Bu mövzuya hələki cavab yazılmayıb

[Usuli]

 

بسم الله الرحمن الرحيم

Qəribəliklərin bol olduğu zamanımızda qarşılaşdığım ilginc şeylərdən biri, müsəlmanların digər müsəlmanları dəyərləndirirkən istifadə etdikləri terminlərdəki tutarsızlıqdır. Onlardan bu cür tutarsız sözlər eşitmək mümkündür: Filankəs əqidədə sufidir, filankəs əqidədə Hənəfidir, filankəs əqidədə Nurçudur, fiqhdə Əşaridir və s.
Bu sözlərin mənasını bilən kimsələr üçün bu ifadələr təxminən belə səslənir: Filankəs cinsiyyət yönündən zənci, dəri rəngi yönündən qadın, maddi vəziyyət yönündən Azərbaycan vətəndaşıdır.
Bəli! Bu qədər gülünc tabloya səbəb zənnimcə müsəlmanların yetərincə düzgün və tərtibli bir şəkildə məlumatlandırılmamalarıdır.
Bəs bu dəyərləndirmələrdə düzgün metod nə olmalıdır? İlk öncə anlamalıyıq ki, bir insan müxtəlif yönlərdən dəyərləndirməyə tabe tutula bilər. Hər bir yöndəki halı dəyərləndirmək üçündə xüsusi termin və adlar vardır. Məsələn insan cinsiyyət yönündən dəyərləndiriləcəksə kişi və ya qadın olaraq, dəri rəngi yönünüdən ağ, qara, qırmızı dərili olaraq, ağıl sahibi olma yönündən ağıllı və dəli olaraq, maddi imkan yönündən kasıb və ya varlı olaraq isimləndirilər.
Eyni şəkildə biz müsəlmanlar əsasən dinlə bağlı sahələrdə insanları dəyərləndirərkən sahələrə müvafiq adlar verməliyik. Bu məsələnin aydın olması üçün günümüzdəki dəyərləndirmələrdə önəm verilən sahələrə göz ataq:

1. Əqidə. İnsanlar əqidədə həm ümumən həm xüsusən təbəqə təbəqədir. Öncəliklə müsəlman və kafir olaraq bölünərlər. Daha sonra hər biri öz aralarında müxtəlif dəyərlər əsas alınaraq bölünərlər. Məsələn müsəlmanlar Sünni, Şiə, Mütəzili, Mürci və s. təməl qruplara bölünərlər. Bu qruplar isə öz növbəsində cürbəcür qollara ayrılar. Məsələn bir insan ümumi xətləriylə sünni, ancaq xüsusi olaraq təkfirçi ola bilər.
2. Fiqh. Bildiyimiz üzrə Əhli Sünnətin tarix boyu ayaqda duran dörd fiqhi məzhəbi vardır. Bir insanın fiqhi mənsubiyyəti müəyyən edilmək istənərsə, bu fiqhi məktəblərdən birinə nisbət edilər. Yox əgər günümüzdə yayılmış "gənc müctəhidlər"dəndirsə fiqhdə məzhəbsiz adıyla təltif edilər.
3. Tasavvuf. Tasavvufdan qəsdimiz insanın mənəvi aləmini, onu məhv edəcək batini günahları, ona vacib olan batini fərzləri öyrənən elmdir. Təbiidir ki, insanlar tasavvufda da müxtəlif qollara ayrılmışlar ki, bunların tamamını zikr etmək mümkün deyildir. Ancaq məsələnin anlaşılmasına yardımçı olması üçün bəzi isimlər zikr etmək istərdim: Şazəli, Qadiri, Nəqşibəndi, Rufai, Abbasi, Quşeyriyyə və s. təriqətlər.
Bura qədər zikr etdiklərimiz dəyərləndirmənin üzərinə gerçəkləşdiyi 3 ana mövzu idi. Lakin günümüzdə insanların dəyərləndirildiyi başqa sahələrdə vardır.
4. Camaat. Günümüzdəki müsəlmanların bir çoxu müxtəlif camaatlara üzvdür. Lakin camaatlarda öz növbəsində əqidəvi, fiqhi, tasavvufi, mənhəci yönlərə sahibdirlər. Bu sahədə təsnif aparıb camaatları qruplaşdırmaq çox təcrübə və uzun zaman istəyir. Lakin misal olaraq ölkəmizdə fəaliyyət göstərən bəzi camaatların ismini zikr etmək istərdim: Nurçular (Amerikanın taşaron xidmətçisi olan bu camaat öz növbəsində müxtəlif qollara ayrılır), Dəvət – Təbliğ camaatı, Sələfilərin Qamətiyyə qolu və s.
5. Mənhəc. Mənhəc dilimizə tərcümədə yöntəm, metod deməkdir. İnsanlar hədəflərinə və bu hədəflərə çatmaq üçün istifadə etdikləri metodlara görə müxtəlif adlar alırlar.
Bu sahələr isə əsasən ikidir. Hakimiyyət və işğal edilmiş müsəlman torpaqlarının kafirlərdən təmizlənməsi.
Məsələn bəziləri İslam dövlətini dinin vazkeçilməz rüknü olaraq görərkən, digərlərinin ən son hədəfi insanların təvəssüldən uzaq durmasıdır… Hakimiyyətə gəlmək üçün seçkilər, silahlı mübarizə, hərbi çevriliş və bu kimi cürbəcür metodların istifadəsini uyğun görən insanlar vardır və hər biri metoduna müvafiq olaraq ad alır. Eyni qaydada Cihada münasibət mövzusunda və ya mübarizə metodunda insanlar müxtəlifdir. Bəziləri ən uyğun yolu dəvət olaraq görərkən, digərləri silahlı mübarizə xaricində heç bir metodun nailiyyətinə inanmazlar. Silahlı mübarizəni dəstəkləməyənlər belə bu mübarizəyə münasibətdə cürbəcürdür. Bəziləri Səudiyyənin satılmış alimləri kimi var gücüylə cihada zərbə vurmağa çalışar, bəziləri şəri əsaslara dayanaraq cihad cəbhələrindəki dinimizə müxalif şeyləri tənqid etməklə yanaşı müsbət münasibət göstərər, bəziləri isə susarlar.

Bu izahatdan ağıl sahibinə aydın olmalıdır ki, insanları dəyərləndirərkən dəyər aldıqları sahələrə müvafiq isimlərdən istifadə eləmək lazımdır.
Doğru dəyərləndirməyə misal: Filankəs əqidədə Maturidi, fiqhdə Hənəfi, Tasavvufda Nəqşibəndi, Camaatda Kuytulcu, Mənhəcdə İxvanul Muslimin xəttindədir. Təqib edilən bu fikir və məktəblərin şəriətə nə qədər uyğunlu isə ayrı bir söhbətin mövzusudur.
Yanlış dəyərləndirməyə misal: Filankəs əqidədə sufi, Mənhəcdə Nəqşibəndi, Camaatda Hənəfidir.
Ümid edirəm ki, bu kiçik məqalə müsəlmanların dumanlanmış bilgilərini tərtibə azda olsa yardımçı olacaq və onların "cinsiyyətdə zənci", "vətəndaşlıqda qadın" kimi səfehcə dəyərləndirmələr nümayiş etdirərək gülünc vəziyyətə düşməsini əngəlləyəcək. Müvəffəqiyyət Allahdandır.