Bu mövzudakı ismarıc sayı: 5

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Uca Allah haqqında müzakirə edilən məsələlərdən biri də, Ona hədd nisbət edilməsidir. Bu haqda bəzi mötəbər alimlərin görüşlərini təqdim etmək və “Sələf Allaha hədd nisbətində ixtilaf etməmişdir” deyənlərin sözlərinin doğru olmadığını isbatlamaq istəyirik. Uca Allahın tövfiqiylə bu haqda görüşləri nəzərdən keçirək.

[Usuli]

Uca Allahın bir həddi olmadığı haqda Əbu Hənifənin sözü və Mulla Ali Əl Qarinin (v. 1014 h/1606 m) şərhi:

 

ولا حدَّ له . أي : ليس له حدٌّ ولا نهايةٌ

 

“Əbu Hənifə deyir: Allahın heç bir həddi yoxdur.

Ali Əl Qarinin şərhi: Yəni, Allahın bir həddi və son nöqtəsi yoxdur.”

 

Qaynaq: Mulla Ali Əl Qari: Şərhu Kitəbil Fiqhil Əkbər: 65

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1428/2007

[Usuli]

Məşhur Əqidə risaləsi sahibi Əbu Cafər Ət Tahavi (239-321 h/ 853-933 m) üç imamın etiqadı adıyla qələmə aldığı sətirlərdə deyir:

 

وتعالى عن الحُدُودِ والغَايَاتِ والأَرْكانِ وَالأَعْضاءِ وَالأَدَواتِ ، لا تَحْوِيهِ الجِهَاتُ السِّتُّ كسَائِرِ المُبْتَدَعَاتِ

 

"Allah, hududlardan/həddlərdən (sınırlardan), ğayələrdən (son nöqtələrdən), rüknlərdən (özünü təşkil edən parçalardan), üzvlərdən (orqanlardan) və vasitələrdən (alətlərdən) münəzzəhdir.

Digər yaradılmışlarda olduğu kimi, altı cəhət (üst, alt, sağ, sol, ön, arxa) Onu əhatə etməz."

 

Qaynaq: Əbu Cafər Ət Tahavi: Əl Aqidətut Tahaviyyə: 13

Amman: Darul Beyraq: 1421/2001
 

[Usuli]

Hənəfi fəqihlərindən Əkməluddin Əl Bəbərti (714-786 h/1314-1384 m) Tahavinin “Hədd” haqqındakı sözlərini belə şərh edir:

 

إذ الحدُّ وصْفُ المحدود , وهو المحصور المقهورُ تحتَ قهْرِ الحدّ , وهو القهار فلا يكون محدودًا , والغايةُ عبارةٌ عن النهاية

 

“Çünki, hədd məhdud olanın bir vəsfidir. Məhdud olan həddin qəhri altında qəhr edilmiş, mühasirəyə alınmışdır.

Halbuki uca Allah Qahhardır. Elə isə, məhdud olmaz! Ğayədən qəsd nihayə/son nöqtədir.”

 

Qaynaq: Əkməluddin Əl Bəbərti: Şərhul Aqidətit Tahaviyyə: 70

Darul Beyruti: 1430/2009

[Usuli]

Şafi alimlərindən Abdul Qahir Əl Bağdadi (v. 429 h/1037 m) özünün "Əl Farq beynəl Firaq" adlı əsərində deyir:

 

وقالوا بنفي النهايةِ والحد عن صانع العالم خلافَ قول هِشام بن الحكم الرافضي في دعواه أن معبودَه سبعةُ أشْبارٍ بشِبْرِ نفسِه

 

“(Əhli Sünnət) Rafizilərdən Hişam bin Əl Həkəmdən fərqli olaraq Allahın bir sonunun və həddinin olmadığı görüşündədir. Hişam, məbudunun öz qarışıyla yeddi qarış olduğunu iddia etmişdir.”

 

Qaynaq: Abdul Qahir Əl Bağdadi: Əl Farq beynəl Firaq: 320

Beyrut: Darul Əfaqil Cədidə: 1977
 

[Usuli]

Şafi məzhəbinə mənsub məşhur hədisçi Hafiz İbn Hibban Əl Busti (270-354 h/883-965 m) "Əs Siqat" adlı əsərinin müqəddiməsində deyir:

 

الحمد للهِ الذي ليسَ له حَدٌ محدودٌ فيتْوَى ، ولا له أجلٌ معدودٌ فيفْنَى ، ولا يُحيط به جوامعُ المكان ، ولا يشتمِل عليه تواترُ الزمان

 

“Müəyyən bir həddi olub, nəticədə həlak olmayan (yaxud yuhtəva – nəticədə əhatə edilməyən), müəyyən bir əcəli (zaman məhdudiyyəti) olub, nəticədə yox olmayan, məkanın Onu əhatə etmədiyi, zaman axışının ona şamil olmadığı Allaha həmd olsun!”

 

Qaynaq: İbn Hibban Əl Busti: Kitabus Siqat: 1/1

Qahirə: Darul Mucəlla: 1973

 

 

Şəmsuddin Əz Zəhəbi (673-748 h/1274-1348 m) “Siyəru Aləmin Nubalə” adlı əsərində İbn Hibbanın bu görüş səbəbilə Hənbəli cahillər tərəfindən əziyyətə məruz qalması haqda deyir:

 

وقال أبو إسماعيل الأنصاري : سمعتُ يحيى بن عمار الواعظ ، وقد سألته عن ابن حِبَّانَ ، فقال : نحن أخرجْناه مِن سِجِستانَ ، كان له علمٌ كثيرٌ ، ولم يكن له كبيرُ دينٍ ، قدِم علينا ، فأنكرَ الحدَّ للهِ ، فأخرجْناه

 

“Əbul İsmail Əl Ənsari dedi: Yahya bin Ammar Əl Vaizi gördüm və ondan İbn Hibbanı soruşdum. Dedi: Biz onu Sicistandan qovduq. Elmi dərin idi. Ancaq etiqadı sağlam deyildi. Bizim yanımıza gəldi və Allahın bir həddi olduğunu inkar etdi. Biz də onu qovduq!”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Siyəru Aləmin Nubələ: 12/186

Qahirə: Darul Hədis: 1427/2006

 

Şafilərdən Tacuddin Əs Subki (727-771 h/1327-1370 m) bu hadisəni nəql etdikdən sonra deyir:

 

فياليْتَ شِعْري مَن أحقُّ بالإخراج مَن يجعَل ربَّه محدودا أو مَن يُنزّهه عن الجسْميّة

 

“Kaş bilsəydim qovulmağa kim daha layiqdir? Rəbbinə hədd nisbət edib, Onu məhdud sayanmı, yoxsa Onu cisimlikdən tənzih edənmi?”

 

Qaynaq: Təcuddin Əs Subki: Tabaqatuş Şafiiyyətil Kubra: 2/13

1413 cü il Nəşri