasibətdən qaynaqlanmır. Çünki cihad, qulu Allaha yaxınlaşdıran ən optimal vasitələrdən biri, ibadətini Allahın istədiyi şəkildə yerinə yetirən mücahid isə Allaha ən yaxın qullardandır.

Məqsədimiz sadəcə hər şeyi Allahın təyin etdiyi yerə oturdub, müsəlmanları uçuruma getməkdən qorumaqdır. Hər şey öz yerində gözəldir...

Tövfiq ancaq Allahdandır. Müvəffəqiyyətlər üçün Ona şükürlər olsun! 
 

[Usuli]

Tarix boyu və zamanımızda, insanlar müəyyən fikirləri haqlı çıxarmaq üçün müxtəlif kriteriyalardan istifadə ediblər.

Məsələn günümüzdə İŞİD kimi zəlaləti açıq bir qruplaşmanın haqq əhli olduğunu isbat edərkən belə bir tərəzidən istifadə edilir: İŞİD İraqın bir qismini ələ keçirib, Allah onlara zəfər verib. Deməli onlar haqq üzrədirlər.

Bu “məntiqi” ortaya atan kimsə, zəfər və məğlubiyyəti haqlılığa göstərici/kriteriya qəbul etmişdir. Halbuki nasslar və ağıl, belə bir xüsusun kriteriya olmadığını açıq şəkildə göstərir. Tərəzisi yanlış olan düzgün qərara vara bilməz! Bu cür şeyləri kriteriya etmək, nassları və əqli inkardır!

Bu “əlüstü məntiqin” qədim kökləri vardır. Banisi “mən oddan yarandığım üçün Adəmdən üstünəm, üstün olduğum üçün səcdə etməyəcəm” deyə “yaradılış maddəsini üstünlük kriteriyasıdır” deyən İblisdir. Daha sonra müşriklər və əhli kitab onun yolunu davam etdirdi. Bu xəstəlik İslam ümməti içərisinədə sıçradı. Diqqətli oxuyucu bu cür baş ayaq tərəzilərə çox örnəklər tapa bilər. Zaman zaman bu kimi anomaliyalara toxunduq. Bu gün son dönəmdə bəzilərinin şüar etdiyi bir sözü analiz etmək istəyirəm.

 

Söz, oğlu vasitəsilə Əhməd bin Hənbələ nisbət olunur. Belə bir söz ondan sadir olubmu, olmayıbmı onu araşdırmağa vaxt sərf etmək istəmədim. Çünki, mənə görə önəmli olan sözdür. Sahibinin məqamı, sözü doğrulayacaq bir ünsür deyil. Əslində sözün özündən çox, qurulmuş yanlış tərəziyə diqqət çəkmək istəyirəm. Əhmədə nisbət edilən sözdə deyilir: Bidət əhlinə deyin! Sizinlə bizim aramızda cənazə namazı var. (Yəni kimin haqlı olduğunun ölçüsü cənazəyə qatılanların sayıdır. Kimin cənazəsinə çox adam qatılsa o haqq üzrədir.)

 

Şübhəsiz ki bu, batil bir göstərici üzərinə qurulmuş batil bir nəticədir. Cənazəyə qatılanların sayı, vəfat edənin haqlı olduğunu deyil, toplum üzərində nüfuz və ya hörmət sahibi olduğunun göstəricisidir. 

Çoxluq heç bir şəkildə, haqlılıq və ya haqsızlıq ölçüsü ola bilməz. Hətta Quranın ümumi ifadələrinə nəzər salsaq, çoxluq haqlılığa deyil, haqsızlığa ölçü olmağa daha layiqdir. Çünki Quran, insanların çoxunun nankor, kafir, fasiq, müşrik, zalım olduğunu, haqq üzrə olanların hər zaman daha azsaylı olduğunu söyləyir.

Yəni bu kimi bir xüsusu, haqla batili ayırıcı kriteriya olaraq göstərmək üçün əlimizdə heç bir dəlil yoxdur. Hətta naslar bunun əksinə daha çox dəlalət edir.

Əhməddən bu sözü böyük bir hikmətmiş kimi nəql edib, açıqlayan İbn Kəsir deyir: “Allah Əhmədi doğruladı. Onun müxaliflərindən İbn Əbi Duad vəfat etdikdə cənazəsinə ancaq Sultanın adamları qatıldı. Haris Əl Mühasibinin üstün zühdü, nəfsini tərbiyəsi və bu kimi üstün özəlliklərinə rağmən cənazəsini üç dörd nəfər qıldı.”

Bəli! Sizin zühdünüz, təqvanız, vəranız bir tərəfdə, cənazəyə qatılanların sayı bir tərəfdə. Haqlılığa işarə baxımından hansı daha layiqdir? Məgər Allah öz kitabında “Allah qatında ən hörmətliniz ən təqvalınızdır” buyurmurmu? Zahiri təqva mütləq haqlılıq ölçüsü olmasa belə, cənazəçilik oynamaqdan çox daha tutarlı bir kriteriyadır.

İkinci bir tərəfdən, əgər ortaya bir kriteriya qoyulubsa onu hər zaman işlətmək lazımdır. İkili standarta qaçmaq Yəhudilərin lənət səbəbidir!

Bu linkdən Ruhullah Xumeyninin cənazə mərasimini izləyə bilərsiniz. Bəlkədə insanlıq tarixinin ən böyük cənazə mərasimidir. Sizin üsullara görə Xumeyni ən doğru yolda olan insan olmalıdır. Çünki onun cənazəsinə 11 milyon insan qatıldı. Təbii ki, bunu qəbul etməzsiniz. Əgər qoyduğunuz qayda, sizi qəbul edilməyəcək nəticələrə götürürsə, qaydanızı bir daha gözdən keçirin! Ruhbanlıq uydurub ona da əməl etməyənlər kimi olmayın...

 

Zəfər və məğlubiyyəti haqlılıq kriteriyası edən İŞİD çilərə bunun əslində kriteriya olmadığını başa salıb, sonra İŞİD çilərin kriteriyasından daha tutarsız bir qaydanı müdafiə edəcəksiniz? Batillik baxımından iki tərəzi arasında nə fərq var?...

 

 

[Muslih]

İslam ümmətini zəlil duruma salan xəstəliklərdən biridə həddi aşan təəssübdür. Bu cür ifadələr kimdən sadir olmasına baxmayaraq rədd edilib, sahibinin üzünə çırpılmalıdır. Bu cür həddi aşmanın ən bariz örnəklərindən bəzilərini sizə təqdim etmək istəyirəm:

 

Əhmədi sevməyənin küfrü haqqında:

 

قال الشافعي : من أبغض أحمد بن حنبل فهو كافر ، فقلت : تطلق عليه اسم الكافر ، فقال: نعم ؛ من أبغض أحمد بن حنبل عَاند السُّنة ، ومن عاند السُّنة قصد الصحابة ، ومن قصد الصحابة أبغض النبي صلى الله عليه وسلم ، ومن أبغض النبي صلىالله عليه وسلم  كفر بالله

 

“Şafi dedi: Kim Əhməd bin Hənbələ nifrət edərsə kafirdir. Mən Şafidən soruşdum: Belə birinə kafir deyilərmi!? Bəli deyə cavab verdi.

Kim Əhməd bin Hənbələ nifrət edərsə Sünnətə qarşı inad etmişdir, kim Sünnətə qarşı inad edərsə Səhabəni qınamış olar, Səhabəni qınayan Nəbiyə nifrət eləmişdir. Nəbiyə nifrət edən uca Allahı inkar emişdir.”

 

Sözsüz ki, Şafi bu cür əlaqəsiz, gülünc söz söyləməkdən uzaqdır. Eyni yanaşmayla Quran hafizlərinə buğz etmək, hərhansı bir fəqih və ya mühəddisə də nifrət etməyin küfr olması lazım gələrdi. "Əlini mömin sevər, münafiq buğz edər" hədisinə rağmən Əli düşmənlərini Allah dostu elan edənlərin bu cür sözlərə sığınması qəribədir.

 

أبو حاتم : فكل من لم يكن حنبليا فليس بمسلم

 

“Əbu Hatim dedi: Hənbəli olmayan kimsə müsəlman deyil!”. Bəziləri bu sözü malalamaq üçün etiqadda Hənbəlilikdən bəhs edildiyini desədə, bu çözüm deyil. Çünki, nə fiqhdə, nə də etiqadda Hənbəli olmamaq, nəinki küfrü, hətta bidət və fasiqliyi belə tələb etmir.

 

أحمد بن إبراهيم الدورقي : من سمعتموه يذكر أحمد بن حنبل بسوء فاتهموه على الإسلام

 

“Əhməd bin İbrahim Əd Dəvraqi: Kimin Əhməd bin Hənbəl haqqında pis danışdığını görsən, onun Müsəlmanlığından şübhə et!”

 

Əhmədə müxalif olanın bidətçiliyi haqda:

 

محمد بن يحيى الأزدي البصري : إنا نقول بقول أبي عبد الله أحمد بن حنبل ، وإنه إمامنا ، وهو بقية المؤمنين ، ولا نخالفه ، وقد رضينا به إماما فيما فيه خلف من العلماء ، ونتبرأ ممن خالفه ، فليس يخالفه إلا مخذول مبتدع

 

“Muhəmməd bin Yahya Əl Əzdi Əl Bəsri dedi: Biz Əbu Abdillah Əhmədin məzhəbindəyik, o bizim imamımızdır. Möminlərin qalıntısıdır. Biz ona müxalifət etmərik. Alimlər arasındakı bütün ixtilaflı məsələlərdə imam olaraq ondan razı olduq. Ona müxalif olan kimsədən bəriyik. Ona müxalif olan ancaq məxzul/azdırılmış bir bidəçidir.”

 

قتيبة بن سعيد بن جميل الثقفي : أحمد بن حنبل إمامنا ، من لم يرض به فهو مبتدع ، إذا رأيت الرجل يحب أحمد بن حنبل : فاعلم أنه صاحب سنة

 

“Quteybə bin Səid bin Cəmil Əs Səqafi dedi: Əhməd bin Hənbəl imamımızdır. Kim ondan razı deyilsə bidətçidir. Əhmədi sevən bir kimsə gördüyündə bilki o sünnət əhlidir.”

 

Əhmədin haqla batili, İslamla küfrü ayıran kriteriya olması və ona müxalif olanın fasiqliyi haqqında:

 

أبو الحسن الهمذاني ، يقول : أحمد بن حنبل محنة ، به يعرف المسلم من الزنديق

 

"Əbul Həsən Əl Həmzəni dedi: Əhməd bin Hənbəl ölçü vahididir. Müsəlmanla zındıq bir birindən onun vasitəsilə seçilər."

 

سفيان بن وكيع بن الجراح : أحمد عندنا محنة ، من عاب أحمد عندنا : فهو فاسق

 

“Sufyan bin Vəki bin Əl Cərrah: Əhməd bizim üçün kriteriyadır/ölçü vahididir. Əhmədə tən edən fasiqdir.”

 

أبي حاتم محمد بن إدريس بن المنذر الرازي : إذا رأيت الرجل يحب أحمد بن حنبل : فاعلم أنه صاحب سنة ، وهو المحنة بيننا وبين أهل البدع

 

“Əbu Hatim Muhəmməd bin İdris bin Əl Munzir Ər Razi: Əhməd bin Hənbəli sevən birini gördükdə bil ki, o sünnət əhlidir. Əhməd bizimlə bidət əhli arasında kriteriyadır/ölçü vahididir.”

 

Sözsüz ki, Peyğəmbərdən başqa kimsə haqq ölçüsü deyil və kiməsə müxalifət, bidətçiliyi və ya fasiqliyi gərəkli qılmaz. Əbu Bəkrə, Ömərə, Əliyə müxalif olmaqla qazanılmayan vəsflər, Əhmədə müxalifətlə necə layiq görülə bilər? Peyğəmbərdən başqa heç kim müxalifət edilməyəcək qədər böyük deyil! İstər bu müxalifət Əqidədə, istər Fihdə istərsədə başqa sahədə olsun! İstər Əhməd haqqında olsun, istərsədə Əbu Hənifə və ya başqa birisi.

Müsəlmanların bu cür cəhalət və təəssüblə yoğrulmuş fətvalardan uzaq durmaları, birliklərini qoruma nöqtəsində xüsusi önəm daşıyır.

 

Bənzəri həddi aşmaların digər örnəkləri. Əhmədin bir baxışının ibadətdən üstünlüyü haqqında:

 

قال أحمد بن الحسين : وقال لي رجل كان في ثَغر : نحنُ نقول : نَظرة من أَحمد بن حنبل خير - أَو قال - : تَعدل عندنا بعبادة سَنة

 

"Əhməd bin Əl Huseyn: Mənə sərhəddə bir adam belə dedi: Bizə görə Əhməd bin Hənbəlin bir baxışı bir illik ibadətdən daha xeyirlidir/yaxudda bərabərdir."

 

Əhmədin cənazəsini qılmaq üçün, şəhid olmaqdan imtina etmək:

 

حجاج بن الشاعر يقول : ما كنتُ أحب أَن أُقتل في سَبيل الله ولم أُصلِّ على أَحمد بن حنبل

 

"Həccac bin Əş Şair: Allah yolunda öldürülüb, nəticədə Əhmədin cənazə namazını qılmamağı istəməzdim!"

 

Qəribə yuxular və bunlarla topluma təsir etmə örnəkləri... Əhmədin sorğu sual mələklərini danlaması:

 

محمد ابن بشار العبدي ، يقول : رأيت أحمد بن حنبل في المنام شبيه المغضب ، فقلت : يا أبا عبد الله ، أراك مغضباً ، فقال : وكيف لا أغضب وجاءني منكر ونكير يسألان : من ربك ؟ فقلت لهما : ولمثلي يقال من ربك ! فقالا لي : صدقت يا أبا عبد الله ، ولكن بهذا أمرنا فاعذرنا

 

"Muhəmməd ibn Bəşşar Əl Abdi dedi: Əhməd bin Hənbəli yuxuda qəzəbliyə bənzər halda gördüm. Dedim: Ey Əbə Abdillah! Səni qəzəbli görürəm. Əhməd dedi: Necə qəzəblənməyim? Münkər və Nəkir gəlib mənə "Rəbbin kimdir" sualını verdilər. Məndə onlara belə dedim: Mənim kimi adama belə sualmı verilər? Mələklər dedi: Doğrudur ey Əbə Abdillah! Bu işimizə görə bizi bağışla!"

 

Uca Allahın (haşa) hər il Əhmədin qəbrini ziyarət etməsi haqqında:

 

أبو بكر بن مكارم بن أبي يعلى الحربي - وكان شيخاً صالحاً - قال : كان قد جاء في بعض السنين مطر كثير جداً قبل دخول رمضان بأيام ، فنمت ليلة في رمضان ، فأريت في منامي كأني قد جئت على عادتي إلى قبر الإمام أحمد بن حنبل أزوره ، فرأيت قبره قد التصق بالأرض حتى بقي بينه وبين الأرض مقدار ساق أو ساقين فقلت : إنما تم هذا على قبر الإمام أحمد من كثرة الغيث ، فسمعته من القبر وهو يقول : لا بل هذا من هيبة الحق عز وجل ، لأنه عز وجل قد زارني ، فسألته عن سر زيارته إياي في كل عام . فقال عز وجل : يا أحمد ، لأنك نصرت كلامي ، فهو ينشر ويتلى في المحاريب . فأقبلت على لحده أقبله ، ثم قلت : يا سيدي ، ما السر في أنه لا يقبل قبر إلا قبرك ؟ فقال لي : يا بني ، ليس هذا كرامة لي ، ولكن هذا كرامة لرسول الله

 

"Salih kimsələrdən olan Əbu Bəkr bin Məkarim bin Əbi Yala Əl Hərbi dedi: Bir neçə il Ramazan ayının gəlməsinə günlər qala möhkəm yağış yağdı. Bir Ramazan gecəsi yatdım və yuxumda gördüm ki, adətim üzrə Əhməd bin Hənbəlin qəbrinə gedib, onu ziyarət edirəm. Qəbrinin üstünün yerə çox yaxınlaşdığını gördüm. Bir iki baldır hündürlüyündə qalmışdı.

Dedim: Çox yağış yağdığına görə Əhmədin qəbri bu hala qalıb. Əhməd qəbirdən səslənib mənə belə dedi: Xeyr! Qəbrin yerə batması Allahın - azzə və cəll - heybətindəndir. Uca Allah məni ziyarətə gəlmişdi. Hər il məni ziyarət etməsinin sirrini soruşdum. Allah buyurdu: Ey Əhməd! Sən mənim kəlamıma dəstək oldun, yayıldı və mihrablarda oxundu.

Qəbrinə doğru əyilib öpdüm. Dedim: Ey ağam! Sənin qəbrindən başqa qəbrin öpülməməsinin sirri nədir? Mənə belə cavab verdi: Bu mənim yox Peyğəmbərin hörmətidir."

 

Əhmədə müxalif görüş sahiblərinin Allahın əzabına düçar olacağı haqqında:

 

أبو علي الحسن بن الحسين الصواف يقول : رأيت رب العزة في المنام ، فقال لي : يا حسن ، من خالف ابن حنبل عذب

 

"Əbu Ali Əl Həsən bin Əl Huseyn Əs Savvaf: Yuxumda Allahı gördüm. Mənə dedi: Ey Həsən! Kim Əhməd bin Hənbələ müxalifət edərsə əzab olunar."

 

Səma əhli və şəhidlərin Əhmədin cənazəsinə qatılması haqqında:

 

ذكر ابن مجمع بن مسلم ، قال : كان لنا جار قتل بقزوين ؛ فلما كانت الليلة التي مات فيها أحمد بن حنبل خرج إلينا أخوه في صبيحتها ، فقال : إني رأيت رؤيا عجيبة ، رأيت أخي الليلة في أحسن صورة راكباً على فرس ، فقلت له : يا أخي ، أليس قد قتلت فما جاء بك ؟ قال : إن الله عز وجل أمر الشهداء وأهل السماوات أن يحضروا جنازة أحمد بن حنبل ، فكنت فيمن أمر بالحضور ، فأرخنا تلك الليلة فإذا أحمد بن حنبل مات فيها

 

"İbnul Mucəmmi bin Muslim dedi: Bizim Qəzvində öldürülən bir qonşumuz vardı. Əhməd bin Hənbəlin öldüyü gecənin sabahı onun qardaşı yanımıza gəldi və qəribə bir yuxu gördüyünü dedi: Gecə qardaşımı gözəl bir şəkildə at belində gördüm. Ona "ey qardaşım! Sən öldürülmədinmi? Səni bura gətirən nədir? O mənə belə cavab verdi: Allah - azzə və cəll - şəhidlərə və səma əhlinə əmr etdiki Əhməd bin Hənbəlin cənazəsinə qatılsın. Məndə onların içindəydim. Bu  gecəni yadda saxladıq və Əhməd bin Hənbəlin o gecə öldüyünü öyrəndik."

 

Əhmədin qəbrini ziyarət edən hər kəsin bağışlanacağı haqqında:

 

أبو بكر بن ابرويه يقول : رأيت رسول الله صلى الله عليه وسلم ، ومعه أحمد بن حنبل ، فقلت : يا رسول الله ، من هذا ؟ قال : هذا أحمد بن حنبل ولي الله وولي رسول الله ، يا أبا بكر ، إن الله عز وجل ينظر كل يوم سبعين ألف نظرة في تربة أحمد بن حنبل ، ومن يزوره يغفر الله له . قال: فانتبهت ، فاغتسلت وصليت ركعتين شكراً لله عز وجل ، وخلعت ثيابي ، فتصدقت بها على الفقراء ، وحججت فزرت قبر أحمد بن حنبل ، وأقمت عنده أسبوعًا

 

"Əbu Bəkr bin İbraveyh dedi: Rəsulullahı - sallallahu aleyhi və səlləm - gördüm, yanında Əhməd bin Hənbəl vardı. Dedim: Ey Allahın elçisi! Bu adam kimdir? Dedi: Bu Əhməd bin Hənbəldir! Allahın və Rəsulunun vəlisi. Ey Əbə Bəkr! Allah - azzə və cəll - hər gün 70 min dəfə Əhməd bin Hənbəlin türbəsinə baxır. Kim onu ziyarət edirsə, Allah onu bağışlayır.

Oradan ayrıldım, qüsl alıb, Allaha - azzə və cəll - şükr üçün iki rükət namaz qıldım. Paltarlarımı çıxarıb, fəqirlərə sədəqə verdim. Həcc edib, Əhməd bin Hənbəlin qəbrini ziyarət etdim və bir həftə yanında qaldım."

 

Bütün bunlar özlərinə aid mənaqib və tabaqat kitablarındandır. Bu cür təəssüb örnəkləri hər firqə və məzhəbə, az və ya çox dərəcədə sirayət etmişdir. Mən gördüklərim içərisindən ən kəskin örnəkləri seçdim. Harada və kim tərəfindən ortaya atılmasından asılı olmayaraq bu cür yanaşmalar rədd edilməlidir!

[Muslih]

Hənəfilərdən İbn Nuceym böyük günahlar haqqında yazdığı risalədə deyir:

 

وتفضيل علي على الشيخين

 

"Böyük günahlardan biridə Əlini Əbu Bəkr və Ömərdən üstün tutmaqdır."

 

Qaynaq: Zeynuddin bin Əhməd : Şərhu Risələtis Sağair vəl Kəbəir: 46

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1401/1981

 

Bir mövqey olaraq Əbu Bəkr və Ömərin digər səhabələrdən üstün tutulmasını anlamaq olar.

Lakin, qəti dəlillərdən uzaq, müxtəlif yanaşmalara açıq bir məsələdə müxalif düşüncə sahibinin böyük günah işlədiyinə qərar vermək qəbul ediləcək bir şey olmayıb, bir aşırılığa qarşı ortaya atılmış digər aşırılıqdır.

 

[Usuli]

Bəzi Hənəfi kitablarında Malikdən belə bir fətva nəql edilir:

 

سئل الإمام مالك بن أنس رضي الله عنه عن قوم أرادوا الخروجَ على سلطانِهم بجوره ، هل يحِل لهم ذلك؟ فأجاب ، وقال : إن كانوا اثنا عشرَ ألفاً كلمتُهم واحدةٌ وسِعهم ذلك ، وإن كانوا أقلَّ مِن اثنيْ عشر ألفاً لا يسَعهم ذلك

وكان يستدِل بما روي عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه قال : لن يُغلَب اثنا عشر ألفاً عن قلةٍ كلمتُهم واحدةٌ

 

"İmam Malik bin Ənəsdən - Allah ondan razı olsun - zalım olduğu üçün öz hökmdarlarına qarşı çıxmaq istəyən bir qrup haqqında soruşuldu. Bunu etmələri caizdirmi?

 

Belə cavab verdi: Söz birliyinə sahibdirlərsə və sayları 12 mindirsə caizdir. Sayları 12 mindən azdırsa caiz deyil.

Bunu deyərkən Rəsulullahdan - sallallahu aleyhi və səlləm - rəvayət edilən bu hədisə əsaslanmışdır: Sözü bir olan on iki minlik ordu, heç vaxt say azlığı səbəbilə məğlub edilməz."

 

Bu və bənzəri fətvalar barədə diqqət çəkmək istədiyim önəmli bir məqam vardır. Toplumla əlaqəli olan fətvaların bir çoxu üçün Şəri bilgi yetərli deyil. Belə ki, məsələlərin Şəri tərəfiylə yanaşı, bir də dünyəvi/reallıq tərəfi var. Bu kimi yerlərdə fəqihin iki seçənəyi vardır.

Məsələn bir fəqih Oruc bəhsinin bəzi məsələlərində, şəxsə yönəlik fətva verərkən müəyyən nöqtələrdə Tibb elminə vaqif olmalı və ya Təbiblərlə məşvərət etməlidir. Bunların heç birini etməzsə verdiyi yekun fətvanın bir keçərliliyi yoxdur. Misalları çoxaltmaq mümkündür. Lakin sözü qısa tutaraq, mövzumuzdakı örnəyə dönək.

Savaş məsələləri də belədir. Əgər bir fəqihin yanına savaş və ya üsyan xüsusunda fətva üçün gəlinərsə onun iki seçənəyi var:
 

1. İşin Şəri yönünü zikr etməklə kifayətlənər. Dünyəvi tərəfi üçün əhlinə müraciət edilməsini tövsiyə edər.

Təqribən bu şəkildə: Bəli! Zülm səbəbilə üsyan caizdir. Lakin, dünyəvi olaraq üsyanın müvəffəq olacağına, qalibiyyətinizə ümid verən ünsürlərə sahibsinizsə. Mən sizin və hökmdarın güc nisbətlərini, tərəflərin kadr ehtiyatını, maddi bazasını və nəticəyə təsir edəcək digər önəmli amillərdən xəbərsizəm.

Mən, öz sahəmlə əlaqəli qismin nəzəri hökmlərini bildirdim. Əhil olmadığım nöqtələri hərb işinin mütəxəssislərindən, üsyan liderlərindən soruşun. Onlarla məsləhətləşin.

2. İşin Şəri yönüylə kifayətlənməz, ətrafda baş verənlərdən, tərəflərin güclərindən xəbərdar olar, lazımı bilgiləri toplayıb, təsir edici bütün amilləri analiz edər və üsyanın hökmü haqqında məhdud deyil, tam/yekun bir fətva verər. Bu məlumata özü sahib ola biləcəyi kimi, əhliylə məşvərət edərək də əldə etməsi mümkündür. Ümumiyyətlə bir insanın, bir neçə sahədə əhliyyət sahibi olub, məşvərətsiz qərar verməsi uzaq ehtimaldır...

Yox əgər fəqih işin dünyəvi yönünə əhil olmadan yekun bir fətva verərsə, özü günahkar olacağı kimi, insanları da uçuruma sürükləyər.

 

Zikr etdiyimiz fətvada isə, işin reallıq yönü incələnmək yerinə, bu yön haqqındakı rəy, müəyyən saya bağlanır. Bunun üçün sənəd və məna yönündən müzakirəyə açıq bir hədisin zahirinə baş vurulur... Halbuki bu zahir, reallıqda özünü heç cür doğrulamır. Bu cür səthi yanaşmaların, Ümmətin məğlubiyyətindən, insanların Dindən şübhə etməsinə qədər varacaq ciddi fəsadları vardır...

Günümüzdən örnək verəsi olsaq, on iki minlik ordunun bir neçə təyyarəylə saniyələr içində məhvi mümkündür.

Gücün müəyyən saya bağlanmasının keçərsizliyi İslam Tarixində də öz təsdiqini tapıb. Tarixdə söz birliyinə sahib, on iki mindən daha çox saya sahib olan, lakin məğlub edilmiş bir çox ordular vardır...

Allah Elçisindən daha fəqih kimsə yox idi. Lakin o belə, ehtiyac halında Hərb və digər sahələrin əhliylə məşvərət etmədən qərar verməmişdir. Bəzən isə "sizlər dünya işlərini məndən daha yaxşı bilirsiniz" deyərək bu ehtiyacı açıq şəkildə ifadə etmişdir...

Müsəlmanların önəmli işlərinin nəticələrinə təsir edən bu xüsus yaxşıca anlaşılmalıdır!
 

[Usuli]

Yəqinki bəzilərinizin qarşılaşdığı haldır... Cəhalətin damarlarında dolaşdığı kimsələr Şəri mövzularda əhkam kəsir, insanların “xətalarını” göstərir, bidətlərini ifşa edir.

Lakin, qarşısındakı “bidətçidə” azacıq elmi əhliyyət hiss etdikdə, imamlarının bidət əhliylə münazirə etməyi qadağan etdiyini bəhanə edərək, buxarlanar. Bəs bu cahillərin istinad etdiyi “imamlar” kimlərdir?

Hənbəlilərin etiqadi fikirlərini yazılı hala gətirməkdə önəmli rolu olan İbn Batta (304-387 h/917-997 m) öz imamlarından aşağıdakı sözləri nəql edir:

 

ليس السنة عندنا أن ترُدَّ على أهل الأهواء , ولكن السنة عندنا أن لا تُكلّم أحدا مِنهم

لستُ برادٍّ عليهم بشيءٍ أشدَّ مِن السكوت

كتب رجل إلى أبي عبد الله رحمه الله كتابا يستأذنه فيه أن يضع كتابا يشرَح فيه الرد على أهل البدع , وأن يحضُر مع أهل الكلام فيُناظرهم ويحتجَّ عليهم , فكتب إليه أبو عبد الله:  «بسم الله الرحمن الرحيم , أحسنَ الله عاقبتك , ودفَع عنك كلَّ مكروه ومحذور, الذي كنا نسمَع , وأدركنا عليه من أدركنا من أهل العلم أنهم كانوا يكرَهون الكلام , والجلوس مع أهل الزيغ , وإنما الأمور في التسليمِ , والانتهاءِ إلى ما كان في كتاب الله , أو سنة رسول الله لا في الجلوس مع أهل البدع والزيغ لترُدَّ عليهم

 

“Abdullah bin Əl Busri: Bizə görə sünnət olan, bidət əhlinə rəddiyə vermək deyil. Əksinə bizə görə sünnət, onlardan heç kimlə danışmamandır.

Eyyub Əs Səxtiyəni: Bidət əhlinə qarşı verdiyim ən güclü cavab susmaqdır.

Əhməd: Bir adam Əhmədə məktub yazıb, bidət əhlinə qarşı geniş cavab olacaq bir kitab təlif etmək və Kəlamçılarla münazirəyə girib onların əleyhinə dəlil gətirmə xüsusunda icazə istədi.

Əhməd ona belə cavab yazdı: Rəhmli və mərhəmətli Allahın adıyla. Allah sənin aqibətini xeyirli eləsin. Səndən bütün xoşagəlməz şeyləri dəf etsin.

Bizim elm əhlindən eşitdiyimiz, gördüyümüz budur ki, onlar bidət əhliylə danışmağı və oturmağı xoş qarşılamazdılar. Əsas məsələ təslimiyyət, Allahın Kitab və Rəsulunun Sünnətiylə kifayətlənməkdir. Yoxsa bidət əhlinə rəddiyyə vermək üçün onlarla oturmaq deyil!”

 

Qaynaq: İbn Batta: Əl İbənətul Kubra: 2/471-72

Riyad: Darur Rayə
 

Hənbəlilərdən Zeynuddin İbn Rəcəb (736-795 h/1335-1393 m) bidət əhlinə qarşı yazdığı bir risaləsində (!) deyir:

 

وكان ابن المبارك ، أو غيره مِن الأئمة يقول : ليس أهل السنة عندنا مَن ردَّ على أهل الأهواء ، بل مَن سكَت عنهم

 

“İbnul Mubarək və ya başqa bir imam belə demişdir: Bizə görə bidətçilərə rəddiyə verənlər Əhli Sünnət deyil! Əksinə onlara qarşı susanlar Əhli Sünnətdir.”

 

Qaynaq: İbn Rəcəb: Məcmu Rəsəil İbn Rəcəb: 2/638

Əl Faruq Əl Hadisə: 1424/2003

 

Bəli! Əhli Sünnət olmağın ölçüsü kəşf edildi! Əgər kiminsə bidət əhlinə rəddiyə yazdığını, onlarla münazirə etdiyini görsəniz, onun Əhli Sünnətdən uzaq olduğunu bilin! Belə bir sözü rəddiyə kitabının içində yəqinki ancaq zarafatla yazmaq olardı…

 

Hənbəlilərin bu barədəki mövqeyini əks etdirəcək bir çox nəql zikr etmək mümkündür. Hətta Əhmədin, Haris Əl Muhasibiyə qarşı başlatdığı represiya dalğasını belə bu absurdla əsaslandırırlar…

Ağıl sahibi bir kimsə, bu sözlərin İslam adına söylənmiş ən boş, hətta ən zərərli sözlərdən biri olduğunda şübhə etməz!

Bu sözlər İslamın ümumi prinsiplərinə ziddir. Uca Allah Qurani Kərimin bir qismini zeyğ əhlinə rəddiyəyə ayırmış, onların şübhələrini dəf etmişdir. Peyğəmbərlərin dəvətinin bir bölümü öz qövmləriylə münazirə etməkdən, fikirlərini çürüdəcək bir münazirədən ibarətdir. Bütün bunları uca Allah öz Kitabında bizlərə xəbər vermiş, ibrət almamızı tələb etmişdir. İbrahimin – aleyhissəlam – Nəmrudla münazirəsi bu yanaşmanın, əqli münazirənin ən məşhur örnəklərindəndir.

Eyni şəkildə Rəsulullahın kafirlərlə münazirələri, onları müəyyən əqli örnəklər verərək ilzam etməsi saymaqla bitməz.

Səhabənin öndərlərinin də bidətçilərlə münazirələri məşhurdur. İbn Abbasın Xavariclərlə münazirəsini fəxrlə nəql edənlər, eyni zamanda “bidətçilərə cavab verən Əhli Sünnət deyil” söyləmini də nəql edə biləcək qədər “geniş” insanlardır...

Həmçinin ağıl sağlığı yerində olan alimlər, bidət əhlinə cavab vermənin kifayi fərzlərdən olduğunu demişlər!
Digər bir yandan, bidətlər münkərdir və münkərin aradan qaldırılması fərzdir. Münkərə qarşı susmaq isə, ən qınanan əməllərdəndir.

Bidət əhlinə qarşı susan kimsənin səbəb olacağı tək şey, bidətin yayılmasıdır. Dolayısıyla bidətçilərin ən böyük dəstəkçisi onlara qarşı susmağı din qəbul edənlərdir. İslamı yıxmağın ən optimal yolu, İslamı yıxmaq istəyənlərə qarşı susmaqdır!

Digər tərəfdən bu darvanış, ikili standart örnəyidir. Tətbiqatda “bidət əhlinə” bol bol, “rəddiyə” verilər, müxaliflərdən zəif olanlar münazirələrə dəvət edilər. Lakin ciddi bir insanla qarşılaşıldıqda və ya cavab verə bilmədikləri bir sual meydana çıxdıqda “susma moduna” keçərlər... İlk əsrlərdə də belə idi, indidə belədir... Yaş və müddət, cahilin sadəcə cəhalətini artırar...

Əbul Həsən Əl Əşari onların bu ikili oyununa işarə edərək deyir:

 

فأنتم إن شئتُم تكلَّمتم حتى إذا انقطعْتم قلْتم : نُهينا عن الكلام , وإن شِئتم قلَّدتم مَن كان قبلَكم بلا حجةٍ ولا بيانٍ , وهذا شهوةٌ وتحكُّم

 

 

“Siz istədiyiniz zaman danışır, cavab verə bilməyib tutulduğunuzda isə “Kəlamdan nəhy olunmuşuq” deyirsiniz. İstədiyiniz zaman (etiqadi məsələlərdə) özünüzdən əvvəlkiləri dəlilsiz və açıqlamasız təqlid edirsiniz. Belə bir davranış, havaya uymaq və zorla fikir dayatmaqdır.”

 

Qaynaq: Əbul Həsən Əl Əşari: İstihsanul Xavd fi İlmil Kəlam: 49-50

Darul Məşari: 1415/1995
 

Günümüz sələfilərindən, xüsusilə sayılan “imamların” yolunu izlədiklərini deyən insanlardan tələbimiz, öz imamlarına uymaları və bidətçilərə qarşı susmalarıdır. Əks halda Əhli Sünnət dairəsinin xaricinə çıxmış və sələfə müxalifət etmiş olarlar! 
Danışdıqca batacaq biri üçün ən gözəl müdafiə üsulu susmaqdır...