Bu mövzudakı ismarıc sayı: 11

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Avropalılar kafir olduqları halda izzət və rifah içində, Müsəlman xalqlar zillət və səfalət içində yaşayırlar... Bu paradoksun səbəbi nədir?

Yəqin ki, dilə gətirməkdən çəkinsək də bu sual bir çoxumuzu narahat edir... Haqlı yerə edir… Cavab tapa bilmirik... Vurnuxuruq... Özümüzü görməməzliyə vururuq...

Əgər uca Allah dünya həyatında insanları mücərrəd küfr və iman səbəbilə yüksəldib alçaltsaydı tablo fərqli olmalıydı... Deməli bizlər nəyisə gözdən qaçırmışıq... Və o “nə” çox önəmli bir şeydir... O qədər önəmlidir ki, uca Allah millətləri onunla yüksəldir və alçaldır...

Bu məqaləmin məqsədi də o “nə”yin nə olduğunu, uca Allahın bu mövzudakı sünnətinin necə cərəyan etdiyini açıqlamaq və bu vəsiləylə bəzi ürək sözlərimi dilimə gətirməkdir. Tövfiq yalnız Allahdandır!

[Muslih]

Mənasını anlamasınlar deyə milyonlarca insana Ərəb dilində əzbərlədib, tərcüməsini oxumağı qadağan etdiyimiz Kitabda uca Allah buyurur:

 

فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّنْ أَنْجَيْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِيهِ وَكَانُوا مُجْرِمِينَ

وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ

 

“Sizdən öncəki nəsillərdən yer üzündə fəsadı əngəlləyəcək fəzilət/hikmət sahibləri olmalı deyildimi? (fəsada əngəl olanlar) sadəcə xilas etdiklərimizdən az bir qisim idi.

Zalımlar onlara verilmiş rifaha uydular/aldandılar və günahkarlardan oldular.

Əhalisi (yer üzünü) islahedici kimsələr ikən Rəbbin ölkələri zülmən/zülm səbəbilə həlak edəcək deyildi!” (Hud: 11/116-117)

 

Quranın təfsiriylə məşğul olanlar bu ayələrin mənası haqqında müxtəlif fikirlər bildirmişlər.

Görəsən uca Allahın ölkələri xaraba qoyma səbəbi sadəcə şirk və küfrdür? Yoxsa bu barədə əsas alınan kriteriya insanların bir-birinə zülmüdür?

[Muslih]

Təfsirçilərdən Əbu Muzəffər Əs Samani (426-489 h/1035-1096 h) ayənin mənası haqda görüş fərqliliyinə toxunaraq deyir:

 

في الآية قولانِ

أحدهما : أنه لا يُهلِكهم بمجرَّدِ الشرْكِ إذا تعاطَوا الإنصافَ فيما بينهم ، ولم يظلِمْ بعضُهم بعضاً

والثاني : هو أن اللهَ لا يظلِم أهلَ قريةٍ فيُهلِكهم بلا جنايةٍ . والأول أشهَرُ

 

“Ayənin mənası haqda iki görüş var:
A ) Öz aralarında insaflı/adil davrandıqları, bir-birinə zülm etmədikləri müddətcə uca Allah onları sadəcə şirkləri səbəbilə həlak etməz.

B ) Uca Allah heç bir ölkə əhalisinə zülm edib, onları (etmədikləri) cinayətə görə həlak etməz. Birinci görüş daha məşhurdur.”

 

Qaynaq: Əbu Muzəffər Əs Səmani: Təfsirul Quran: 2/467

Riyad: Darul Vatan: 1418/1997

 

Qeyd: Müəllif birinci görüşün daha məşhur olduğunu qeyd edir. Yəni, uca Allahın dünya həyatında ölkələri əhalisinin şirki səbəbilə deyil, öz aralarında bir-birinə etdikləri zülm səbəbilə viran qoyacağı görüşünün…

Mən bir əlavə olaraq deyirəm: Bu mənanın üstünlüyünü dəstəkləyən iki yön vardır.

Bunlardan ilki, yaşadığımız reallıqdır. Avropanın fəzilət sahibləri uzunmüddətli mübarizələrdən sonra öz aralarındakı zülmə, despotizmə əngəl ola bildikləri üçün dünyəvi olaraq rifah içində, insan kimi yaşayırlar…

Müsəlmanlar isə, Quranın təməl prinsiplərindən biri olan “pislikləri qadağan edib, yaxşı əməllərə təşviq” qaydasını qulaqardı edərək öz aralarındakı zülmə əngəl ola bilmədilər, olmaq istəmədilər, olmadılar…

Aralarında ayədə qeyd edilən mənada, həqiqi və yetərincə fəzilət əhli olmadığı üçün ölkələri xaraba qaldı… Özləri isə, zillət içində, bir çox haqlardan məhrum, heyvanlarla insanlar arasında bir mərtəbədə yaşamağa məhkum oldular…

Beləcə uca Allah zülmə daha az yol verənləri, boğazına qədər zülmə batmış bizlərə hakim qıldı, bizi onların kölələrinə çevirdi… Kölə olduqlarını anlamaqdan da aciz kölələrə…

 

Ayədə bu mənanı dəstəkləyən ikinci yön, ilk ayədə “yer üzündə fəsad” ifadəsinin ardından Allahın islahediciləri məhv etməyəcəyindən bəhs etməsidir.

Buradakı islah, bir öncəki ayədəki fəsadın ziddidir. Bəs Quranın dilində “yer üzündə fəsad” nə deməkdir?

”Qurani Kərimdə “yer üzündə fəsad” ifadəsi qırxa yaxın yerdə işlədilir və bu ayələrin axışına diqqət edən hər kəs, bu fəsaddan qəsdin ilk növbədə və əksər hallarda məhz sosial, iqtisadi, hüquqi ədalətsizlik olduğunu görər… Elə isə, bu fəsadın qarşılığı olan islah - yer üzündə sosial, iqtisadi, hüquqi ədalətdir. Bizim yer üzünə gətirməli olduğumuz, ancaq gətirə bilmədiyimiz ədalət…

“Yer üzündə fəsad” ifadəsinin ən gözəl açıqlaması və dediyimiz xüsusun dəstəkləyicisi uca Allahın bu ayəsidir:

 

وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ

“O, iş başına gəldiyi (yaxud dönüb getdiyi) zaman, yer üzündə fəsad çıxarmaq, əkini (iqtisadiyyatı) və nəsli (insan resurslarını) məhv etmək üçün səy göstərər. Allah isə fəsadı sevməz!” (Əl Bəqərə: 2/205)

 

İslam ölkələrində mümkün qədər səfehcə qurulmuş dini və dünyəvi “təhsil proqramlarıyla” nəsillər – insan resursları, eyni səfehliklə aparılan iqtisadi siyasətlə də iqtisadiyyat - əkin məhv edildi və edilir… Allah isə fəsadçıları sevməz… Sevmədiklərinin aqibəti də bizim aqibətimiz kimi olar…

[Muslih]

Digər bir təfsirçi Faxruddin Ər Razi (544-606 h/1150-1210 m) müzakirə etdiyimiz ayənin təfsirində belə deyir:

 

أن المرادَ مِن الظلْمِ هَاهنا الشرْكُ ، قال تعالى : إن الشرْكَ لظلمٌ عظيمٌ

والمعنى أنه تعالى لا يُهلِك أهلَ القُرى بمجَرَّدِ كوْنِهم مُشْرِكينَ إذا كانوا مُصْلِحينَ في المعامَلاتِ فِيما بيْنَهم ، والحاصلُ أن عَذابَ الاستِئصالِ لا يُنزَل لأجْلِ كوْنِ القومِ مُعتقِدينَ للشرْكِ والكفْرِ ، بلْ إنما يُنزَل ذلك العَذابُ إذا أسَاؤا في المعامَلاتِ وسَعَوا في الإيذاءِ والظلْمِ

ولهذا قال الفُقهاءُ : إنَّ حُقوقَ اللهِ تعالى مَبْناها على المسَامَحةِ والمسَاهَلةِ ، وحقوقَ العبادِ مَبْناها على الضيْقِ والشُّحِ

ويُقال في الأثَرِ : الملْكُ يبقَى مع الكفْرِ ولا يبقَى مع الظلمِ ، فمعنى الآية "ومَا كانَ ربُّكَ لِيُهْلِكَ القُرَى بِظُلْمٍ" أي لا يُهلِكُهم بمجرَّدِ شِركِهم إذا كانوا مُصلحينَ يُعامِل بعضُهم بعضاً على الصَّلاحِ والسدَادِ

وهذا تأويلُ أهلِ السنةِ لهذهِ الآيةِ ، قالوا : والدليلُ عليه أن قومَ نوحٍ وهودٍ وصالحٍ ولوطٍ وشعيبٍ إنما نُزِل عليهم عذابُ الاستئصالِ لما حكَى الله تعالى عنْهم مِن إيذاءِ الناسِ وظلْمِ الخلْقِ

 

“Bu ayədə “zülmdən” qəsd şirkdir. Uca Allah buyurur: “Şübhəsiz ki, şirk böyük zülmdür!” (Loğman: 31/13)

Ayənin mənası belədir: Əgər öz aralarındakı (ictimai, sosial, mali, siyasi) münasibətlərində (ədalətə riayət edərək) islahedici şəkildə davranarlarsa, uca Allah o ölkələrin əhalisini sırf müşrik olduqları üçün həlak etməz!

Xülasə: Kökdən yox olma əzabı bir xalqın şirk və ya küfr etiqadda olması səbəbilə enməz! Əksinə bu əzab onlar (ictimai, sosial, mali, siyasi) münasibətlərində bir birinə zərər verdikləri, əziyyət və zülmə can atdıqları zaman enər! 

Bu səbəblə fəqihlər belə demişlər: Uca Allahın haqları barədə əsas prinsip asanlaşdırmaq və anlayış göstərmək, insanların haqları barədə əsas prinsip isə vazkeçməmək və qatılıqdır.

Rəvayət edilən bir əsərdə deyilir: “Mülk/Dövlət küfrlə davam edər, ancaq zülmlə davam etməz!”

Elə isə, “Rəbbin ölkə xalqlarını zülmləri səbəbilə həlak edəcək deyildi” ayəsi bu mənadadır: Yəni öz aralarında (ictimai, sosial, mali, siyasi münasibətlərdə) islahedici/adil olub, bir-birinə salah və dürüstlüklə davrandıqları müddətcə onları mücərrəd şirkləri səbəbilə həlak etməz!

Əhli Sünnətin ayəyə təfsiri bu şəkildədir və dəlilləri də odur ki, Nuh, Hud, Salih, Lut və Şuaybın elçi gəldiyi xalqlara kökdən yox olma əzabı - uca Allahın bizə bildirdiyi üzrə - (cəmiyyətdə vüsət almış bir şəkildə) insanlara zərər verib, zülm etmək səbəbilə olmuşdur.”

 

Qaynaq: Fəxruddin Ər Razi: Məfatihul Ğeyb: 18/78

Beyrut: Darul Fikr: 1401/1981

 

Qeyd: Müəllif ölkələrin viran və abad olma səbəbini açıq şəkildə bildirmişdir: Ölkələr şirk səbəbilə deyil, insanların müxtəlif sahələrdə bir-birinə zülmü səbəbilə viran qalar. Eynilə dövlətlərimizin domino effektiylə ard-arda yıxılması kimi…

Təsbit edilən təməl prinsiplərdən birinə görə, insan haqları bir mənada Allah haqlarından önə keçirilir… Ona görə yox ki, insan Allahdan önəmlidir… Ona görə ki, insan öz haqlarından rahatca vaz keçəcək qədər güclü deyil, uca Allahın rəhməti isə çox genişdir.

Bu səbəblə mücərrəd günahlar sadəcə tövbəylə, insan haqlarıyla əlaqəli günahlar isə, tövbəylə yanaşı məzlumun haqqını ödəməklə bağışlanır… Uca Allah özünə qarşı işlənən bir çox günahı bağışlayarkən, insanın yerinə - ona qarşı edilənləri bağışlamır… Bu da insan üçün böyük bir şərəfləndirmə və dəyərləndirmədir!

“Mülk/Dövlət küfrlə davam edər, ancaq zülmlə davam etməz!” sözünün də sirri bundan ibarətdir. Uca Allah, özünə qarşı işlənən cinayətlərə dərhal cəza verməzkən, insanlığa qarşı işlənən cinayətlərə, zülmə möhlət vermir… Zülm edənləri və onların ortaqlarını - zülmə susanları qısa müddətdə cəzalandırır, ölkələrini viran qoyur… Bu ümmətən kiçik bir qismini zülm, böyük bir qismini isə “zülmə susma ortaqlığı” səbəbilə məhv etdiyi kimi…

 

[Muslih]

Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) ayənin təfsirində deyir:

 

بظلْمٍ أي بشِركٍ وكفْرٍ . (وأهلُها مُصلِحون) أي فيما بيْنَهم في تَعاطِي الحقوقِ ، أيْ لمْ يكنْ ليهْلِكَهُم بالكفرِ وحْدَه حتى يَنضاف إليه الفسادُ ، كما أهْلكَ قومَ شعيبٍ ببَخْسِ المكْيالِ والميزانِ ، وقومَ لُوطٍ باللوَاطِ ، ودلَّ هذا على أن المعاصِي أقربُ إلى عذابِ الاستئصالِ في الدُّنيا مِن الشرْكِ ، وإن كان عذابُ الشركِ في الآخرةِ أصْعَبَ

 

“Ayədəki “zülmən/zülm səbəbilə” sözünün mənası: yəni şirk və küfr səbəbilə (həlak etməz).

“Əhalisi islahedici kimsələr ikən” sözünün mənası: yəni öz aralarındakı haqq-hüquqa riayət etdikləri müddətcə.

Yəni, (bir-birinə zülm edib, yer üzündə) fəsad çıxarmadıqları müddətcə sadəcə küfrləri səbəbilə onları həlak etməz.

Necəki, Şuaybın qövmünü ölçü və tərəzidəki hiylələri,  Lut qövmünü homoseksuallıq səbəbilə həlak etmişdir.

Bütün bunlar dəlalət edir ki - Axirətdə şirkin əzabı daha şiddətli olsa da - dünyada “kökünü qazma” şəklindəki əzab üçün günahlar şirkdən daha yaxın bir səbəbdir!”

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Əl Cami li Əhkəmil Quran: 9/114

Qahirə: Darul Kutubil Misriyyə: 1384/1964

 

Qeyd: Bil ki, İslamın özü, təməli, zülmü qadağan edib, ədaləti təsisdən ibarətdir! Şirk ən böyük zülm olsa da, zülm sadəcə şirkdən ibarət deyil! Zülmün ən böyüyü şirklə başlayar. Ondan sonra həyatın digər sahələrinə yayılar və qonşunu narahat etməyə qədər enər...

Ədalətin ən böyüyü də eyni şəkildə Allahı birləyib, Ona şükr etməkdir... Sonra digər sahələrə yayılar... Haqsız yerə kiçik qardaşını döyən böyük qardaşı cəzalandırmağa qədər enər...

Əgər ən əzəmətli rükn olan Tövhid də Ədalətin bir parçasıdırsa bu prinsip üzərində durmalı, düşünməli və artıq zülmü tərk edib, adil olmalıyıq...

Zülmün hər növünü tərk edib, ədalətin bütün mərtəbələrini təsis etmək hər insana, xüsusilə də müsəlman olduğunu iddia edən hər kəsə vacibdir!

Əks halda zillətimiz ən pis şəkildə davam edəcək! Üzərimizdəki lənət çiskini, lənət yağmuruna çevriləcək...

 

[Muslih]

Muhəmməd Rəşid Rıza (1282-1354 h/1865-1935 m) ayənin təfsirində deyir:

 

أيْ وما كانَ مِن شأنِ ربِّك وسُنَّتِه في الاجتماعِ البَشَري أن يُهلِك الأمَمَ بظلمٍ منه لها في حالِ كونِ أهلِها مُصلِحينَ في الأرْض ، مُجْتَنِبِين للفسادِ والظلمِ ، وإنما أهلَكَهم ويُهلِكُهم بظلْمِهم وإفْسادِهم فيها ، كما ترَى في الآياتِ العَديدةِ مِن هذهِ السورةِ وغيرِها

وفي الآية وجهٌ آخَر ، وهو أنه ليسَ مِن سُنَّته - تعالى - أنْ يُهْلِك القُرى بظلمٍ يقَع فيها - مع تفسيرِ الظلْمِ بالشرْكِ - وأهلُها مُصْلِحون في أعمالِهم الاجْتماعيةِ والعُمْرانِيةِ ، وأحكامِهم المدَنِيةِ والتأديبيةِ ، فلا يبْخَسَون الحقوقَ كقومِ شعيبٍ ، ولا يرْتَكِبون الفوَاحِش ويقطَعون السبيلَ ويأتُون في نَاديهم المنكَر كقومِ لوطٍ ، ولا يبْطِشون بالناسِ بَطْشَ الجبارِين كقومِ هودٍ ، ولا يذِلُّون لمُتكَبرٍ جبَّارٍ يستعْبِد الضعفاءَ كقومِ فرْعونَ - بل لا بدَّ أن يضُمُّوا إلى الشركِ الإفسادَ في الأعمالِ والأحكامِ ، وهو الظلمُ المدمِّرُ للعُمْرانِ

 

“Ayənin mənası: Onlar yerüzündə islahedici kimsələr olub, fəsad və zülmdən çəkinərlərsə xalqları zülmlə həlak etmək Rəbbinin şanından, toplumlar xüsusundakı sünnətindən deyil.

Uca Allah xalqları ancaq zülmləri və yer üzündə fəsad çıxardıqları üçün məhv etmişdir və məhv edəcəkdir. Necəki bu prinsipi bu və digər surələrin müxtəlif ayələrində görə bilərsən.

Ayənin başqa bir açıqlama şəkli də vardır. Ayədəki zülmün şirk olaraq qəbul edilməsi halında məna belə olar: əhalisi ictimai və sosial işlərdə, sivil və cəza hüququnda islahedici kimsələr ikən məmləkətləri həlak etmək uca Allahın sünnətindən/adətindən deyil!

Şueybin qövmü kimi (ticari münasibətlərdə insanların mali) haqlarını mənimsəməz, Lutun qövmü kimi fahiş əməllər işləyib, yol kəsməz, məclislərində (mavilik kimi) münkərlə məşğul olmaz, Hudun qövmü kimi insanlara zorbalıq etməz, Fironun qövmü kimi zəifləri kölələşdirən təkəbbürlü zorbalara boyun əyməzlərsə uca Allah onları (mücərrəd şirk səbəbilə) həlak etməz!

Həlak olmaları üçün şirklə yanaşı əməl (münasibət) və hüquqda ifsada yol verməlidirlər. Mədəniyətləri/Ölkələri xaraba qoyan zülm də məhz budur!”

 

Qaynaq: Muhəmməd Rəşid Rıza: Təfsirul Mənar: 12/159

Əl Heyətul Misriyyə: 1990

 

Qeyd: Həlak səbəbimiz bir-birimizə və bizdən olmayanlara etdiyimiz zülmlərdir. Hansı zülmlərmi? Bir-birimizin mallarını batil yollarla yemək və bu çirkin əmələ çox vaxt dini don geyindirmək…

Haqqı bildiyimiz halda əhlini yardımsız buraxıb, paxıllıq edərək İslama fayda verəcək kimsələrin ayağının altını qazmaq… və buna dini don geydirmək…

Özümüzə və özümüzdən olmayanlara qarşı ümumiyətlə hər növdən zülm və haqsızlıq etmək… və buna dini don geydirmək…

Tarix boyu Allahın qullarına sanki bizim qullarımız kimi davranmaq… və bunu Allah adına etmək… Əməvi və Abbasi dönəmində zənciləri qula qulluqdan çıxarıb Allaha qulluğa dəvətlə mükəlləf olduğumuz halda, onları bir qulun qulluğundan digər qulun qulluğuna nəql edən bizlər deyildikmi?

Tarix boyu və günümüzdə mənfəətlərimiz üçün bir-birimizlə savaşan, bir-birimizi satan bizlər deyilikmi?

Hətta zülmsüz keçən bir günümüz yoxdur desək, yanılmarıq… Ancaq hər zaman başqalarını ittiham edir, Yəhudiləri lənətləyirik…

Bəli! Bütün bu zülmləri Allah adına etdik. Fəsadı sevməyən Allah, bu fəsadın Onun adına edilməsinə razı olarmı?  Razı olmadı da… Və nəticələr göz qabağındadır…

Öz adına qurulmuş fəsad məscidini “dirar” adlandırıb xaraba qoyan Allah, Onun adına qurulmuş fəsad dövlətlərini də “dirar dövlətləri” olaraq xaraba qoydu…

 

[Muslih]

Əbu Həmid Əl Ğazali (450-505 h/1058-1111 m) dövlət idarəsi və idarəçilərə nəsihətlər xüsusunda yazdığı bir kitabında deyir:

 

والسلطانُ العادلُ مَن عدَل بينَ العِباد ، وحذِر مِن الجوْر والفسادِ ، والسلطانُ الظالِمُ شؤمٌ لا يبقَى مُلْكُه ولا يدُوم ، لأن النبي صلى الله عليه وسلم يقول : الملكُ يبقى مع الكفْرِ ولا يبقَى مع الظلمِ

وفي التوَاريخِ أن المجوسَ ملَكوا العالمَ أربعةَ آلافِ سنةٍ وكانتْ الممْلَكةُ فيهم وإنما دامتْ المملكةُ بعدْلِهم في الرَّعِية ، وحفْظِهم بالسوِيَّةِ

وإنَّهم ما كانوا يرَوْن الظلمَ والجوْرَ في دِينهم وملَّتِهم جائزاً ، وعمَّروا بعدِلهم البلادَ ، وأنْصَفوا العبادَ

 

فينبغي أن تعلَم أنَّ عِمارةَ الدنيا وخرَابَها مِن الملوكِ ، فإذا كانَ السلطانُ عادِلاً عَمَرتْ الدنيا وأمُنَتْ الرعايا كما كانتْ عليه في عهدِ أزْدَشِير وأفْرِيدُون وبَهْرَام كُور وكِسرى أنو شِرَوان . وإذا كان السلطانُ جائراً خرِبتْ الدنيا

 

“Adil sultan, insanları adil bir şəkildə idarə edib, zülm və fəsaddan çəkinəndir. Zalım sultan, hakimiyyəti davam etməyəcək bir bəladır.

Çünki, Peyğəmbər buyurur: “Mülk/Hakimiyyət küfrlə davam edər, fəqət zülmlə davam etməz.”

Tarix kitablarında qeyd edildiyinə görə, (İranlı) Məcusilərin dörd min il davam edən bir imperiyaları olmuşdur. Bu imperiya sadəcə xalqa adil davranmaq və (insanların hüquq qarşısında və haqlarının verilməsi nöqtəsində) bərabərliyini təmin etmələrilə davam edə bilmişdir.

Çünki, onlar öz dinlərində zülmü və haqsızlığı caiz saymırdılar (təcrübədə də buna əməl edirdilər) və beləcə ölkəni ədalətlərilə abad etmiş, xalqa insaflı/adil davranmışdılar.

Bilməlisən ki, dünya həyatının abad və viran olması hökmdarlardan asılıdır. Sultan adil olduğu zaman, ölkə abad, əhali sadiq olar!

Necəki bu, (Fars hökmdarlarından) Əzdəşir, Əfridun, Bəhram Gur və Kisra Ənuşirəvanın hökmdarlığı zamanında belə idi. 

Sultan zalım olduqda isə, ölkə viran qalar…”

 

Qaynaq: Əbu Həmid Əl Ğazali: Ət Tibrul Məsbuk fi Nasihətil Muluk: 44

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1409/1988

 

 

Qeyd: Ğazalinin Peyğəmbərə nisbət etdiyi “Mülk/Hakimiyyət küfrlə davam edər, fəqət zülmlə davam etməz” məzmunlu söz həqiqətdə ona aid olmasa da, məna baxımından doğrudur.

Ğazali bu sözlərinin təsdiqi üçün qədim Fars hökmdarlarını örnək vermişdir. Onlar atəşpərəst olsalar da, ölkə idarəsində nisbi mənada bir ədalətə riayət edir, məzlumun haqqını zalımdan alırdılar…

Hətta İbnul Əsirin öz tarixində rəvayət etdiyinə görə zülmə məruz qalanların öz problemlərini hökmdara çatdıra bilməsi üçün xüsusi bir sistemləri vardı. Sarayın içində zınqırovlar taxılar və bu zınqırovalara bağlanmış iplərin bir ucu saraydan kənara uzadılardı… Zülmə məruz qalan şəxs bu siqnal vasitəsilə dərdini hökmdara çatdıra bilirdi… Bütün bürokratik əngəlləri aşaraq…

Lakin, bizim ölkələrdəki məzlumlar öz səslərini nəinki iplə, heç sosial media vasitəsilə çatdıra bilmirlər… Çünki, onların səslərini dinləməli olan hökmdarların məzlumların haqlarını qoruma kimi bir dərdi yoxdur… Hətta güclünün zəifi əzməsi üçün hər cür hüquqi, rəsmi və qeyri-rəsmi şəraiti yaradırlar… Çünki, şikarın ən yaxşı yeri onlara çatacaq… Elə isə, ov üçün münbit şərait qurmaq, “dovşana qaç, tazıya tut” demək də onların vəzifəsidir… misalı günü-gündən analoqu olmayan bir şəkildə çiçəklənən, bütün Avropa ölkələrinin qısqandığı ölkəmizdən uzaq…

Bizim təsəvvürümüzdə dövlət ağalıq etməli olan bir güc strukturudur. Halbuki, dövlət topladığı vergilərə qarşılıq xalqa xidmət göstərməli olan bir qurumdur. Eynilə ödəniş qarşılığında sizə xidmət verən xəstəxana, yaxud özəl bir təhsil qurumu kimi…

Xalq dövlətin köləsi yox, dövlət xalqın xidmətçisidir! Bu həqiqətin anlaşılması bir çox şeyə nəzər nöqtənizi dəyişdirər və itirdiyiniz hüquqlarınızın, kölə olmadığınızın fərqinə vararsınız…

 

[Muslih]

Əbu Bəkr Ət Tartuşi (451-520 h/1059-1126 m) dövlət idarəsi haqqında “Siracul Muluk” adlı bir əsər qələmə almışdır. O bu əsərində dövlətin ədalət prinsipinə riayət etməsi haqda danışarkən İslam öncəsi fars hökmdarlarından söz açır. Onların atəşpərəst olmalarına rağmən xalqlarına adil davrandıqlarını qeyd edir.

Ədaləti iki qismə bölüb, vəhyə dayalı olmayan nisbi ədaləti “istilahi ədalət”, vəhyə dayalı olan mütləq ədaləti isə “nəbəvi ədalət” olaraq isimləndirdikdən sonra, bu dövlətlərin uzun müddət qaim olma səbəbini isə məhz bu ədalətlərilə əlaqələndirərək deyir:

 

وكانَ مُلكُهم مَحْفُوظاً برِعَايَتِهم للقوانينِ المألوفةِ بيْنهم ، فانقطَع بذلك حبْلُ الهَمَلِ فكانوا يُقِيمون بها واجبَ الحقوقِ ، ويتَعاطَون بها ما لهُم وعليهم

وعن هذا كان يقال : إن السلطانَ الكافرَ الحافظَ لشرائطِ السيَاسةِ الاصْطلاحِيَّةِ ، أبقَى وأقْوَى مِن السلطانِ المؤمِن العدْلِ في نفسِه المضيِّع للسياسَة النبويةِ العَدْلِيةِ

 

 فلا يقوُم السلطانُ لأهلِ الإيمانِ ولا لأهلِ الكفْرِ إلا بإقامةِ العدْلِ النبَوي ، أو ما يُشْبِه العدْلَ مِن الترْتِيبِ الاصْطِلاحي

 

“Onların dövlətlərinin qaim olma səbəbi öz aralarında anlaşdıqları qanunlara riayət etmələri idi. Beləcə özbaşınalığa son qoyuldu və öz aralarındakı haqlara riayət etdilər. Lehlərində və əleyhlərində olan işlərdə bu qanunları tətbiq etdilər.

Bu kimi hallar haqqında belə deyilmişdir: İstilahi idarə (ilahi olmayan ədalət) şərtlərinə riayət edən kafir hökmdar,  nəbəvi adil idarəyə riayət etməyən mömin və özlüyündə adil hökmdardan daha qalıcı və daha güclüdür!...

… Hökmdar ədaləti tətbiq etmədən nə iman, nə də küfr əhlinə hökmdar ola bilməz! Bu ədalət ya nəbəvi/ilahi olur, ya da (həqiqi) ədalətə bənzəyən istilahi tərtib/idarə olur (vəhyə dayalı olmayan müəyyən mənada adil qanunlar).

(Müəllif daha sonra kafir olan Hindistan, Çin krallarının öz ölkələrində ədaləti təmin etmək üçün qurduqları nizamlara bəzi örnəklər verir).”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Ət Tartuşi: Siracul Muluk: 122-123

Qahirə: Darul Misriyyətil Lubnəniyyə: 1414/1994

 

 

Qeyd: Adil dövlət xalq üçün atadır. Belə bir dövlətə sahib olmayan hər xalq yetim hökmündədir!

Dövlətlərin, hökümətlərin bizim şəxsi həyatımızın istiqamətləndirilməsində rolu düşündüyümüzdən qat-qat çoxdur...

Dövlət insanlar arasında ədaləti tənzimləmək üçün var. Bu vəsfiylə ən xeyirli qurumdur. Lakin, bu vəsfini itirdikdə canavara çevrilər. Milyonların həyatını, arzularını…  hərşeyini məhv edən bir canavara…

Adil bir dövlət sizdən aldığı vergilərlə ölkə üçün ehtiyac duyulan kadrlar yetişdirərkən, zalım dövlət sizi 15 il “oxutduqdan” sonra “peşəkar taksi sürücüsünə” çevirər... Həyatınızı, zamanızı, xəyallarınızı puç edər...

Adil bir dövlət sizin haqlarınızı qoruyarkən, zalım dövlət sizi qanun gücüylə zalımların ağzına atar... Malınızı, mülkünüzü müxtəlif yollarla talan edərlər...

Adil dövlət sizdən topladığı vergiləri ölkə infrastrukturuna yatırarkən, zalım dövlət də bu vergiləri infrastruktur qurma adıyla çapıb-talayar...

Adil dövlət sizdən topladığı vergilərlə səhiyyə sistemi qurar... Zalım dövlət sizin pulunuzla sizin sağlamlığınızı məhv edər...

Bütün səmimiyyətimlə deyirəm: İsveçdə anadan olsaydı proqramçı, mühəndis, yaxud həkim olacaq milyonlarla (!) insan, analoqu olmayan inkişafdan məhrum zülm ölkələrində anadan olduqları üçün narkoman və ya fahişəyə çevrilmişlər...

Pis atalar ailələri məhv etdikləri kimi, pis hökmdarlar xalqları məhv edərlər... Lakin, bir önəmli fərq var... Atamızı biz seçmirik... 

Yeri gəlmişkən Tartuşinin bu kitabı Türk dilinə tərcümə edilib. Diləyənlər alıb, istifadə edə bilər.

 

[Muslih]

İbn Abdil Bərr (368-463 h/978-1071 m) eyni fikri müdafiə edərək deyir:

 

الملكُ عَقيمٌ ، الملكُ يبقَي على الكفْرِ ولا يبقَي على الظُلْمِ ، سُكْرُ السلطانِ أشدُّ مِن سُكْرِ الشرابِ

 

“Mülk/İdarəçilik sonsuzdur (nəsli davam etməz). Hakimiyyət küfrlə davam edər. Lakin, zülmlə davam etməz! Sultanın sərxoşluğu şərab sərxoşluğundan betər olar!”

 

Qaynaq: İbn Abdil Bərr: Bahcətul Məcalis: 1/353

Beyrut

 

 

Qeyd: Bu sözlərin eynisi Hənbəlilərdən İbn Muflih tərəfindən “Əl Ədəbuş Şəriyyə” adlı əsərdə də qeyd edilir.

Bu yazarlar da daha öncə vurğuladığımız bir prinsipi təsdiq etmiş olurlar: Ölkələrin abad və viran qoyulması üçün əsas kriteriya dini etiqad yox, insanlar arasındakı ədalət və zülmdür!

Sultanların sərxoşluğu ailə başçısının əyyaşlığı kimidir... Biri ailəni, digəri xalqı məhv edər!

Dövlət elə bir mexanizmdir ki, daxilindəki cüzi bir boşluq milyonlarca insanın həyatını puç edəcək qədər təhlükəlidir… Hökmdar ədalətin növbətçi qoruyucusu, təminatçısı olmalıdır. Onun ədalətdən uzaqlaşması bir yana, ədaləti təmin edən tətbiqatlarda azacıq etinasızlıq göstərməsi minlərcə, milyonlarca insanın müxtəlif növ zülmlər altında inləməsinə səbəbdir!

Məhz bu səbəblə Peyğəmbərimiz belə buyurmuşdur: “Yaradılmışlardan Allaha ən sevimli olanı adil hökmdar, yaradılmışlardan Allahın ən çox nifrət etdiyi zalım hökmdardır”

Məhz bu səbəblə zalım hökmdara etiraz etmək Peyğəmbərimiz tərəfindən “ən üstün cihad” adlandırılmışdır… Çünki bu nöqtədən edilən müdaxilə, zülmə qarşı edilən ən böyük müdaxilədir… Ancaq bu sözləri deyən dilə, bəzi mühəddislər - Allah layiq olduqlarını versin - hökmdarın bütün zülmlərinə boyun əyməyi vacib qılan xəbərləri yamadılar… Halbuki, Quran prinsip olaraq zülmü rədd edir və nəinki zalımlara, hətta zülmə susanlara əzab vəd edir…

 

Ən kiçik bir misal verəcək olsaq… Türkiyədə piyada keçidlərində dövlətin nəzarətsizliyi ucbatından yüzlərcə insan ölür və ya şikəst qalır. Dövlətin uzun illər “düşündükdən” sonrakı çözümü piyada keçidində dayanmayan avtomobillərə 488 türk lirəsi cəza kəsmək oldu. Lakin, qanunun tətbiqinə heç bir nəzarət olmadığı üçün varlığı yoxluğu hökmündədir və insanlar bu kiçik boşluq ucbatından hər gün ölürlər… Bu, dövlət idarəçilərinin sərxoşluğuna ən kiçik örnək idi…

 

[Muslih]

Abdur Rahman Əl Kəvakibi (1270-1320 h/1854-1902 m) “Ummul Qura” adlı əsərində

 

فإهمالُ الاهْتمامِ بالدين قدْ جرَّ المسلمينَ إلى ما همْ عليه حتى خلَتْ قلُوبُهم مِن الدينِ بالكُليةِ ، ولمْ يبقَ له عندَهم أثرٌ إلا على رءوسِ الألسُنِ لا سيَّما عندَ بعضٍ

الأمراءُ الأعَاجِمِ الذين ظواهرُ أحوالِهم وبواطِنُها تحكُم عليهم بأنهمْ لا يتَراءون بالدينِ إلا لقصدِ تمكينِ سُلْطتِهم على البُسَطاءِ مِن الأمةِ ، كما أنَّ ظواهرَ عقائدِهم و بواطِنَها تحكُم عليهم بأنهمْ مُشركُون ولو شِركًا خَفيًّا مِن حَيثُ لا يشْعُرون

فإذا أُضِيفَ إلى شَرِّهم هذا ما همْ عليه مِن الظلْمِ والجوْرِ يحكُم عليهم الشرعُ والعقلُ بأنَّ مُلوكَ الأجانِبِ أفضلُ مِنْهم وأولى بحكْمِ المُسلِمينَ ، لأنهمْ أقربُ إلى العدْل وإقامةِ المصالحِ العامةِ وأقدَرُ على عِمارةِ البِلادِ وترقيةِ العبادِ ، وهذه هي حكمةُ الله في نزْعِ الملْكِ مِن أكْثرِهم كما يقتضِيه مفهومُ { وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ القُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ } . وقد افتخَر النبي - عليه السلام - بأنه وُلِد في زمَنِ كِسرى أنوشِرَوان عابدِ الكواكِبِ فقال : وُلِدتُ في زمنِ الملِكِ العادلِ

وحكى ابنُ طَبَاطِبَا في "الآدابُ السلطانِية والدُوَلُ الإسلاميةُ"  أنه لما فتَح السلطانُ هُلاكُو  -وهو مجوسي-  بغدادَ سنة 656  أمَر أنْ يُستفتَى علماؤُها : أيّ الرجلينِ أفضلُ ؟ السلطانُ الكافرُ العادلُ أم السلطانُ المسلمُ الجائرُ ؟ فاجتمَع العلماءُ في المستَنْصِريَّةِ لذلك ، فلمَّا وقَفوا على الفُتيا أحْجموا عن الجوابِ حيثُ كان رضي الدينِ علي بن طاووس حاضرًا وكان مقدَّمًا محتَرمًا فتَناوَلَ الفُتيا ووضَع خطَّه فيها بتفضيلِ العادلِ الكافرِ على المسلمِ الظالمِ فوضَع العلماءُ خُطوطَهم بعدَه

ثم قال : إني أظُنُّ أن السبَبَ الأعظَمَ لمِحنتِنا هو انحلالُ الرابطةِ الدينيةِ ؛ لأنَّ مبْنى دينِنا على أن الولاءَ فيه لعامةِ المسْلِمِينَ ، فلا يختصُّ بحفظِ الرابطةِ والسيْطرةِ على الشؤونِ العُمُوميةِ رؤساءُ دينٍ سوى الإمامِ إن وُجِد ، وإلا فالأمر يبقَى فَوْضى بينَ الجمِيع ، وإذا صارَ الأمرُ فَوْضى بينَ الكلّ فبالطبْعِ تختلُّ الجامعةُ الدينيةُ وتنحلُّ الرابطةُ السياسيةُ كما هو الواقِعُ

ومِن أينَ لنا حكيمٌ كبِسْمَرك أو مُلزِمٌ كغارِيبالْدِي يوفِّق بينَ أمَرائِنا أو يُلزِمَهم بجمعِ كلِمَتنا

 

“Dinə önəm verməmək müsəlmanları içində olduqları bu (rəzil) hala saldı. Nəhayət onların qəlbi dindən tamamən boşaldı! Onlarda - sadəcə dilucu bəzi şeylər (şüarlar) xaric - dinin heç bir izi qalmadı! Xüsusilə də bir qismində!

Əcəm (qeyri-ərəb olan) hökmdarların hallarının zahiri və batini onu göstərir ki, onların dinlə münasibəti sadəcə bu ümmətin avamları üzərindəki hakimiyyətlərini möhkəmlətmək üçündür.

Həmçinin onların əqidələrinin zahiri və batini onu göstərir ki, onlar fərqinə varmadıqları bir şəkildə - gizli şirklə də olsa - müşrikdirlər.

Onların (zalım müsəlman hökmdarların) bu şərli xüsusiyyətinə yol verdikləri zülm və haqsızlıqlar da əlavə edildikdə Şəriət və ağlın verdiyi hökm belə olar: Əcnəbi (qeyri-müsəlman) hökmdarlar onlardan daha üstün, müsəlmanları idarə etməyə daha layiqdirlər. Çünki onlar ədalətə və sosial məsləhətləri təmin etməyə daha yaxın, ölkələri abad, toplumları inkişaf etdirməkdə daha bacarıqlıdırlar!

Bu, uca Allahın onların (zalım müsəlman hökmdarların) əksəriyyətinin əlindən hakimiyyəti almasının hikmətidir. Necəki uca Allahın ayəsi bu mənanı ifadə edir:

“Əhalisi (yer üzünü) islah edici kimsələr ikən Rəbbin ölkələri zülmən/zülm səbəbilə həlak edəcək deyildi!” (Hud: 11/117)

Peyğəmbər - aleyhis salam - ulduzlara ibadət edən Kisra Ənuşirəvanın zamanında doğulmasıyla fəxr edərək demişdir: “Mən adil bir hökmdarın zamanında doğulmuşam”.

İbn Tabatiba “Əl Ədəbus Sultaniyyə vəd Duvəlul İsləmiyyə” adlı əsərində deyir: Məcusi olan Hülakü 656-cı ildə Bağdadı fəth etdiyi zaman əmr etdi ki, alimlərə bu sual verilsin: Bu iki kimsədən hansı daha üstündür: Kafir, ancaq adil olan hökmdarmı? Müsəlman, ancaq zalım hökmdarmı?

Alimlər (böyük mədrəsə kompleksi olan) “Mustansiriyyə”də bunun üçün toplandılar. Fətva veriləcək məsələni öyrəndikləri zaman cavabdan çəkindilər. Radiyyuddin Əli Bin Tavus da orada idi. O, önə keçirilən və möhtərəm biri idi. Fətva veriləcək məsələylə tanış olduqdan sonra (hökmdar olan) adil  kafirin zalım müsəlmandan üstün olduğunu yazdı. Digər alimlər də ondan sonra belə yazdılar.

Mən düşünürəm ki, bizim içində olduğumuz bu bəlanın ən böyük səbəbi dini bağların çözülməsidir. Çünki, dinimizin əsas prinsiplərinə görə idarəçilik haqqı müsəlmanların hamısınındır və bu bağların qorunması, ümumi işlər üzərindəki nəzarət  - əgər varsa - imam/xəlifə xaricində sadəcə dini liderlərə xas deyildir! (Əksinə cəmiyyətin ümumi nəzarəti altında olmalıdır)

Əks halda toplum arasında anarxiya baş verər. Toplum arasında anarxiya olduğu zaman, təbii olaraq dini bağlar çözülər, siyasi birlik süquta uğrayar. Necəki reallıqda baş verir...

Bizim (Alman imperatorluğunun qurucusu Otto Fon) Bismark kimi bir dahimiz və ya (Müasir İtaliyanın qurucusu Cüzeppe) Qaribaldi kimi bir sərkərdəmiz hardadır ki, əmirlərimizi həmrəy edə bilə, onları yekdil olmağa məcbur edə?”

 

Qaynaq: Abdur Rahman Əl Kəvakibi: Ummul Qura: 32-34

Əl Mətbəatul Misriyyətul Əzhəriyyə: 1350/1931

 

 

Qeyd: Müəllifin də qeyd etdiyi kimi, dövlətlərimizin xaraba qalma səbəbi yol verdiyimiz zülmlərdir. Həm özümüzə, həm qeyrilərinə qarşı zülmlərimiz...

Osmanlı krallığında cümə günü minik heyvanlarını işlətməyin qadağan olması haqda nağıllarla özümüzü ovutsaq da bu belədir...

Müsəlman hər yerdə fitrətin gərəyi olan ədaləti təmin etməklə mükəlləfdir! İstər bu, ailədə böyük qardaşın kiçiyini döyməsinə əngəl olan bir atalıq, istər qitələrə hökm edən bir imperatorluq olsun...

Peyğəmbərimiz Məkkədə ikən, “Hilful Fudul” adlı ədalət təsisi təşkilatının aktiv üzvü idi. Bu təşkilat Məkkədə malı qəsb edilən məzlumların haqlarını müdafiə ilə məşğul idi. Müşrik olan, Məkkəyə gəldikdə bütlərə səcdə edən kimsələrin haqlarının müdafiəsi ilə... Məkkənin fəzilət sahibləri bu cür zülmlərə əngəl olmaq üçün bir araya gəlmişdilər… Bəlkə də - Peyğəmbər xaric - hamısı müşrik olan fəzilət sahibləri… Eynilə müzakirəsini apardığımız ayədə məhz fəzilət sahiblərinin vurğulandığı kimi…“Sizdən öncəki nəsillərdən yer üzündə fəsadı əngəlləyəcək fəzilət/hikmət sahibləri olmalı deyildimi?”

Hətta o, peyğəmbərlikdən sonra bu təşkilata bağlı qaldığını, çağırılarsa zülmə əngəl olmaq üçün gedəcəyini dilə gətirmişdir...

Hatəm Ət Tainin qızı Səffanə müsəlmanlara əsir düşdüyü zaman Peyğəmbər onu müşrik atasının xətri üçün azad edərək belə demişdi: Sənin atan İslamın təşviq etdiyi fəzilətlərlə bəzənmiş bir adam idi... Vəfat etmiş bir müşrikin cahiliyyədə məzlumlara, yetimlərə, dullara sahib çıxmasını unutmamışdı Peyğəmbər... Ədalət və fəzilətinə qiymət verərək o anda kafir olan qızını əsirlikdən azad etmişdi…

İslam fitrət dinidir... Lakin belə bir Peyğəmbərin, belə bir dinin “davamçıları” günümüzdə müsəlman dulların, yetimlərin haqlarına göz yumub, onlara zülm edərək Həcc yarışından geri qalmırlar...

Yusuf peyğəmbər İqtisadiyat naziri olaraq gücü çatdığı qədər ədaləti təmin etdiyi ölkənin xalqı kafir idi...

Zulqarneyn hakim olduğu ölkədə oturmadı. Digər ölkələrdə də ədaləti təmin üçün, ayənin də ifadəsilə “biz zalımları cəzalandıracağıq” deviziylə yola çıxdı. Kafir bir xalqı, fəsadçıların zülmündən qorumaq üçün öz xəzinəsindən mal xərcləyərək böyük bir sədd qurdu... Kafirlər arasında da ədalətin təmini, fəsadın əngəllənməsi üçün...

“Allahın endirdiyilə hökm et!” ifadəsinin mənası da məhz budur! Allah ədaləti endirmişdir! Dəstəmazda saqqalın arasına su keçirməkdə yarışmağı, yaxud tualetdə silindiyi daşları saymağı deyil... Allahın Kitabını bircə dəfə “Quranda ədalət” nəzərilə oxuyun... Və bu ədalət çağrısının Kitabın onurğa sütununu təşkil etdiyinə şahid olarsınız!

Bizlər Allahın endirdiyilə hökm etmirik. Nəinki kafirlərə qarşı... Hətta öz içimizdə də... Allahın endirdiyilə hökm etməyənlər isə...

Biz zülm etdik! Bu zülmü də Allahın adından etdik! Allahın buna əngəl olmasından daha təbii nə ola bilər?

Kafir adil hökmdarın zalım müsəlmana üstünlüyü sənə qəribəmi gəlir? İnsanlar ədalətə susuzdurlar... Bu səbəblə İslam dünyasında bir gizli statistik araşdırılma aparılarsa, müsəlmanların böyük əksəriyyəti heç bir hüquqlarının olmadığı, zalımlara kölə olduqları Ərəbistandansa, insani haqlarının, nisbi ədalətin təmin edildiyi İsveçdə yaşamağı üstün tutardı... Vaqiə də bu statistikanı doğrulayır…

 

[Muslih]

Abdur Rahman Əl Kəvakibi (1270-1320 h/1854-1902 m) despotizmin xalqları müxtəlif sahələrdə necə sərsəmlətdiyindən bəhs etdiyi “Tabaiul İstibdad” adlı kitabında deyir:

 

وقد عدّدَ الفقهاءُ مَن لا تُقبَل شهادَتهم لسقوطِ عدالتِهم ، فذَكروا حتّى مَن يأكُل مَاشياً في الأسواق ؛ ولكنّ شيطانَ الاستبدادِ أنساهُم أن يُفسِّقوا الأمراءَ الظالمينَ فيردّوا شهادتهم . ولعلّ الفقهاءُ يُعذَرون بِسُكوتِهم هنا مع تشنيعِهم على الظالمين في مواقع أخرى ؛ ولكنْ ما عذرُهم في تحويلِ معنى الآيةِ : {وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ} إلى أنّ هذا الفرضُ هو فرضُ كفايةٍ لا فرضُ عينِ ؟ والمرادُ منه سيطرةُ أفرادِ المسلمِين بعضُهم على بعض ؛ لا إقامةُ فئةٍ تسيْطَر على حكَّامِهم كما اهتدتْ إلى ذلك الأمَمُ الموفقةُ للخيرِ ؛ فخصّصتْ منها جماعاتٌ باسم ِمجالسُ نُوابٍ ، وظِيفتُها السيْطرةُ والاحتسابُ على الإدارةِ العموميةِ : السياسيةِ والماليةِ والتشريعيةِ ، فتخلّصوا بذلك مِن شآمةِ الاستبْدادِ . أليستْ هذه السيطرةُ وهذا الاحتسابُ بأهَمِّ مِن السيْطرةِ على الأفراد ؟ ومَن يدري مِن أين جاءَ فقهاءُ الاستبدادِ بتقديس الحكّام عن المسؤوليةِ حتى أوْجَبوا لهم الحمدَ إذا عدَلوا ، وأوجَبوا الصّبرَ عليهم إذا ظلَموا ، وعدّوا كلّ معارضةٍ لهم بغْياً يُبِيح دماءَ المعارِضينَ

 

فأناشدكم الله يا مُسلمين : ألَّا يَغركم دينٌ لا تعمَلون به ، وإنْ كانَ خيرَ دينٍ ، ولا تغُرّنكم أنفُسَكم بأنكمْ أمةُ خيرٍ أو خيرُ أمةٍ ، وأنتمْ أنتم المُتواكِلون المقتصِرون على شَعارِ : لا حولَ ولا قوةَ إلا بالله العلي العظيم . ونعمَ الشعارُ شعارُ المؤمنينَ ، ولكنْ أينَ هم ؟ إني لا أرَى أمَامي أمةً تعرِف حقاً معنى : لا إله إلا الله ، بل أرَى أمةً خبَّلتْها عِبادةُ الظالمِين

 

“Fəqihlər, ədalət sifətini itirmələri səbəbilə şahidliyi qəbul edilməyəcək sinifləri müəyyən ediblər. Hətta bu kateqoriyaya bazarlarda/küçələrdə yemək yeyən kimsələri də daxil ediblər.

Lakin, despotizm şeytanı zalım hökmdarları fasiq sayıb, şahidliklərini rədd etməyi onlara unutdurub... Bəlkədə başqa yerdə zalımları qınadıqları üçün, bu məqamda susmaları üzrlü sayıla bilər...

Lakin, “Sizdən xeyrə çağıran, yaxşılığı əmr edib, pis işlərə mane olan bir qrup olsun!...” ayəsinin mənasını (bu vəzifənin) fərz, lakin fərzul ayn yox, fərzul kifayə olduğu şəklində dəyişdirmələrinin üzrü nədir?

Bu ayəni, “xeyrə müvəffəq olmuş xalqlardakı kimi, hökmdarlar üzərində nəzarətçi bir qrup olmalıdır” şəklində yox, müsəlman fərdlərin bir-biri üzərində nəzarəti olaraq yozmalarının üzrü nədir?

Onlar (Avropalılar) içindən “Məclisu Nuvvab” (Naiblər məclisi – Günümüzdə Milli Məclis) adıyla bir qrup seçilir. Bu qrupun vəzifəsi ümumi idarəyə nəzarət və ihtisabdır. Siyasi, mali və qanunvericilik sahələrində.

Beləcə (Avropalılar) despotizm bəlasından qurtulmuş oldular.

Məgər bu növ nəzarət və ihtisab fərdlərə nəzarətdən daha önəmli deyilmi?

Kim bilir? Despotizm fəqihləri  hökmdarları məsuliyyətdən azad edib, hətta adil olduqları zaman onların öyülməsini, zülm etdikləri zaman səbr etməyi vacib qılmağı, onlara hər cür müxalifəti bağilik sayıb, müxaliflərin qanını mübah etməyi nəyə əsaslandırırlar?

 

Ey Müsəlmanlar! Sizi and verirəm Allaha! Ən xeyirli din olsa da, əməl etmədiyiniz bir dinə mənsub olmanız sizi aldatmasın!

Xeyir ümməti və ən xeyirli ümmət olduğunuz düşüncəsiylə özünüzü aldatmayın!

Sizlər “güc və qüdrətin qaynağı sadəcə Allahdır” şüarıyla kifayətlənən, passiv kimsələrsiniz! 

Möminlərin şüarı necə də gözəldir. Lakin, özləri (bu şüarlara nisbətdə) haradadırlar?

Mən “Allahdan başqa ilah yoxdur” sözünün mənasını layiqincə anlamış bir ümmət görmürəm! Əksinə, zalımlara ibadətin/köləliyin sərsəmlətdiyi bir ümmət görürəm!”

 

Qaynaq: Abdur Rahman Əl Kəvakibi: Tabaiul İstibdad: 31 və 151

Qahirə: Darul Kitabil Misri: 2011

 

Qeyd: Müəllifin də dediyi kimi, tarix boyu əlləri üstündə yerimişik. Kiminsə qoyununu oğurlayanı, cəzalandırsın deyə dövlətləri, xaqları çapıb talayanların yanına aparmışıq...

Müsəlmanlar nəinki dövlət idarəsi, öz məscidləri üzərində nəzarətə, şəffaf bir müxanizmə sahib deyillər.

Hətta zülmü ortadan qaldırmaq, məsələn yetimlərin haqlarını qorumaq üçün qurulmuş qurumların bir çoxu yetimlərinin mallarını yeməklə məşğuldur... Hətta təşkilatların bir çoxu məhz bu məqsədlə qurulub... Eynilə Quran hafizi tutuquşular yetişdirən təşkilatların müsəlmanların mallarının batil yollarla yeyilməsi üçün qurulduğu kimi...

Məscidlərimizdə bitməyən təmirlər üçün toplanan pullar, cəmiyyətə heç bir hesab verilmədən dağıdılır... Hətta bu təmir işlərindən oğurladıqları pullarla bahalı avtomobillər alıb, onları nümayiş etdirməkdən də çəkinmirlər... Niyə? Çünki, onlara hesab soracaq bir cəmiyyət yoxdur... Sürü hesab sormaz... Ona göstərilən istiqamətdə gedər...

Bizlər Kəvakibinin də dediyi kimi, zalımlara köləlik etməkdən sərsəmləmiş bir toplumuq... Kölə doğulanlar zənciri vücudunun bir parçası zənn edər.

Kitab “Despotizmin Doğası” adı altında Türk dilinə tərcümə edilib. Diləyənlər istifadə edə bilərlər.

 

[Muslih]

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) Allah qatında adilliyin önəmi haqqında deyir:

 

فإن الناسَ لم يتنازَعُوا في أنَّ عاقِبةَ الظلْمِ وخيمةٌ وعاقبةَ العدْلِ كريمةٌ

  ولهذا يروى : اللهُ ينصُر الدولةَ العادلةَ وإن كانتْ كافرةً ولا ينصُر الدولةَ الظالمةَ وإن كانتْ مُؤمِنةً

 

“Zülmün aqibətinin  dəhşətli, Ədalətin aqibətinin gözəl olacağında insanlar həmfikirdir! Bu səbəblə belə deyilmişdir: Kafir olsa da, Allah adil dövlətə kömək edər! Lakin, mömin olsa da, zalım dövləti köməksiz qoyar!”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əl Hisbə fil İsləm: 7

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə

 

ولهذا قيل : إنَّ اللهَ يُقيم الدولةَ العادلةَ وإن كانتْ كافرةً ، ولا يُقيم الظالمةَ وإن كانتْ مسلمةً . ويقال : الدنيا تدُوم مع العدْلِ والكفرِ ، ولا تدُوم مع الظلْمِ والإسلامِ

 

“Bu səbəblə deyilmişdir: uca Allah, kafir də olsa adil dövləti ayaqda tutar. Müsəlman da olsa, zalım dövləti ayaqda tutmaz!

Həmçinin belə deyilmişdir: Dünya ədalət və küfrlə davam edər, lakin zülm və İslamla davam etməz!”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əl Əmr bil Məruf vən Nəhy anil Munkər: 1/29

Səudiyyə: 1418

 

Qeyd: Uca Allah zülm edən müsəlman ölkələri xaraba qoyarkən, bir də elə bir dövlət düşünün ki, həm zalımdır, həm də kafir... Bu dövlətin aqibəti necə olar?

Uca Allah cəzalandırdığı zaman sadəcə zalımları deyil, zülmə susanları da cəzalandırar… Çünki, onlar da zalımların cinayət ortaqlarıdır… Məzlum xalqların cəzalandırılma səbəbi də məncə məhz budur…

Əgər Avropada küçə heyvanlarına göstərilən qayğı, bir ölkədə əsgər yola salıb, acından ölməmək üçün küçə süpürən anaya göstərilmədiyi üçün avtomobillərin altında əzilərək can verirsə o ölkənin abad olma şansı varmı?