Mövzuda Bir İsmarıc Var

[Muqallid]

Əssəlamu Aleykum Va Rahmətullah

 

Bu yaxınlarda Şeyx Muhəmməd Əz Zəmzəmiyə aid olan "Mübtədi və Fasiqin arxasında namaz qılmağın hökmü" adlı risaləni oxuyarkən aşağıdakı sözlərə rast gəldim:

 

"Daha əvvəl qeyd etdik ki, imam sünnətə müxalif olmaqla ictihadına görə üzrlü sayılmaz, çünki açıq aşkar dəlil olan yerdə ictihad batildir. Malikə tabe olaraq namazda təavvuz etməyən imam üzrlü sayılmaz, əksinə hədisdə gəldiyi kimi o, Maliki Allahdan başqa "rəbb" etmiş "müşrikdir". Buna baxmayaraq zamanımızda imamlar təqlidə əsaslanaraq sünnətə müxalif olurlar ki, bu da Allaha "şərik" qoşmaqdır və imamları Allahdan başqa "rəbblər" qəbul etməkdir.

 

Yazar kitabın başqa yerində isə belə deyir:

 

"Lakin öz imamını təqlid edərək sünnəyə müxalif olan imam isə xətakar deyil, günahkar sayılır, öz imamını Allahdan başqa "rəbb" etmiş sayılır, belə birisi "müşrikdir", necə ki Allahın elçisindən bu barədə hədis varid olmuşdur."

 

 Bu sözləri anlamaqda çətinlik çəkirəm imkan daxilində buna münasibət bildirərdiz.

 

Allah sizi haqqa müvəffəq etsin. (Əmin)

[Usuli]

Aleykumussalam və rəhmətullah
Bu sözləri anlamaqda çətinlik çəkmən normaldır. Çünki bu sözlər anlaşılacaq bir şey olmayıb, safsatadan ibarətdir.
Müasirimiz sayıla biləcək Zəmzəminin bu sözlərində iki xüsus var:

1. Malik və digər imamların özlərini Allahla yanaşı qanun qoyucu etmələri iddiası.
2. Onlara - sünnətin xilafına - tabe olanların bu səbəblə müşrik olacağı.

İmam Malikin üsuldakı tərcih qaydalarının biri, hədislə Mədinə əhlinin görüşü bir birinə müxalif olduğu zaman Mədinəlilərin görüşünü tərcih etməkdir. Bunun səbəbi Mədinə əhlinin rəyinin daha qüvvətli - mütəvatir olmasıdır. Bu da kiminsə sözünü Peygəmbərin sözünə tərcih etmək deyil. Çünki, hədis hələ Peyğəmbərin sözü demək deyil. Hətta olsaydı belə, nəsx, təqyid və cürbəcür səbəblərlə o hədisə müxalifət caiz olardı. Bu qayda səhabə dönəmindən bəri ağıl sahibləri tərəfindən tətbiq olunub.
İmam Malikin məhz özünün rəvayət edib, müxalifət etdiyi hədislər vardır. Bunlardan ən məşhurları ticarətdə seçmə haqqı, namazda əlləri üst üstə qoyub bağlamaq və bənzəri hədislərdir.

Malikilərdən Şəmsuddin Ər Rai " İntisarul Faqiris Səlik li Tərcihi Məzhəbil İmam Malik" adlı əsərində İmam Malikdən (93-179 h/715-796 m) nəqlən deyir:

 

قال رجلٌ لمالكٍ : يا أبا عبدِ اللهِ هل عرَفتَ حديثَ " البَيِّعانِ بالخيارِ " ؟ قال له : نعم , وأنتَ تلعَبُ مع الصِّبيانِ في البَقِيعِ .
وقال له رجلٌ : لمَ روَيْتَ حديثَ " البَيِّعانِ بالخيارِ " في " الموطإ " ولمْ تعمَلْ به ؟ قال له مالكٌ : ليَعلَمَ الجاهلُ مِثلُك أني على عِلمٍ ترَكتُه

"Bir nəfər İmam Malikə dedi: Ey Əbə Abdillah! Sən "alıcıyla satıcı seçim haqqına sahibdir..." hədisini bilirsən?
Malik ona dedi: Bəli, sən daha uşaqlarla Bəqi məzarlığında oynayarkən mən onu bilirdim.
Bir nəfər İmam Malikə dedi: Niyə "alıcıyla satıcı seçim haqqına sahibdir..." hədisini "Əl Muvatta"da rəvayət etdiyin halda onunla əməl etmirsən?
Malik ona dedi: Sənin kimi cahillər mənim onu bilərək tərk etdiyimi anlasınlar deyə!"

Qaynaq: Şəmsuddin Ər Rai: İntisarul Faqiris Səlik: 1/225
Beyrut: Darul Ğarbil İslami: 1981

Zəmzəminin prinsiplərinə görə İmam Malik hansısa qərarına görə yox, elə bu üsuluna görə artıq özünü rəbb elan etmişdir...
Müqəllidlərin sünnətə müxalif olan imamı təqlidi məsələsi də yuxarıda izah etdiklərimiz üzərinə bina edilməlidir. Hədisin varlığı həmişə onunla əməli gərəkli qılmaz. Çünki, buna mane olacaq nəsx, hədislə əməlin tərkini tələb elən icma və ya təməl prinsip, təqyid, təxsis, yəqini dəlillərə zidlik və bir çox səbəb ola bilər.
Maliki məzhəbindən olan böyük üsulçu Şihabuddin Əl Qarafi (v. 684 h/1285 m) bu məsələ haqqında belə deyir:

 

أما مَن ليس بمجتهدٍ فلا يجوز له العملُ بمقتضى حديثٍ وإن صحَّ عنده سندُه ، لاحتمالِ نَسْخه وتقييدِه وتخصيصِه وغيرِ ذلك مِن عوارضِه التي لا يضبِطها إلا المجتهدون ، وكذلك لا يجوز للعامي الاعتمادُ على آياتِ الكتاب العزيزِ لما تقدَّم
بل الواجبُ على العامي تقليدُ مجتهدٍ مُعْتَبرٍ ليس إلا ، لا يُخلِّصه مِن الله تعالى إلا ذلك ، كما أنه لا يخلِّص المجتهدَ التقليدُ

"Müctəhid olmayan kimsənin - sənədi ona görə səhih olsa belə - hər hansı bir hədisin gərəyiylə əməl etməsi caiz deyildir!
Çünki, ortada nəsx, təqyid, təxsis və ya hədislə əmələ əngəl olacaq digər maneələrin varlığı ehtimal daxilindədir ki, bunları ancaq müctəhidlər bilər!
Eyni səbəblə Amminin/qeyri müctəhidin müqəddəs Quranın ayələrinə əsaslanmasıda caiz deyildir!
Ammiyə vacib olan, mötəbər bir müctəhidi təqlid etməkdir, onun başqa yolu yoxdur! Təqlid müctəhidi qurtarmadığı kimi, Amminidə uca Allah qatında məsuliyyətdən bundan (təqliddən) başqa şey qurtarmaz."

 

Qaynaq: Şihabuddin Əl Qarafi: Şərhu Tənqihil Fusul: 295
Beyrut: Darul Fikr: 1424/2004

Müqəllidlər öz imamlarına məhz bu nüansları nəzərə alaraq, onların araşdırma nəticəsində Rəsulullaha ən gözəl şəkildə uyduğunu düşünərək tabe olurlar ki, onların elmə çatmaq üçün təqliddən başqa bir yoluda yoxdur.
Dediklərimiz Zəmzəminin sözünün zahiri mənaya yozmamız üzrə verilən bir cavabdır. Yox Zəmzəmi başqa şey qəsd edibsə - sözlərinin siyaqı bu ehtimalı minimuma endirir - bu yenədə xətalı bir ifadə olub, cəhaləti özünə yol müəyyən etmiş insanların sapıqlığını dahada artırmağa xidmət edir.