بسم الله الرحمن الرحيم
Hənəfi məzhəbinə mənsub qardaşlar bəzən müxtəsər fiqh kitablarında yetərli məlumat əldə edə bilmədikləri məsələlərin həlli üçün bizlərə müraciət edirlər. Bu məsələlərdən biri də, təşəhhüd zamanı barmaqların durumudur. Bu haqda verəcəyim qısa bilginin onlar üçün yetərli olacağını umuram. Tövfiq Allahdandır.
Hənəfilərdən Alauddin Əl Kəsəni (v. 587 h/1191 m) "Bədəius Sanəi fi Tərtibiş Şərai" adlı əsərində bu haqda deyir:
وهل يُشِير بالمسبِّحة إذا انتهى إلى قوله : أشهَد أن لا إله إلا الله ؟ قال بعضُ مشايخِنا : لا يُشير ؛ لأنَّ فيه تركَ سنةِ اليد وهي الوضْعُ ، وقال بعضهم : يُشير ؛ فإن محمداً قال في كتاب المسبِّحة حدثنا عن النبي - صلى الله عليه وسلم - أنه كان يُشير بأُصْبُعِه فيفعَل مثلَ ما فعَل النبي - صلى الله عليه وسلم - ويصنَع ما صنَعه وهو قول أبي حنيفة وقولنا
ثم كيف يشير ؟ قال أهل المدينة : يعقِد ثلاثةَ وخمسينَ ويُشير بالمسبِّحة ، وذكَر الفقيهُ أبو جعفر الهِنْدُواني أنه يعقِد الخِنْصِرَ والبنْصِرَ ويحلِّق الوسطى مع الإبهامِ ويُشير بالسبابة ، وقال: إن النبي - صلى الله عليه وسلم - هكذا كان يفعل
“... “Əşhədu əllə iləhə illəllah” sözünə gələndə işarə barmağını qaldırarmı?
Bəzi şeyxlərimiz belə deyiblər: Barmağını qaldırmaz. Çünki, bu hərəkət əllərin (dizin üstünə) qoyulması şəklindəki sünnətlə uyuşmur.
Bəzi şeyxlər isə işarə barmağının qaldırılacağını deyiblər. Çünki imam Muhəmməd Musəbbihə bölümündə deyir: Bizə Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm – rəvayət olunmuşdur ki, barmağını qaldırardı. Namaz qılan kimsə də, Nəbinin etdiyi kimi etməlidir. Bu, həmçinin Əbu Hənifənin və mənim görüşümdür.”
Barmağını necə qaldırar? Mədinə əhli deyir: Əlini (Ərəb rəqəmlərilə əlli üç formasında bükər) və işarə barmağını qaldırar.
(Hənəfilərdən) Fəqih Əbu Cəfər Əl Hinduvani deyir: İki kiçik barmağı bükər, orta barmağı baş barmaqla halqa kimi birləşdirər və işarə barmağını qaldırar. Peyğəmbər də belə edərdi”…”
Qaynaq: Alauddin Əl Kəsəni: Bədəius Sanəi: 1/214
Darul Kutubil İlmiyyə: 1406/1986
Burhanuddin Əl Mərğinani (551-616 h/1156-1219 m) bu barədə deyir:
هل يُشير بإصبعته السبَّابة مِن اليد اليُمنى ؟ لم يذكُر محمدٌ هذه المسألة في الأصل
وقد اختلَف المشايخُ فيه ، منهم من قال : لا يُشير ؛ لأنَّ مبنى الصلاة على السَّكينة والوَقار، ومنهم من قال : يُشير ، وذكَر محمدٌ في غير روايةِ الأصول حديثاً عن النبي عليه السلام أنه كان يشير ، قال محمد : يصنَع بصنعِ النبي عليه السلام ، ثم قال هذا قولي وقول أبي حنيفة
ثم كيف يصنَع عند الإشارة ؟ حُكي عن الفقيه أبي جعفرٍ أنه قال : يعقِد الخنصِر والبنصِر ويحلِّق الوسطى مع الإبهام ويُشير بسبابته
“Sağ əlinin işarə barmağını qaldırarmı? İmam Muhəmməd “Əl Asl”da bu məsələyə toxunmamışdır. Şeyxlər bu haqda ixtilaf etmişlər.
Onlardan bəziləri deyir: Barmağını qaldırmaz. Çünki, namazda əsl olan sükunət və vüqardır.
Bəziləri isə barmağın qaldırılacağı görüşündədir. İmam Muhəmməd “Usul” kitabları xaricindəki rəvayətində Nəbinin – aleyhissəlam – barmağını qaldırdığını və onun kimi davranılmasının gərəkli olduğunu deyir. Daha sonra bunun özünün və Əbu Hənifənin görüşü olduğunu bildirir.
Barmağını necə qaldırar? Fəqih Əbu Cəfər (Əl Hinduvanidən) belə nəql edilmişdir: İki kiçik barmağı bükər, orta barmağı baş barmaqla halqa kimi birləşdirər və işarə barmağını qaldırar.”
Qaynaq: Burhanuddin Əl Mərğinani: Əl Muhit Əl Burhani: 1/369
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2004
Əbul İxlas Əş Şurunbulali (994-1069 h/1585-1659 m) “Durər” haşiyəsində deyir:
لم يذكُر المصنِّف الإشارةَ , والصحيح أنه يُشير بالمسبِّحة وحدَها فيرفَعها عند قولِه لا إله ويضَعها عند قوله إلا الله ليكونَ إشارةً إلى أن النفي والإثبات في الرفْع والوضْع
واحترزنا بالصحيح عن قولِ كثيرٍ من المشايخ أنه لا يُشير أصلا ؛ لأنه خلافُ الدراية والرواية وبقولِنا بالمسبِّحة عما روي عن أبي يوسف ومحمدٍ أنه يعقِد يمناه عندَ الإشارة
“Musənnif “barmaq qaldırmağı” qeyd etməmişdir. Lakin səhih olan budur ki, sadəcə işarə barmağını qaldırar. “Lə iləhə” dedikdə onu qaldırar, “illə Allah” dedikdə isə endirər. Beləcə qaldırarkən və endirərkən nəfyə və isbata işarə etmiş olar.
“Səhih” deyərək bir çox şeyxin “barmaq əslən qaldırılmaz” şəklindəki görüşündən ayrılmış olduq. Çünki bu dirayət və rəvayətə ziddir.
“İşarə barmağı” deyərək, Əbu Yusuf və Muhəmməddən rəvayət olunmuş “işarə edərkən sağ əlini bükər” görüşündən ayrılmış olduq.”
Qaynaq: Durərul Hukkəm fi Şərhi Ğurəril Əhkəm: 1/75
İhyəul Kutubil Arabiyyə
Quduri şarihlərindən Abdul Ğani Əl Meydəni (1222-1298 h/1807-1881 m) bu haqda deyir:
بلا إشارةٍ بسبابته عند الشهادة في ظاهرِ الرواية ، وعن أبي يوسف في الأمالي أنه يعقِد الخِنْصِر والبِنْصِر ويحلِّق الوسطى والإبهامَ ويُشير بالسبابة ؛ ونُقِل مثلُه عن محمدٍ والإمام ، واعتمَده المتأخرون ، لثبوته عن النبي صلى الله عليه وسلم بالأحاديث الصحيحة ، ولصحة نقلِه عن أئمتنا الثلاثة ؛ ولذا قال في الفتح : إن الأولَّ خلافُ الدراية والرواية ؛ ولشيخِنا رحمه الله تعالى رسالةٌ في التشهُّد حرَّر فيها صحةَ هذين القولين ونفَى ما عداهما حيث قال : إنه ليس لنا ما سوى قولين : الأولُ - وهو المشهور في المذهَب - بسَط الأصابعَ بدون إشارةٍ ، الثاني بسَط الأصابعَ إلى حين الشهادةَ فيعقِد عندها ويرفَع السبَّابةَ عند النفي ويضَعها عند الإثبات ، وهذا ما اعتمَده المتأخرون ، وأما ما عليه الناسُ مِن الإشارة مع البسْط بدون عقدٍ فلمْ أرَ أحدًا قال به
“… “Zahirur Rivayə” kitablarına görə şəhadət əsnasında barmağını qaldırmaz. Əbu Yusufdan “Əl Əməli” kitabındakı rəvayətə görə iki kiçik barmağı bükər, orta barmağı baş barmaqla halqa kimi birləşdirər və işarə barmağını qaldırar. Bu görüşün bənzəri Muhəmməddən və Əbu Hənifədən nəql edilmişdir. Daha sonra gələn alimlər bu görüşə etimad etmişlər.
Çünki, bu barədə hədis Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm – səhih olaraq sabitdir və eyni şəkildə (məzhəb içindəki) üç imamımızdan səhih olaraq nəql edilmişdir.
Bu səbəblə “Fəthul Qadir”də deyilir: (barmaq qaldırılmaz şəklindəki) İlk görüş dirayətə və rəvayətə ziddir. Şeyximizin – uca Allah ona rəhmət etsin - bu haqda bir risaləsi var. Orada bu iki görüşün səhihliyini araşdırmış və bu ikisi xaricindəki görüşləri rədd etmişdir.
Risalədə belə deyir: “Bizim iki görüşümüz var. Məzhəbdə məşhur olan birinci görüşə görə barmaqlar diz üztə yayılar və qaldırılmaz. İkinci görüşə görə şəhadətə qədər barmaqlarını açıq şəkildə dizinə yayar, şəhadət əsnasında barmaqları bükər və nəfy edərkən (lə iləhə deyərkən) işarə barmağını qaldırar, isbat edərkən “illə Allah” dedikdə endirər. Bu ikinci görüş daha sonrakı alimlərin etimad etdiyidir.
Ancaq insanların etdiyi “barmaqları bükmədən, yayıb işarə barmağını qaldırma” şəklinə gəlincə, bu görüşdə olan heç kimi tanımıram. “…”
Qaynaq: Abdul Ğani Əl Meydəni: Əl Lubəb fi Şərhil Kitəb: 1/72
Beyrut: Əl Məktəbətul İlmiyyə
Nəticə: Hənəfi fəqihləri təşəhhüd əsnasında barmağın qaldırılıb qaldırılmayacağı mövzusunda ixtilaf etdikləri kimi, barmağın qaldırılma forması haqda da yekdil rəyə sahib deyillər. Hər iki tərəfin görüşləri haqda “fətva belədir” deyildiyini gördük.
Zikr edilən görüşlərin hər biriylə əməl edən kimsə, məzhəbə müvafiq davranmış olar.
Fəqihlərin ittifaqda olduğu nöqtələrdən biri isə, barmağın uzun müddət dik tutulmayacağı və qaldırıldıqdan sonra mütəmadi tərpədilməyəcəyidir.
