Bu mövzudakı ismarıc sayı: 23

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

Forumun tərtibi hər məsələ üçün ayrıca bir mövzu açmağa uyğun deyil. Mövzuların müəyyən prinsiplərə riayət edilmədən çoxaldılması, forumdan faydalanma imkanlarını məhdudlaşdırır.
Məhz bu səbəblə ayrıca bir mövzu açıb, bəzi fəri məsələləri orada toplamağa qərar verdik.
Bu mövzuda "doğru bilinən yanlışlara", "yanlış bilinən doğrulara", müəyyən dərəcədə maraqlı olub, foruma rəngarənglik qatacaq və praktik həyatımızda bizə fayda verəcək məsələrə toxunulacaq.
Müvəffəqiyyət nöqsanlardan münəzzəh olan Allahdandır.

[Muslih]

Hənəfi alimlərindən Muhəmməd Əmin bin Ömər Abidin (1198-1252 h/1784-1836 m) "Əd Durrul Muhtar Şərhu Tənviril Əbsar" isimli əsərə yazdığı haşiyədə Fəqih Əbul Leysdən nəqlən deyir:

 

    وفي تنبيهِ الغافلينَ للفقيه أبي الليْث : الغِيْبة على أربعةِ أوجهٍ : في وجهٍ هي كفرٌ بأن قيل له لا تغتَبْ فيقول : ليس هذا غِيْبةً ، لأني صادقٌ فيه ، فقد استحلَّ ما حرِّم بالأدلّة القطْعيّة ، وهو كفرٌ

"Fəqih Əbul Leys (Əs Səmərqandinin) "Tənbihul Ğafilin" adlı əsərində deyilir: Qiybət dörd çeşiddir. Bu çeşidlərdən biri küfrdür! Belə ki, qiybət edənə "qiybət etmə!" deyildiyi zaman, "bu qiybət deyil, çünki mən olanı/həqiqəti deyirəm" şəklində cavab verərsə qəti dəlillərlə haram qılınmış bir şeyi (dolayısıyla) halal saymış olar. Bu isə küfrdür!"

    Qaynaq: İbn Abidin: Rəddul Muhtar aləd Durril Muhtar: 9/586
    Daru Aləmil Kutub: 1423/2003

 

    Təliq: Çox təəssüflə etiraf etməliyik ki, İslam toplumu bir birini yeməklə məşğul olan bir kütlə halına gəlib. Bunun səbəbləri çoxdur. Bu səbəblərin ən önəmlilərindən biridə günümüzdə xüsusilə "halallaşdırılmış" qiybət məsələsidir.
    İslam ümməti elm tələbəsiylə, cahiliyyə bu xəbisliyə bulaşıb və yayğınlaşması səbəbilə artıq yadırqanmır.
    Halbuki qiybət, zina, içki və bənzəri günahlar kimi böyük günahlardandır və hətta bəzi yönləriylə içki, zina və bənzərlərindən daha qorxuncdur. Qiybətin digər günahlardan daha ağır yönü üçdür:
    1. İctimai bir cinayət olub, ölüm döşəyində olan İslam ümmətini dahada parçalayıb zəiflədir.
    2. Sadəcə Allahla qul arasında qalmır və bir çox halda bunun günahından mücərrəd tövbəylə qurtulmaq mümkün deyil.
    3. Günahı sadəcə qiybət edənlə məhdud olmayıb, dinləyənədə aiddir. Qiybət etdiyimiz zaman sadəcə özümüzü deyil, yanımızdakı müsəlmanı da Cəhənnəm atəşinə sürükləmiş oluruq. Bizim yanımızda qiybət edən bizim canımıza zərər verən kimsədir!

    Elə isə ətrafımızı sarmış bu bəlayla necə mübarizə apara bilərik? Zikr etdiyimiz fətvanın burada rolu nə ola bilər?
    Qiybət edən birisinə "qiybət etmə!" deyildiyi zaman iki hal meydana gələ bilər:

    A ) Etdiyi şeyin qiybət olduğunu inkar etmək üçün şərən keçərli olmayan "mən düzünü deyirəm", "lazım olsa üzünədə deyərəm" kimi bəhanələrlə özünü "qurtarmağa" çalışar. Bu halda Fəqih Əbul Leysin fətvası ona xatırladılar və bunun nə qədər ciddi nəticələr verə biləcəyi mövzusunda adama xəbərdarlıq edilər.

    B ) Etdiyi şeyin qiybət olduğunu qəbul edər. Belə etdiyi zaman da zina edib, içki içdiyini qəbul edən kimidir. Bu halda yanımızda qeybət edərək bizi Cəhənnəmə sürükləyən birisinə necə davranmalıyıqsa elədə davranaq! Bir müsəlmanın içki içdiyini və ya zina etdiyini öyrənsək əsla onu yaxın buraxmırıq. Halbuki, qulağımızın qiybət eşitmədiyi heç bir gün yoxdur. Elə isə, zina və içkidən heçdə geri qalmayan bu günah və sahibləri aramızda necə rahat dolaşa bilir? Bu bizim ikili standarta görə hərəkət etdiyimizi göstərən ən bariz şeylərdəndir.
    Etdiyimiz qiybətlərdən uca Allaha tövbə edək, halallaşa bildiklərimizlə halallaşaq və ümməti içdən yeyib bitirən bu çirkin günahla mübarizə aparaq!

[Muslih]

Məşhur Hənəfi fəqihi "Rəddul Muhtar" sahibi İbn Abidinin oğlu, Alauddin İbn Abidin (1244-1306 h/1828-1889 m) "Əl Hədiyyətul Alaiyyə" adlı nəfis əsərində deyir:

 

    ويُكرَه أنْ يدعُوَ الرجلُ أباه وأن تدعوَ المرأةُ زوْجَها باسمه , بل بد لا مِن لفظٍ يفيدُ التعظيمَ ك يا سيِّدي ونحوِه , لمزيد حقِّهما على الولَد والزوْجة

    "İnsanın öz atasını, qadının öz həyat yoldaşını adıyla çağırması (təhrimən) məkruhdur.
    "Ağam/əfəndim" və bənzəri təzim/hörmət ifadə edən sözlərlə xitab edilməlidir. Çünki, atanın övlad üzərində, yoldaşının qadın üzərində haqqı böyükdür."

    Qaynaq: Alauddin İbn Abidin: Əl Hədiyyətul Alaiyyə: 217
    Beyrut: Daru İbn Hazm: 1424/2003

    Təliq: Toplumun və ailənin düzəninin qorunması üçün lazım olan təməl prinsiplərdən biri "hər kəsin öz yerini bilməsidir". Kiçiyin böyüyə, qadının həyat yoldaşına, əsgərin əmirinə hörmət və itaət etmədiyi bir toplumda salah ola bilməz. Çünki, hər kəsin öz yerini bilmədiyi və ya bilib qəbul etmək istəmədiyi toplumda "yer qazanma" savaşı meydana gələr.
    Bunun ən bariz şəklini günümüzdə sıx sıx dağılan ailələrdə müşahidə etmək mümkündür.
    Uca Allah, hikməti gərəyi kişini qadın üzərində hakim qılmışdır. Lakin, uca Rəbbimizin onlara rəva gördüyünü nəfslərinə rəva görməyən bir çox qadın, praktik olaraq ailə içində nüfuz mücadiləsi verir və özü üçün ən az kişi qədər söz sahibi olma statusunu əldə etməyə çalışır.
    Bu isə, bir növ özünə rəva görülən mərtəbəni bəyənməyib Allahla "münazirəyə" can atan, "yer qazanma" savaşı verən iblisin sünnətidir. Allahın təyin etdiyini pozmağa çalışmaq ancaq və ancaq fəsada apara bilər.
    Bir yerdə iki nüfuz mərkəzi olarsa orada anarxiya, narazılıq, münaqişə qaçınılmazdır ki, bu çox hallarda ailələrin dağılmasına qədər varır.
    Bu fətva, qadının öz həyat yoldaşını insani çərçivədə maksimum təzim etməsi üçün adıyla çağırmasını belə qadağan edərək, ailədə əmir və tabeçilik münasibətlərinin ən incə məsələsinə toxunur və dolayısıyla digər nöqtələrin önəmini vurğulayır.
    Onu da qeyd edim ki, Hənəfi alimləri qatında təhrimən məkruh, edənin əzaba düçar olması baxımından haramla demək olar ki, eynidir.

[Muslih]

Hənəfi fiqh məcmuası olan "Əl Fətaval Hindiyyə"də bu haqda belə deyilir:

    لا بأس بوضْعِ الجماجِم في الزُّروعِ والمَبْطَخة لدفْعِ ضرَرِ العين , عُرِف ذلك بالآثار , كذا في فتاوى قاضي خان

   
"Əkin sahələrinə və bostana, göz dəymənin zərərini dəf etmək üçün quru heyvan kəlləsi dikməkdə bir bəis yoxdur. Bu hökm hədislərə əsasən verilmişdir. Qadixanın fətvalarında da belədir."

 

    Qaynaq: Nizamuddin Əl Bəlxi: Əl Fətaval Hindiyyə: 5/436
    Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1421/2000
 

 

 

Hənəfi alimlərindən Muhəmməd Əmin bin Ömər Abidin (1198-1252 h/1784-1836 m) bu haqda deyir:

    لا بأس بوضْعِ الجماجم في الزَّرْع والمبْطَخة لدفْع ضرَرِ العين ، لأنَّ العيْنَ حقٌ تُصيب المال ، والآدمِيَّ والحيوانَ ويظهَر أثرُه في ذلك , عُرِف بالآثار , فإذا نظَر الناظِر إلى الزَّرْع يقَعُ نظَرُه أولاً على الجماجم ، لارْتفاعِها فنظَرُه بعد ذلك إلى الحرْث لا يَضُرُّه
    رُوِيَ أَنَّ امْرَأَةً جَاءَتْ إلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَقَالَتْ نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الْحَرْثِ وَإِنَّا نَخَافُ عَلَيْهِ الْعَيْنَ فَأَمَرَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ يُجْعَلَ فِيهِ الْجَمَاجِمُ

 

    "Əkin sahəsinə və bostana, göz dəymənin zərərini dəf etmək üçün quru heyvan kəlləsi dikməkdə bir bəis yoxdur.
    Çünki, gözdəymə haqdır. Mala, cana və heyvana toxunur və bunlar üzərində təsiri görünür. Bunun dayanağı hədislərdir.
    Birisi əkin sahəsinə baxdığı zaman, yüksəkdə olduğu üçün gözünə öncə dikilmiş kəllələr dəyər. Bundan sonra əkinə baxması artıq zərər verməz.
    Rəvayət olunur ki, bir qadın Rəsulullahın - sallallahu təala aleyhi və səlləm - yanına gəlir və deyir: Biz əkinçiyik və əkinimizə göz dəyməsindən qorxuruq. Çözüm olaraq Nəbi - sallallahu aleyhi və səlləm - əkin sahələrinə quru heyvan kəlləsi dikməyi əmr edir."

    Qaynaq: İbn Abidin: Rəddul Muhtar aləd Durril Muxtar: 9/523-524
    Daru Aləmil Kutub: 1423/2003
 

 

    Təliq: Günümüzdə "sələfiyyə" tərəfindən pərvazsıca verilən çoxsaylı "fətvalardan" biridə, bu cür əməllərin şirk olduğudur.
    Fətvanı zikr etməkdə məqsədim öncəliklə onların heçdə Əhli Sünnətə müvafiq olmadıqlarını və şirk adlandırdıqları şeyin alimlərimiz qatında haram belə deyil (!) mübah olduğunu göstərməkdir. Beləcə ağıl sahibləri ibrət alsınlar!

[Muslih]

Məşhur Hənbəli fəqihi Muvəffaquddin İbn Qudəmə (541-620 h/1146-1223 m) məsələ haqqında bunları deyir:

 

    ويستحبُّ الدفْنُ في المقبَرة التي يكثُر فيها الصالحون والشهداءُ ؛ لتنالَه بركتُهم ، وكذلك في البِقاعِ الشريفة

    "Vəfat etmiş insanı, salehlərin və şəhidlərin çox olduğu məzarlıqda dəfn etmək müstəhəbdir ki, onların bərəkəti ölüyə fayda versin. Müqəddəs yerlər (Məkkə, Mədinə) haqqında da hökm eynidir."

    Qaynaq: İbn Qudamə: Əl Muğni: 3/442
    Riyad: Daru Aləmil Kutub: 1417/1997
 

 

    Təliq: İbn Qudamənin bu sözləri, ölkəmizdə hənbəlilik maskası altında gizlənmiş sələfilər tərəfindən öyrədilən tövhid anlayışına necədə ziddir... Ölülər digər ölülərə bərəkət versin deyə onları yaxın yerlərə dəfn etmək müstəhəbdir (!) ...

[Muslih]

Evlərdə tutuquşu bəsləmək, onları qəfəsdə tutmaq caizdirmi?

Məşhur Hənəfi fəqihi "Rəddul Muhtar" sahibi İbn Abidinin oğlu, Alauddin İbn Abidin (1244-1306 h/1828-1889 m) "Əl Hədiyyətul Alaiyyə" adlı nəfis əsərində deyir:

 

 

    ويجوز حبْسُ الطيُور المغرِّدةِ في القفَصِ للاستْئناسِ بها إذا لمْ يكنْ تعذيبٌ لها في ذلك بأنْ ألِفتْه مِن صِغَرِها وليس في إعتاقها ثوابٌ , وقيل : يُكرَه لأنه تضييعٌ للمال

"Ötən quşları dinləmək üçün onları qəfəsdə tutmaq caizdir. Lakin bu şərtlə ki, bu quş kiçikliyindən qəfəsə alışmış olsun və beləcə ona əziyyət verilmiş olmasın.
Bu quşu açıb sərbəst buraxmaqda savab yoxdur. "Quş bəsləmək məkruhdur. Çünki bu, malı zay etməkdir" şəklində bir görüşdə dilə gətirilmişdir."

Qaynaq: Alauddin İbn Abidin: Əl Hədiyyətul Alaiyyə: 209
    Beyrut: Daru İbn Hazm: 1424/2003

[Muslih]

Alləmə Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) "Ravdatut Talibin" isimli əsərində qadının səsinin özlüyündə övrət olmadığını qeyd etdikdən sonra deyir:

وإذا قُرِع بابُها فينبغي أن لا تُجِيب بصوتٍ رخيمٍ بل تغلِّظ صوتَها
قلتُ : هذا الذي ذكَره مِن تغليظِ صوتها كذا قالَه أصحابُنا
قال إبراهيمُ المروذي طريقُها أن تأخُذَ ظهْرَ كفِّها بِفِيها وتُجيب كذلك

"Qadının qapısı döyüldükdə məlahətli səslə cavab verməməlidir. Əksinə səsini kobudlaşdırmalıdır.
Mən (Nəvəvi) deyirəm: Səsi kobudlaşdırmaq barədə dediyini bizin əshabımız da (Şafi fəqihləri) deyirlər.
İbrahim Əl Mərruzi deyir: Səsi kobudlaşdırma yolu belədir: Qadın əlinin üstünü ağzının üzərinə qoyar və belə cavab verər."

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Ravdatut Talibin: 5/367
Səudiyyə: Daru Aləmil Kutub: 1423/2003

Qeyd: Şafi fiqhində yazılmış "Əsnəl Mətalib", "İanətut Talibin", "Tuhfətul Həbib", "Muğnil Mutəc", "Həşiyətul Buceyrimi" və s. kitablarda da eyni fətva zikr edilmişdir. Mən deyərdim ki, qadın üçün səsini kobudlaşdırma yolları çoxdur. Bunların əsli səsi kökdən, çıxış zamanı kobudlaşdırmaqdır. Buna əlavə olaraq başqa xarici vasitələrdən də istifadə etmək olar.

[Muslih]

İmam Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) "Əl Məsəilul Mənsura" adlanan fətvalar kitabında deyir:

مسألة : اللعْبُ بالنَّرْد جائِزٌ أم لا
أجابَ رضي الله تعالى عنه : هو حرامٌ عندَ أكثرِ العلماء

"Sual-299: Nərd oynamaq caizdir yoxsa yox?
İmama Nəvəvi – Uca Allah ondan razı olsun belə cavab verdi: Alimlərin əksəri qatında nərd oynamaq haramdır."

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Fətəvəl İmamin Nəvəvi: 127
Məcəllətul Əzhər: 1411

[Muslih]

Hənəfi fiqh məcmuası olan "Əl Fətaval Hindiyyə"də bu haqda belə deyilir:

 

    مَضْغُ العِلْك للنساء لا بأسَ به بلا خلافٍ , واُختلِف في مَضْغه للرجال , قال شمْس الأئمة الحَلْواني لا بأس به في حقِّ الرجال والنساء جميعاً إذا كان لغرَضٍ صحيحٍ هو الصحيح , كذا في جواهرِ الأخْلاطي

 

    "Qadınların saqqız çeynəməsində ixtilafsız olaraq bir bəis/problem yoxdur. Kişilərin saqqız çeynəməsi haqda ixtilaf edilmişdir.
    Şəmsul Əimmə Əl Həlvəni belə demişdir: "Düzgün bir məqsəd üçün olduğu zaman, həm kişilərin həm qadınların çeynəməsində bir bəis yoxdur."
    Doğru görüş də budur. "Cəvəhirul Əxlati" adlı əsərdə də belədir."

    Qaynaq: Nizamuddin Əl Bəlxi: Əl Fətaval Hindiyyə: 5/435
    Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə:1421/2000

[Usuli]

Ölkəmizdəki müsəlmanların çoxunun yaşadığı Bakı şəhəri dəniz sahilində yerləşdiyi üçün şəhərimizdə dəniz məhsulları boldur. Bunlardan xərçəng, krivetka, yengəc kimiləri yemək olaraq istifadə edilir. Bəs bunların yeyilməsi bütün fəqihlərə görə halaldırmı? Hənəfi məzhəbinə mənsub olanlar üçün balıqdan başqa heç bir dəniz heyvanı halal deyildir.

 

Hənəfi fəqihlərindən Alauddin Əl Kəsəni (v. 587 h/1191 m) "Bədəius Sanəi fi Tərtibiş Şərai" adlı nəfis əsərində deyir:

 

فجميعُ ما في البحْر مِن الحيْوانِ محرَّمُ الأكلِ إلا السمَكَ خاصةً , فإنه يحلُّ أكْلُه إلا ما طَفَا منه , وهذا قولُ أصحابِنا رضي الله عنهم

 

"Balıq xaric, dənizdə yaşayan bütün heyvanların yeyilməsi haramdır. Balığın yeyilməsi halaldır. Ancaq xarici səbəb olmadan özü ölüb su üzünə çıxması müstəsnadır. Bu, əshabımızın (Hənəfilərin) – radiyallahu ahhum – görüşüdür."

 

Qaynaq: Alauddin Əl Kəsəni: Bədaius Sanəi fi Tərtibiş Şərai: 6/173
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2003

[Usuli]

Ölkəmizdəki örfə görə əti yeyilən heyvanların bütün parçalarını yemək halaldır. Hətta "xaya kababı", "quyruq kababı" kimi xüsusi terminlər mövcuddur. Hənəfi fəqihləri qatında heyvanlardan yeddi şeyin yeyilməsi haramdır. Az saylı bəzi kitablarda quyruq da aşağıda zikr edəcəyim siyahıya əlavə edilmişdir.

 

Hənəfi fəqihlərindən Alauddin Əl Kəsəni (v. 587 h/1191 m) "Bədəius Sanəi fi Tərtibiş Şərai" adlı nəfis əsərində deyir:

 

وأما بيانُ ما يحرُم أكْلُه مِن أجزاءِ الحيوانِ المأكولِ فالذي يحرُم أكْلُه منه سبْعةٌ : الدَمُ المسفوحُ ، والذَّكَرُ ، والأُنْثيانِ ، والقُبُلُ ، والغُدَّةُ ، والمَثانَةُ ، والمَرارَةُ

 

"Əti yeyilən heyvanların yeyilməsi haram olan parçalarına gəlincə bunlar yeddidir:

1. Axan qan.

2. Erkək heyvanın cinsiyyət orqanı.

3. Xayaları.

4. Dişi heyvanın cinsiyyət orqanı.

5. Vəzlər.

6. Sidik kisəsi.

7. Öd"

 

 

Qaynaq: Alauddin Əl Kəsəni: Bədaius Sanəi fi Tərtibiş Şərai: 6/272
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2003

[Usuli]

Dinini krallara satanların çox olduğu bir zamanda yaşadığımız üçün, qanı tökülən müsəlmanları yardımsız buraxmağa səsləyən bir çox “şeyx” görürük.

Müsəlmanlar yer üzünün ən zəlil milləti qılınmışkən belə onları cihaddan mən etməyə çalışan bu “alim”lərə qarşı, iki rabbani alimin sözünü zikr etmək istəyirəm.

Onlar kafirlərin bizdən çəkinib öz torpaqlarında oturduqları bir zamanda cihadı tərk etmək üzrə anlaşmanın, namaz və orucu tərk üzrə anlaşma kimi olduğunu söyləyirlər... Ağıl sahibləri ibrət alın!

 

وإن قالوا للمسلمِينَ : وَادِعُونا على أن لا نُقاتلَكم ولا تُقاتلونا فليس يَنبغي للمسلمِينَ أن يُعطُوهم ذلك لقوله تعالى : { وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمْ الْأَعْلَوْنَ } , ولأنَّ الجهادَ فرضٌ ، فإنما طلَبوا المُوادَعةَ على أنّ تُترَك فريضةٌ ، ولا يجوز إجابتُهم إلى مثلِ هذه المُوادعة ، كما لو طلَبوا الموادعةَ على أن لا يُصلُّوا ولا يصُوموا

 

“İmam Muhəmməd bin Əl Həsən:  Əgər kafirlər müsəlmanlara  “gəlin bir birimizlə savaşmamaq üzrə anlaşaq” desələr, müsəlmanların bunu qəbul etməmələri lazımdır. Çünki uca Allah buyurur:  “Ruhdan düşməyin, üzülməyin. Yüksək olan sizsiniz” (Ali İmran: 3/139).

 

Əbu Bəkr Əs Səraxsinin şərhi: Çünki, cihad fərzdir! Onlar isə bizimlə fərzi tərk etmək üzərində anlaşmaq istəyirlər. Onlarla bu cür bir anlaşma bağlamaq olmaz. Müsəlmanlardan namaz qılmamaları və oruc tutmamaları üzrə anlaşma tələb etdiklərində buna razılaşmaları caiz olmadığı kimi (eyni şəkildə fərz olan cihadı) tərk üzrə də onlarla anlaşmaları caiz deyildir.”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əs Səraxsi: Şərhus Siyəril Kəbir: 1/132

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə

[Usuli]

Ölkəmizdə müsəlmanlar arasında yayğın olan salamlama şəkli belədir: “salam aleykum”. Halbuki fəqihlər bu formada salamı salam saymamış və belə bir salama cavabı vacib görməmişlər.

Hənəfi alimlərindən İbn Abidin (1198-1252 h/1784-1836 m) "Əd Durrul Muhtar Şərhu Tənviril Əbsar" isimli əsərə yazdığı haşiyədə  belə deyir:

 

لا يجِب ردُّ سَلامْ عليكم بجزْمِ المِيم

وكأنَّ عدَمَ الوجوبِ لمخالفتِه السنةَ التي جاءتَ بالتركيب العرَبي ومثلُه فيما يظهَر الجمْعُ  بينَ أل والتنوين اهـ. وظاهرُ تقييدِه بجزْم الميمِ أنه لو نوِّنَ المجرَّد مِن أل كما هو تحيَّةُ الملائكة لأهل الجنةِ يجب الردُّ فيكون له صيغتانِ ، وهو ظاهرُ ما قدَّمناه سابقا عن التتارخانية ، ثم رأيتُ في الظهيرية ولفظُ السلام في المواضعِ كلِّها : السلام عليكم أو سلامٌ عليكم بالتنوين ، وبدونِ هذين كما يقول الجهَّال لا يكون سلاماً

 

“Haskəfi: mim hərfinin cəzmiylə (salam aleykum) şəklində verilən salama cavab vermək vacib deyil.

İbn Abidinin şərhi: Cavabın vacib olmaması sanki ərəb dilində olan bir söz birləşməsi şəklində gəlmiş sünnətə müxalifət səbəbilədir. Bunun bir bənzəridə əlif-lamla tənvini cəm edərək (əssələmun aleykum şəklində) verilən salamdır.

Müəllifin mimin cəzmi şəklində qeydindən anlaşılan budur ki, mələklərin Cənnət əhlinə salamında olduğu kimi, əlif-lamsızın sonunu (sələmun aleykum şəklində) tənvinləyərsə, bu salama cavab vermək vacib olar. Beləliklə salamın iki forması olar. Bu da bizim daha öncə “Ət Tatarxaniyyə” adlı kitabdan nəql etdiklərimizdən anlaşılandır.

“Əz Zahiriyyə” adlı kitabda belə deyildiyini gördüm: “Hər yerdə salam ləfzi ya “əssələmu aleykum” yada tənvinli olaraq “sələmun aleykum”dur. Bunun xaricində, cahillərin salamladığı salam formaları isə (məsələn: salam aleykum, əssələmun aleykum, salam məleyküm) salam sayılmır.”

 

Qaynaq: İbn Abidin: Rəddul Muhtar aləd Durril Muxtar: 9/596

Daru Aləmil Kutub: 1423/2003
 

[Usuli]

Hənəfi alimlərindən Muhəmməd Əmin bin Ömər Abidin (1198-1252 h/1784-1836 m) “Əd Durrul Muxtar Şərhu Tənviril Əbsar” isimli əsərə yazdığı haşiyədə Ramazanın hörmətini açıq şəkildə zədələyən kimsələr haqqında deyir:

 

قال في الوَهْبانيَّة : ولو أكَل الإنسانُ عَمْداً وشُهْرَةً ... ولا عُذرَ فيه قيل بالقتل يُؤمَر

قال الشُرُنْبُلالي صورتُها : تعمُّدُ مَن لا عذرَ له الأكلَ جِهاراً يُقتل ؛ لأنه مُستَهزئ بالدين أو مُنكرٌ لما ثبَت منه بالضرورةِ ولا خلافَ في حِلّ قتْلِه والأمرِ به

 

“...”Əl Vəhbəniyyə” adlı kitabda deyilir: Əgər insan (Ramazan gündüzündə) qəsdən və açıq şəkildə yeyərsə, bir üzrü də yoxdursa, öldürüləcəyi deyilmişdir.

Şurunbulali deyir: Qeyd edilən işin təsviri belədir: Üzrü olmayan kimsə (Ramazan gündüzündə) fərqində olaraq və açıq şəkildə yeyərsə öldürülər!

Çünki o, Dini ələ salan biri və ya Dinin zəruri/təməl prinsiplərini inkar edəndir. Beləsinin öldürülməsində və ölümünün əmr edilməsində xilaf yoxdur.”

 

Qaynaq: İbn Abidin: Rəddul Muhtar aləd Durril Muxtar: 3/392

Daru Aləmil Kutub: 1423/2003

 

 

Bəli! Açıq şəkildə Dinin hökmlərinə qarşı hörmətsizlik göstərmək ölüm hökmünə səbəb ola bilir... Çünki, Dinin hörməti qorunmalı, bu hörmətə riayət etməyənlər zəlil qılınmalıdır...

Günümüzdə bu daxili təmizlik mexanizmi işləmədiyi üçün özünə hoca, şeyx, hafiz deyən nacinslər etdikləri günahların rəsmlərini sosyal şəbəkələrdə yayınlamaqdan belə çəkinmirlər... 
 

[Usuli]

Ustad Fəvfanə Adəm "Fisqlə Bağlı Hökmlər" adlı kitabında deyir:

 

أما خبَرُ الفاسق برؤيةِ هلالِ شهْرِ رمضانَ ، فقد اتَّفقوا على عدَمِ قبولِ خبَرِه برؤيةِ هلالِ شهْرِ رَمضانَ

 

“Fasiqin Ramazan hilalını gördüyünü xəbər verməsinə gəlincə, alimlər belə birisinin Ramazan hilalını görməsi haqda xəbərinin qəbul edilməyəcəyində ittifaq ediblər.”

 

Qaynaq: Fəvfənə Adəm: Əl Əhkəmul Mutərəttibə aləl Fisq: 1/243

Darul Minhəc: 1430

 

Qeyd: Ölkəmizdə Ramazanın girişiylə bağlı "fətva" adətən iki qurum tərəfindən verilir.

Ateist komunistlərin qurduğu və hələ də köhnə kadrlarla işləyən Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi və Qərbyönlü Demokratların qurduğu Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsi.

Hər iki qurumun rəhbərliyi və təməl kadrları bir çox halda küfrlərini, fisqlərini gizlətmə lüzumu hiss etməyən kimsələrdir. Ən yaxşı halda İslam daxili "fasiq" sinfinə daxil ola bilərlər...

Fasiqin hilal haqqında şahidliyi isə, yuxarıda qeyd etdiyimiz üzrə ittifaqla keçərsizdir...

Görünən ay haqqında şahidliyi keçərsiz olan kimsələrin, görünməyən hesablara dayalı şahidliklərini axmaqlardan başqa kimsə qəbul etməz...
 

[Usuli]

Daha çox sosyal şəbəkələrdə müşahidə etdiyim bir hal vardır. Müsəlmanlardan biri bir münkər əməl edər, digərləri isə onu alqışlayarlar. Belə hallarda alqışlayanların halı o əməli edənlərdən daha təhlükəlidir…

 

Məsələn müsəlman qadınlardan biri öz rəsmini paylaşır. Bu cür bir əməlin hansı motivlərdən qaynaqlandığını və Şərən çirkin olduğunu hamımız bilirik. Lakin bu paylaşımın altına Allahın adıyla “bacı ovuna” çıxmış və ya sadəcə hisslərinə hakim ola bilməyən onlarca müsəlman “like” atır, “maşallah”, “Allah saxlasın” və başqa zikr və dualar yazırlar…

Yaxud hansısa boksçu və ya güləşci qardaşımız İslami kriteriyalara görə lüt sayıldığı, övrət yeri açıq rəsmlərini paylaşır. Digər əziklər isə, bu rəsmin altında alqış deməklə məşğul olur…
 

Bütün bu çirkin əməllər insanı dindən çıxaracaq qədər təhlükəlidir. Haram edən birini bu əməlinə görə alqışlamaq İslam Şəriətini təhqir etməkdir! Əgər münkərə əngəl olacaq gücünüz və ya qeyrətiniz yoxdursa, heç olmasa onu alqışlayaraq imanınızı itirməyin!

 

On ikinci əsr Hindistan alimlərindən Şeyx Nizamuddin Əl Bəlxinin başçılığında iyirmi üç nəfərlik bir fəqih heyəti tərəfindən hazırlanmış məşhur "Əl Fətaval Hindiyyə"də fisq işləyən birini bu əməlinə görə alqışlamağın insanı dindən çıxaracağı haqda deyilir:

 

ولَدُ فاسقٍ شرِب الخمرَ ، فجاء أقاربُه ونثَروا الدراهمَ عليه كفَروا ، ولو لم ينثُروا لكن قالوا : "مبارك باد" كفَروا أيضاً

 

“Fasiqin övladı şərab içər və qohumları onun başının üstündə pul səpərlərsə kafir olarlar! Əgər pul səpməyib sadəcə “mübarək olsun” desələr, yenə kafir olarlar.”

 

Qaynaq: Nizamuddin Əl Bəlxi: Əl Fətava Əl Hindiyyə: 2/293

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə:1421/2000

 

 

Hənəfi fiqhinin ən geniş qaynaqlarından sayılan "Tatarxaniyyə" kitabının müəllifi Fəriduddin Alim bin Əl Ala Əl İndərpati (v. 786 h/1384 m) bu haqda deyir:

 

الفاسقُ إذا سقَى ولدَه الخمْرَ أولَ مرةٍ ،فجاءَ أقرباؤُه ونثَروا الدَّراهمَ والسُّكَّر كفَروا ، وفي الفتاوى الخلاصة:  ولو لم ينثُروا لكنهم قالوا : "مُبارك باد" فقد كفَروا

 

“10660: Fasiq öz uşağının ilk içki məclisini qursa və qohumları gəlib onun başının üstündə pul və şəkər səpsələr kafir olarlar.

"Əl Fətəval Xulasə"də deyilir: Əgər pul səpməsələr, sadəcə "mübarək olsun" desələr yenə kafir olarlar.”

 

Qaynaq: Fəriduddin Alim bin Əl Ala: Əl Fətəvət Tatarxaniyyə: 7/351

Deobənd: Məktəbətu Zəkəriyyə: 1431/2010
 

[Usuli]

Müsəlmanlarla münasibətdə problemlərlə qarşılaşmamızın ən yayğın səbəblərindən biri onları sinifləndirmədən, mütləq olaraq güvənməkdir.

Yaxşı tanımadığımız, yaxud İslamda uzun müddətli, sağlam bir keçmişi olmayan kimsələr bizə hərhansı bir xəbər gətirdikdə, onu qəbul etməyə tələsir, bu cür insanlarla güvən qazanmışlar arasında demək olar ki, bir fərq qoymuruq. Bizə görə, şüur altımızda Müsəlmanların hamısı eyni səviyyədədir. Axı biz hamımız qardaşıq…

Bu yanlış bir yanaşmadır və yanlışlığına həm Şəriət, həm Ağıl dəlalət edir. Yaşadığmız təcrübələr isə, bu dəlalətləri möhkəmləndirir.

 

Əhməd İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) bu barədə deyir:

 

وأما قولُ مَن يقول : الأصلُ في المسلمين العدالةُ فهو باطلٌ ؛ بل الأصلُ في بني آدمَ الظلمُ والجهلُ كما قال تعالى : {وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا} . ومجرَّدُ التكلُّمِ بالشهادتَين لا يُوجِب انتقالَ الإنسان عن الظُّلْمِ والجهْلِ إلى العدْل

 

“...”Müsəlmanlarda əsl olan adillikdir” sözü batildir. Əksinə insanda əsl olan zülm və cəhalətdir. Uca Allah buyurur: “...İnsan onu üzərinə götürdü. O, çox zalım və çox cahildir.” (Əl Əhzab: 33/72)

Mücərrəd olaraq iki şəhadəti tələffüz etmək, insanı zülmdən və cahillikdən çıxarıb, ədalət mərtəbəsinə yüksəltməz!”

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Məcmu Fətava: 15/357

Mədinə: 1425/2004

 

Hənbəlilərdən Şəmsuddin İbn Qeyyim (691-751 h/1292-1350 m) ədalətin İslamdan ayrı/zaid bir vəsf olması haqqında deyir:

 

الثالثة عشرة : إذا شكَّ في الشاهد هل هو عدْلٌ أم لا لم يحكُم بشهادتِه , لأنَّ الغالبَ في الناس عدَمُ العدالة

وقولُ مَن قال : "الأصلُ في الناس العدالةُ" كلامٌ مستدرَكٌ , بل العدالةُ طارئةٌ متجدّدةٌ , والأصلُ عدمُها

فإنَّ خلافَ العدالةِ مستنَدُه جهْلُ الإنسان وظلْمُه , والإنسانُ خُلِق جَهولاً ظَلوماً

فالمؤمِن يكمُل بالعلْمِ والعدْلِ , وهما جِماَعُ الخيْرِ , وغيرُه يبقَى على الأصلِ , فلا الأصلُ في الناس العدالةَ ولا الغالبُ

 

“13. Şahidin adil olub olmadığında şəkk/şübhə edərsə, onun şahidliyilə hökm etməməlidir. Çünki, adil olmamaq insanlar arasında daha yayğındır/qalibdir.

“İnsanlarda əsl olan ədalətdir” sözü düzəldilməyə möhtacdır. Əksinə ədalət adətən olmayıb, sonradan qazanılan bir şeydir. Əsl olan ədalətsizlikdir.

Ədalətin əksinin/olmamasının dayanağı insanın cəhalət və zülmüdür. İnsan çox cahil və çox zalım yaradılıb. 

Mömin, elm və adilliklə kamilləşər. Bu ikisi xeyrin özəyidir. (Mömin olmayan) digər insanlar isə, bu əsl üzərində davam edərlər. Ədalət insanlarda nə əsl, nə də yayğın/qalib deyil!”

 

Qaynaq: İbn Qeyyim: Bədəiul Favəid: 3/1280

Daru Aləmil Favəid

 

Təliq: Bəli! Müxtəlif nəfsi istəklərin pəncəsində boğulan, fitrətən bir çox mənfi xüsusiyyət üzrə yaradılmış insan, kəlimeyi şəhadət gətirməklə bir anda bütün istəklərin ona vurduğu zəncirləri qırmaz. Bu proses tədricidir və mərtəbəlidir. Hər kəsin qurtulduğu zəncir sayı fərqlidir. Bəzi müsəlmanlarda isə, ümumiyyətlə belə bir proses yaşanmır…

Nəticə etibarıyla kiminsə mücərrəd olaraq İslama girməsiylə “mələk” səviyyəsinə yüksəldiyi düşüncəsi ümidlərimizin puça çıxması və ümumi olaraq Müsəlmanlara güvənimizin sarsılmasından başqa heç bir şeyə yaramaz... Hər şeyi öz adıyla adlandırmalı və nə qədər acı olursa olsun, həqiqətlərlə üzləşməyi öyrənməliyik...
 

[Usuli]

Əhli Beyt mənsublarının adının yanına aleyhissəlam yazmamız, bəzi qəlbi xəstələr tərəfindən Rafizilik olaraq dəyərləndirilib. Bu cür səfehcə ad vermələrə hər zaman öz münasibətimizi bildirmişik!

Yəmənli üsulçu Abdur Rahman bin Şihəbiddin (1262-1341 h/1846-1922 m) Əlinin adından sonra “aleyhissəlam” yazmağa və salat göndərməyə etiraz edən, bunun qadağan olunması haqqında icmadan dəm vuran Həsən bin Şihəb Əl Ələviyə təfsili cavab verdikdən sonra deyir:

 

نقول : أنَّ اللهَ تعالى قدْ أسخَنَ عيْنِ كلِّ ناصبيٍّ بمَا شُحِنتْ به كتبُ أهلِ السنة فضلًا عن الشيعَةِ مِن تسليمِهم على الإمام علي - عليه السلام - وعلى أكابرِ أهل بيته حيثُ ذكَروا , وكانوا واللهِ أحقَّ بها وأهْلَها

ومَن تتبَّعَ الكتبَ القدِيمةَ والحدِيثةَ القلَمِيةَ والمطبوعةَ بمصرَ وغيرِها مِن كتُبِ الحديث وغيرِه وجَدَ فيها مِن ذلك ما يشهَد على المعترِض بأنه خَبَّاطٌ في ظُلُماتٍ من النصْب لا يشعُر أنه تائهٌ فها

 

“Şiə kitabları bir yana Əhli Sünnət kitabları, adları çəkildikdə imam Əliyə – aleyhissəlam – və onun əhli beytinin böyüklərinə göndərdikləri salamlarla doludur. Uca Allah bununla hər Nasibini gözü yaşlı qoymuşdur! Allaha and olsun ki, onlar (Əhli Beyt) buna daha layiq və əhildirlər!

Kim Hədis və başqa sahədə yazılmış qədim və yeni, əlyazma və mətbu, Misir yaxud başqa yerlərdəki kitabları incələyərsə, orada etirazçının (Həsən bin Şihəb Əl Ələvinin) Nasibilik zülmətlərində sərgəndar və bu orada yolunu azdığının fərqinə varmayan biri olduğuna dəlalət edən şeylər görər.”

 

Qaynaq: Abdur Rahman bin Şihəbiddin: Vucubul Himyə: 24

Sinqapur: Mətbəatul İməm: 1328/1910
 

[Usuli]

Şafilərdən İzzuddin bin Abdissəlamın (577-660 h/ 1181-1262 m) məsləhətlər və Şəriətin məqsədləri haqqında çox dəyərli bir kitabı vardır. Bir çox kopya məhsulu kitabdan fərqli olaraq əmək verildiyi ilk sətirlərindən anlaşılır… O, kitabında məsləhətlər və məfsədətlərin paralel olması və bəzi işlərin tamamən məfsədətə çevrilməsi mövzusu haqda danışırkən deyir:

 

المثالُ الأرْبعون : التَّوَلِّي يومَ الزَّحْف مفسَدةٌ كبيرةٌ لكنه واجبٌ إذا عَلِم أنه يُقتَل مِن غيرِ نِكايةٍ في الكفار ، لأن التغريرَ بالنفوس إنما جازَ لِما فيه من مصلحةِ إعزازِ الدين بالنكاية في المشركين

فإذا لم تحصُلْ النكاية وجَب الانهزامُ لِما في الثُّبوت من فَواتِ النفوس مع شفاء صدورِ الكفار وإرغامِ أهلِ الإسلام وقد صارَ الثُّبوتُ ههنا مفسَدةً مَحْضةً ليسَ في طَيِّها مصلحةٌ

 

“Misal 40: Döyüş zamanı döyüşdən üz çevirmək/qaçmaq böyük məfsədətdir/zərərdir. Lakin, kafirlərə bir zərər vermədən öldürüləcəyini bilərsə döyüşdən üz çevirməsi vacibdir!

Çünki, canı təhlükəyə atmaq sadəcə müşriklərin zərərə məruz qalması surətilə Dinin izzətlənməsi halında caiz olar.

Əgər kafirlərə bir zərər vermək mümkün olmayacaqsa geri çəkilmək vacibdir. Çünki, (savaş üçün) dirənmə halında canların məhvilə bərabər kafirlərin qəlblərinin şad olması (ruh yüksəkliyi) və Müsəlmanların zillətə düşməsi vardır.

Belə halda (savaş üçün) dirənmək, içində məsləhət olmayan xalis bir məfsədətə çevrilər.”

 

Qaynaq: İzzuddin bin Abdis Səlam: Qavaidul Əhkəm fi İsləhil Ənam: 1/151

Darul Qələm: 1421/2000

 

Qeyd: Ölkəmizdə ətrafına üç yarım ağıl toplayıb, cibinə qumbara qoyaraq məscidlərə gələn bütün səfehlərin ibrət alması ümidilə… Bu kimi davranışların İslama və Müsəlmanlara heç bir yararı olmamaqla bərabər, sayılmayacaq qədər problemlər, lüzumsuz qanların tökülməsi, namusların kirlədilməsi üçün yaşıl işıqdır və bu işlərin geri dönüşü olmur… 
 

[Muslih]

Hansı işə, mali əməliyyata əl atsanız “qardaş bu haramdır” sözünü siz də çox eşitmisinizmi? Bu məsələ bir müddətdir diqqətimi çəkir… Əlbəttə ki, Şəriətin qadağaları və əmrləri gözümüz üstündədir. Lakin, kiçik bir incələmədə dillərdə dolaşan bu qadağalardan bir çoxunun ciddi bir əsası olmadığına şahid ola bilərsiniz…

Bu cür fətvaları verən şəxsləri bu qadağaların hikməti barədə biraz sorğu sual etsəniz, onların bu işdən nə qədər uzaq olduğunu və sadəcə duyduqları bir-iki hədisin zahiriylə əlaqəsiz bir formada əməl etməyə çalışdıqlarını görəcəksiniz… Halbuki, əsli halal olan bu mali əməliyyatların qadağan edilməsi üçün şübhələrə yox, ciddi əsaslara ehtiyac vardır.

Bu “fətvalardan” bir çoxu müsəlmanların onsuz da bərbad olan iqtisadi halını daha da pisləşdirməkdən başqa bir işə yaramır…

Bizdən öncə də bu problemə, hətta bir çox fəqihin quru yanaşmayla İslam iqtisadiyyatı və ticari həyatını iflic vəziyyətinə saldığına işarə edənlər olmuşdur.

 

Son dönəmdə yaşayan alimlərdən Muhəmməd Rəşid Rıza (1282-1354 h/1865-1935 m) bu problemin səbəbləri haqqında fikrini bəyan edir:

 

ثم إنَّ توسُّعَ الفقهاءِ في مسائلِ الربا وإدخالَهم فيها ما لمْ يكنْ معروفاً في عَصْر الوحي ، وتضييقَ أكثرِهم في أحكامِ العقودِ الماليةِ ، واستحْداثَ الأمَمِ التي يَتَعامُلون معها لأنواعٍ كثيرة مِن العقودِ والمعامَلاتِ ، وترَقّي العلومِ الاقتصاديةِ والأعمالِ الماليةِ إلى درجةٍ قضَت بتَفوُّقِ مُتَّبِعِي قواعدِها ونظمِها على غيرِهم في الثرْوَةِ والقوَّةِ والسِّيادةِ - كلّ أولئكَ كان دافِعاً في صدورِ المسلمين ورافعاً لغيرِهم عليهم حتى في ديارِهم ، بل هو أظهرُ العلَلِ لسلْبِ جُلِّ مُلكِهم مِنهُم

 

“Fəqihlərin riba (faiz) məsələsinin çərçivəsini geniş tutaraq Peyğəmbər zamanında (riba olaraq) bilinməyən şeyləri bu kateqoriyaya daxil etmələri, onların əksəriyyətinin mali əqdlərin hökmlərini (əsassız olaraq) daraltmaları, bununla yanaşı münasibətdə olduqları xalqların (məsələn qərblilərin) müxtəlif növ (yeni mali və ticari) əqdlər və əməliyyatlar ortaya çıxarması, (qərbdə marketinq, reklamçılıq, müştəri datalarının analizi və bu kimi əsaslardan bəhs edən) iqtisadi elmlərin və mali əməliyyatların bu elmlərin prinsiplərinə uyğun davrananların başqalarına sərvətdə, qüvvətdə və idarəçilikdə üstün olacağı bir səviyyədə tərəqqisi... Bütün bunlar müsəlmanların sinələrində (maddi və ardından bunun doğurduğu mənəvi) sıxıntı, başqalarının onlara (iqtisadi və idari mənada) üstün olmasına səbəb olmuşdur! Hətta öz torpaqlarında! Müsəlmanların mülkünün böyük bir qisminin əllərindən çıxmasının ən təməl səbəbi də məhz budur!”

 

Qaynaq: Muhəmməd Rəşid Rza: Əl Xilafə: 109

Qahirə: Əz Zəhra