Mövzuda Bir İsmarıc Var

[Bədil]

Əssələmu Aleykum. Bəzi qardaşlardan məzhəbi və ya əqidəsi haqqında soruşulduqda mən müsəlmanam deməklə kifayətlənirlər və başqa adları bidət, zəlalət sayırlar. Birisi özünü Hənəfi və ya Şafi adlandırqdıqda bunu qadağan etmək üçün Qurandakı "parçalanmayın" məzmunlu ayələri söyləyirlər.

İnsanların belə adlarla çağırılması dində qadağan olan şeylərdəndirmi? Bu şeylər parçalanma səbəbidirmi?

Bu barədə düzəldilmiş bir videoyada münasibətinizi bildirməniz gözəl olardı. Allah razı olsun.

 

[Usuli]

Və aleykumussalam. Cavabımız iki hissədən ibarət olacaq: Videoda zikr edilən sözlərə münasibət və ümumiyətlə isimləndirmələrin müsəlmanların parçalanmasındakı rolu. Müvəffəqiyyət Allahdandır.

 

Videoda İbn Teymiyyə və Racihinin şərh xarakterli sözləri qeyd edilir. İbn Teymiyyə insanlardan qarfəndi olduğunu soruşmaq, onları beləcə imtahan etməyin bidət olduğunu qeyd edərək belə birisinə düşən cavabın "mən Allaha və rəsuluna tabe olan müsəlmanam" demək olduğunu iddia edir. Daha sonra isə adlar mövzusunda Quranın əsas alınmasına işarə edib, insanların ixtira etdiyi adlardan uzaq durmağa çağırır. Davamən isə Hənəfi, Şafi kimi adların istifadəsində bir bəis olmadığını qeyd edir. Lakin bunlarlada imtahanı doğru görmür. Bu məqamda ortaya təbii bir sual çıxır: Əgər insanların icad etdiyi adlardan istifadə etmək caiz deyilsə, məsələnin düyünü bu nöqtədirsə o zaman Hənəfi, Hənbəli kimi adların istifadəsi necə caiz olur? Axı bunlar da insan ixtirasının məhsuludur. Uca Allah qarfəndi adı üçün hüccət endirmədiyi kimi, Hənəfi adı üçündə hüccət endirməyib. Bu yönüylə İbn Teymiyyənin sözləri açıq bir ziddiyyət təşkil edir.

 

İbn Teymiyyənin sözlərini şərh edən Racihidə eyni ziddiyətə düşərək özünə Əhli Sünnət vəl Camaat adını nisbət edir. Halbuki Allah belə bir ad endirməmişdir. İxvan, Sələfi kimi adları isə qadağan edir. Çünki bu adlar parçalanmağa səbəb imiş. Sələfi deməyi qadağan edən Racihi bir sətir sonra, "sələfə tabe olan əhli sünnətəm" deməyi gərəkli görür. Halbuki sələfiyəm sözü eyni mənaya gəlir.

Daha sonra ənsar və mühacir haqqında verdiyi misal da yersizdir. Hətta bu misal onu göstərir ki, problemin kökü adların ilahi qaynaqlı olub olmadığı deyil, insanların yanaşma üsullarıdır. Çünki uca Allah bu haqda hüccət endirib, onları Quranda belə isimləndirib.

 

Bir sözlə istər İbn Teymiyyənin, istərsədə Racihinin sözləri hər ağıl sahibinə aydın olacaq ziddiyyətlər içərisindədir.

 

Cavabımızın ikinci hissəsinə gəlincə, öncəliklə isimləndirmənin mahiyyəti haqqında, sonra bunun parçalanmadakı rolundan danışmaq istəyirəm.

 

İsimləndirmə və nömrələndirmələr insan həyatını asanlaşdırmaq üçün veilmişdir. İnsanlar kimlərdənsən sualına cavab vermək üçün, sifətləri təvil edən, qəbir əzabına inanan, böyük günah sahibini kafir saymayan ... şəklində uzun siyahı ərz etmək yerinə bunu bir kəliməylə ifadə edə bilirlər. İsimləndirmələr mücərrəd olaraq xətər daşımır.

Sadəcə müsəlmanam cavabının səhihliyinə gəlincə bunu bir misalla izah edim. Ölkə xaricində biri bizdən haralı olduğumuzu soruşsa Azərbaycan, ölkə daxilində soruşduqda əslən olduğumuz rayonu qeyd edirik. Soruşan bizimlə eyni rayondandırsa o zaman kəndi belə qeyd etməmiz lazım olur. Brukseldə bizim hardan olduğumuzu soruşan birinə "daşsalahlıdanam" şəklində cavab vermək gülməli olacağı kimi, Bakıda bizdən haralısan deyə soruşana "Azərbaycanlıyam" deyə cavab verməkdə gülməli olar.

Eyni şəkilə bir xristian bizdən dini mənsubiyyətimizi soruşduqda "Hənbəliyəm" deyə deyil, "müsəlmanam" deyə cavab verilər. Müsəlmanlardan biri bizdən kimliyimizi soruşduqda müsəlmanam yox, "sünniyəm" yaxud "şiyəyəm" şəklində cavab verilər. Çünki o artıq müsəlman olduğumuzu bilir, hansı firqədən olduğumuzu öyrənməyə çalışır. Belə birisinə müsəlmanam deyə cavab vermək, bizdən kimliyimizi soruşana insanam deyə cavab vermək kimidir. Qısa olaraq belə suallara birmənalı yox, məqamına uyğun cavab verilər. Ağlın tələbi budur və burada qınanaqcaq heçnə yoxdur!

 

İsimləndirmələrin bizi parçalamasına gəlincə mən bu fikirlə təməldən razı deyiləm. Bizi nə isimləndirmələr, nədə ixtilaflar parçalamır. Bizi isimləndirmə və ixtilafları tənzimləyə bilməməmiz, utopik bir fikir birliyi axtarışında olmamız parçalayır. Məsələn ən çox tənqid etdiyimiz firqə olan sələfilərin bəzi qollarıyla ortaq hədəflərimiz vardır. Buda yer üzünə dinin hakim qılınmasıdır. Ancaq təssüf ki, qarşı tərəf bu hədəfi ancaq özlərilə eyni düşünən kimsələrlə əldə etmək istəyir və edə bilmir. Bir adada olduğumuzu düşünün ki, buradan ancaq gəmiylə çıxa bilərik və o gəmini ancaq birləşib düzəldə bilərik. 

İxtilafsız bir ümmət olmayıb! İnsanlar buna uyğun yaradılıb. Bizi ixtilaf yox, ixtilafları tənzimləyə bilməmək, İslam dövlətinin ancaq Allahın fiziki olaraq dünya səmasına endiyinə inananlarla qurula biləcəyini düşünmək parçalayır və zəiflədir...