Bu mövzudakı ismarıc sayı: 9

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Mövzunun Qələmə Alınma Səbəbi

 

Ölkəmizdə dinin müxtəlif sahələrində olduğu kimi, Fiqhi sahədə də doldurulması vacib olan ciddi boşluqlar mövcuddur.

Yerli tələbələrin tənbəlliyi, əhliyyətsizliyi səbəbilə bu ehtiyacın bir anda tamamən qarşılanması mümkün deyil.

Bizlər də gücümüz nisbətində, bu problemlərdən bəzilərini seçib, onların həllinə çalışırıq. Lakin, işin çox, iş görənin az olması səbəbilə həllini gözləyən bir çox problem vardır...
 

Ehtiyac duyulan mövzulardan biri də Qurban, daha dəqiq desək Qurban bayramında kəsilən Udhiyyə Qurbanının əhkamlarıdır.

İstifadə edilən kitablarda mövzunun qarışıq bir şəkildə olması, bəzi terminlər, qısaltma və uzatmalar, kitabların dili və bənzəri ünsürlər, sıradan oxucuyla qədim qaynaqlar arasında əngəllər əmələ gətirir.
 

Bu səbəblə qaynaqlardakı bilgiləri sadələşdirdik, tərtiblədik və zəruri/təməl məsələlərlə məhdudlaşdırıb, sözü uzatmadan, ibtidai səviyyədə avamın ehtiyacını qarşılayacaq bir məqalə qələmə aldıq. 

Bu məqalə məsələ haqqındakı bütün problemlərin çözümünü hədəfləmir. Lakin "ilk tibbi yardım" qədər önəmli olub, ehtiyacı ciddi mənada qarşılayır. Tövfiq ancaq Allahdandır.
 

[Usuli]

Qurbanın Mahiyyəti

 

Qurban - Şəri istilahda müəyyən heyvanın, Allaha yaxınlaşmaq kimi xüsusi bir məqsədlə, müəyyən zamanda, Şəriətlə müəyyən olunmuş qaydalara müvafiq olaraq kəsilməsidir.
 

Allaha yaxınlaşmaq məqsədilə kəsilən bütün heyvanlar üçün "Qurban kəsildi" ifadəsi işlədilsə də, Qurbanın növləri və bu növlərə görə qismən fərqlənən hökmləri vardır.

Adətən Həccdə kəsilən qurbanlar "Hədy" adlandırılır. "Üzərimə Qurban kəsmək vacib olsun" şəklində söz vermək nəticəsində kəsilən qurbanlar Nəzir/Adak qurbanı olaraq isimləndirilir, yeni doğulmuş uşaqlar üçün şükür əlaməti olaraq kəsilən qurbanlar "Aqiqa" olaraq bilinir.

Bunların xaricində insanın nafilə olaraq, Allaha yaxınlaşmaq məqsədilə qurban kəsməsi də mümkündür ki, bu növü ümumilikdə "Nafilə Qurban" adlandıra bilərik.
 

Udhiyyə adlanan qurban növü isə məhz Qurban bayramında kəsilən qurbanın adıdır. Yazdığımız məqalə də adından da görüldüyü kimi, sadəcə bu Qurban növünün əhkamlarını işıqlandırma məqsədi daşıyır.  
 

[Usuli]

Qurbanın Hikməti

 

Hicrətin ikinci ilində vacib qılınan Udhiyyə Qurbanı ibadəti - malla əlaqəli olan digər ibadətlər kimi, cəmiyyətdə yardımlaşma, verilən nemətləri başqa qullarla bölüşmə, bir birini dəstəkləmə, dərdinə ortaq olma ruhunu aşılayır.

Dinin ümumi prinsipi olaraq hər kəs səmimiyət isbatı üçün müxtəlif şeyləri qurban/fəda etməklə imtahan olunur. Bəzisi İbrahim - aleyhissəlam - kimi övladını qurban kəsməklə imtahan olunarkən, bəziləri də malından verəcəyi bir heyvan puluyla imtahan olunur... 

[Usuli]

Udhiyyə Qurbanı Kəsməyin Hökmü

 

Hənəfi fəqihlərinə görə Udhiyyə Qurbanı kəsmək vacibdir. Bu ibadətin bir şəxsə vacib olması üçün onun aşağıdakı şərtləri özündə toplaması lazımdır:

 

1. İslam. Kafirə vacib deyil. 

2. Hürriyyət. Köləyə vacib deyil.

3. Şəri ölçülərə görə "Varlı" olmaq. Şəriətə görə kimin varlı, kimin kasıb sayıldığı haqqında geniş məlumat və "Mali Statuslar"la tanışlıq üçün bu linkə müraciət edə bilərsiniz. 

4. Muqim olmaq. Şəri mənada Səfərdə olanlara vacib deyil.

Bu dörd şərtin lüzumunda məzhəb əhli ittifaq etmişdir.
 

5. Ağıl. Dəliyə vacib deyil.

6. Buluğ. Yetkin olmayan kimsəyə vacib deyil. Yetkinlik təsbiti haqqında geniş məlumat üçün bu linkə müraciət edə bilərsiniz. 

Əgər bir ailədə bir neçə nəfər ayrılıqda bu şərtləri daşıyırsa hər birinin Udhiyyə Qurbanı kəsməsi vacibdir. Atanın öz övladları üçün də Qurban kəsməsi müstəhəbdir.
 

[Usuli]

Udhiyyə Qurbanının Zamanı

 

Ümumilikdə Udhiyyə Qurbanının kəsim zamanı Zul Hiccə ayının 10, 11 və 12 ci günləridir (2016 cı il üçün Sentyabr ayının 12, 13, və 14 ü).
Namaz vaxtlarında olduğu kimi, Udhiyyənin də başlanğıc və bitiş zamanı vardır. Yalnız bu zaman içərisində yerinə yetirilə bilər.
 

Zul Hiccənin onuncu günü sübh namazının giriş vaxtıyla başlayan və on ikinci günü Günəşin batmasıyla bitən bu günlər "Əyyəmun Nahr - Kəsim Günləri" adlandırılır.

Udhiyyə Qurbanının Bayramın ilk günü (12 Sentyabr) kəsilməsi daha əfzəldir.

 

Bayram namazının qılınması vacib olan yerlərdə, kəsim vaxtı Bayram namazının qılınmasından sonra başlayar və Bayramın üçüncü günü Günəş batana qədər davam edər. Belə yerlərdə Bayram namazından öncə kəsilən Udhiyyə Qurbanı keçərsizdir. Bu kimi yerlərdə müstəhəb olan kəsim vaxtı, Bayram namazının qılınmasından həmən sonradır.
Hansısa səbəblə Bayram namazı qılınmazsa, Bayram günü Zöhr namazı vaxtı daxil olduqdan sonra Qurbanlar kəsilə bilər.
 

Bayram namazının vacib olmadığı yerlərdə isə, kəsim sərbəstliyi sadiq fəcrin doğuşuyla, yəni sabah namazı vaxtının daxil olmasıyla başlayar və Bayramın üçüncü günü, Günəş batana qədər davam edər. Bu yerlər üçün müstəhəb olan kəsim vaxtı Günəş çıxdıqdan sonradır.
 

Udhiyyə Qurbanın vacib olmasında, Zul Hiccə ayının 12 ci günü, yəni bayramın üçüncü günü Günəş batmadan öncəki zamana etibar edilir.

Yəni, o gün Günəş batmadan, anidən "kasıb"layan və ya ölən müsəlmana Udhiyyə vacib olmaz. O gün günəş batmadan öncə Şərən "Varlı" statusunu əldə edən müsəlmana Udhiyyə vacib olar.

 

[Usuli]

Qurban Ediləcək Heyvanlar

 

Qurban üçün müəyyən edilmiş xüsusi heyvanlar vardır və onlardan başqası Qurban olaraq qəbul edilməz. Qurban kəsmək, onun pulunu sədəqə verməklə əvəz edilə bilməz. Çünki bu halda Qurbanın rüknü olan "qan axıdılması" şərti yerinə yetirilmir. Qurban sadəcə ev heyvanlarından kəsilə bilər. Dağ keçisi, Ceyran və bənzəri çöl heyvanlarından Qurban olmaz.

Qurban ümumilikdə 3 növ heyvandan kəsilə bilər:

1. Kiçik baş (qoyun/qoç/keçi).
2. Böyük baş mal - qara (inək/öküz/camış). 
3. Dəvə.

Bu heyvanların erkəyini kəsmək caiz olduğu kimi, dişisini də kəsmək caizdir.

Fəzilətdə ümumi bir qayda olaraq etibar ətin çoxluğunadır və üstünlük sırası: Dəvə, mal - qara və kiçik baş şəklindədir. Yəni, Müsəlmanların sıxıntı içində olduğu bu zamanda daha çox ətin sədəqə edilməsi üçün, böyük baş heyvanlara, heyvanlardan kök olanlara öncəlik verilməlidir.
 

Qoyun, qoç və keçi ən az bir yaşını tamamlamış olmalıdır. Quzu 6 ayını tamamlamış olub, kənardan bir yaşında kimi görünərsə onun da kəsilməsi caizdir.

Qurban ediləcək böyük baş mal - qara ən az 2 yaşını, dəvələr isə 5 yaşını tamamlamış olmalıdır.
 

Heyvanların Qurban edilməsinə əngəl olan fiziki qüsurlar vardır. Təfsilatları uzun olsa da, məşhurlarını qısa şəkildə qeyd etmək gərəklidir.

Aşağıdakı qüsurlara sahib olan heyvanların Qurban olaraq kəsilməsi caiz deyil: bir və ya iki gözü kor olan, buynuzunun biri və ya ikisi kökündən qırıq olan, qulağı və quyruğu doğuşdan olmayan və ya yarısından çoxu, yaxudda tamamı kəsilmiş olan, dişlərinin çoxu tökülmüş, məmə ucları qopmuş heyvanlar. Çox arıq, çox xəstə, kəsim yerinə topal ayağını basmadan, üç ayaqla yeriyən və ya yeriyə bilmədiyi üçün sürüyərək götürülən topal heyvan da bu qəbildəndir.
 

Heyvanın çəp göz olması, mücərrəd topallığı, dəlisov olması, buynuzsuz doğulmuş olması, buynuzunun biraz qırıq olması, qulağının dəlik olması, qulaq uclarının kəsilməsi, bəzi dişlərinin tökülmüş olması, cinsiyyət üzvünün kəsik olması və ya axtalanmış olması Qurban edilməsinə əngəl olmamaqla yanaşı, bu cür qüsurlu heyvanların Qurban edilməsi məkruhdur. Müstəhəb olan, Qurban üçün mümkün qədər qüsursuz heyvanların seçilməsidir.
 

Qeyd etdiyimiz şeylər Şərən "Varlı" statusunda olanlar haqqındadır. Şərən Udhiyyə kəsməklə mükəlləf olmayan "kasıb"lar üçün, heyvanın "qüsursuz olma şərti" mövcud deyil.
Eyni şəkildə heyvan alındıqdan sonra qüsurlu olduğu aşkarlanarsa, əgər sahibi "Varlı" statusundadırsa yenisini alar. Yox əgər "kasıb" statusundadırsa yenisini almasına ehtiyac yoxdur. 
 

Normal halda əngəl olan zədələr kəsim prosesiylə əlaqədar olaraq - kəsərkən bıçağın gözünü çıxarması və bənzəri hallar kimi - ortaya çıxarsa, artıq əngəl sayılmazlar.

 

[Usuli]

Qurban Kəsimində Ortaqlıq

 

Qoyun/qoç və keçi sadəcə bir adam adından qurban kəsilə bilər. Böyük baş heyvanlarda isə, maksimum yeddi nəfərə qədər ortaqlıq mümkündür.

Bütün ortaqların müsəlman olması, nafilə olsa belə hər hansı bir növdən Qurban niyyəti daşıması və Qurbandan ən az yeddidə bir paya sahib olması şərtdir.

Ortaqlardan biri Qurban niyyətindən başqa bir niyyət, məsələn sırf ət niyyəti daşıyarsa, qeyri müsəlman olarsa və ya aldığı pay yeddidə birdən az olarsa ümumilikdə Qurbanları məqbul deyildir.
 

Qurban əti mümkün qədər ədalətli şəkildə, bərabər bölünməlidir. Bu səbəblə əsl olan, göz qərarıyla deyil, çəkilərək bölüşdürülməsidir.

Bunun üçün hər parçanın ayrılıqda ortaq saylarına görə bölünməsi daha uyğundur. Məsələn beş nəfərin ortaq olduğu heyvanın, qabırğalı bölümü, bud bölümü ayrılıqda beşə bölünərək ortaqlar arasında paylaşdırılmalıdır. 
 

[Usuli]

Qurban Kəsmə Şəkli

 

Qurbanlıq heyvan üzü qibləyə tərəf çevrilər, "Bismilləh, Allahu Əkbər" deyilərək kəsilər. Müstəhəb olan şəkil budur.

Əgər kəsməyi bacarırsa, kişi olsun, qadın olsun şəxsin özü tərəfindən kəsilməsi daha əfzəldir. Kəsməkdə çətinlik çəkənin isə, başqasına kəsdirməsi daha əfzəldir.

Şəxs özü kəsə biləcəyi kimi başqa bir müsəlmana vəkalət verərək də kəsdirə bilər. Vəkalət üz üzə verilə biləcəyi kimi, telefon, internet, faks və bənzəri əlaqə vasitələriylə də verilməsi mümkündür.

Əgər yaxınlıqdadırsa, vəkalət verdiyi kimsənin yanında durub, zikr olaraq aşağıdakı ayəni oxuması müstəhəbdir:

 

قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيايَ وَمَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ

 

"De: Mənim namazım, qurbanım, həyatım və ölümüm aləmlərin Rəbbi olan Allah üçündür." (Əl Ənam: 6/162)

 

Qurbanı kafirə vəkalət verərək kəsdirməyə gəlincə, kafirlər iki qisimdir.

Kitab Əhli kafirə Qurban kəsdirmək məkruhdur. Çünki, onlar ibadətə əhil deyil. Bununla bərabər, müsəlmanın vəkili olduğu üçün Qurban keçərlidir və kəsim əhli olduqları üçün kəsilən heyvanın əti halaldır.

Qurbanı Kitabı olmayan kafirə kəsdirmək əslən caiz deyil və kəsərkən Allahın adını zikr etsə belə, Qurban sayılmaz və kəsdiyi heyvanın əti leş olar, yeyilməz. Ölkəmizdə bu məqama xüsusilə diqqət edilməli, qəssabların dini kimliyi öncədən araşdırılmalıdır. Heyvan kəsərkən Allahın zikrini bilərək tərk edən müsəlmanın kəsdiyi də yeyilməz.

 

Bütün bunlarla yanaşı heyvanlara əziyyət verməməyə xüsusi diqqət edilməlidir! Kəsim yerinə sürüyərək aparılmamalıdırlar. Kəsim alətləri yaxşıca itilənmiş olub, heyvanlara göstərilməməli, biri digərinin ölümünə, qanının axmasına şahid tutulmamalı, soyulmağa tərpənişləri bitdikdən sonra başlanılmalıdır. Bunun əksinə davranmaq məkruhdur.

Qurban kəsəcək kimsələrin - Ramazan bayramından fərqli olaraq - , o günkü ilk yeməklərinin kəsdikləri heyvanın ciyərindən və ya ətindən olması məndubdur. 

[Usuli]

Qurbanın Əti, Südü, Yunu və Dərisi

 

Udhiyyə Qurbanı kəsən kimsə onun ətindən özü yeyə biləcəyi kimi, varlı-kasıb hər müsəlmana və zimmiyə verə bilər. Günümüzdə müsəlmanlarla normal münasibətləri olan kafirləri qiyasən zimmi kimi qəbul edə bilərik.
 

Ətin bölünməsində müstəhəb olan model bu şəkildədir: Ət 3 yerə bölünər və paylaşdırılar:

1. Özü və ailəsi üçün.

2. Qonşu və qohumlar üçün.

3. Ehtiyac sahibləri üçün.

Bu paylaşım ət vermək surətilə ola biləcəyi kimi, ziyafət yoluyla da mümkündür.
 

Ehtiyac ciddi olduğu zaman, hal gərəyi tamamını özünə saxlaması və ya tamamını ehtiyac sahiblərinə verməsi daha uyğundur. 
 

Qurban üçün alınmış heyvanın südündən istifadə etmək, satmaq məkruhdur. Lakin qurbanlıq heyvan çox öncədən alınıbsa, məcburiyyətdən südü sağılarsa, sağılan südün özü, əgər satılıbsa və ya istifadə edilibsə dəyəri sədəqə verilməlidir.
 

Qurban kəsilmədən yununun qırxılıb istifadə edilməsi məkruhdur. Qırxılarsa, yunun özü, satılar və ya istifadə edilərsə dəyəri sədəqə olaraq verilməlidir. Kəsildikdən sonra isə, yunundan istifadə edilə bilər.
 

Qurban dərisi ya şəxsən istifadə edilər ya da sədəqə verilər. Satışı caiz deyil. Dəri verilib, yerinə şəxsi istifadə üçün dəri gödəkçə, çanta kimi əşyalar və ya evdə istifadə ediləcək əşyalar alına bilər.

Lakin dəri ortada hədər olacaqsa, satılıb dəyərinin sədəqə verilməsi daha uyğundur.
Ölkəmizdə fərdi satılan dərilər çox dəyərsizdir. Lakin bu iş, Türkiyədə olduğu kimi, İslami qurumlar tərəfindən təşkilatlanmış halda görülərsə, dərilər ən gözəl şəkildə dəyərləndirilər.
 

Qurban kəsilən heyvanın ətindən, baş - ayağından, dərisindən, südündən və bənzəri parçalardan qəssaba əmək haqqı verilməsi caiz deyil. Lakin əmək haqqı xarici hədiyyə kimi verilə bilər.

Qurban üçün ayrılmış heyvanları işlətmək, cütə qoşmaq məkruhdur.
 

[Usuli]

Ümumi Tövsiyələr

 

Qurbanda, bütün digər ibadətlərdə olduğu kimi Allaha yaxınlaşmaq niyyəti təməldir. Qurban kəsməyə qərar vermədən öncə, insanın öz niyyətini bir daha gözdən keçirməsi, heyvanı Allahın əmri olduğu üçün, Onun rızası üçünmü, yoxsa mücərrəd "kabab" məqsədiləmi kəsdiyi üzərində düşünməlidir...

Qurban kəsəcək kimsələr üçün dırnaq və saç kəsmə qadağası yoxdur.

Afrika və bənzəri yerlərdə aclıq çəkən müsəlmanlara yardım etməyin kifayi fərzlərdən olduğunu daha öncə də dilə gətirmişdik.

Qurbanınızı vəkalət yoluyla bu bölgələrdə kəsdirərək, beləcə hər iki vacibin savabını almış olarsınız.
 

Bu məqsədlə İHH və bənzəri təşkilatların xidmətindən istifadə edilə bilər. Bəzi etibarlı müsəlmanların digərlərindən vəkalət toplayaraq bu bölgələrə getməsi və bu kimi tədbirlərdə təcrübə qazanmaları daha gözəl olar. Bu sahədə də fırıldaqçıların olduğunu nəzərə alaraq, vəkalətlərinizi ancaq güvəndiyiniz, araşdırdığınız insanlara verin.

Məsələn Türkiyədə donuz əti, içki satan Migros kimi market şəbəkəsi belə Qurban ərəfəsində  "vəkalət" toplamaqla məşğuldur...
 

Qurban, ölkəmizdə yayğın olduğu kimi pirlər, ziyarətgahlar, vəlilərin, seyyidlərin ruhları üçün və qbristanlıq kimi yerlərdə kəsilməz. Müsəlmanların bu cür münkərdən uzaq durmaqla yanaşı, cahilləri də belə əməllərdəm çəkindirmələri lazımdır.
 

Digər bir böyük münkər, insanların faizli kredit alıb bununla Qurban kəsmələridir. Faiz özlüyündə ən böyük günahlardan biri olmaqla bərabər, bu cür bir Qurban qəbul edilməz. Bu əməl, insanın sidiklə dəstəmaz alması kimidir...

Məzlumlardan alınan rüşvətlə, zülmlə qazanılmış pulla kəsilən Qurbanlar da bu qəbildəndir. Bu pulla kəsilən Qurban insanı Allaha yaxınlaşdırmaz!
 

Həmçinin insanlara böyük miqdarda borcu olduğu, ailəsini normal dolandıra bilmədiyi halda bir kimsənin üzərinə vacib olmayan əlavə yük altına girərək, Qurban kəsməsi uyğun bir davranış deyil. Çünki kasıbın Udhiyyə kəsməsi müstəhəb, lakin borcunu ödəməsi, ailəsinin məişətini təmin etməsi isə fərzdir. Allaha yaxınlaşdırma səviyyəsinə görə fərzlər nafilələrdən öncəliklidir!

Məscid önündə Mollaların pul qarşılığında Qurban kəsiləcək bıçağa dua oxumalarının, Qurban qanının insanların üzünə sürtülməsinin də heç bir dini əsası yoxdur

 

Hənəfi fəqihlərinə görə heyvanın yeddi parçasının yeyilməsi halal deyil: Axan qan, erkəklik və dişiliq orqanları, xayalar, vəzlər, sidik kisəsi və öd.

 

Bayram ərəfəsində vacib olan təşriq təkbirləri və Bayram namazı unudulmamalıdır.

İldə iki dəfə qılındığı üçün tez tez xətalara yol verilən Bayram namazının yerinə yetirilmə şəkli təkrarlanmalıdır. Bu namazın sadə və yadda qalacaq izahı üçün müvafiq linkə müraciət edilə bilər.

Zul Hiccə ayının ilk 9 gününü - Arəfə gününü Oruclu keçirmək də müstəhəbdir.

Hər Qurban bayramında aktuallaşan bir etiraz vardır. Dünyanın dörd bir yanında müsəlmanları qurban təqdim edərcəsinə kəsənlər, bu ərəfədə tənqid səslərini yüksəldirlər.

Bütün il boyu ət yeyən, hətta əti yeyilməyən heyvanların belə dərisindən kürklər hazırlamaq üçün onları öldürənlər, Qurban bayramında sizlərə də "ağıl verməyə" çalışa bilərlər. Onlara qarşı tutarlı bir cavaba sahib olmanız, onların önündə əzik düşməməniz üçün, bu barədə qələmə alınmış məqalələr oxumanız yerində olar...
 

Həmd aləmlərin Rəbbi olan Allahadır.