Bu mövzudakı ismarıc sayı: 3

[Usuli]

 

بسم الله الرحمن الرحيم

 

İnsanlıq tarixini xüsusən Qurani Kərim işığında incələyən hər ağıl sahibi, tarix boyu dinlərin insanlar tərəfindən necə təhrif edilib altının üstünə gətirildiyini, haqq və batilin necə yerdəyişdiyini görər.

Dinlərə qarşı “dindarlar” tərəfindən açılmış bu savaşın bir çox motivləri vardır. Bu motivlərdən biridə “toxunulmazlar kastası” sindromudur. Bu toxunulmazlar Hindistandakı kimi aşağı təbəqə olduqları üçün toxunulmaz deyillər... Tam əksinə çox müqəddəs olduqları üçün toxunulmaları caiz deyil...

Hər toplum öz içində “tənqid edilməzlər – toxunulmazlar” qrupu əmələ gətirməyə və onları qərar verərkən tərəzi olaraq istifadə etməyə, hətta təşri qaynağı qılmağa çalışır. Kimsə bir batili təmizə çıxarmaq istərsə onların bənzəri hərəkətini örnək göstərər.  Onları sevmək dini sevmək, onlara qarşı çıxmaq dinə qarşı çıxmaqdır. Qədim dinlərdə bu adətən dini məkanlardakı din adamları olardı. Onlar “Allahın oğulları”, seçkin qullar olduqları üçün tənqid edilə bilməzdilər və onları tənqid etmək – yerində olsun olmasın – özlüyündə bir cinayət sayılırdı.

İnsanlığın gərəyi olaraq İslam ümmətidə bu anomaliyadan öz payını artıqlamasıyla alıb. Bizim ümmətdəki “toxunulmazlar” isə digərlərinə nisbətdə daha çoxdur. Allahın tövfiqiylə bu məqalədə sırasıyla “toxunulmazlara” toxunacaq və Allahın dini qarşısında hər kəsin eyni qaydada sorumlu olduğunu, hər kəsin tənqid ediləbiləcəyini, kimsənin haqdan üstün olmadığını xatırladacayıq.

Mövzuya toxunma səbəbimiz isə bu “toxunulmazların” örnək şəxsiyyətlər olub insanların onlara xətalarında da uyması, onların etdiyi batil əməllərin başqa batilləri təmizə çıxarmaqda istifadə edilməsi, arxalarınca uçuruma getməsi, yaxud da bu siniflərin bəzilərinin Şəri qaydaları kobud şəkildə pozaraq Şəriəti çeynəmələridir. Ölçümüz Allahın dinidirsə hər kəs bu tərəzidə özünü çəkdirib, əksiyini tamamlayacaq, artığından qurtulacaq! Kimsə Allahın qoyduğu tərəzidə ölçülməyəcək qədər böyük deyil!

Bu mövzuda ilk yazan bizlər deyilik. Bəzi alimlər bu xüsusda ayrı kitab təlif etmişlər. Bunlardan ən məşhuru İbnul Cəvzinin “Təlbisu İblis” adlı kitabıdır. Kitab, fəqihindən, sufisinə, mücahidindən mühəddisinə ümmətin müxtəlif qruplarının tənqidi və əksik yönlərinin açıqlanması üzərinə qurulubdur.

İndi zamanımızdakı toxunulmazlar kastasını təşkil edən ana siniflərə nəzər salaq. Tövfiq Allahdandır.

 

[Usuli]

1. Sufi şeyxləri. Tasavvuf – Nəfs tərbiyəsi elmini fərzul ayn elmlərdən saymaqla bərabər, tarixboyu bu elm adı altında şəriətin ölçülərinin itirilməsinə, insanların ağıllarının ələ salınmasını ən çox tənqid edənlərdən biridə bizik.

Günümüzdə bir çox ölkədə tasavvuf ərbabının halını incələyən onların şərən və əqlən nə qədər dərin bir bataqlıqda olduğunu görər. İslamın bəzi parçalarını hədəf halına gətirərək, insanları dinin bütünlüyündən uzaqlaşdıran bu təriqətlərin İslama zərəri bəlkədə xeyrindən çoxdur. Çünki ən təhlükəli yalan haqqa ən yaxın olanıdır. Hədəfi “sünnətə uyğun sarıq cübbə geyib, Quran hafizi” olmaqdan daha irəliyə getməyən ağıl yoxsulu bir təriqət müdaviminin bu “hədəfə” çatdıqdan sonra qət edəcəyi bir hədəf qalmır... Şəriətin qoyduğu hədəfə çatdığını zənn edən kimsə bundan sonra nə üçün çalışar? Dağın zirvəsinə çıxanın, çıxacağı bir yer qalarmı?

Beləcə ortaya dini və dünyəvi yöndən şikəst müdavimlər çıxır və bu müdavimlər öz qısır döngələrinin xaricinə çıxa bilmir, insanlığı qurtarmaq bir tərəfə özünü qurtarmaq üçün öz olduğu mövqeyi belə təyin edə bilmir.

Yaşadığınız dünya nağıllar aləmi, dindən anladığınız şeyxləriniz adına uydurulmuş kəramətlərdən başqa bir şey deyildir. Yataq otağında əsasını sağa sola sallayaraq kafirləri qırıb tökən, bir gecədə Çeçenistana gedib rus ordu korpusunu darmadağın edən, hətta Qiyamət günü insanları milçəyə çevirib kibrit qutusunda hesabsız/gizlicə Cənnətə keçirəcək qədər “əzəmətli vəliləri” olan bir ümmət heç zillətə düşərmi? Allahım verdiyin ağıl nemətini rədd etməkdən sənə sığınırıq!

Müasir tasavvufun tənqid ediləcək bir çox yönü vardır. Lakin bu başqa bir mövzuda edilməlidir. Burada məqsədim sadəcə təriqətlərin vahim durumuna diqqət çəkməkdir.

 

Bütün bu zillətlərlə yanaşı tasavvufun “tənqid edilməz” bütləri vardır. Onlar təşri qaynağıdır. İnsanlar bir əməl edərkən “böyüklər belə ediblər” deyilməsi o işin qanuniləşməsi üçün yetərlidir. İstərsə bu ruhi xəstələrin belə təccübünə səbəb olacaq qədər səfehcə olsun...Axı onlar heç xəta etməzlər! Nəinki xətalarına işarə etmək, hətta onların xəta edə biləcəyini belə düşünmək artıq cinayət və sapıqlıq sayılır. Onları tənqid edənlər öz əlləriylə öz məzarlarını qazmış olur. Lakin öz əlimlə qazdığım məzara girmək, bu kimi insanlarla yer üzündə yaşamaqdan daha xeyirlidir...

Allahın insana batili haqdan seçmək üçün inam etdiyi və onu istifadə etməyənləri heyvandan daha sapıq olaraq vəsf etdiyi ağlınızı heç istifadə etməzsinizmi?

Bu şeyxlərin tənqid edilməyəcəyini Şəriətdən və ya ağıldan hansı dəlilə dayanaraq deyirsiniz?

Bu barədə spekulyativ olaraq zikr edə biləcəyiniz tək dəlil: Onlar Allahın dostlarıdır və hədisdə Allah dostlarına əza etmək qadağan edilmişdir demənizdir.

Öncəliklə Allahın fərz qıldığı bir çox şeyi insanlardan gizləmək üzrə vəzifələndirilmiş bu miskinlərin Allah dostu olduğunu isbatlamanız gərəklidir. Hətta müəyyən şəxs üçün bu isbat edilsə belə hədisdə qadağan edilən onların tənqidi deyil və hədis onları məsum qılmayıbdır. Hədisdə qeyd edilən onlara haqsız əziyyət verməkdir ki, bu hər müsəlmana yönəlik olaraq qadağandır və vəlilərə xas deyildir.

İnsanlar içində sizin vəlilərinizdən çox daha üstün olan, Allahın Quranda razı olduğunu bildirdiyi bir çox kimsə vardır ki, xəta etdikləri zaman həm Allah, həmdə qulları tərəfindən tənqid edilib qınanıblar. Bunların içində sizində iqrarınızla vəlilərinizdən daha fəzilətli olan Bədr əshabı belə vardır. Allahın ümumən razı olduğunu bildirdiyi qullar belə öz aralarında bir birini tənqid edib bir birinin xətalarını düzəldiblərsə, siz hansı dəlillə bunu qadağan edirsiniz ey qafil topluluq? Niyə Allahın dinini buraxıb özünüzə yeni din çizməyə çalışırsız?

Bütün bu aşırılıqlarınıza səbəb sizə anlatılan nağılları heç bir süzgəcdən keçirmədən qəbul edib, başınıza qoyun dərisi taxmanızın nəticəsidir. Xatırlayın ki, başınız sarıq taxılmaq üçün maniken yox, içində düşünməniz üçün yerləşdirilmiş beyninizi daşıma vasitəsidir. Allahın nemətini əlinizin arxasıyla geri çevirməyin!
 

[Usuli]

2. Mücahidlər. Bu sindrom keçən əsrin sonunda cihad ruhunun geri gətirilməsi yönündə çalışmalarla bərabər başlamışdır.

Cihadı yaxından təqib edən hər kəs, cəbhələrimizdəki durumlardan və vəhamətdən yetərincə xəbərdardır. Cihada “ölüb hurilərə qovuşmaq üçün” gedib, hurilərə qovuşmaq üçün qət etdiyi yolu fotosesiyalar halına gətirib, bu zəngin “təcrübəsini” irəlidə bu karvana qatılmaq istəyənlərə nəql edən, ən stratejik postlarda “ribatı” yuxuyla keçirən, müsəlmanların malının tamamını zəkata tabe tutaraq qırxda birini alıb, bunun üzərinədə “hərbi vergi” yükləyən, ödəmədən imtina edənlərin qanını tökən və bura yazacağım halda mövzunun məxrəcindən çıxacağı bir çox özəl vəsflərə sahib mücahidlərə sahib bir ümmətik...

 

Bütün bunlara rağmən onların hansısa bir əməlini, hətta haqsız yerə qan tökmələrini belə qınamaq cinayət və nifaqdır. Çünki, onlar cihada çıxmaqla toxunulmazlar sinfinə daxil olublar.

Şərən və ya əqlən sizi toxunulmaz qılan dəlil nədir? Məgər Allah üçün bir ibadəti – doğru və ya yanlış – yerinə yetirməniz sizin tənqidinizə əngəldirmi? Cihad, Namaz, Oruc və digər ibadətlər kimi bir ibadətdir. Məgər bu ibadətləri yerinə yetirənlər bunları etməklə toxunulmazmı olurlar?

Sizdə qəbul edirsiniz ki, insanın namaz qılıb oruc tutması onun tənqidinə əngəl deyildir. Eyni şəkildə cihadda ibadətlərdən bir ibadətdir. Allah üçün bir ibadəti yerinə yetirməniz sizi toxunulmaz etməz!

Allah öz kitabında namazı layiqincə yerinə yetirməyənləri, sədəqəni proseduruna uyğun verməyənləri tənqid etdiyi kimi, cihad əhlinidə müəyyən qüsurlar səbəbilə tənqid etmişdir. Məsələn müsəlmanların arasına fitnə çıxarmaq qəsdilə qatılmaq, sırf qənimət üçün çıxmaq, qənimət olmadığı zaman çıxmamaq və bənzəri şeylər bu tənqidin səbəbləridir və tənqid edilənlərin hamısı zahir etibarıyla mücahidlər idi. Hətta tövbə surəsində Allahın “Üzr istəməyin! Siz imandan sonra küfrə düşdünüz” dediyi kimsələr belə zahirən cihad üçün çıxmışdılar. ..

Eyni şəkildə hədislərdə mücahidlərin haqlı şəkildə tənqid edilməsinin örnəkləri çoxdur. Bunlardan ən məşhuru riya üçün savaşanın Cəhənnəmə kafir və münafiqlərdən öncə girəcəyini müjdələyən hədisdir. Bunun xaricində Rəsulullahın müəyyən olaraq müxtəlif səbəblərlə Cəhənnəmlə müjdələdiyi və ya davranışlarını tənqid etdiyi bir çox mücahid vardır. Buna misal olaraq, qəhraman deyilsin deyə döyüşən, intihar edən, qənimətdən bir ip oğurlayan, stratejik mövqeyləri icazəsiz tərk edən, şəhadət gətirənləri öldürən kimsələri göstərmək olar.

Allah və rəsulu bu tənqidlərlə mücahidlərin “toxunulmaz” kastadan olmadığını bildirmiş və səhabədə buna müvafiq davranaraq - batinə vaqif olmasalarda zahiri səbəblərdən dolayı - öz zamanlarındakı yanlışları tənqid etmişlər. Bunun örnəkləri sayılmayacaq qədər çox və məşhurdur.

 

Öz toxunulmazlığınızı qismən də olsa təmin etmək üçün etdiyiniz etirazlardan məşhuru, sizi tənqid edənlərin özlərinin cihad etmədiyidir.

Etirazınıza bu şəkildə cavab verilə bilər: Öncəliklə bu tənqidlərin bir qismi məhz cihad cəbhələrində çox zaman keçirmiş insanlardan gəlir və diqqətə alınmır. Daha sonra insanların cihad və mübarizə metodları haqqında fikirləri müxtəlifdir və fiziki cihadda bu səbəblərdən iştirak etməyib, başqa mübarizə metodlarından istifadə edənlərin, sizi mallarıyla dəstəkləyənlərin  tənqidi öz səviyyənizdə birindən gələn tənqiddir. Ayrıca bu insanların bir qisminin cihadı tərkdə şəri üzrləri mövcuddur.  Cihaddan ümumiyətlə uzaq olanların tənqidinə gəlincə, əsl etibarıyla bu cür insanların tənqid etməsini qadağan edən heç bir dəlil yoxdur. Və buna etiraz etməniz, namaz qılmayan birisinin, arxası qibləyə namaz qılan kimsəni bu əməlinə görə tənqid etdiyi zaman, ikincinin “sən özün namaz qılmadığın üçün mənim arxası qibləyə namaz qılmağımı tənqid edə bilməzsən” deməsinə bənzəyir və əqlən batildir.

Cihadı tərk edərək günah işləyən birinin, cihadda riyakarlıq edəni tənqid etməsi aşağıdakının yuxarıdakını tənqidi deyil, əksinə yuxarıdakının aşağıdakı tənqididir. Çünki riya, cihadı tərkdən fərqli olaraq şirkə bənzədilib! Və buğza layiq olma etibarıyla cihadı tərkdən daha çirkindir.

Sizə də düşən digər müsəlmanlar kimi tənqidə qulaq verib, xətalarınızı düzəltmək üçün bunu bir vəsilə bilmənizdir, seçilmişlik havasına girmək deyil! Allahın dini üçün savaşmanız sizi Din tərəzisində ölçməyə əngəl deyildir. Nəticədə bu, hakim olması üçün canınızdan keçdiyiniz bir tərəzidir və buna binaən orada ölçülməyə ən çox can atan sizlər olmalısınız…
 

[Usuli]

3. Elm Əhli. Tənqidi cinayət sayılan digər bir firqə alimlərdir. Bir çox mütəəssib, müəyyən alimləri mütləq ölçü qəbul etdiyi üçün onların mücərrəd tənqidini sapıqlıq səbəbi sayır.
Hətta bəyliyə namizədliyini irəli sürmüş gədələr bu prosesə "kin qusmaq" şəklində bir istilahda təsis ediblər. Ölkəmizdə bu anomaliya əsasən İbn Teymiyyə və nəcd “alimləri” tənqid edildiyi zaman ortaya çıxır. Batilliyi günəş kimi açıq bir söz söylənsə belə, söz sahibinin kimliyi səbəbilə nəinki sahibi, söz belə tənqid edilə bilməz...

Bu toxunulmazlığın dəlili nədir? Məgər Allah kitabında elmiylə əməl etməyəni kitab yüklü uzunqulağa və köpəyə bənzədərək  tənqid etməyibmi? Eyni şəkildə elmiylə əməl etməyən, ixlasla elm öyrənməyən, bilmədiyi məsələlər haqqında danışanları qınayan neçə neçə hədislər vardır. Xətalı gördükləri görüşlərə rəddiyə yazan yüzlərcə alim vardır. Əgər sizə görə alimlər məsumdursa o zaman məhrum olduğunuz məntiq elmində “qapalı dövrə” adlanan çıxmaza düşürsünüz. Alimləriniz tənqid edilməzdirsə və onları tənqid suçdursa digər alimlərin onları tənqidi sizə görə suç olmalıdır və bu şəkildə öz qoyduğunuz “məsumiyyət” qaydasını nəqz etmiş olarsınız. Əks halda bu qapalı dövrədə dönməkdən başqa yolunuz qalmır.

Sizlər hər nə qədər açıq şəkildə alimlərimiz məsumdur deməsənizdə, davranışınızın mahiyyəti ondan ibarətdir.  Nəticədə rüşvətə hörmət adı verib, nizamı onun üzərinə quran bir xalqın mənsublarıyıq...

Ən maraqlısı budur ki, bu prinsip sizdə ancaq birtərəfli çalışır. Məsələn Əbu Hənifəni yerdən yerə vuranların yanında İbn Teymiyyənin günəş qədər açıq bir ziddiyyəti zikr edilsə həmən qarşıdakı müxalifinizi “elm və alim düşməni” elan edərsiniz.

Əgər desəniz ki, alimi alim tənqid edə bilər cavabımız belə olar: Öncəliklə bu dediyinizin dəlili nədir? Desənizki alimi tənqid etmək bir mənada ixtisas tələb edir. Deyərik ki, bizim tənqid etdiyimiz məsələlər ya dünyəvi qanadıyla tənqid edilir (məsələn İbn Teymiyyənin kimyanı haram sayması kimi) ya da batilliyi və ziddiyəti açıq olan, ixtisas tələb etməyən məsələlərdədir (məsələn İbn Teymiyyənin Qarfəndilər haqqındakı sözünü tənqidimiz kimi).

Maraqlıdır ki, bütün bunlara rağmən sizlər məsələn Əbu Hənifəni tənqid edərkən mahiyyətini belə anlamadığınız irca məsələsində yerdən yerə vurursunuz. Məgər siz alimsiniz? Desəniz ki, biz bunu alimlərin sözlərinə dayanaraq edirik. Cavabən deyərik ki, bizlər Karabisinin, Səlcinin, Təbərinin və bənzərlərinin sözlərinə dayanaraq tənqid etdiyimiz zaman niyə buna normal yanaşmır və bizi düşmən elan edirsiniz?

Elm insanı məsum qılmaz! Əksinə sorumluluğunu artırar. Uca Allah məhz bu səbəblə peyğəmbər xanımlarından günah işləyənlərə iki qat əzab vəd etmişdir. Alimlərin ciddi zərər verəcək xətalarının tənqidi digərlərindən daha öncəliklidir. Çünki hər alim toplumun bir qisminin arxasınca getdiyi insandır. Onu yerində tənqid etmək o insanları qurtarmaq deməkdir. Məgər insanlığın sapmasının və hətta şirk qoşmasının ən təməl səbəblərindən biri, imam qəbul etdikləri kimsələrin öz ağılları yetəcək məsələlərdə belə təqlid etməsi deyildimi? Qurani Kərim bunu bizə dəfələrlə vurğulamırmı?

Bir düşünün! Əsrimizin zındıqlıq və nifaq simvolu olan Fətullah Güləni tənqid etməsək bu necə nəticələr verə bilər...

Yaxud da isminin önünə alləmə yazıldığı üçün kralın şəxsi kuklası Favzanın batil fətvalarına qarşı susduğumuzu düşünün...

Yaxud da Əsədin ordusunda savaşmağı səhabə ordusunda savaşmaq kimi qələmə verən Butini tənqid etmirik. Səbəb isə çox bəsitdir: Axı o elm sahibdir... Axı o imamdır...

Axmaqca deyilmiş bir sözün imam adlanan kimsəyə nisbəti, sözün dəyərini artırmaz, sahibinin dəyərini düşürər.

Unutmayaq ki, yerində və qaydalara uyğun tənqid tərəqqinin təməl vasitələrindəndir və məfsədətə qarşı bir tədbirdir. Alimlərin səbəb olacağı məfsədət isə ən böyük məfsədətlərdəndir. Qarşısının alınması digərlərinə nisbətdə öncəliklidir.

 

Bütün bunlarla yanaşı vurğulanması gərəkli olan bir nöqtə daha vardır. Tənqidə qapalı olmaq ümmətə necə zərər verirsə, pis niyyətli, yersiz, əhliyyəti olmayan mövzularda edilən tənqidlərdə o qədər zərərlidir. Bu mövzuda mötədillik və tənqidin prinsiplərinə riayət etmək çox önəmlidir. 

Bu məqaləylə qəsdimiz ümmətin fəaliyyətini tənqid platsdarmına çevirmək deyil, sadəcə hər şeyi yerli yerinə oturtmaq, tənqidə qapalılığın zərərlərini, “toxunulmazlar kastası” sindromunu ortadan qaldırmaqdır.

Bu siyahıya “səhabə” və “sələf” sinfinidə əlavə etmək mümkündür. Lakin o mövzular təfsilatlı analiz tələb etdiyi üçün Allahın iznilə müstəqil mövzuda incələnəcək. Ümid edirəm ki, bu kiçik məqalə Allahın hidayətini dilədiyi hər ağıl sahibinə tabuları yıxmağa kömək edəcək. Həmd ancaq Allahadır.