Bu mövzudakı ismarıc sayı: 3

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Ölkəmizdə aktuallığını qoruyan məsələlərdən biridə furuda/fiqhdə müəyyən bir məzhəbə bağlı olmanın hökmü məsələsidir.

Avamın furu məsələlərində özbaşına hökm çıxara bilməyəcəyini öyrəndikdən sonra, ortaya belə bir sual çıxır: Müəyyən bir fiqhi məzhəbə bağlanmaq gərəklidirmi? Bu gərəklilik vacib səviyyəsindədirmi?

Allahın tövfiqiylə bu haqda alimlərin görüşlərini təqdim etməyə çalışacayıq.

[Muslih]

Hindistanın Hənəfi muhəddislərindən Xəlil Əhməd Əs Səhəranfuri (1269-1346 h/1852-1927 m) Deobənd alimlərinin əqidəsi haqda qələmə aldığı və 45 alim tərəfindən təsdiqlənmiş "Əl Muhənnəd aləl Mufənnəd" adlı kitabında deyir:

 

السؤال : هل يصِحُّ لرجلٍ أنْ يقلِّدَ أحداً مِن الأئمة الأربعة في جميع الأصول والفروع أم لا ؟ وعلى تقديرِ الصِّحة هل هو مستحبٌّ أم واجبٌ ؟ ومَن تُقلِّدون مِن الأئمة فُروعا وأصولاً ؟

 

الجواب : لا بدَّ للرجل في هذا الزَّمان أن يقلِّدَ أحداً مِن الأئمة الأربعة رضي الله عنهم , بل يجب , لأنَّنا جرَّبنا كثيراً بأن مآلَ ترك تقليدِ الأئمة , واتباعَ رأي نفسِه وهواها السقوطُ في حُفْرةِ الإلحاد والزنْدقة , أعاذنا اللهُ منها

ولأجْل ذلك نحن ومشايخُنا مقلِّدون في الأصول والفروع لإمام المسلمين أبي حنيفةَ رضي الله تعالى عنه

 

"Sual: Bir insanın üsulda/əqidədə və furuda/fiqhdə dörd imamdan birini təqlid etməsi doğrudur yoxsa yox? Əgər doğrudursa bu müstəhəbdir, yoxsa vacib? Üsulda və furuda imamlardan hansını təqlid edirsiniz?

 

Cavab: Bu zamanda insanın dörd imamdan – radiyallahu anhum - birini təqlid etməsi qaçınılmaz, hətta vacibdir.

Çünki biz təcrübədə çox gördük ki, imamları təqlidi tərk etməyin və şəxsi rəyə, havaya tabe olmağın nəticəsi ilhad və zındıqlıq çuxuruna düşməkdir. Allah bizi bundan qorusun!

Bu səbəbdən biz və şeyxlərimiz, üsulda və furuda Müsəlmanların imamı Əbu Hənifənin – radiyallahu təala anh - təqlidçiləriyik."

 

Qaynaq: Xəlil Əhməd Əs Səhəranfuri: Əl Muhənnəd aləl Mufənnəd: 58

Amman: Darul Fəth: 1425/2004
 

[Muslih]

Maliki alimlərindən Burhanuddin Əl Ləqani (v. 1041 h/1631 m) məşhur "Cəvhərətut Təvhid" adlı mənzuməsində deyir:

 

ومالِكٌ وسائرُ الأئمة - كذا أبو القاسم هُداة الأمَّةِ

فواجبٌ تقليدُ حِبْرٍ مِنهم - كذا حكَى القومُ بلفظٍ يُفهَم

 

"Malik və digər imamlar

Eləcədə (tasavvufun imamı) Əbul Qasim (Cuneyd) ümmətin hidayət rəhbərləridir

Elə isə onlardan öndər birinin təqlid edilməsi vacibdir

Bunu (üsulçulardan) bir qrup aydın şəkildə ifadə etmişdir."

 

Qaynaq: Burhanuddin Əl Ləqani: Cəvhərətut Təvhid: 81-82 misra

 

 

Kitabı şərh edən digər bir maliki alimi Əhməd bin Muhəmməd Əs Savi (1175-1241 h/1761-1825 m) yuxarıdakı beytin izahında deyir:

 

أي : فيجِب عند الجمهور على كلِّ مَن لم يكنْ فيه أهليةُ الاجتهادِ المطلقِ الأخذُ بمذهبِ عالمٍ مِن هؤلاء الأربعةِ

فلا يجوز تقليدُ غيرِهم بعدَ عقدِ الإجماع عليهم , لأنَّ مذاهبَ الغيرِ لم تدوَّنْ ولم تُضبَطْ بخلافِ هؤلاءِ

 

"Yəni: Alimlərin cumhuruna/əksəriyyətinə görə, mütləq ictihad əhliyyətinə sahib olmayan hər kəsin bu dörd imamdan birini təqlid etməsi vacibdir!

Onlar haqqında icma olduğu üçün, bu dörd imamdan başqasını təqlid etmək caiz deyildir. Çünki, dörd imamdan fərqli olaraq başqalarının məzhəbləri tədvin edilməyib/sistemləşdirilməyib və qaydaları qeydiyyata alınmayıb."
 

Qaynaq: Əhməd Əs Savi: Haşiyətus Savi alə Cəvhərətit Təvhid: 171

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 2010

 

 

Digər bir maliki alimi Əbul Həsən Əs Safaqisi (1053-1118 h/1643-1706 m) Ləqaninin beytlərinin şərhində deyir:

 

ومالِكٌ بن أنسٍ إمامُ دارِ الهجرةِ

وسائرُ أي باقي الأئمة المجتهدين كالإمام محمدِ بن إدريسَ الشافعي , وأبي حنيفة , وأحمدَ بنِ حنبلٍ

وكالإمامِ الأشْعري شيخِ أهلِ السنة وغيرِهم مِن المجتهدين

وكذا إمامُ الطريقة والحقيقةِ شيخُ جماعةِ الصوفيةِ وإمامُهم أبو القاسم الجنيْد رضي الله تعالى عنه

 

وإذا كان هؤلاء الأئمةُ هُداةُ الأمَّةِ فواجب على كلِّ مَن لم يبلُغْ رُتبتَهم في الاجتهاد تقليدُ أي الأخذ بمذهب حِبْرٍ أي عالمٍ مجتهد مِنهم في الفروع

ومن قلَّد واحداً مِنهم فقد خرَج مِن التكليف , ولا فرقَ في الذي يقلَّد بين كونه حيًّا أو ميتًا , لأنَّ العلمَ لا يموت بموْت صاحبِه

والدليل على وجوبِ التقليدِ في الفروع قوله تعالى : { فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ } الآية

 

"Malik: Bin Ənəs, Darul Hicrənin/Mədinənin imamı.

Digər - yəni: digər müctəhid imamlar. İmam Muhəmməd bin İdris Əş Şafi, Əbu Hənifə, Əhməd bin Hənbəl kimiləri.

Həmçinin Əhli Sünnətin şeyxi (Əbul Həsən) Əl Əşari və digər müctəhidlər.

Həmçinin Təriqət və Həqiqətin (Tasavvufun) imamı, sufilərin şeyxi və imamı Əbul Qasim Əl Cuneyd – radiyallahu təala anh – kimilər.

 

Bu imamlar ümmətin hidayət rəhbərləri olduqları üçün, ictihadda onların mərtəbəsinə çatmayan hər kəsə təqlid yəni: furuda/fiqhdə bu böyüklərdən, müctəhid alimlərdən birinin məzhəbinə tabe olmaq vacibdir.

Kim bunlardan birini təqlid edərsə, təklifi olaraq üzərinə düşəni yerinə yetirmiş sayılar. Təqlid edilənin ölü və ya diri olması arasında fərq yoxdur. Çünki, sahibinin ölməsiylə elm ölməz.

Furuda/fiqhdə təqlidin vacib olduğunun dəlili uca Allahın: "...Əgər bilmirsinizsə zikr əhlindən soruşun" (Ən Nəhl: 16/43) ayəsidir."

 

Qaynaq: Əbul Həsən Əs Safaqisi: Təqribul Bəid: 125-126

Beyrut: Muəssəsətul Məarif: 1429/2008

 

 

Şafi alimlərindən İbrahim Əl Beycuri (1198-1277 h/1784-1860 m) məzkur beytin şərhində deyir:

 

ولما قدَّم أنَّ الأئمةَ المذكورينَ هُداةُ هذه الأمَّةِ - ولم يكنْ كلُّ واحدٍ مِن الناس قادراً على الاجتهاد المطلَق - ذكَر هنا أنه يجب على كلِّ مَن لم يكنْ فيه أهليةُ الاجتهادِ المطلَقِ - ولو كان مجتهدَ مذهبٍ أو فتوى - تقلدُ إمامٍ مِن الأئمةِ الأربعةِ في الأحكام الفرْعية

وما جزَم به الناظمُ هو مذهبُ الأصوليِّين وجمهورِ الفقهاءِ والمحدثِين

واحتجُّوا بقوله تعالى : { فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ } , فأوجبِ السؤالَ على مَن لم يعلَمْ , ويترتَّب عليه الأخذُ بقول العالم , وذلك تقليدٌ له

وقال بعضهم : لا يجب تقليدُ واحدٍ بعيْنه , بل له أن يأخُذَ فيما يقَعُ له بهذا المذهب تارةً وبغيرِه أخرى , فيجوز صلاةُ الظهْر على مذهبِ الشافعي , وصلاةُ العصْر على مذهبِ مالكٍ وهكذا

 

"Müəllif zikr edilən imamların bu ümmətin hidayət rəhbərləri olduğunu bildirdikdən sonra – insanların hər biri mütləq ictihada qadir deyildir – mütləq ictihad əhliyyətinə sahib olmayan hər kəsə - məzhəbdə və ya fətvada müctəhid olsa belə -, fəri hökmlərdə/fiqhdə dörd imamdan birini təqlid etməyin vacib olduğunu deyir.

Nəzm sahibinin (Ləqaninin) bu mövzuda seçdiyi görüş, fəqihlərin və mühəddislərin cumhurunun/çoxunun, həmçinin üsulçuların görüşüdür.

Onlar öz görüşlərinə uca Allahın "...Əgər bilmirsinizsə zikr əhlindən soruşun" ayəsini dəlil gətiriblər. Uca Allah bilməyənə soruşmağı vacib qılmışdır. Beləcə bilməyən (ammi), bir alimin görüşünü almalıdır ki, bu da o alimi təqlid etməkdir.

Alimlərdən bəziləri isə belə demişlər: Bu imamlardan müəyyən birinin təqlidi vacib deyil. Avam, ortaya çıxan məsələdə bəzən bir məzhəbin, bəzən digərinin görüşünü ala bilər. Zöhr namazını Şafinin, əsri Malikin məzhəbinə görə və bu minvalla qılması caizdir."

 

Qaynaq: İbrahim Əl Beycuri: Tuhfətul Murid: 167

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 2011
 

[Muslih]

Heç kəsə sirr deyil ki, Muhəmməd bin Abdil Vəhhaba uyduqlarını söyləyənlərin bir çoxu israrla təqlidi rədd edirlər və özlərini ictihad edəcək məqamda görərək Ayə və Hədislərdən müstəqil surətdə əhkamlar çıxarmağa çalışırlar.

Maraqlıdır görəsən onların imamı ictihad iddia edirdimi? Yoxsa özünü Əhmədin məzhəbinə tabe bir muqallid sayırdı?

Muhəmməd bin Abdil Vəhhab (1115-1206 h/1703-1792 m) düşmənlərinin ona atdığı "böhtanlardan" danışarkən deyir:

 

فنحنُ وللهِ الحمدُ متَّبِعون غيرُ مُبتدِعين على مذهبِ الإمامِ أحمدَ بنِ حنبلٍ , وحتى مِن البُهتانِ الذي أشاعَ الأعداءُ إنَّي أدَّعي الاجتهادَ ولا أتَّبعُ الأئمةَ

 

"Bizlər Allaha həmd olsun ki, yenilik çıxaranlar deyil, əksinə İmam Əhməd bin Hənbəlin məzhəbinə tabe olanlarıq!

Hətta düşmənlərin yaydığı böhtanlardan biri də budur ki, guya mən müctəhid olduğumu iddia edirəm və imamlara tabe olmuram."

 

Qaynaq: Muhəmməd bin Abdil Vəhhab: Ər Rəsəiluş Şəxsiyyə: 41

 

 

Muhəmməd bin Abdil Vəhhabın İmamlara nə qədər "uyduğu" ayrı bir söhbətin mövzusudur. Lakin, sözlərinə baxarsaq ictihad iddiasında deyil və muttəbi olduğunu söyləyir. Bəs davamçıları görəsən niyə bu qədər iddialıdır?...