Bu mövzudakı ismarıc sayı: 8

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

Demək olar hamımıza məlumdur ki, İslam dini bizlərə ana-ata, qohum və qonşulara gözəl davranmağı əmr etmişdir.
Saydığımız kateqoriyadan olan insanlar ya müsəlmanlar olur, ya kafirlər.
Müsəlman olmaları halında hökm aydındır. Lakin sözügedən kimsələr kafirdirlərsə yenədə onlara yaxşı davranmamız gərəklidirmi? Kafir olmaları onların bu haqqını ibtal edərmi?
Bu barədə elm əhlinin görüşlərini zikr edib, sualımıza cavab axtaracayıq.

Mövzuya toxunma səbəbimiz isə budur ki, bir çox kimsə məhz kafir olduqları üçün ana-atalarının, qohumlarının və qonşularının haqqlarına riayət etmirlər, onları incidirlər. Şəriətin bu haqda qadağası onlara xəbər verildikdə isə, o qadağa və əmrlərin müsəlmanlara aid olduğunu söyləyirlər. Doğrudandamı İslam bu hökmlərdə müsəlmanlarla kafirlərin arasını ayırıb?

[Usuli]

Məşhur fiqh ensiklopediyası "Əl Kuveytiyyə"də ümumiyyətlə valideynlərə yaxşılıq eləməyin vacibliyi barədə belə deyilir:
 

بِرُّ الوالِديْنِ

بِرُّ الوالِدَيْن بمَعنَى : طاعتِهِما وصلتِهِما وعدَمِ عُقُوقِهِما ، والإحسانِ إِلَيهِما مَعَ إِرْضَائِهِمَا بِفِعل ما يُرِيدَانهِ ما لَم يَكنْ إِثْمًا , قال اللَّهُ تَعالَى : { وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا } , وفي حديثِ عبد اللَّه بن مسعودٍ - رضي اللَّه عَنهُ - قال : سَأَلتُ رسولَ اللَّه صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم : أَيُّ الْعمل أَحبُّ إِلَى اللَّه ؟ قال : الصَّلاَة على وقتها ، قُلت : ثُمَّ أَيٌّ ؟ قال : برُّ الْوالدَيْنِ ، قُلتُ : ثُمَّ أَيٌّ ؟ قال : الجهادُ في سبيل اللَّهِ , فَهذه النُّصوصُ تَدل على وجوبِ بِرِّ الوالدَيْنِ وتَعظيمِ حقِّهما

"Valideynlərə yaxşılıq

Valideynlərə yaxşılıq etmək: Onlara itaət etmək, onları tez tez ziyarət etmək, onların sözünü dinləmək, günah olmadığı müddətdə istədikləri hər şeyi edərək onları razı salmaqla yaxşılıq etmək deməkdir.
Allah Təala belə buyurmuşdur: "Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyinizi və valideynlərə yaxşılıq etməyi əmr etmişdir" (Əl İsra: 17/23)
Abdullah bin Məsudun – radiyAllahu anhu – hədisində belə varid olmuşdur: "Allah Rəsulundan – sallAllahu aleyhi və səlləm – "Allaha ən sevimli əməl hansıdır?" deyə soruşdum. "Vaxtında qılınan namaz" buyurdu, "sonra hansı?" dedim, "valideynlərə yaxşılıq" buyurdu, "sonra hansı?" deyə bir də soruşdum, "Allah yolunda cihad etmək" buyurdu."
Bu nasslar valideynlərə yaxşılıq etmənin vacibliyinə və haqqlarının böyüklüyünə dəlalət edir."
 

Qaynaq: Əl Məvsuatul Fiqhiyyətul Kuveytiyyə: 8/61
Kuveyt: 1408/1988

[Usuli]

"Əl Kuveytiyyə"də valideynlərin kafir olması halı haqqında isə deyilir:

 

البِرُّ بالوالدَينِ مع اخْتِلاَفِ الدِّين

البِرُّ بالوالدَين فرْضُ عَينٍ كما سبَق بيانه ، ولا يَخْتصُّ بكَوْنِهِمَا مسلميْن ، بل حتَّى لوْ كانا كافريْن يجِب برُّهما والإِحسانُ إِليهما ما لمْ يأْمُرا ابنَهما بشركٍ أَوِ ارْتِكَابِ مَعصِيةٍ قال تعالى : { لا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِن دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وتُقْسِطُوا إِلَيْهِم إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ } , فعلَيْه أَنْ يقُولَ لهما قَولاً ليِّنًا لطيفًا دالًّا على الرِّفْقِ بهما والمحبَّة لهما ، ويجْتنِبَ غلِيظَ القَول المُوجِبَ لنُفْرتهما ، ويناديَهما بأَحبِّ الأْلفاظ إِلَيهما ، وليَقُل لهما ما ينفَعهما في أَمرِ دينهما ودنياهما ، ولا يتبرَّمُ بهما بالضَّجَرِ والمَلَلِ والتَّأَفُّف ، ولا ينهَرهما ، وليقُلْ لهما قولاً كرِيمًا
وفي صحيحِ البخاريّ عَن أَسماءَ قالت : قدِمَتْ أُمِّي وهي مشْركَةٌ في عَهدِ قُرَيشٍ ومُدَّتِهم إِذْ عاهدوا النَّبيَّ صلَّى اللَّهُ عليهِ وسلَّمَ مع أَبيها ، فاستَفْتَيتُ النَّبيَّ صلَّى اللَّهُ عليه وسلَم فَقلتُ : إِنَّ أُمِّي قدمَتْ وهي راغبة أَفأَصِلُها ؟ قال : نعمْ ، صِلي أُمَّكِ
وفي روايةٍ أُخْرَى عنها قالتْ : أَتتْني أُمِّي راغبَةً في عهدِ النَّبِيِّ صلَّى اللَّه علَيه وسلَّم فسأَلتُ النَّبيَّ صلَّى اللَّه علَيه وسلَّم أَأَصِلُهَا ؟ قَال : نعَمْ
قال ابنُ عيَينةَ : فأَنزَل اللَّه عزَّ وجَل فيها : { لاَ يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ , وفي هذَا المقامِ قال اللَّه تعالى : وَوَصَّيْنَا الإْنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلاَ تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

"Dinlərin fərqli olması halında valideynlərə yaxşılıq

Valideynlərə yaxşılıq etmək öncədən də qeyd olunduğu kimi fərzu ayndır. (Bu yaxşılıq) sadəcə onların müsəlman olması halı ilə məhdudlaşmır. Əksinə hətta kafir olsalar belə, övladlarına şirk və ya günah işləməyi əmr etmədikcə onlara yaxşılıq etmək və gözəl davranmaq vacibdir.
Allahu Təala buyurur: "Allah sizə, sizinlə din xüsusunda savaşmayan və sizi yurdunuzdan çıxarmayanlara yaxşılıq etməyi və ədalətli davranmağı qadağan etmir. Şübhəsiz ki, Allah ədalətliləri sevər." (Əl Mumtəhinə: 60/8)
Onlara qarşı yumşaqlığa və sevgiyə dəlalət edən yumşaq, lətif söz deməli, onların nifrətinə səbəb olacaq kobud sözdən çəkinməli, onlara ən sevdikləri şəkildə xitab etməlidir. Onlara dünya və axirətlərində fayda verəcək şeylər söyləməli, onlara hirslənərək, bezginlik və ufuldamaq surətilə narazılıq etməməli, onların üzərinə qışqırmamalıdır. Onlara gözəl söz söyləməlidir.
Buxarinin "Səhih"ində Əsmadan - radiyAllahu anhə - belə dediyi varid olmuşdur: "Anam atası ilə birgə, Qureyşin Peyğəmbərlə -sallAllahu aleyhi və səlləm - əhd bağladığı vaxt yanımıza gəldi. Peyğəmbərdən – sallAllahu aleyhi və səlləm – soruşdum: "Anam mənə baş çəkməyə gəlib, onla görüşümmü? (Peyğəmbər – sallAllahu aleyhi və səlləm - ) buyurdu: "Bəli, ananla görüş".
Ondan gələn başqa bir rəvayətdə deyir: "Peyğəmbərin – sallAllahu aleyhi və səlləm – zamanında anam mənə baş çəkmək üçün yanımıza gəldi. Peyğəmbərdən - sallAllahu aleyhi və səlləm – soruşdum: "Onunla görüşümmü?" Buyurdu: "Bəli".
İbn Uyeynə deyir: (Bu səbəblə) Allah - azzə və cəllə - onun haqqında bu ayəni nazil etdi: "Allah sizə, sizinlə din xüsusunda savaşmayan və sizi yurdunuzdan çıxarmayanlara yaxşılıq etməyi qadağan etmir." (Əl Mumtəhinə: 60/8)
Bu məqamda Allahu Təala buyurur: "İnsana valideynlərinə gözəl davranmağı əmr etdik. Əgər sənin mənə, haqqında elmin olmayan bir şeyi ortaq qoşman üçün çalışsalar onlara itaət etmə. Sizin dönüşünüz mənədir və sizə elədiklərinizi xəbər verəcəyəm." (Əl Ankəbut: 29/8)"

 

Qaynaq: Əl Məvsuatul Fiqhiyyətul Kuveytiyyə: 8/65-66
Kuveyt: 1408/1988

[Usuli]

Müfəssir Fəxruddin Ər Razi (544-606 h/1150-1210 m) "Bəqərə-83" təfsirində, hörmət baxımından kafir valideynlə Müsəlman valideyn arasında fərq olmadığını və hər ikisinə yaxşı davranmanın fərz olduğunu gözəl bir şəkildə dəlilləndirir:

 
 

المسألة الثالثة : اتفق أكثرُ العلماء على أنه يجب تعظيمُ الوالديْن وإن كانا كافرين , ويدُلّ عليه وجوهٌ , أحدها أنَّ قولَه في هذه الآية { وَبِالْوالِدَيْنِ إِحْسَاناً } غيرُ مقيَّدٍ بكونهما مؤمنينَ أم لا , ولأنه ثبَت في أصول الفقه أنَّ الحكمَ المرتَّب على الوصْف مُشعِرٌ بعليّة الوصْف , فدلَّتْ هذه الآية على أنَّ الأمرَ بتعظيمِ الوالديْن لمحْض كوْنهما والديْنِ , وذلك يقتضي العموم , وهكذا الاستدلالُ بقوله تعالى{ وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً } , وثانيها قوله تعالى : { فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا } الآية , وهذا نهايةُ المبالغة في المنعِ مِن إياذئهما , ثم إنه تعالى قال في آخر الآية : { وَقُل رَّبّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِى صَغِيرًا } فصرَّح ببيان السببِ في وجوب هذا التعظيم
وثالثها أنَّ الله تعالى حكى عن إبراهيمَ عليه السلام أنه كيف تلطَّف في دعوة أبيه مِن الكفر إلى الإيمان في قوله لأبيهِ { يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لا يَسْمَعُ وَلا يُبْصِرُ وَلا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئاً } , ثم إن أباه كان يؤذِيه ويذكُر الجوابَ الغليظَ وهو عليه السلام كان يتحمَّل ذلك , وإذا ثبت ذلك في حقِّ إبراهيمَ عليه السلام ثبَت مثلُه في حقِّ هذه الأمة لقوله تعالى : ثُمَّ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّة َ إِبْراهِيمَ حَنِيفًا

"Üçüncü Məsələ: Alimlərin əksəriyyəti ittifaq ediblər ki, kafir olsalar belə valideynə təzim/hörmət eləmək vacibdir. Buna bir neçə şey dəlalət edir:

1. Ayədəki "Valideynə yaxşılıq etmək" buyruğu, valideynlərin mömin olmasıyla məhdudlaşdırılmayıb. Həmçinin fiqh üsulunda sabitdir ki, vəsf üzərinə qurulmuş hökm, o vəsfin illət olduğunu bildirir. Bu ayə dəlalət edir ki, valideynlərə təzim əmri sırf onların valideyn olmaları səbəbilədir. Bu isə ümumu əhatə edir. Həmçinin Uca Allahın bu kəlamıyla istidlal etmək də belədir (ümum ifadə edir): "Rəbbin ancaq ona ibadət etmənizi və valideynlərə yaxşılıq etməyi əmr edir." (Əl İsra: 17/23)

2. Uca Allah buyurur: "Onlara “uf” belə demə, onlara sərt davranma!" (Əl İsra: 17/23)
Bu, onlara əziyyət verməyi qadağan eləməkdə ən yüksək mübaliğədir. Uca Allah ayənin sonunda buyurur: "De ki, Rəbbim onlar məni kiçikkən tərbiyə etdikləri kimi, sən də onlara rəhm et." (Əl İsra: 17/23 -24)
Beləcə Uca Allah, valideynlərə təzimin vacibliyindəki səbəbi açıq şəkildə ifadə edib.

3. Uca Allah, İbrahimdən - aleyhissəlam - nəqlən, onun öz atasını küfrdən imana dəvətdə ona necə iltifat etdiyini bu ayəsində açıqlayır:
"Ey atacığım! Niyə eşitməyən, görməyən və sənə heç bir faydası olmayan şeylərə ibadət edirsən?" (Məryəm: 19/42)
Onun atası ona əziyyət verir və ağır sözlər deyir, İbrahim - aleyhissəlam - isə buna tab gətirirdi.
Bu, İbrahim - aleyhissəlam - haqqında sabit olunca, bu ümmət üçün də eynisi sabit olar. Çünki, Uca Allah buyurur: "Sonra sənə "Hənif olaraq İbrahimin dininə tabe ol!" deyə vəhy etdik." (Ən Nəhl: 16/123)"

Qaynaq: Fəxruddin Ər Razi: Məfatihul Ğayb: 3/177
Beyrut: Darul Fikr: 1401/1981

[Usuli]

وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا
 

"Əgər haqqında elm sahibi olmadığın bir şeyi mənə şərik qoşman üçün sənə təzyiq göstərsələr onlara itaət etmə! Onlarla dünyada gözəl davran."
(Loğman: 31/15)

Hənəfi alimlərindən İmam Əbu Bəkr Əs Səraxsi (v. 483 h/1090 m) "Şərhus Siyəril Kəbir" adlı əsərində, kafir valideynin də müsəlman kimi hörmət və qayğıya layiq olduğunu gözəl və sadə bir istidlalla isbat edir:

 

لقوله تعالى { وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا } فالمرادُ الأبوانِ إذا كانا مُشرِكيْن بدليل قوله تعالى : { وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا } الآية

"(Döyüşdə atanı öldürmək caiz deyil). Çünki, uca Allah buyurur: "Onlarla dünyada gözəl davran". Bu ayədə qəsd edilən müşrik valideynlərdir. Bunun dəlili ayənin digər qismidir: "Əgər haqqında elm sahibi olmadığın bir şeyi mənə şərik qoşman üçün sənə təzyiq göstərsələr onlara itaət etmə!"…"

Qaynaq: Əbu Bəkr Əs Səraxsi: Şərhus Siyəril Kəbir: 1/76/Bab:16
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə

Kitabın digər bir yerində İmam Əbu Bəkr Əs Səraxsi deyir:

لأنه في برِّ الوالدين يستوي الكافر والمسلم
قال الله تعالى : { وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا } ، والمراد الأبوانِ المشرِكانِ بدليل قوله تعالى : { وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْ سَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا } الآية

"(Kafir olsalar belə valideynlərin izni olmadan cihada çıxmaz). Çünki, Valideynlərə yaxşılıq mövzusunda kafir valideynlə müsəlman eynidir.
Uca Allah buyurur: "Onlarla dünyada gözəl davran". Bu ayədə qəsd edilən müşrik valideynlərdir. Bunun dəlili ayənin digər qismidir: "Əgər haqqında elm sahibi olmadığın bir şeyi mənə şərik qoşman üçün sənə təzyiq göstərsələr onlara itaət etmə!"…"

Qaynaq: Əbu Bəkr Əs Səraxsi: Şərhus Siyəril Kəbir: 1/135/Bab:36
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə

Təliq: İmam Səraxsinin bu gözəl istidlalının anlaşılmasını asanlaşdırmaq üçün biraz daha sadə şəkildə izah edim.
Kafirlər iki qisimdir:
1. Mücərrəd kafir olan, lakin insanlara bu küfrə inanmaları üçün təzyiq göstərməyən.
2. Kafir olmaqla yanaşı bu mövzuda insanlara təzyiq göstərən.

Sözsüz ki, ikinci qismdən olan kafirlər küfrdə və düşmənlikdə daha şiddətlidirlər.
Uca Allah ayədə məhz kafirlərin ikinci qismini zikr etdikdən sonra, bizə onlara şirk mövzusunda itaət etməyi qadağan etmiş, lakin yenədə onlara yaxşı davranmamızı istəmişdir.
Öz şirkini qəbul etdirmək üçün övladına təzyiq göstərən valideynə belə yaxşı davranmaq əmr edilibsə, mücərrəd kafir olan və müsəlman valideynlər bu hökmə təbii şəkildə öncəliklə daxildirlər. Sanki, Rəbbimiz ən şiddətli kafirləri zikr etməklə bu nöqtəni vurğulamaq istəyib.

[Usuli]

Müfəssirlərdən Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) "Əl İsra" surəsinin 23-cü ayəsini təfsir edərkən kafir valideynlər haqda deyir:

 

لا يختَصُّ برُّ الوالدين بأن يكونا مسلمَينِ ، بل إن كانا كافرَينِ يبَرُّهما ويُحْسِن إليهما إذا كان لهما عهْدٌ
قال الله تعالى : لاَ يَنْهَاكُمُ اللهُ عَنِ الّذيِنَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ في الدّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ

"Valideynlərə yaxşılıq sadəcə onlar müsəlman olduqları zaman deyil. Əksinə - əhdləri olduğu zaman - kafir olsalar belə övladları onlara yaxşılıq etməli, gözəl davranmalıdır.
Uca Allah buyurur: "Allah sizə, sizinlə din xüsusunda savaşmayan və sizi yurdunuzdan çıxarmayanlara yaxşılıq etməyi qadağan etmir." (Əl Mumtəhinə: 60/8)."

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Cami li Əhkəmil Quran: 13/53
Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

[Usuli]

Müfəssir, Alləmə Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) "Ən Nisa" surəsinin ilk ayəsini təfsir edərkən, kafirlə belə qohumluq əlaqələrinin qorunması haqda deyir:

 

اتفقتِ الملَّةُ على أنَّ صِلةَ الرحِمِ واجبةٌ وأنَّ قطِيعتَها محرَّمةٌ . وقد صحَّ أنَّ النبيَّ صلى الله عليه وسلم قال لأسْماءَ - وقد سألتْه أأَصِلُ أمِّي ؟ - : « نعم ، صِلي أمَّك » فأمَرها بصِلتِها وهي كافرةٌ . فلتأْكيدِها دخَل الفضلُ في صلةِ الكافر

"Ümmət qohumluq əlaqələri saxlamağın vacib (fərz), onu kəsmənin haram olduğunda ittifaq etmişdir.
Əsma, ondan "Anamla qohumluq əlaqəsi saxlayımmı?" deyə soruşduqda, Nəbinin – sallallahu aleyhi və səlləm – "Bəli! Ananla qohumluq əlaqəsi saxla!" dediyi səhih şəkildə rəvayət edilmişdir.
Ona, anası kafir olduğu halda qohumluq əlaqələri saxlamağı əmr etdi. Qohumluq əlaqəsi saxlama əmrini təkid üçün, kafirlə (qohumla) belə əlaqə saxlamağın fəzilət olduğu bildirilmişdir."

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Cami li Əhkəmil Quran: 6/14
Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

[Usuli]

Müfəssir Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) "Ən Nisa" surəsinin 36-cı ayəsini təfsir edərkən qonşuluq haqda deyir:

وقال نَوْفٌ الشامِي : {وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى} المسلمُ {وَالْجَارِ الْجُنُبِ} اليهوديُّ والنصرانيُّ
قلتُ : وعلى هذا فالوصاةُ بالجارِ مأمورٌ بها مندوبٌ إليها ، مسلماً كان أو كافراً ، وهو الصحيح
والإحسان قد يكون بمعنى المواساةِ ، وقد يكون بمعنى حُسْنِ العِشْرةِ ، وكفِّ الأذى ، والمحاماةِ دونَه

"Nəvf Əş Şami belə demişdir: Ayədəki "yaxın qonşu" ilə qəsd edilən müsəlman, "uzaq qonşu" ilə qəsd edilən isə yəhudi və xristianlardır.
Mən (Qurtubi) deyirəm: Buna görə, qonşu haqlarına riayət edilməsi əmr edilmiş və təşviq edilmişdir. İstər qonşu müsəlman olsun istər kafir. Doğru olan görüş də budur.
Yaxşılıq bəzən xeyriyyəçilik/yardım etmək şəklində, bəzən yaxşı keçinmək, onlara əziyyət verməmək və onları qorumaq şəklində olur."

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Cami li Əhkəmil Quran: 6/403
Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

Eyni ayənin təfsirinə daha sonra İmam Qurtubi belə deyir:

 

قال العلماء : الأحاديثُ في إكرام الجارِ جاءتْ مطلَقةً غيرَ مقيَّدةٍ حتى الكافرُ كما بيّنّا

"Alimlər belə demişlər: Qonşulara ikram etməyi əmr edən hədislər qeydsiz mütləqdir. Daha öncə açıqladığımız kimi kafir də bura daxildir."

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Cami li Əhkəmil Quran: 6/412
Beyrut: Ər Risələ: 1427/2007

Təliq: Gördüyümüz kimi, İmam Qurtubi qonşulara yaxşı davranmaq, onların haqqlarına riayət eləmək haqda olan ayəni və hədisləri mütləq qəbul edir və bu mövzuda kafiri müsəlmandan ayırmır.
Qonşulara gözəl davranış, dəvət sahəsindədə təsirli elementlərdən biridir. İnsanlar onlara yaxşı davrananların fikirlərini daha tez qəbul edir, onlara meylli olurlar. Dolayısıyla qonşulara qarşı pis davranış sadəcə şəxsi problem olmaqla qalmır, həmçinin insanların bizdən, bizim düşüncələrimizdən uzaqlaşmasına səbəb olur.
Qonşular, qohumlar, valideynlər və ümumiyyətlə insanlarla münasibətlərimizdə, nəfsimizə ağır gəlsə belə bu nöqtəyə diqqət edək.
Şəxsi motivlərlə insanları İslamdan uzaqlaşdırmayaq. İslamın mənfəəti üçün nəfsi mənfəətlərimizi əzməyi bacaraq.

[Usuli]

Hənəfi alimlərindən Əbu Bəkr Əl Cəssas (305–370 h/917–980 m) yaxşılıq əmrinin kafir və müsəlman valideyn haqqında ümumi olduğunu söyləyir:

 

قوله تعالى : {وَوَصَّيْنَا الْأِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ} إلى قوله : {وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفاً} , أبانَ تعالى بذلك أنَّ أمْرَه بالإحسانِ إلى الوالديْن عامٌّ في الوالديْن المسلمْن والكفارِ لقوله تعالى : {وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ} الآية

 

“Rəbbimiz buyurur: “İnsana valideynlərinə gözəl davranmağı əmr etdik. Anası onu (qarnında) daşımışdır…”, “Əgər haqqında elm sahibi olmadığın bir şeyi mənə şərik qoşman üçün sənə təzyiq göstərsələr onlara itaət etmə! Onlarla dünyada gözəl davran!”.

Uca Allah bununla, yaxşı davranmaq əmrinin müsəlman və kafir valideynlər haqqında ümumi olduğunu açıqlamışdır. Çünki, ayədə O buyurur: “Əgər haqqında elm sahibi olmadığın bir şeyi mənə şərik qoşman üçün sənə təzyiq göstərsələr…” (şirk qoşmaq üçün təzyiqi isə ancaq müşrik valideyn göstərə bilər).”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Cəssas: Əhkəmul Quran: 5/219

Beyrut: Daru İhyait Turasil Arabi: 1412/1992