بسم الله الرحمن الرحيم
Qurani Kərimin ayələrində uca Allahın bizlərə çatdırmaq istədiyi fikirlər və ya tələblər vardır. Bəzən bu tələblər doğru anlaşılmaz, bəzən isə anlaşıldıqdan sonra təhrif edilər. Hətta tam əks mənalarla təqdim edilər. Bunu “məna təhrifi” adlandıra bilərik.
Bu cinsdən olan, yəni istismar edilən ayələrdən biri, avamın və elmə nisbət edilənlərin yerli yersiz istidlal etdikləri “Onlar gəlib keçmiş bir ümmətdir...” ayəsidir...
Əgər keçmişə aid bir mövzu açılar və mövzuda zəifliklərini, xətalı mövqeydə olduqlarını hiss edərlərsə, məsələni bağlamaq, problemləri ört basdır etmək məqsədilə bu ayəyə sarılarlar.
Allahın inayətilə bu ayədən həqiqi muradı açıqlayacaq və istismarına əngəl olmağa çalışacayıq. Uca Allah buyurur:
أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطَ كَانُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ
“Yoxsa siz İbrahim, İsmail, İshaq, Yaqub və övladlarının Yəhudi və ya Xristian olduğunu deyirsiz?
De: Sizmi daha yaxşı bilirsiniz, yoxsa Allahmı? Allah tərəfindən ona verilmiş şəhadəti gizləyəndən daha zalım kim ola bilər? Allah sizin etdiklərinizdən qafil deyil!
Onlar gəlib keçmiş bir ümmətdir. Onların qazandıqları özlərinə, sizin qazandığınız isə özünüzədir. Onların etdiyinə siz cavabdeh deyilsiniz!” (Əl Bəqərə: 2/140-141)
Öncəliklə ayədəki muradı anlamağa çalışaq. Təfsirçilərin izahı və ayənin zahirinin də dəlalət etdiyi məna aşağıdakı şəkildədir.
Yəhudi və Xristianlar öncəki peyğəmbərlərlə eyni dinə mənsub olmalarıyla öyündüyü zaman, uca Allah onların bu iddialarını rədd edir, ikinci addımda isə, iddianın doğru olması fərziyyəsinə cavab olaraq, babalarının salihliyinin onlara bir faydası olmadığını vurğulayır.
Nəticə etibarıyla bu ayələr başqalarının əməlləriylə öyünməyi, onların kölgəsində kölgələnməyi qadağan edərək, “hər kəsin öz əməlinə görə sorğu sual olunacağı prinsipini” vurğulayır. İstər “başqaları” bizdən öncə yaşayan atalarımız, istər müasirlərimiz olsun.
Ayədə, gəlib keçənlər haqqında müzakirə heç bir şəkildə qadağan edilmir! “Onlar gəlib keçmiş bir ümmətdir” ifadəsindən qəsd edilən, onların əməl dəftərində bizim üçün kölgələnmə yeri olmadığıdır...
Əgər ayədəki “Onların etdiyinə siz cavabdeh deyilsiniz!” cümləsi dəlil göstərilərək, onlar haqqında müzakirə aparmağın qadağan olduğu iddia edilərsə, cavabımız belə olar:
Öncəliklə əgər onların əməllərinə cavabdeh olmamamız, haqlarında müzakirəni qadağan etsəydi, bu qadağa həm keçmişdəkilərə, həm günümüzdəkilərə şamil edilərdi.
Çünki, keçmişdə yaşayanların əməlinə cavabdeh olmadığımız kimi, müasirlərimizin də heç bir əməlinə cavabdeh deyilik.
Belə bir nəticəni isə heç kim qəbul etməz. Çünki, bizlər dostumuzu düşmənimizdən, riyakarı ixlaslıdan, salihi fasiqdən seçmək üçün müzakirələr aparmaq məcburiyyətindəyik.
Eyni yanaşma keçmişdə yaşayanlar üçün də keçərlidir. Hər nə qədər onlarla günlük münasibətimiz olmasa da, elmdə arxasında gediləcək, sevilməyə layiq olan kimsələri digərlərindən ayırmamız qaçınılmazdır. Xüsusən günümüzdə bəlli şəxslərin layiq olmadığı bir sevginin insanlara zorla dayadıldığını nəzərə alsaq…
Digər bir yandan, ayədəki bu cümlənin mənası ümumi konteksdə anlaşılmalıdır. Nə İbrahim, nə də digər Peyğəmbərlər – Allahın salamı üzərlərinə olsun – pis əməl sahibləri deyildilər ki, Yəhudi və Xristianların onların əməlindən cavabdeh tutulmayacağı ifadə edilsin. Əksinə adı çəkilən qruplar Peyğəmbərlərin salih əməllərindən “faydalanmağa”, onların kölgəsində kölgələnməyə çalışırdılar. Qeyd edilən ifadə də məhz bu nöqtəni vurğulamaq üçündür.
Başqa sözlə desək, ayədə hal hazırda Dünyanın ən zəlil milləti olduğumuz gerçəyiylə barışıb, durğunluq və geriləmə yaşamamıza rağmən “Osmanlı övladı” olmaqla öyünməkdən başqa heç bir fəaliyyəti olmayan beyinsiz gəncliyin bu əməli qadağan edilir... Yəni: Babalarınızın nailiyyətləriylə öyünmək yerinə, uca Allahın əmrlərini yerinə yetirərək ucalın!
Digər bir yandan, “bizdən öncəkilərin əməllərinə cavabdeh olmamaq” ifadəsini konteksdən ayırsaq belə, cümlədən sadəcə bir nəticə çıxarmaq olar: Hər kəsin əməl dəftəri ayrıdır! Bu nəticənin keçmişləri müzakirənin qadağan olunmasıyla heç bir əlaqəsi yoxdur!
Belə bir müzakirə necə qadağan ola bilər ki, uca Allah Qurani Kərimin bəlkədə yarısında bizdən öncəkiləri müzakirə edir. Salihlərini örnək, Facirlərinin aqibətindən ibrət almamız üçün!
Uca Allah öz Kitabında Adəmin bir oğlunun digərini haqsız səbəblə öldürdüyünü zikr edərkən, məqsədi nə idi? Adəm və oğlunu insanların qınağı halına gətirmək? Yoxsa bizim bu “keçmiş müzakirəsindən” ibrət almamız?
Uca Allah öz Kitabında Yusufun qardaşlarının iyrənc əməlini zikr edərkən məqsədi nə idi? Yaqubu və Yusufu, ailələri mövzusunda narahat edəcək şeylərin üzə çıxarılmasımı? Yoxsa bizim bu “keçmiş müzakirəsindən” ibrət almamızmı?
Yusufun bir qadın tərəfindən tələyə salınmaq istənməsi Quranda niyə uzun uzadı nəql edilir? Məişətdə hər gün bənzəri yaşanan bu hadisə özlüyündə önəmli olduğu üçünmü? Yoxsa Salih qulların bu kimi imtahanlarla qarşılaşdıqlarında göstərdikləri səbat və bu səbatın onları ucaldacağını real misal üzərindən vurğulamaq üçün?
Əgər ötüb keçənlərin müzakirəsi qadağan olsaydı, uca Allah bizə öz kitabında “Gəzin, dolaşın! Sizdən öncəkilərin aqibətinə baxın” məzmunlu ayələr endirməzdi...
Əgər ötüb keçənlərin müzakirəsi qadağan olsaydı, uca Allah bizə öz kitabında “bizdən öncəki din alimlərinin insanların mallarını haqsızlıqla yeməsi” haqda ayələr endirməzdi...
Əgər ötüb keçənlərin müzakirəsi qadağan olsaydı, uca Allah öz kitabında bizdən öncəki dinlərin məhz din adamları tərəfindən təhrif edildiyini xəbər verməzdi...
Qurani Kərimin yarısı keçmişlərin müzakirəsindən ibarət olduğu halda, bir ayədəki cümləni ümumi konteksdən qopararaq, Quranın təkid etdiyi bir mənanın əksinə yozmaq Allahın məramını kobud şəkildə təhrifdir!
Qurani Kərim bir təcrübə paylaşma platformasıdır! Bizdən öncəkilərin təcrübəsini. Onlardan salih əməl edib Allaha yaxınlaşanların və fisq fucurla ondan uzaqlaşanların müsbət və mənfi təcrübələrini!
