Bu mövzudakı ismarıc sayı: 2

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Toplumun əksəriyyəti daima ifrat və təfrit arasında ölçüsüzcə tərəddüddə qalır. İnsanların bir qismi əhliyyət sahibi olmadıqları məsələlərdə tənqidi özünə peşə seçdiyi kimi, ağlını əhatə dairəsi xaricinə çıxarmış digər bir qrup isə tənqidi hardasa dindən çıxma qədər təhlükəli görüb nəinki tənqid etməz, hətta yerində tənqidlərə belə qulaq verməyə qorxar. Bu halların ikisidə insanın şəxsi və İslam toplumu üçün yetərincə ciddi təhlükəlidir.

Çalışmalarımızda birinci qrupa yetərincə cavablar versəkdə, ikinci qrup insanların probleminə demək olar ki toxunulmur. Bu da nəticədə təhlükənin digər qanadının inkişafına səbəb olur.

Hətta yerinə görə iş o qədər safsata mərtəbəsinə enir ki, insanlara sələfilərin təşbihindən danışan bir zümrə öz bütlərinin “ətə sümüyə büründü, mahmud olaraq göründü”, “Muhəmməd Allaha bərabərdir” kimi açıq küfrlərini müdafiə xatirinə, məqsədi xaricində hər şey üçün istifadə etdikləri beyinlərini ciddi şəkildə yorur və hətta tənqidçiləri - haqlılıqlarına baxmayaraq - sapıq elan edirlər.

Ağıllarını istifadə metodlarında bu qrupdan heçdə geri qalmayan digər bir zümrə öz şeyxlərinin Ümməti açıq aşkar satdığı fətvalarını müdafiə üçün dəridən qabıqdan çıxır və öz səviyyələrinə uyğun cavablar verirlər. Məsələn əqli cəhətdən şikəst olan bu zümrənin bəzi üzvləri Butini ümməti satıb küfrə düşməklə ittiham edərkən, onlara Favzanın bu sahədəki orijinal fətvaları göstərildikdə eyni ittihamların ona yönləndirilməsini imkansız saydılar. Bu paradoksu açıqlamaları istəndikdə isə sadə və “susdurucu” bir cavabla kifayətləndilər: Çünki Favzan imamdır.

Uca Allah hər bir orqanı müəyyən iş üçün yaratmışdır. Dil danışar, göz görər, ayaq yerimək üçündür. Eyni şəkildə ağıl insana ən böyük nemət olaraq haqqı batildən ayırmaq üçün verilmişdir. Onu başqalarına kirayə vermək yox, Allahın təyin etdiyi istiqamətdə çalışdırmaq lazımdır! Bunu etməyənləri uca Allah öz kitabında “yol olaraq heyvanlardan daha sapıq” deyə isimləndirmişdir.

Bu məqalədə insanı heyvandan ayıran təhlil qabiliyyətinin təməl vasitələrindən sayılan tənqidə, daha doğrusu tənqidin caizliyinə toxunmaq istəyirəm. Hal hazırda bir çox kimsənin ağlı əqli xitablara qapalı olduğu üçün ilk mərhələdə uzun müddət istifadəsiz qaldığı üçün paslanmış beyinlərə ilk müdaxilə olaraq tək açıq kanaldan alimlərin görüşlərini təqdim etmək istəyirəm.

Yüksəlmək üçün tək yolun yaltaqlıq olduğu bir cəmiyyətdə yetişdiyimizi nəzərə alsaq bu tabunu yıxmaq heçdə asan olmayacaq... Tövfiq ancaq Allahdandır.

 

[Muslih]

İbnul Cəvzi (508–597 h/1114–1201 m) Ümmətin müxtəlif qruplarının xətalarını tərtibli şəkildə bəyan etmək üçün “Təlbisu İblis/Şeytanın Hiylələri” adlı dəyərli bir kitab qələmə almışdır. Sözü gedən kitabda tənqid haqqında bəzi təməlləri vurğulayaraq deyir:

 

ونحن نذكُر بعضَ ما بلَغَنا مِن أغلاطِ القوم , والله يعلَم أننا لم نقصِد ببيانِ غلَطِ الغالط إلا تنزيه الشريعةِ والغيرة عليها مِن الدَخَل , وما علينا مِن القائل والفاعل وإنما نُؤدّي بذلك أمانةَ العلم

وما زال العلماء يُبيّن كلُّ واحدٍ منهم غلَطَ صاحبِه قصْدا لبيانِ الحق لا لإظهار عيْبِ الغالط

ولا اعتبارَ بقول جاهلٍ يقول : كيف يُردُّ على فلانٍ الزاهدِ المتبرَّك به , لأنَّ الانقيادَ إنما يكون إلى ما جاءت به الشريعةُ لا إلى الأشخاص

وقد يكون الرجل مِن الأولياء وأهلِ الجنة وله غلَطاتٌ فلا تَمنع منزلتُه بيانَ زلّتِه

واعلمْ أن مَن نظَر إلى تعظيمِ شخصٍ ولم ينظُر بالدليل إلى ما صدَر عنه كان كمَن ينظُر إلى ما جرى على يدِ المسيح صلواتُ الله عليه مِن الأمورِ الخارقةِ ولم ينظُر إليه فادَّعى فيه الالهية

 

“Bizlər bu qrupun (Sufilərin) bizə ulaşmış xətalarını qeyd edirik və Allah bilir ki məqsədimiz xətakarın xətasını açıqlamaq deyil. Biz bununla ancaq Şəriəti təmiz tutmaq, onu noqsanlaşdırmağa qarşı çıxmaq istəyirik. Bizim məsələmiz söz deyən və ya hansısa işi edən deyil. Biz bununla sadəcə elmi qorumaq istəyirik.

Alimlər daima bir birinin səhvlərini açıqlamışlar. Bunu haqqın ortaya çıxması üçün etmişlər, yoxsa xətakarın ayıbını ortaya çıxarmaq üçün deyil.

“Təbərrük edilən filan zahidə necə rəddiyə verilə bilər” deyən bir cahilin sözü diqqətə alınmaz!

Çünki, bağlılıq ancaq Şəriətədir, şəxslərə deyil! Bəzən olur ki, insan vəlilərdən və cənnətliklərdəndir, ancaq xətaları var. Onun məqamı zəlləsini bəyan etməyə əngəl deyildir.

Bil ki, kim bir şəxsin təziminə baxar, lakin ondan sadir olana dəlillə baxmazsa o, İsa məsihin – salavatullahi aleyhi - əliylə gerçəkləşən möcüzələrə baxıb, özünə baxmayıb, onun ilahlığını iddia edən kimidir.”
 

Qaynaq: İbnul Cəvzi: Təlbisu İblis: 152

Beyrut: Darul Fikr: 1421/2001

 

 

Qeyd: Kitab bir neçə yayın evi tərəfindən Türk dilinə çevilmişdir. Dində görüş sahibi olmaq istəyən hər müsəlmanın kitabxanasında olmasını tövsiyə edirəm.

 

[Muslih]

Şafi alimlərindən  İbn Həcər Əl Heytəmi (909-974 h/1504-1567 m) bu mövzuda deyir:

 

 اعلمْ أن الاعتراضَ على كاملٍ بردّ شاذةٍ وقَعتْ له لا يقدَح في كماله ولا يُؤذِن بالاستهتار بواجبِ رعايةِ حقّه وأفضالِه

إذ السعيد مَن عُدَّت غَلَطاته ولم تكثُر فَرَطاته وزَلاتُه , وكلُّنا مأخوذٌ مِن قوله ومردودٌ عليه إلا المعصُومين

وليس الاختلاف بين العلماء العاملين مؤدّيا لحِقْدٍ بل لم يَزالوا مِن ذلك مبرّئين

 

“Bil ki, ondan vaqe olmuş bir şaz/qərib görüş səbəbilə kamil birinə etiraz etmək onun kamilliyinə zərər verməz, onun haqqlarına və fəzilətinə riayət etmənin vacibliyinə qarşı etinasızlığa çağırış deyil.

Çünki, xoşbəxt o kimsədir ki, xətaları sayılar/xatırladılar, aşırılıq və xırda səhvləri/zəlləsi çox olmaz.

Hər birimizin görüşündən alınanı da olar, qəbul edilməyib cavablandırılanıda. Bundan ancaq məsum olanlar istisnadır.

Alim və amillər arasındakı ixtilaf nifrətə aparacaq növdən deyildir. Əksinə daima bundan uzaq olmuşlar.”

 

Qaynaq: İbn Həcər Əl Heytəmi: Əl Fətəval Fiqhiyyətul Kubra: 3/3

Əl Məktəbətul İsləmiyyə

 

Qeyd: Söz tənqiddən açılmışkən burada kiçik bir etiraz etmək istəyirəm. Mütləq olaraq xətaların kamilliyə zərər verməyəcəyini söyləmək doğru deyildir. Bu bir növ tənqidin ortaya çıxaracağı əks təsiri yumşaltmaq üçündür.

Bu baxımdan xətaları qruplaşdırmaq vacibdir. Kamilliyi zədələyən kiçik çapda xətalar ola biləcəyi kimi, insanı kökdən silib aparacaq xətalarda vardır. 

Əks halda durum məşhur lətifədəki kimi olar: Gənc bir qıza elçi gəlir. Qızın atası övladını müxtəlif yönlərdən uzun uzun təriflədikdən sonra, qızının eyni zamanda kiçik bir qüsuru olduğunu deyir. Qarşı tərəf bu qüsurun nədən ibarət olduğunu soruşduqda atanın cavabı belə olur: qızımız azacıq hamilədir...