Bu mövzuya hələki cavab yazılmayıb

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Mövzunun Qələmə Alınma Səbəbi

 

Hər Ramazan sonu fitrə zəkatı və onunla əlaqəli hökmlər aktuallıq qazanır. Lakin, dilimizdə bu barədə yazılmış, doydurucu, asan anlaşılır məqalələr və ya səsli dərslər olmadığı kimi, tərtibsizlik, üslüb, yetərsiz və qarışıq izahlar səbəbilə Fiqh kitablarının müvafiq bablarından sıravi müsəlmanların istifadə etməsi praktik olaraq qeyri mümkündür.

Bu problemin varlığından yola çıxaraq, uca Allahın əmrlərini yerinə yetirmək istəyən, ancaq bunun necəliyini bilməyən Müsəlmanlar üçün mövzu üzərində qısa, ibtidai səviyyədə bir məqalə yazıb, Fitrə əhkamlarıyla bağlı yayğın, önəmli/təməl nöqtələri açıqlamaq istədik.

Daha sonra ehtiyac olduqca, digər səviyyələrdən sayıla biləcək məsələləri də əlavə etmək niyyətindəyik.
Məqalənin aktual bir problemimizə ilkin müdaxilə olaraq kifayət edəcəyini ümid edirəm. Tövfiq Allahdandır.

 

Fitrə Nədir?

 

Adətən Ramazan ayı sonunda ödənən bu zəkatın/sədəqənin ölkəmizdə ən məhşur adı fitrədir. Fiqh kitablarında Fitr sədəqəsi, Fitr zəkatı olaraq da adlandırırlır. İnsanı Allaha yaxınlaşdıran mali növ ibadətlərdəndir. 

 

Hikməti
 

Bu ibadətin hikməti iki yönlüdür. Birinci yönü Oruc tutanla əlaqəli olub, onun yol verdiyi qüsurlara bir kəffarə xarakteri daşıyır. Bu yönüylə sanki Namazdakı səhv səcdəsinə bənzəyir.

Digər yönü isə, kasıbların Ramazan bayramı sevinci yaşamalarına xidmət edir.

 

Hökmü

 

Hənəfi fəqihlərinə görə Fitr sədəqəsi vacibdir. Hicrətin ikinci ilində, Zəkatdan öncə vacib qılınmışdır.

 

Vucub şərtləri və ya Kimlərə Vacibdir

 

Fitr sədəqəsi sadəcə aşağıdakı şərtləri özündə cəm edənlərə vacibdir:
 

1. İslam. Kafirə vacib deyil.

2. Hürriyyət/Azadlıq. Köləyə vacib deyil.

3. Dini kriteriyalara görə varlı olmaq. Kasıba vacib deyil. Şəri mənada varlı və kasıb statusu necə təsbit edilir? Müvafiq linkdən bu haqda geniş məlumat əldə edə bilərsiniz.

 

Ata özüylə bərabər kiçik, yetkinliyə çatmamış uşaqlarının fitrəsini də verməlidir. Əgər uşaqların öz malı varsa ondan, yoxdursa ata öz malından ödəyər.

Ailə başçısı həyat yoldaşının, yetkinliyə çatmış uşaqların, valideynlərinin və digərlərinin yerinə Fitrəylə mükəlləf deyil. Ancaq onların Şərən yoxsul və ya dəli olmaları halında Fitrələrini ödəməlidir.

Ana, Fitrə mükəlləfi olacaq qədər varlıdırsa öz Fitrəsini öz malından ödəyər. Ana üzərinə uşaqların sədəqəsi vacib deyil.

Ailə başçısı xanımın və ya yetkin övladlarının izni olmadan onların yerinə Fitrə ödəsə keçərli/yetərli sayılar. Kənar adamların Fitrəsini isə sadəcə onların icazəsiylə ödəyə bilər.

Üzərinə Orucun ədası vacib olmayan, Oruc tutmamış yaşlı, xəstə, yolçu və bənzəri kimsələrin də Fitrə ödəməsi vacibdir.

 

Vucub və Əda zamanı

 

Bayram günü ikinci/sadiq fəcrin doğmasıyla, yəni o günün sabah namazının girməsiylə vacib olar. Vaciblik zamanını bilmənin səmərəsi budur ki, məsələn bir nəfərin qeyd etdiyimiz zamandan öncə uşağı olsa onun üçün Fitrə verməlidir. Müəyyən edilmiş vaxtdan sonra olsa onun üçün fitrə vacib deyildir. Fitrənin vacib olmasında etibar, müəyyən edilmiş zamanadır.

 

Əda edilməsinə gəlincə - vacib olmadan öncə, bütün Ramazan boyu ödənə biləcəyi kimi, sonra bütün ömür boyu ödənə bilər.

Lakin geçikdirilməməsi, Bayram namazına qədər ödənməsi müstəhəbdir. Ödənməzsə borc olaraq qalar və daha sonra mükəlləf Şərən kasıb statusuna keçsə də, ödənməsi lazımdır. Öncəki illərdən unudulan, ehmal edilən Fitrələrin də ödənməsi vacibdir.

Günümüz Müsəlmanlarının ciddi məsuliyyətsizliyini nəzərə alsaq, ehtiyac nisbətində Ramazan daxilində və ya bayramdan bir neçə gün öncə ödənməsi daha uyğundur.

 

Rüknü

 

Fitrə zəkatının rüknü - təməl əsası təmlikdir. Yəni Fitrə niyyətiylə veriləcək şeyin alan kimsənin mülkiyyətinə keçməsidir. Yemək yedirmək, borcu bağışlamaq kimi şeylərlə Fitrə ödənməz.

 

Nələrdən Ödənər?

 

Fitrə zəkatını ödəmək üçün əsas alınan maddələr dörddür: Buğda və ya unu , Arpa və ya unu, Xurma, Quru üzüm/Kişmiş. Bu maddələrdən hər hansı birindən müəyyən edilmiş miqdar və yaxud o miqdarın dəyəri verilə bilər:
 

Buğda - 0.5 sa/1700 qr və ya dəyəri.

Arpa - 1 sa/3400 qr və ya dəyəri.

Xurma - 1 sa/3400 qr və ya dəyəri.

Quru üzüm - 1 sa/3400 qr və ya dəyəri.
 

Təsbit edilən bu miqdarlar minimumu - ən azı ifadə edir. Sözsüz ki, bu miqdarlardan artıq verilməsi daha gözəldir. Həmçinin ölçü olaraq zikr edilən ərzaq növlərindən ən bahalısını seçmək daha fəzilətlidir.

Qeyd etdiyimiz kimi seçilən ərzaqın qiymətinin ödənməsi də caizdir. Hətta günümüzdə bu maddələr ölkəmizdə adət edilmiş qida sayılmadığı üçün qiymətinin ödənməsi daha uyğundur. Həmçinin bu halda kasıbın ehtiyac qarşılama imkanları daha geniş olur.

Ödəməylə bağlı bu önəmli nöqtənin tam anlaşılması üçün, praktik bir örnək verək:

Əhməd adlı müsəlman bu ilin Fitr sədəqəsini sayılan maddələrdən xurmayla ödəmək istəyir. Xurmalardan orta qiymətli bir növ seçir. Seçdiyi xurmanın bir kilosu 5 manatdır. Bu xurmanın 3 kilo 400 qramı 17 manat dəyərindədir. Bu məbləğ bir nəfərin Fitrəsidir. Dolayısıyla Əhməd qardaş özü və iki uşağı üçün ümumilikdə ən az 51 manat Fitrə zəkatı ödəyəcək.

Eyni örnəyi buğda üzərindən düşünək. Seçilən buğdanın kilosu 2 manatdır. Bu buğdanın 1 kilo 700 qramı 3 manat 40 qəpikdir. Dolayısıyla Əhmədin özü və iki övladı üçün ödəyəcəyi minimum Fitrə ümumilikdə 10 manat 20 qəpikdir.

Hər iki halda da Əhməd Fitrəni pulla deyil, ərzaqın özüylədə yəni 3.4 kq xurma və ya 1.7 kq buğdayla da ödəyə bilər.

 

Kimlərə verilər?

 

Şəri mənada kasıb olan istənilən Müsəlmana və ya orta, Şərən varlı olsa belə pulsuz qalmış yolçu bir Müsəlmana verilə bilər. Bir sonrakı maddədə zikr edəcəyimiz kimsələr bundan müstəsnadır.

Xala, bibi, əmi, dayı və bunların uşaqları olan qohumlara verilə bilər.

 

Kimlərə verilməz?

 

Qeyri müsəlmanlara və Şərən varlı sayılan müsəlmanlara Fitrə verilməz.

Həmçinin Fitrənin arada mənfəət bağı olan - öz valideyninə, nənə - babasına, övladına, nəvələrinə, həyat yoldaşına verilməsi caiz deyil.

Kitab çapı, Məscid təmiri və bənzəri ümumi məqsədli yerlərə verilməz. Çünki, bu halda təmlik şərti yerinə yetmir.

 

Bəzi Təcrübi Məsləhətlər

 

Toplanan sədəqələrin optimal istifadəsi üçün, onların mərkəzləşdirilmiş bir şəkildə yığılması və paylanması daha uyğundur. Hər bölgədə Müsəlmanların bu cür operativ mərkəzləri olmalıdır. (İllərdir bunu desək də, hələ də gördüyümüz bir nümunə belə yoxdur...)

Beləcə bu işlə məşğul olan mərkəz, işin fiqhi yönlərini həll etməyə kömək edər, bir sözlə elmi dəstək verər. Digər bir tərəfdən paylaşımda sistemsizlik, anarxiya minimuma enər. Yəni bir ailəyə 10 pay sədəqə verilib, digəri unudulmaz.

Mərkəzə nəzarət edənlər istinbat/analiz sahibi, təcrübəli insanlardırsa, ehtiyac sahibi olmayan kimsələrin, günümüzdə günü gündən çoxalan fırıldaqçıların onları aldadıb, başqalarının haqqı olan malları ələ keçirməsi ehtimalı azalar. Bu cür mərkəzlər Müsəlmanların müəyyən sahələrdə peşəkarlaşmasına açılan cığırlardır.

 

Normal halda toplanan Fitrənin toplandığı bölgədə paylanması lazımdır. Ancaq məsləhət olarsa, məsələn İslam əhlinin aclıqdan həlak olduğu Somali və bənzəri yerlərə nəqli, əgər buna imkan varsa daha öncəliklidir, vacibdir. Çünki, müsəlmanları aclıqdan həlak olmaqdan qorumaq, bu halda olmayanları sevindirməkdən çox öncəliklidir!

 

Sədəqə verilirkən kasıblara gələ biləcək mənəvi zədə minimuma endirilməlidir. Verilən sədəqələr toplum içində, "bu fitr sədəqəsidir" deyilərək verilməz! Sədəqəni təslim etməyə toplu halda gedilməz!

Əksinə güvənilir bir və ya iki nəfərin sədəqəni təslim etməsi, kasıbın isə ona sədəqə verənləri tanımaması daha gözəldir. Beləcə verilən əziyyət minimuma enər.

 

Xüsusilə Fitr sədəqəsini fərdi olaraq ödəyəcək kimsələr, bunu alacaq şəxsləri inctimədən gözəlcə araşdırmalıdırlar. Çünki, günümüz müsəlmanları arasında "Sədəqə Ovçusu" adlandıra biləcəyimiz müftəxor və bu sahədə mütəxəssis bir sinif meydana gəlmişdir. Toplum səviyyəsində bu cür qaniçənlərlə heç bir mübarizə aparılmır...

Araşdırmadan ödənən sədəqə, sahibi üçün bir məsuliyyət və bu sədəqəyə möhtac kimsənin haqqını hansısa zalıma yedirməkdir! Hətta zəkat babında zikr edildiyi üzrə araşdırmadan əhil olmayan kimsəyə verilən zəkat batil sayılar...

Bu səbəblə tənbəllik edərək, "mənə düşən sədəqə verməkdir" şəklindəki yarımçıq düşüncələrə qapılmamaq, hər danışılan hekayəni gözlə görülmüş kimi qəbul etməmək, həyat təcrübəsindən, "İnsan Tanıma" elmindən faydalanmaq lazımdır. (Bu barədə məqaləmiz bu linkdədir)

 

Sədəqə paylaşımında salah əhlini, fisq və tənbəllik əhlindən üstün tutmaq, bu iki qrup arasındakı bitməz savaşda "Sadiqlərlə bərabər olun!" əmrinin bir gərəyi olaraq öz safını seçməkdir. Şərlərini dəf etmək və bənzəri məsləhətlər müstəsna.

Maddi sahə, xarici savaşlardan daha təhlükəli bu daxili savaşın önəmli bir qoludur! Hər kəs savaşda öz yerini almaq məcburiyyətindədir. Həmd aləmlərin Rəbbi olan Allahadır.