Bu mövzudakı ismarıc sayı: 6

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Son zamanlar müsəlmanların ciddi fikir ayrılıqlarına düşdüyü, bir birinə qarşı qatı münasibət bəslədiyi məsələlərdən bir qismi Demokratik rejimlərin dəstəklənməsi, seçkilərdə namizədlərə səs vermək, referendumlara qatılmaq, dövlət vəzifələrində işləmək və bənzəri nöqtələrlə əlaqəlidir.

Müsəlmanlar Demokratiyanın bir küfr nizamı olduğunda fikir birliyinə varmalarına rağmən, onun inanc xarici istifadəsində, müxtəlif nöqtələrdə ixtilaflar içərisindədirlər.

Bu yazımda, ölkəmizdə özünə yer etmiş təkyönlü düşüncə tərzinə müxalif görüşlərə yer vermək, bu mövzuda fərqli və eyni zamanda ciddi fikirlərin olduğunu göstərmək istəyirəm.

Həmçinin bu məzmunlu məlumatın bir başlıq altında toplanması və müsəlmanların bu bilgiləri rahat bir şəkildə dəyərləndirməsi hədəflərimdən biridir.

Bütün bunlarla yanaşı ümid edirəm ki, təqdim edəcəyim bilgilər müsəlmanlar arasında toplanmış “təkfir qazının” azalmasına, onların bir birinə daha yumşaq davranmasına səbəb olacaq. Tövfiq yalnız Allahdandır.
 

[Usuli]

Əsrimizdə Sələfilər qatında mötəbər alimlərdən olan Abdur Rahman Əs Sadi, Şuaybın – aleyhissəlam – öz qəbiləsi vasitəsilə qorunması haqqında ayəni təfsir edərkən deyir:

 

ومنها : أن اللهَ يدفَع عن المؤمنينَ بأسبابٍ كثيرةٍ قد يعلَمون بعضَها وقد لا يعلَمون شيئاً منها ، وربما دفَع عنهم بسببِ قبِيلتِهم أو أهلِ وطَنِهم الكفارِ كما دفَع الله عن شُعَيبٍ رجْمَ قومِه بسببِ رَهْطِه

وأن هذه الروابِطَ التي يحصُل بها الدفْعُ عن الإسلام والمسلمِين لا بأس بالسعْي فيها ، بل ربما تعيَّن ذلك ، لأن الإصلاحَ مطلوبٌ على حسَبِ القُدْرة والإمْكان

فعلى هذا لو ساعدَ المسلمُون الذين تحتَ ولايةِ الكفار وعمِلوا على جعلِ الولايةِ جمهوريةً يتمَكَّن فيها الأفرادُ والشُّعوبُ مِن حقوقِهم الدّينية والدنيوية لكان أولى مِن استسْلامهم لدولةٍ تَقضِي على حقوقِهم الدينية والدنيوية وتحرِص على إبادتِها وجعْلِهم عمَلَةً وخَدَمًا لهم

نعم إن أمكنَ أن تكون الدولةُ للمسلمِين وهم الحكامُ فهو المتعيَّن ، ولكن لعدمِ إمكان هذه المرْتبة فالمرْتبة التي فيها دفعٌ ووقايةٌ للدين والدنيا مقدَّمةٌ والله أعلم

 

“Ayədən çıxan faydalar: Uca Allah möminləri müxtəlif vasitələrlə qoruyar. Möminlər bu vasitələrdən bəzisini bilir, bəzisini isə bilmirlər. Bəzən onları qəbilələri və ya kafir həmvətənləri vasitəsilə qoruyar. Necəki, uca Allah Şuaybı qohumları vasitəsilə daşqalaq edilməkdən qorumuşdu.

İslam və Müsəlmanların qorunmasını təmin edən bu vasitələri istifadə etməkdə bir bəis/problem yoxdur. Hətta bəzən bu vacib olar. Çünki, islah etmək güc və imkanlar nisbətində tələb edilir.

Buna binaən, əgər kafirlərin hakimiyyəti altında olan müsəlmanlar yardımlaşar və dövlətin Dini və Dünyəvi - fərdi, sosyal hüquqlarının təmin edildiyi (Demokratik) Respublika sisteminə çevrilməsi üçün çalışarlarsa, bu onlar üçün Dini və Dünyəvi hüquqlarını ortadan qaldıran, o hüquqları məhv etməyə, onları kölə və xidmətçilərə çevirməyə çalışan bir dövlətə (Diktaturaya) təslim olmalarından daha uyğundur/yaxşıdır.

Bəli! Dövlətin müsəlmanlara aid olması, onların hakim olması mümkündürsə bunu reallaşdırmaq vacibdir! Lakin bu mərtəbəni (İslam dövlətini) əldə etmək mümkün olmadıqda, (zərərlərin) dəf edildiyi, Din və Dünyanın (qismən) qorunduğu (Demokratik) mərtəbə öncəliklidir. Allah daha gözəl bilir.”

 

Qaynaq: Abdur Rahman Əs Sadi: Təysirul Kərimir Rəhman: 2/448

Riyad: Darus Səlam: 1422/2002

 

Qeyd: Sadinin də qeyd etdiyi kimi, müsəlmanların üzərindəki öncəlikli vacib İslam dövləti qurmalarıdır. Əgər buna gücləri çatmırsa və istər istəməz hansısa dövlətin hakimiyəti altında olacaqlarsa, bu dövlətin Demokratik rejimli olması, Diktator olmasından daha xeyirlidir.

Eynilə Yusufu ölümdən qurtarmağa gücü çatmayan kimsənin, “əgər ona nəsə edəcəksinizsə heç olmasa quyuya atın” deməsi kimi…

Lakin, burada önəmli olan nöqtələrdən biri, Demokratik rejimləri dəstəkləyərkən rejimin cazibələrinə qapılıb, niyə yola çıxdığımızı unutmamaq, Yusufu quyuya layiq görməməkdir…
 

[Usuli]

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) Hz. Yusufun hər məsələdə Allahın dininə görə hərəkət edə bilmədiyi haqda deyir:

 

ومِن هذا البابِ تولِّي يوسفَ الصديقِ على خزائنِ الأرض لملِك مصرَ , بل ومسألتُه أن يجعَلَه على خزائنِ الأرض وكان هو وقومُه كفاراً كما قال تعالى : { وَلَقَدْ جَاءَكُمْ يُوسُفُ مِنْ قَبْلُ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِي شَكٍّ مِمَّا جَاءَكُمْ بِهِ } , وقال تعالى عنه : { يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ } , { مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إلَّا أَسْمَاءً سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ } , ومعلومٌ أنه مع كفْرِهم لا بدَّ أن يكونَ لهم عادةٌ وسُنةٌ في قبْض الأموال وصرْفها على حاشيةِ الملِك وأهلِ بيْته وجُنْدِه ورَعِيَّتِه , ولا تكون تلك جاريةً على سنةِ الأنبياءِ وعدْلهم , ولم يكن يوسف يُمكِنه أن يفعَلَ كلَّ ما يُريد وهو ما يراه مِن دين الله , فإنَّ القومَ لم يَستجيبوا له , لكن فعَل الممكِن مِن العدْل والإحسانِ ونالَ بالسلطان مِن إكرامِ المؤمنينَ مِن أهلِ بيْته ما لم يكنْ يُمكِن أنْ ينالَه بدونِ ذلك

وهذا كله داخل في قوله : { فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ } . فإذا ازْدَحم واجبانِ لا يمكن جمعُهما فقدِّم أوْكدُهما لم يكن الآخَرُ في هذه الحال واجباً , ولم يكن تاركُه لأجلِ فعلِ الأوْكدِ تاركَ واجبٍ في الحقيقة

وكذلك إذا اجتمَع محرَّمانِ لا يمكن تركُ أعظمِهما إلا بفعْل أدناهما لم يكن فعلُ الأدنى في هذه الحال محرَّماً في الحقيقة وإن سمِّي ذلك تركَ واجبٍ , وسمِّي هذا فعل محرَّمٍ باعتبار الإطلاق لم يضُرَّ . ويقال في مثلِ هذا تركُ الواجب لعذرٍ وفعلُ المحرَّم للمصلحة الراجحة أو للضرورة ؛ أو لدفعِ ما هو أحرمُ

 

"Siddiq Yusufun – aleyhissalam – Misir məlikinin xəzinədarlğını öz öhdəsinə götürməsi bu babdandır. O hətta kraldan onu xəzinədarlığa təyin etməsini istəmişdi. Halbuki kral da, xalqı da kafir idilər. Necəki uca Allah buyurur:

"Daha öncədə Yusuf sizə açıq dəlillərlə gəlmişdi. O zamanda sizə gətirdiyindən şübhə içində idiniz."

"Ey zindan yoldaşlarım! Çoxlu rəbblərmi xeyirlidir yoxsa tək Qahhar olan Allah?"

"Ondan başqa ibadət etdikləriniz sizin və atalarınızın verdiyi isimlərdən başqa bir şey deyil."

Məlumdur ki, onlar kafir olduqları üçün, malların toplanmasında, kralın yaxınlarına, ailəsinə, ordusuna, rəiyyətinə xərclənməsində mütləq öz adətləri və qanun qaydaları vardı və bu xərcləmələr Nəbilərin yolu və ədaləti üzrə deyildi!

Lakin Yusufun hər istədiyini etməsi və Allahın dinindən gördüyü hər şeyi həyata keçirməsi mümkün deyildi. Çünki, xalq onun dəvətini qəbul etməmişdi. Ancaq ədalət və ihsan qismindən mümkün olan şeyləri edirdi.

Hakimiyyət vasitəsilə ailəsindən olan möminlərə elə ikramlar etdiki, hakimiyyətdə olmadan bunları etməsi mümkün deyildi.

Bütün bunlar uca Allahın bu ayəsinə daxildir: "Allahdan bacardığınız qədər qorxun."

İki vacib cəm edilməsi imkansız şəkildə bir araya gələrsə, daha önəmli olan önə alınar və bu halda digər vacib vacib sayılmaz. Həmçinin daha önəmlini önə aldığı üçün ikinci/digər vacibi tərk edən, həqiqətdə vacibi tərk edən sayılmaz.

Eyni qaydada iki haram bir araya gələrsə və onlardan böyük olanın tərki ancaq kiçik olanını etməklə mümkün olarsa, bu halda kiçik haramı işləmək - bu vacibin tərki adlansa belə - həqiqətdə haram olmaz.

Bu, ümumi olaraq haram felin edilməsi adlansa da zərəri olmaz. Bu kimi şeylər, üzr səbəbilə vacibin tərki və ya haramın racih məsləhət yada zərurət səbəbilə, yaxud da daha haram olan şeyin dəfi üçün işlənməsi adlanır."

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Məcmuatul Fətəva: 20/34-35

Darul Vəfa: 1426/2005

 

 

Təliq: Hz. Yusuf kralın və ailəsinin haqq etmədiyi malları onlara verirdi? Yoxsa öz tasarrufuyla hərəkət edən müstəqil hökmdar idi? İbn Teymiyyənin sözlərində bu sualın cavabı aydındır.

Onun bu sözlərdən sonra, iki vacibin zidləşməsi haqqında izahı da dediyimizi təsdiqləyir. Hz. Yusufun belə davranması sözsüz ki, qınanacaq bir şey deyil və o məsləhət səbəbilə belə hərəkət etmişdir. Diqqət çəkmək istədiyim nöqtə, "sələfilərin" küfr dediyi görüşün İbn Teymiyyə tərəfindən dilə gətirilməsi və normal qarşılanmasıdır…
İbn Teymiyyənin dediklərinin xülasəsi zərurətin xüsusi əhkamları olduğu və bu halda edilən əməllərin normal haldan fərqli dəyərləndiriləcəyindən ibarətdir... Əks halda Yusufun böyük günahlara nisbət edilməsi kimi bir nəticə çıxar... 

 

[Usuli]

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) zərurət halının əhkamı haqqında danışarkən deyir:

 

فإذا لم يحصُل النورُ الصافي بأن لم يُوجد إلا النورُ الذي ليس بصافٍ وإلا بقِي الإنسانُ في الظلمة فلا ينبغِي أن يَعِيب الرجلُ وينهَى عن نورٍ فيه ظلمةٌ إلا إذا حصَل نورٌ لا ظلمةَ فيه ، وإلا فكَمْ ممنْ عدَل عن ذلك يخرُج عن النورِ بالكليَّة

 

“Xalis nur hasil olmayıb, nurların hamısının təmizliyinin pozulduğu zaman, əgər insan zülmətdə qalacaqsa, yarımçıq nurun tənqid edilib, ona qadağa qoyulması doğru deyil! Bunu ancaq xalis nurun varlığı zamanı etmək olar.

Bunun əksinə davranın nuru tamamilə tərk edən neçə kimsələr olmuşdur...”

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Məcmuatul Fətəva: 10/364

Mədinə: 1416/1995
 

[Usuli]

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) hökmdar olduğu halda istədiyi şəkildə idarə gücünə sahib olmayanlar haqqında deyir:

 

والنجاشي ما كان يَمكِنه أن يحكُم بحكمِ القرآن ؛ فإنَّ قومَه لا يقرُّونه على ذلك ، وكثيراً ما يتوَلَّى الرجلُ بين المسلمينَ والتتارِ قاضياً بل وإماما وفي نفسِه أمورٌ مِن العدْل يُريد أن يعمَل بها فلا يُمكِنه ذلك ، بل هناك من يمنَعه ذلك ، ولا يُكلّف اللهُ نفْساً إلا وسْعَها

وعمر بن عبد العزيز عُودي وأُوذي على بعض ما أقامه مِن العدل وقيل : إنه سُمَّ على ذلك

فالنجاشي وأمثالُه سُعَداءُ في الجنة وإن كانوا لم يلتَزموا مِن شرائعِ الإسلام ما لا يقدِرون على التِزامِه بل كانوا يحكُمون بالأحكام التي يُمكنهم الحكمُ بها

 

“Nəcaşinin Quranla hökm etmə imkanı yox idi. Çünki, xalqı onun bunu etməsinə icazə vermirdi.

Bir çox halda insan Müsəlmanlar və Tatarlar arasında qazi, hətta idarəçi olur və qəlbində reallaşdırmaq istədiyi ədalətli işlər olduğu halda buna imkan tapa bilmir. Ona mane olan kimsələr var. Allah kimsəyə gücündən artıq heçnə yükləməz!

Ömər bin Abdil Aziz reallaşdırdığı ədalətli işlərə görə düşmənlik və əziyyət görmüş və bu səbəblə zəhərləndiyi qeyd edilir.

Nəcaşi və bənzərləri İslam Şəriətindən gücləri çatmayan şeylərə əməl etməyib, sadəcə reallaşdırılması mümkün olan əhkamlarla hökm verdiklərinə baxmayaraq Cənnətlikdirlər...”

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Məcmuatul Fətəva: 19/219

Mədinə: 1416/1995
 

[Usuli]

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) insanların güc nisbətində mükəlləf olmaları haqqında deyir:

 

فالواجبُ على المسلِم أن يجتهِد في ذلك بحسَب وُسْعِه ؛ فمَن ولِي ولايةً يقصِد بها طاعةَ الله ، وإقامةَ ما يمكِنُه مِن دينه ، ومصالحِ المسلمين، وأقامَ فيها ما يُمكِنه مِن الواجبات واجتنَب ما يمكِنه مِن المحرَّمات : لم يُؤاخَذ بما يعجِز عنه ، فإن توليةَ الأبْرار خيرٌ للأمة مِن توليةِ الفجَّار

ومَن كان عاجزاً عن إقامة الدين بالسُّلطان والجهاد ، ففعَل ما يقدِر عليه ، مِن النصِيحة بقلْبِه ، والدعاءِ للأمةِ ، ومحبةِ الخير ، وفعَل ما يقدِر عليه مِن الخير : لم يكلَّفْ ما يعجِز عنه

 

“Müsəlmana vacib olan, bu sahədə səy göstərməsidir. Kim Allaha itaəti, Dinindən və Müsəlmanların məsləhətlərindən gücü çatanı reallaşdırmağı qəsd etdiyi bir vəzifəyə gələr, bu vəzifədə gücü çatan vacibləri reallaşdırar, gücü çatan haramlardan çəkinərsə, gücü çatmayan şeylərdən sorğu sual olunmaz.

Çünki, yaxşıların vəzifədə olması Ümmət üçün facirlərin vəzifədə olmasından daha xeyirlidir.

Kim Dinin hakimiyyət və cihad yoluyla iqamə edilməsinsən acizdirsə, qəlbiylə yaxşılıqlarını diləmək, Ümmət üçün dua etmək, xeyri sevmək qəbilindən əməlləri və gücü çatan xeyirli işləri reallaşdırırsa, aciz olduğu şeylərdən mükəlləf deyil...”

 

Qaynaq: Əhməd bin Teymiyyə: Əs Siyəsətus Şəriyyə: 133

Səudiyyə: 1418
 

[Usuli]

Günümüzdə xüsusi aktuallığını qoruyan bir məsələ... İşimizdə aradan qaldıra bilmədiyimiz zülmlər olur. İşi buraxsaq, yerimizə gələn kimsənin zülmü iki qat olacaq. Belə halda nə etmək lazımdır?

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) bənzəri bir suala cavab verir:

 

مسألة : في رجلٍ متوّلِ ولاياتٍ ، ومُقطِع إقطاعات ، وعليها مِن الكُلَف السلطانيةِ ما جرَتْ به العادةُ ، وهو يختارُ أن يُسقِط الظلْم كلَّه ، ويجتهِد في ذلك بحسَب ما قدَر عليه ، وهو يعلَم أنه إن ترَك ذلك وأقطعَها غيرَه وولَّى غيرَه ، فإنَّ الظلمَ لا يترُك منه شيئا ، بل ربما يزْداد ، وهو يُمكِنه أن يُخفّف تلك المُكُوس التي في إقطاعه ، فيُسقِط النصْفَ ، والنصفُ الآخِر جهةُ مصارفَ لا يُمكنه إسقاطُه ، فإنه يُطلَب منه لتلكَ المصارِف عِوَضَها ، وهو عاجزٌ عن ذلك لا يُمكنه ردُّها

فهل يجوز لمثل هذا بَقاؤه على ولايتِه وإقطاعِه ، قد عُرِفت نيَّتُه واجتهادُه ، وما رفَعه مِن الظلم بحسَبِ إمكانه ، أم عليه أن يرفَع يدَه عن هذه الولايةِ والإقطاع ، وهو إذا رفَع يده لا يَزول الظلمُ ، بل يبقَى ويزْداد ، فهل يجوز له البقاءُ على الوِلايةِ والإقطاع كما ذُكِر؟ وهل عليه إثمٌ في هذا الفعل أم لا ؟ وإذا لم يكن عليه إثم فهل يُطالب على ذلك أم لا ؟ وأي الأمريْنِ خيرٌ له : أن يستمِرَّ مع اجتهاده في رفْعِ الظلمِ وتقليلِه ، أم رفْعُ يدِه مع بقاءِ الظلم وزيادةِ ؟ وإذا كانت الرَّعِية تختارُ بقاءَ يدِه لما لها في ذلك مِن المنفعة به ، ورفْعِ ما رفَعه مِن الظلم ، فهل الأولى له أن يُوافِق الرَّعية أم يرفَع يدَه ، والرعيةَ تَكرَه ذلك لعلْمِها أن الظلمَ يبقى ويزْداد برفْع يدِه؟

 

فأجاب: الحمد لله ، نعم إذا كان مجتهداً في العدْل ورفْعِ الظلم بحسَبِ إمكانه ووِلايته خيرٌ وأصلحُ للمسلمين مِن ولاية غيرِه واستِيلاؤُه على الإقطاع خيرٌ مِن استيلاءِ غيرِه كما قد ذُكِر : فإنه يجوز له البقاء على الوِلاية والإقطاع ولا إثمَ عليه في ذلك ؛ بل بقاؤُه على ذلك أفضلُ مِن ترْكِه إذا لم يشتغِل إذا ترَكه بما هو أفضلُ منه

وقد يكون ذلك عليه واجباً إذا لم يَقُم به غيرُه قادراً عليه . فنشْرُ العدل - بحسب الإمكان ورفْع الظلم بحسَبِ الإمكان - فرضٌ على الكفاية يقوم كلُّ إنسانٍ بما يقدِر عليه مِن ذلك إذا لم يَقُمْ غيرُه في ذلك مقامَه ولا يُطالب والحالة هذه بما يعجِز عنه مِن رفْع الظلم

وما يقرِّره الملوكُ مِن الوظائفِ التي لا يُمكِنه رفعُها لا يُطالَب بها ، وإذا كانوا هم ونُوَّابهم يطلَبون أموالاُ لا يُمكِن دفعُها إلا بإقرارِ بعض تلك الوظائفِ وإذا لم يدفَعْ إليهم أعْطوا تلكَ الإقطاعاتِ والولايةَ لمن يقرِّر الظلمَ أو يَزيده ولا يخفِّفه كان أخذُ تلكَ الوظائف ودفعُها إليهم خيراً للمسلمين مِن إقرارِها كلّها

والمُقطع الذي يفعَل هذا الخيرَ يرفَع عن المسلمِين ما أمكنَه مِن الظلم ويدفَع شرَّ الشّرِير بأخذ بعضِ ما يُطلَب منهم فما لا يُمكنه رفعُه هو محسن إلى المسلمين غيرُ ظالمٍ لهم يُثاب ولا إثمَ عليه فيما يأخُذه على ما ذكَره ولا ضَمَانَ عليه فيما أخَذه ولا إثمَ عليه في الدنيا والآخرة إذا كان مجتهداً في العدْل والإحسانِ بحسَبَ الإمكانِ

وهذا كوَصِي اليتيمِ وناظرِ الوقْف والعاملِ في المضارَبة والشريكِ وغيرِ هؤلاءِ ممن يتصرَّف لغيرِه بحكمِ الوِلاية أو الوكالةِ إذا كان لا يُمكِنه فعلُ مصلحَتِهم إلا بأداءِ بعضِه مِن أموالهم للقادر الظالم : فإنه محسنٌ في ذلك غيرُ مُسِيء

والذي ينهَى عن ذلك لئلا يقَع ظلْمٌ قليلٌ لو قبِل الناس منه تضاعَفَ الظلمُ والفسادُ عليهم ، فهم بمنزلةِ مَن كانوا في طريقٍ وخرَج عليهم قُطاَّعُ الطريق ، فإنْ لم يرضَوهم ببعضِ المال أخَذوا أموالَهم وقتَلوهم ، فمن قال لتلك القافلة : لا يحِل لكم أن تُعْطُوا لهؤلاءِ شيئاً مِن الأموال التي معكم للناس ، فإنه يقصِد بهذا حفْظَ ذلك القليل الذي ينهَى عن دفْعِه ، ولكن لو عمِلوا بما قال لهم ذهَب القليلُ والكثيرَ وسُلِبوا مع ذلك ، فهذا مما لا يُشير به عاقلٌ فضلاً أن تأتي به الشَّرائع ، فإن الله تعالى بعَث الرُّسُلَ لتحصيلِ المصالح وتكميلِها ، وتعطيلِ المفاسد وتقليلِها بحسب الإمكان

 

“Sual: Bəzi vəzifələri və İqta koordinasiyasını öz üzərinə götürmüş, həmçinin bəzi hökümət vəzifələrindən məsul kimsə haqqında soruşuldu. Bu adam zülmü tamamən ortadan qaldırmaq istəyir, bunun üçün imkanları daxilində çalışır.

O bilir ki, əgər bu vəfizəni tərk etsə, iqta rəhbərliyinə və digər vəzifəyə başqasını qoysa, zülmdə heç bir azalma olmayacaq. Əksinə bəlkə artacaq. Lakin onun öz rəhbərlik etdiyi sahədə vergiləri azaltmaq, yarıya düşürmək imkanı var. Masraf qismi olan digər yarını isə ortadan qaldırmağa gücü çatmır. Bu masrafların qarşılığı ondan istənir və onun bunu rədd edəcək gücü yoxdur.

Belə birinin vəzifədə və iqta rəhbərliyində qalması caizdirmi? Onun niyyəti, çalışması, gücü çatdığı qədərilə zülmü ortadan qaldırması məlumdur. Yoxsa bütün bu vəzifələrdən istefa etməlidir? O istefa etsə zülm bitməyəcək. Qalacaq və bəlkə daha da artacaq.

 

Bu şərtlərdə onun qeyd edilən vəzifələrdə qalması caizdirmi? Buna görə günah qazanırmı? Əgər günah qazanmırsa buna görə sorğu sual varmı?

Onun üçün bu iki variantdan hansı xeyirlidir: Zülmə mane olmaq, onu azaltmağa çalışmaqla bərabər vəzifədə qalmasımı, yoxsa zülmün qalıb daha da artacağına önəm verməyib istefa etməsimi?

Əgər xalq onda olan mənfəət və zülmə (qismən) mane olması səbəbilə vəzifədə qalmasını tələb edirsə, onun xalqa qulaq verməsi dahamı uyğundur? Yoxsa istefamı etsin? Xalq onun istefasıyla zülmün qalacağımı hətta artacağını bildiyi üçün buna razı deyil.

 

Cavab: Allaha həmd olsun. Bəli! Əgər deyildiyi kimi, ədaləti təmin etmək və zülmü aradan qaldırmaq üçün imkanları daxilində çalışırsa və onun vəzifədə olması müsəlmanlar üçün daha xeyirli və uyğundursa, onun İqta rəhbəri olması başqasının olmasından daha xeyirlidirsə, onun vəzifədə və İqta rəhbərliyində qalması caizdir və bu halda heç bir günah daşımır!

Hətta, əgər daha xeyirli bir işlə məşğul deyilsə bu vəzifədə qalması, istefa etməsindən daha xeyirlidir. Bəzən bu işi görə biləcək başqa adam olmadığı zaman bu onun üzərinə vacib olar.

İmkan daxilində ədaləti bərqərar edib, zülmü ortadan qaldırmaq kifayi fərzdir. Əgər başqası bu işi yerinə yetirmirsə hər insan bu sahədə əlindən gələni etməlidir. Bu halda aradan qaldırmağa gücü çatmadığı zülmlərdən sorğu sual olunmaz.

Hökmdarın təyin etdiyi vergilərdən mane olmağa gücü çatmayan şeylər səbəbilə sorğu sual olunmaz. Əgər onlar və köməkçiləri yalnız bu vergilərdən bir qisminin verilməsilə ödənə biləcək mallar tələb edirlərsə və əgər bu malları ödəməsə bu İqtaları və vəzifələri zülmü daha da yerləşdirəcək və ya artıracaq, heç bir şəkildə azaltmayacaq kimsəyə verəcəklərsə, bu (haqsız) vergilərin alınıb yuxarı ötürülməsi müsəlmanlar üçün hamısını ödəməkdən daha xeyirlidir...

 

... Bu işi reallaşdıran vəzifə sahibi, ondan tələb edilənlərin bir qismini toplayıb ödəməklə gücü nisbətində müsəlmanlara edilən zülmü ortadan qaldırır, daha şiddətli zərəri dəf edir.

Gücü çatmayan şeylərdə də o, müsəlmanlara yaxşılıq edir, onlara zülm etmiş sayılmaz. Savab qazanar. Zikr edilən şəraitdə aldığı (yuxarı ötürdüyü) mallar üçün günah qazanmaz. Aldığı malları (daha sonra əsl sahiblərinə geri) ödəməsi tələb edilə bilməz. İmkanları daxilində ədalət və yaxşılığa çalışdığı zaman nə Dünyada, nə də Axirətdə günahkar deyil.

Belə birisi yetim vəsisi, vəqf nəzarətçisi, mudarəbədə (ortaqlıqda) işçi və ya şərik kimi, vilayət və ya vəkalət yoluyla başqası adına iş görənə bənzəyir. İşini öhdəyə götürdüyü kimsələrin məsləhətini ancaq zalıma onların malından bir miqdar verməklə reallaşdıra bilirsə, bu halda o pislik yox, yaxşılıq edən kimsədir. (Bu minalda davam etdikdən sonra misal verərək deyir)

 

... İnsanlara az zülm edilməsin deyə bunu qadağan edən kimsənin bu fikri qəbul edilərsə, zülm və fəsad qat qat çoxalar. Bunu qadağan edənin halı aşağıdakı kimidir: Yola çıxırlar və quldurlar yollarını kəsir. Əgər quldurlara malın bir qismini verib razı salmasalar, onlar həm yolçuları öldürəcək, həm də  mallarının hamısını götürəcəklər.

Bir kimsə karvandakılara “Quldurlara sizə tapşırılmış mallardan bir şey verməniz halal deyil” deyərsə, o bununla verilməsinə mane olduğu az malın qorunmasını qəsd etmişdir. Lakin, əgər karvan əhli onun sözünə uyğun davransa, malın azıda çoxuda gedəcək, tam soyulacaqlar.

Belə bir şeyi nəinki Şəriətlər, heç normal bir ağıl sahibi əmr etməz! Çünki uca Allah Peyğəmbərləri imkan daxilində məsləhətlərin təmini, təkmili və məfsədətlərin aradan qaldırılması və azaldılması üçün göndərib. (Fətva bu minvalla deyilənlərin təkrarları qeyd edilərək davam edir).”

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Əl Fətava Əl Kubra: 5/151-153

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1408/1987