Bu mövzudakı ismarıc sayı: 2

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Peyğəmbərə nisbət edilən sözlər toplumda hər zaman güclü təsirə malik olmuşdur. Siyasi çəkişmələrdə ətrafa insan toplamaq, müxalifləri sıradan çıxarmaq üçün lazım olan da bu deyimli? Şübhəsiz! Hədis kitabları siyasi çəkişmə aləti olaraq ortaya atılmış hədislərlə doludur. Bu cür hədislərin ilk tənqidini artıq Dirar bin Amrın “Kitəbut Təhriş” adlı əsərində də görmək mümkündür…

Hər firqə özünü haqlı, müxaliflərini haqsız göstərmək üçün birbaşa və dolayı dəlalətli onlarca hədis uydurmuşdur. Düşüncəmizə görə bu cür hədislərin bir qismi də Şam və fəzilətiylə əlaqəli hədislərdir. O hədislər ki, yaxın zamanda insanları ona inandıraraq zəfər vədilə Suriyaya çəkib, ət çəkəndən keçirdilər… Lakin vəd edilən zəfər yerinə zillət gəldi…

Şam, Məkkə və Mədinədən sonra fəziləti haqqında ən çox hədis nəql edilən bölgədir… Nasibiliyin, Peyğəmbər ailəsiylə düşmənlik və savaşın vətəni olan bu torpaqların Peyğəmbər tərəfindən öyülməsi mümkündürmü? Ümumiyyətlə Peyğəmbərlər haqqı təsbit üçün hansısa bölgəni kriteriya olaraq müəyyən edərmi? Ağıl sahibi mömin dəlilləri və analitik incələməni kənara buraxıb haqqı təsbit üçün nisbəti məchul xəbərlər və bölgəçiliyə dayanarmı?

Bu hədislərin bir qisminin sənədi texnik olaraq səhih olsa da, vaqiə və hədislərdə qeyd edilən şeylərin heç birinin reallaşmaması onların batilliyini göstərmə üçün yetərli dəlildir. Bu hədisləri tənqid edənlərin ən böyük əsası da məhz vaqiə/reallıqla ziddiyyət təşkil etmələridir.

Tövfiq Allahdandır deyərək bu barədəki tənqidləri bir məqalədə toplamaq istədik.

[Muslih]

Əsrimizin görkəmli hədisçilərindən sayılan Əhməd Əl Ğumari (1320-1380 h/1902-1960 m) ümumi olaraq müxtəlif hədislər və bəzi hədisçilər haqqında fikir və tənqidlərini bildirdiyi “Cunətul Attar” adlı əsərində bəzi bölgələrin fəziləti haqqında varid olan hədisləri tənqid edərkən Şam hədisləri barədə deyir:

 

وهذا الشامُ الذي امْتَلأتْ كتبُ الحديث مِن الأحاديث بفضْلِه مع تصْحيحِهم لكثيرٍ منها ووُرُودها بالأسانيدِ النظيفةِ ، لمْ يصحَّ عنْدنا في فضْله حديثٌ ، وكل ما صحَّحه الحفَّاظ فيه فباطلٌ ، وعذْرُهم في ذلك بيّنٌ ، لأنَّ أسانيدَ ما صحَّحوه على شرْطِ الصحيحِ ، ولكِن البِلِيَّة فيه مِمَّن اشتهَر بيْنهم بالثقةِ ، وهم روَوها ائتماراً بأمْر معاويةَ الذي كانَ يُجبِر الناسَ على وضْعِ الحديثِ في فضْلِ الشامِ ، وأنَّ أهلَه على الحقّ ، وأن الهِجرة إليه واجبةٌ ، وأن به الطائفةُ المنصورةُ ، وأن به الأبدالُ ، ونحوَ ذلك مما كان يجمَع به الطَغَامَ والجهلةَ ، و يَتألَّف بهم على علي وأهلِ العراقِ ، ويُرِيَهم أنه على الحقّ وأنَّ عليا ومَن معه على الباطلِ

 

قلتُ : والسبابُ في هذا أنَّ الشَوَامَّ لفرْطِ عصَبِيتِهم لبني أميةَ الظلمةِ وبغْضِهم لآلِ البيتِ الأطْهارِ وكانوا يفترُون الأحاديث في فضْلِ معاويةَ وأنصارِه وأهلِ الشامِ وفي ذمّ العراقِ وأنصارِ علي وآلِ بيتِه ، فكلُّ ذلك مِن إفْكِهم ، والذي جرَّأهم على ذلك معاويةُ قبَّهه اللهُ ، فإنه كان يأمُر الرجلَ أنْ يقُوم في الناسِ فيخطُب ويرْوي عن رسول الله - صلى الله تعالى عليه وآله وسلم - حديثا في فضْل الشام وأهلِه ، وأنَ الإيمانَ والحقَّ مع أهْل الشامِ إذا وقعَتْ الفِتَن ، وأن الشيطانَ مع أهلِ العراقِ ويُريد أنصارَ علي عليه السلام

فاعرِفْ هذا ينحَلّ لك به إشكالٌ عظيمٌ يَستشكِله كثيرٌ مِن الناس في تلكَ الأحاديثِ الواردةِ في فضْلِ الشام التي صحَّحها كثيرٌ مِن الحفَّاظ اغْتراراً بظاهر الإسناد وبحالِ أهْلِ الشامِ الأقْدمِين في العَصبيَّةِ لبني أمية لعَنهم اللهُ ، مع أنها مخالفةٌ للواقعِ غيرُ مطابقةٍ للحالِ المشاهَد اليومَ مِنْ الشامِ وأهله ، فإن فيها : إن الإيمان في آخرِ الزمان عندَ وقوع الفتَنِ يكون بالشام ، وهذا هو آخرُ الزمان ، وليس بالشامِ إيمانٌ زائد على غيرِه من الأقْطار ، بلْ الإلحادُ بَدأ يفشو فيه أكثَر مِن غيره ، وكذلك لا يوجَد شيءٌ به مما هو مذكورٌ في تلكَ الأحاديثِ التي افْتَراها معاويةُ اللعِينُ وأنصارُه

 

“Hədis kitabları Şamın fəziləti haqqında hədislərlə doludur, (hədisçilər) bu hədislərdən çoxunu səhih saymışlar və təmiz/sağlam isnadlarla varid olmuşdur. Lakin, bizim qatımızda onun fəzilətiylə əlaqəli heç bir hədis səhih deyildir! (Hədis) Hafizlərinin bu mövzuda səhih saydığı bütün hədislər batildir!

Onların bu məsələdəki üzrü açıqdır. Çünki, səhih saydıqları hədislərin sənədi həqiqətən də səhihlik şərtlərinə müvafiqdir. Lakin, problem onlar arasında siqa/etibarlı olaraq məşhurlaşmış kimsələrdən qaynaqlanır. Bu kimsələr, qeyd edilən hədisləri Muaviyəyə itaət edərək nəql etmişlər. Muaviyə insanları Şamın fəziləti, şamlıların haqq üzrə olduğu, oraya hicrətin vacibliyi, yardım edilən tayfanın (mansura) orada olduğu, orada Abdalların varlığı və bənzəri hədislər uydurmağa məcbur edirdi. Bu hədislərlə avam və cahilləri ətrafına toplayır, onlarla Əliyə və iraqlılara qarşı birləşir, özünün haqq, Əlinin və yanındakıların batil üzrə olduğunu göstərməyə çalışırdı...

 

(Bəzi hədisçilərin şamlıların rəvayətlərinə ehtiyatla yanaşdığı haqqında bir neçə nəql təqdim etdikdən sonra deyir) ... Mən (Ğumari) deyirəm: Bunun səbəbi odur ki, şamlılar zalım Əməvi təəssübündəki ifratları və pak Əhli Beytə nifrətləri səbəbilə Muaviyə, yardımçılarının və şamlıların fəziləti, iraqlıların, Əli və ailəsinin yardımçılarının qınanması haqda hədislər uydurmuşlar. Bütün bunlar onların iftirasıdır. Onları bu mövzuda cəsarətləndirən Muaviyədir. Allah onu hər xeyirdən uzaq etsin!

Muaviyə bəzi kimsələrə cəmiyyət içində danışıb, Peyğəmbərdən - sallallahu təala aleyhi və alihi və səlləm - bu məzmunlu hədislər rəvayət etməsini əmr edərdi: Şam və şamlıların fəziləti, fitnələr zamanı iman və haqqın şamlılarla bərabər olduğu, Şeytanın iraqlılarla bərabər olması. Bununla Əlinin - aleyhissəlam - yardımçılarını qəsd edirdi.

Bunu bilsən sənin üçün böyük bir müşkil açıqlığa qovuşacaq. Elə bir müşkil ki, insanların bir çoxu Şamın fəziləti haqqında varid olmuş və Hafizlərin bir çoxunun isnadın zahirinə və qədim şamlıların Əməvi - Allahın lənəti üzərlərinə olsun - təəssübündəki halına aldanaraq səhih saydığı hədislərdə bununla qarşılaşmışlar. Halbuki, bu hədislər vaqiəyə müxalif olmaqla yanaşı, günümüzdə Şam və şamlıların (hər kəs tərəfindən) müşahidə edilən halına uyğun deyil! Bu hədislərdə belə bir fikir var: Axır zamanda fitnələr vaqe olduqda iman Şamda olacaq. Biz axır zamandayıq və Şamda digər bölgələrdən artıq bir iman yoxdur. Hətta orada ilhad/yoldan çıxma digər bölgələrə nisbətdə daha çoxdur. Həmçinin Muaviyə məlunun və yardımçılarının uydurduğu bu hədislərdə qeyd edilən şeylər Şamda mövcud deyil!”

 

Qaynaq: Əhməd Əl Ğumari: Cunətul Attar: 1/3 (B-3) və 2/157 (B-433)

Xüsusi Çap

[Muslih]

Əhməd Əl Ğumari (1320-1380 h/1902-1960 m) başqa bir kitabında da bu problemə toxunaraq deyir:

 

كان يأمُرهم أن يقُوموا في المَحافِل فيرْوُون أحاديثَ يُلقّنهم إياها ويدّعُون أنهم سمِعوها مِن الصحابة وهي في فضْل الشامِ ، وأنَّهم على الحقّ ، وفي ذمّ أهلِ العراق وأنَّهم على الباطلِ ، ولذلك كثُرتْ الأحاديثُ الموضوعةُ في فضْلِ الشامِ مع أنها مرويةٌ برجالِ الصحيحِ ، لأنَّها مكذوبةٌ مِن الأصْلِ ، تحسيناً مِن الحفاظ للظنّ بمعاويةَ وحِزْبه ، مع أنها ظاهرةُ الوضْع محقَّقةُ البطلانِ لمخالفِتها للواقعِ والمشاهدةِ

 

“(Muaviyə) öz tərəfdarlarına toplantı yerlərinə gedərək, onlara öyrətdiyi hədisləri rəvayət etmələrini əmr edərdi. Onlar da bunu Səhabədən eşitdiklərini iddia edərdilər. Bunlar Şamın fəziləti və şamlıların haqq üzrə olması haqda, həmçinin iraqlıları zəmm edən və batil üzrə olduğunu bildirən hədislər idi.

Bu səbəblədir ki, Şamın fəziləti haqqında səhih kitabların raviləri kanalıyla rəvayət edilən, ancaq uydurma olan bir çox hədis var! Çünki, bunların əsli uydurmadır. Lakin, hədis Hafizləri Muaviyə və tayfası haqda yaxşı zəndə olub, bunları qəbul etmişlər. Halbuki bunların uydurma olduğu açıqdır, müşahidə edilən vaqiəyə/reallığa müxalifət səbəbilə batilliyi qətidir!”

 

Qaynaq: Əhməd Əl Ğumari: Təvcihul Ənzar: 122-123

İordaniya: Darun Nəfəis: 1419