Bu mövzudakı ismarıc sayı: 6

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Müasir "Tövhid" məzhəblərinin insanları əsassız təkfir edərkən istifadə etdiyi ana təməllərdən biri budur: "Uzaqdan görmək, eşitmək və bənzəri şeylər sadəcə Allaha məxsusdur... kim bunları hərhansı bir məxluqa izafə edərsə müşrik olar..."

Bu prinsipə əsaslanaraq uzaqda olan ölüyə və ya diriyə səslənməyin səslənilən şəxsi məhz bu yöndən ilahlaşdırma olduğu qənaətinə varırlar.

Hər nə qədər bu cür çağırış şəkilləri və şeyxlərin həddindən artıq ucaldılmasına qarşı olsaq da, bu məsələdə elm əhlinin görüşlərinin araşdırmaq və imkanlarımız nisbətində təhqiq etmək istədik ki, beləcə tam həqiqət ortaya çıxsın. Yoxsa məqsədimiz "ümmətin zəliləri" olan saxta sufi şeyxlərinə dəvət etmək deyildir.

 

Belə bir özəllik sadəcə Uca Allahamı məxsusdur?

İnsan uzaqdan görüb eşidə bilərmi?

Nəbinin möcizəsi və ya övliyanın kəraməti qəbilindən belə bir şey ola bilərmi?

Yoxsa bütün bunlar şirkdir?

 

Mövzunun xüsusi həssasiyyətini diqqətə alaraq Uca Allahdan bizi haqqa müvəffəq qılmasını, etdiyimiz xətaları üzə çıxarmasını və bizi Onun ortaq və bənzərdən, hər cür nöqsan və əskiklikdən münəzzəh olan zatına ortaq qoşmaqdan qorumasını diləyirəm!

[Muslih]

Müxaliflər qatındakı etibarına binaən və öz şeyxul İslamlarının “şirki” caiz gördüyünə şahid olmaları üçün öncəliklə İbn Teymiyyədən başlamaq istərdim.

Hənbəli alimlərindən Əhməd İbn Teymiyyə (661-728 h/ 1263-1328 m) özünün "Əl İstiğasə fir Rəddi aləl Bəkri" adlı kitabında vəli üçün uzaqdan duyma şəklində kəramətin varlığını qəbul etmişdir. Halbuki müasirlərdən onun davamçısı olduğunu iddia edən bir çox kimsə uzaqdan duyma özəlliyini Allaha xas qılaraq bunu şirk sayır. İbn Teymiyyə deyir:

 

فلوْ قالَ قائلٌ : سؤالُ الغائبِ حيًا وميتًا كسؤالِ الشاهدِ, فإنَّ الأنبياءَ والأولياءَ يسمَعون خِطابَ الغائبِ البَعيدِ , ويسمَع أحدُهم خِطابَ الناسِ البَعيدينَ له

قلنا : هذا مُحالٌ في العادةِ المعروفةِ , وإذا وقَع ذلك في بعضِ الصُّوَرِ كان مِن بابِ خَرْقِ العادةِ , والعادة قد تُخرَق بأن يسمَع الأدنى خِطابَ الأعلى , كما سمِع ساريةُ خِطابَ عُمَرَ : يا ساريةُ الجبَلَ ! يا ساريةُ الجبَلَ

ويجوز خَرْقُ العادةِ بالعكْسِ , لكن إثبات هذا في حقِّ معيَّنٍ لا يكون إلا بحجّةٍ تدُلُّ على وُقوعِ ذلك في حقِّه

 

"Əgər bir kimsə desə: "Uzaqda olan diri və ya ölü birindən bir şey istəmək yanında olan birindən istəmək kimidir. Çünki, Nəbilər və Vəlilər uzaqda olanların müraciətini duyar. Onlardan hərhansı biri uzaqdakı insanların ona müraciətini duyar."

 

(İbn Teymiyyənin cavabı)  Cavabən deyərik: Belə bir şey normal halda muhaldır/imkansızdır. Belə şeylər bəzi formalarda vaqe olduğu zaman, bu xarquladə (adətin pozulması/olağanüstü) babından sayılar.

Adət bəzən mərtəbəcə kiçik olanın daha böyük olanı duyması şəklində pozular. Səriyənin (bin Zuneym) Ömərin "Ya Səriyə dağa doğru! Ya Səriyə dağa doğru!" şəklindəki müraciətini eşitməsi kimi.

Adətin bunun əksinə bir formada pozulması da caizdir. (Yəni mərtəbəcə yüksək olanın daha aşağı səviyyədəkini eşitməsi)

Lakin bunun müəyyən bir şəxs barəsində sabit olması ancaq onun haqqında belə bir şeyin vaqe olmasına dəlalət edən hüccətlə mümkün olar."

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əl İstiğasə fir Rəddi aləl Bəkri: 1/150-151

Riyad: Darul Vətən: 1417/1997

[Muslih]

Alimlərin sultanı ləqəbiylə tanınan məşhur Şafi fəqihi İzzuddin bin Abdis Səlam (577-660 h/1181-1262 m) bizim mövzumuzla bağlı deyir:

 

الضرْبُ الثاني : علومٌ إلهاميةٌ ، يُكشَف بها عما في القلُوب ، فيرى أحدُهم بعينيْهِ مِن الغائبات ما لمْ تجرِ العادةُ برُؤيَتِه , ويسمَع بأُذْنيْه ما لمْ تجْرِ العادةُ بسَماعِ مثلِه , وكذلك شَمُّه ومَسُّه ولَمْسُه

وكذلك يُدرِك بقلْبِه عُلومًا متعلِّقةً بالأكوانِ ، وقد أُرِيَ إبراهيمُ مَلكوتَ السمواتِ والأرضِ ، ومنهم مَن يرى الملائكةَ والشّياطينَ والبِلادَ النائيةَ ، بل ينظُر إلى ما تحْتَ الثَّرَى ، ومنهم مَن يرى السمواتِ وأفلاكَها وكَواكِبَها وشمْسَها وقمرَها على ما هي عليه ، ومنهم مَن يرى اللوْحَ المحفوظَ ويقرَأُ ما فيه . وكذلك يسمَع صَرِيرَ الأقلامِ وأصْواتَ الملائكةِ والجانِّ ، ويفهَم أحدُهم مَنْطِقَ الطََّيْرِ

فسبحانَ مَن أعَزَّهم وأدْناهم ، وأَذَلَّ آخرِينَ وأقْصاهم ، ومن يُهِنْ اللهُ فما له مِن مُكرِمٍ ، إنَّ اللهَ يفعَل ما يَشاءَ

 

"(Nəbilərə və Vəlilərə verilən elmlərdən) ikinci qismi: İlhamla alınan elmlərdir. Bu yolla qəlblərdə olan bilinər, bu elmə sahib olanlar gözləriylə adətən görülməyən qeybdəki şeyləri görərlər, qulaqlarıyla adətən eşidilməyən şeyləri eşidərlər. Qoxu alma, toxunma və hiss etmələri də beləcə qeyri adi olar.

Eləcədə bu kimsələr, qəlblərilə yaradılmışlarla əlaqəli elmləri idrak edərlər.

İbrahimə - aleyhissələm - göylərin və yerin hökmdarlığı göstərilmişdi.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, mələkləri, şeytanları, uzaq diyarları, hətta torpağın altındakıları görərlər.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, səmaları, onların orbitlərini, ulduzlarını, günəşi və ayı olduqları (orijinal) halda görərlər.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, "Əl Ləvhul Məhfuz"u görər və orada olanları oxuyar, qələmlərin qıcırtısını, mələklərin və cinlərin səslərini duyar.

Onlardan elə kimsələr vardır ki, quşların dilini bilər.

Onları (Nəbilərini və Vəlilərini) izzətləndirib yaxınlaşdıran, digərlərini zəlil edib uzaqlaşdıran Allah nöqsanlardan münəzzəhdir.

Allahın alçaltdığını ucaldacaq kimsə yoxdur. Şübhəsiz ki, Allah dilədiyini edər."

 

Qaynaq: İzzuddin bin Abdis Səlam: Qavaidul Əhkəm fi İsləhil Ənəm: 1/195-196

Darul Qələm: 1421/2000

[Muslih]

Müfəssir alimlərdən Fəxruddin Ər Razi (544-606 h/1150-1210 m) "Məfatihul Ğayb" adlı təfsirində "Əl Əraf" surəsi 107-ci ayənin izahında insanların xariquladə işlər barədə görüşlərinə toxunmuş və bu barədə üç məzhəb olduğunu qeyd etmişdir:

1. Mütləq şəkildə bu kimi şeylərin mümkün olacağını qəbul edən Əhli Sünnənin görüşü.

2. Mütləq şəkildə bu kimi şeylərin mümkün olmayacağını qəbul edən filosofların görüşü.

3. Bunların ola biləcəyini qismən qəbul edən Mütəzilənin görüşü.

İmam Razi Əhli Sünnənin görüşünü açıqlarkən bu kimi halların caizliyi haqda belə deyir:

 

وجوَّزوا في الأعْمى الذي يكون بالأندلس أن يُبصِرَ في ظُلْمة الليْلِ البُقْعةَ التي تكون بأقصى المشْرِقِ مع أنّ الإنسانَ الذي يكون سليمَ البَصَرِ لا يَرَى الشمْسَ الطالعةَ في ضِياءِ النهارِ, فهذا هو قولُ أصحابنا

 

"Onlar (Əhli Sünnə) Əndəlüsdə (İspanya) olan kor kimsənin, gecənin zülmət qaranlığında şərqin ən uzaq nöqtəsindəki bir yeri (Yaponya) görə biləcəyini caiz/mümkün saymışlar.

Bununla yanaşı görmə qabiliyyəti yerində olan insanın günorta vaxtı doğmuş günəşi görə bilməməsinin mümkünlüyünü də qəbul ediblər. Bu əshabımızın görüşüdür."

 

Qaynaq: Fəxruddin Ər Razi: Məfatihul Ğayb: 14/202

Darul Fikr: 1401/1981

 

Qeyd: İmam Razi bu görüşü "Əl Fil" surəsinin təfsirində də bənzəri şəkildə ifadə etmişdir. Diləyənlər müraciət edə bilərlər.
 

[Muslih]

Mövzumuzla əlaqəli ən məşhur hadisələrdən biri də, Ömərin – Allah ondan razı olsun – hadisəsidir.

Bu hadisədə Nəhrəvənddə olan səhabələr onun səsini eşitmişdilər. Halbuki, aralarındakı məsafə min kilometrdən daha çox idi.

Bir çox İslam alimi bu hadisəni "Övliyanın Kəraməti" bablarında zikr edərək belə bir şeyin mümkünlüyünü qəbul etmişlər və müxaliflərimizdə bu xəbəri qəbul edirlər. Hadisə belədir:

 

وجّه عمرُ جيْشًا ورَأَّسَ عليهم رجلاً يُدعى ساريةَ, فبينَما عمرُ يخطُب جعَل يُنادي : « يا ساريةُ الجبَلَ! » ثلاثًا , ثم قدِم رسولُ الجيْشِ, فسأَله عمرُ , فقال : يا أميرَ المؤمنين ! هُزِمْنا , فبيْنا نحن كذلك إذ سمِعْنا صوتًا يُنادي : « يا ساريةُ الجبَلَ! » ثلاثًا , فأسْندْنا ظَهْرَنا إلى الجبَلِ , فهزَمهم اللهُ , قال : قيلَ لعمرَ : إنّك كنْتَ تَصِيحُ بذلك

 

"Ömər bir ordu göndərdi və onlara Səriyə (bin Zuneym) adlı bir adamı başçı təyin etdi.

Ömər xütbə verərkən üç dəfə belə dedi: "Ey Səriyə dağa doğru!".

Sonra ordunun elçisi gəldi və dedi: "Ey Möminlərin əmiri! Biz məğlub olurduq. Bu zaman üç dəfə belə deyən bir səs eşitdik: "Ey Səriyə dağa doğru!". Biz də arxamızı dağa dayadıq. Beləliklə Allah onları məğlub etdi.

(Ravi dedi) Ömərə belə deyildi: Bunu (Ey Səriyə dağa doğru sözlərini) sən demişdin."

 

 

1. Rəvayətin isnadı və bizim müzakirədə isnadın rolu.

 

a ) Bu hadisəni bir çox alim nəql etmişdir. Qısa olaraq rəvayətin sənədi "həsən"dir. Buna İbn Həcər "Əl İsabə fi Təmyizis Sahəbə" (4/177) adlı kitabında (وهو إسناده حسن) sözlərilə, Hafiz İbn Kəsir isə "Əl Bidayə vən Nihayə fit Tarix" (10/175) adlı kitabında (وهذا إسناد جيد حسن) sözləriylə işarə etmişdir.

 

b ) İsnadın rolu. Biz daha öncə də bu kimi məsələlərdə isnadın ciddi bir rolunun olmadığını qeyd etmişdik. Çünki, əgər alimlər bu hadisəni övliyanın kəramətinə dəlil olaraq nəql etmişlərsə bunun mümkünlüyünü də qəbul etmişlər. Bu isə alimlərin belə şeyləri Allaha xas xüsusiyyətlərdən saymadığına açıq dəlildir.

Bu səbəblə hadisənin isnadını səhifələrcə müzakirə etməyin bir mənası yoxdur.

 

2. Hadisədə mövzumuzla əlaqəli nöqtələr.

 

Bu hadisədə bizim mövzu ilə əlaqəli iki nöqtə vardır.

 

a ) Uca Allah, Ömərə uzaqda olan Müsəlman qoşunların halını göstərmişdir.

Bu da, Uca Allahın izni və yardımıyla qulların kəramət olaraq uzaq məsafədəki hadisələri görə biləcəyini göstərir.

 

b ) Səriyə bin Zuneym və digər Müsəlmanlar Ömərin söylədiklərini, ləfzən eyni sözlərlə və söyləndiyi sayda eşitmişdilər.

Bu da, Uca Allahın izni və yardımıyla qulların kəramət olaraq uzaq məsafədəki səsləri duya biləcəklərini göstərir.
 

[Muslih]

Uzaqdan eşitmək Allah Rəsulunun sahib olduğu özəlliklərdən biridir və bunu ifadə edən səhih və açıq ifadəli hədis mövcuddur. Sizin iddialarınıza görə Rəsulullah Allahın özəlliyinəmi sahib olmuşdur?
 

إنِّي لأسْمَعُ أَطِيطَ السَّمَاءِ , وما تُلاَمُ أن تَئِطَّ , وما فيها مَوْضِعُ شِبْرٍ إلاَّ وَعَلَيْهِ مَلَكٌ ساجدٌ أو قائمٌ

 

"Şübhəsiz ki mən səmanın qıcırtılarını eşidirəm. Səma qıcırdaması səbəbilə qınanmamalıdır. Səmada bir qarış belə yer yoxdur ki onun üzərində səcdə edən və ya qiyamda olan bir mələk olmasın!"

 

Bu hədisi Tabərani, Əbuş Şeyx, İbn Əbi Hatim, Əbu Nueym və bir çox digər mühəddislər rəvayət ediblər. Bir çox alim də bu rəvayəti Allah Rəsulunun xüsusiyyətləri zikr edilən kitablarda qeyd ediblər.

Hədisin səhihliyini Müasirlərdən Nasiruddin Əl Əlbəni "Əs Silsilətus Sahihə" kitabında (N:852) təsdiqləmişdir.

[Usuli]

Digər bir hədisdə isə xariquladə bir özəllik Musaya – aleyhissalam – nisbət edilmişdir:

 

لَمَّا كَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى كَانَ يُبْصِرُ دَبِيبَ النَّمْلِ عَلَى الصَّفَا فِي اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ مِنْ مَسِيرَةِ عَشَرَةِ فَرَاسِخَ

 

"Allah Musayla danışdığı (bir rəvayətdə: "təcəlli etdiyi") zaman, o zülmət qaranlıq olan gecədə, 10 fərsəx məsafədən qayanın üzərində qarışqanın addımlarını görürdü."

Hədisdə zikr edilən fərsəx məsafə ölçüsüdür. Fərqli ölçülərə nisbət edilsədə orta hesabla bir fərsəx 6 km-dir. Deməli Musa – aleyhissəlam – təxminən 60 km məsafəni görmə qabiliyətilə nemətləndirilmişdi.

Hədisin sənədinə gəlincə silsilədə mətruk ravi mövcuddur. İbn Kəsir, təfsirində hədisin səhih olmadığını ifadə etmişdir.

Lakin, bir çox alim bu hədisi kitablarında tarix boyu zikr etmiş və bunun imkansızlığı və "şirk" olduğu haqda bir qeydə yer verməmişlər.

Örnək olaraq Qadı İyadın məşhur "Əş Şifa" əsərini göstərə bilərəm. Müəllif bu hədisi zikr edərək: Əgər Musa – aleyhissəlam – bunu bacarırdısa bizim Peyğəmbərimizin xüsusi görmə özəlliklərinə sahib olması niyə olmasın? şəklində bir istidlala yer vermişdir. Qadı İyad bu xəbərin sağlamlığına güvənməsəydi, onu dayanaq olaraq əsas alıb qiyasa baş vurması sözsüz ki, ziddiyyət olardı.

Kitabı şərh edənlərdən Mulla Əli Əl Qari və Əhməd Əl Xafaci də hədisin sənədi haqqında bəzi qeydlər etsədə, müəllifi "şirki" qəbul etməklə ittiham etməmişlər...