Bu mövzuya hələki cavab yazılmayıb

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Adəmin – aleyhissəlam – iki oğlu arasında başlayan savaş günümüzdə də davam edir. Haqlı və ya haqsız səbəblərlə bir birinə düşmənlik edən Müsəlmanların müxalifinə qarşı işlətdiyi bir çox metod vardır.

Bu yazımda o metodlardan birini təhlil etmək istəyirəm. Bu metodu “İcazətli tələbələr” icazətsizlərə qarşı istifadə edir:

“Filankəsin icazəti yoxdur və elmi şeyxlərdən yox, kitablardan alıb. Bu səbəblə onu dinləmək, yazılarını oxumaq olmaz. Onların İslam adına danışma haqqı yoxdur.”

 

Mövzunun oxucuya daha yaxşı aydın olması üçün öncə icazətin nə olduğunu izah etmək istəyirəm. İslami təhsil sistemində elmlə məşğul olanlar, təhsillərini bitirdikləri zaman öz müəllimlərindən yazılı bir kağız alarlar. Bu kağız bir növ attestat və ya diplomdur. Bu icazət şifahi də ola bilər. 

 

İslami elmlərin çoxluğu və səviyyələrin müxtəlifliyi səbəbilə bu icazətlər adətən parça parça verilir. Məsələn Misirdə Nəhv elmindən “Acurrumiyyə” mətnini oxuyub mənimsədiniz, şeyxiniz bu kitabdakı bilgilərə vaqif olduğunuzu gördü və sizə məhz bu kitab haqqında yazılı icazət verdi.

Bu o deməkdir ki, siz sadəcə bu kitabdakıları oxuyub anlamısınız. Lakin bu kitabı anlamanız sizi nəinki İslam alimi və ya fətva əhli, hətta Nəhv elminin özünə əhil etməz. Çünki, Nəhv elminin mühtəvası sadəcə bu kitabdan ibarət deyil. Düşünün ki, orta məktəbdə əlifbanı bitirmisiniz və “bu adam üzündən kitab oxuya bilir” məzmunlu bir kağız parçası almısınız...

 

Kitablardan elm alma məsələsinə gəlincə, bu haqda fikirləri xülasə olaraq belədir: Kitabdan alınan elmə güvənilməz. Elm sadəcə şeyxlərdən alınar. Bir qismi isə, daha yumşaq davranaraq elmin şeyxlərdən alınacağını, ancaq kitablardan alınan elmin də keçərli olduğunu qəbul edirlər...

 

Sırasıyla bir birindən boş olan bu iki iddianı müxtəlif yönlərdən analiz etmək istərdim. Öncəliklə kitablar mövzusuna toxunacağam. Çünki, icazət məsələsini daha geniş təhlil tələb edir.

 

Elmin təhsil edilmə üsulları müxtəlifdir:

1. Birbaşa müəllimdən.

2. Müəlimin fikir və bilgilərinin yazılı olduğu kitabdan.

3. Dərsin audio/video yazısından.

 

Bu üç metod arasında nəticəyə təsir edəcək önəmli bir fərq yoxdursa, boş nəqllərə əsaslanaraq bu metodlardan bəzisini “qeyri qanuni” elan etmək tamamilə əsasızdır.

Bir alimin dərsində, uzaq məsafədə bir sütunun arxasında oturub, onu görmədən, səsini eşitmək surətilə ondan faydalanmaqla, evdə səs yazısını dinləmək arasında nə kimi fərq olar bilər?

Bir alimin kitabını oxumaqla, onun dərsində iştirak etmək arasında nə kimi fərq ola bilər?

 

Bu barədə birisiylə aramızda təqribən bu şəkildə bir dialoq baş vermişdi:

- Sən elmi kitablardan almısan, ona görə bu elmə güvənilməz.

- Bu barədə əlinizdə bir əsas varmı?

- Sələf elmi bu şəkil alıb.

- Çox yaxşı. Bizim birbaşa elm alma metoduna etirazımız yoxdur. Lakin, onların bu metodla elm öyrənməsi, dəyişən şəraitə görə başqa metodların batil və ya naqis olduğunu göstərməz.

Məsələn bir alimə məktub yazıb, ondan hansısa məlumatı alsam bu elm qəbul edilərmi?

- Bəli. Sələfdən belə edənlər olub.

- Sonra o məktubların 20 ədədini bir birinə tikərək kitab halına salsam, bu kitabdan oxuduğum elm sayılarmı?

- ...

 

Mən hətta deyərdim ki, nəzəri elmlərin məhz kitablar vasitəsilə alınması bir yönüylə daha uyğundur. Çünki, insanlar kitab yazdıqları zaman ibarələrini daha diqqətlə seçər, onu dəfələrlə gözdən keçirər, əskiklərini tamamlayarlar... Birbaşa elm alma metodu isə, bu cəhətdən nisbətən geridədir...

 

Bizə qarşı irəli sürülə biləcək ən güclü etiraz bəlkə bu ola bilər: “Birbaşa elm metodunda anlaşılmayan yerlərin şeyxdən soruşulması mümkündür. Digər iki metodda bu mümkün deyil.”

 

Buna cavab olaraq deyilər: Bəli! Bu yön, adı çəkilən metodun üstün yönüdür. Lakin, elm alan kəs yetərincə anlayış sahibidirsə və kitab normal bir üslubda yazılıbsa, belə bir ehtiyacın ortaya çıxması nadirdir və nəticəyə ciddi bir təsiri olmaz.

Digər bir yandan günümüzdə internet, telefon və bənzəri vasitələrin yayılması, anlaşılmayan nöqtələrin Dünyanın istənilən yerindən asanlıqla aydınlaşdırılmasını təmin edir. Bu, günümüzə xas bir nemətdir. Bunun üçün Allaha həmd olsun. Nəticə olaraq nə zamansa birbaşa elm metodunun üstünlüyü olmuş bu xüsus, günümüzdə aktuallığını itirmişdir.

 

Bütün bu deyilənlərdən sonra, hər kim metodlardan bəzilərini keçərsiz və etibarsız görərsə, bunu bizim etdiyimiz şəkildə əsaslandırmaq məcburiyyətindədir. Bəli məhz əsaslandırmaq. Yoxsa kimlərdənsə quru sözlər nəql etmək, isimlərin arxasında gizlənmək deyil... Əks halda üzərlərinə düşən həmişki kimi susmaqdır!

 

İcazət məsələsinə gəlincə...  Düşünürəm ki, önəmli olan insanların formal deyil, real bacarıqlarıdır.

Bir misal verim: Səyahətə çıxacağınız iki avtomobil var. Birinin sürücüsünün hüquqi əhliyyəti yoxdur. Lakin, uzun illərə yayılan bir idarə təcrübəsi var. Digəri isə, avtomobilə ilk dəfə oturur. Lakin, avtomobil idarəsi üçün hüquqi əhliyyəti vardır. Bunlardan hansıyla yola çıxmaq istəyərdiniz? Cavab birmənalıdır... 

Sizin icazətli tələbələrinizin qalib əksəriyyəti həqiqətdə cahil olduqları halda sadəcə bir neçə ibtidai kitab icazətinə sahib olmaları və İslami fəaliyyətdən qaçmaları səbəbilə, təcrübəsiz və rüşvətlə əhliyyət almış sürücünün bir bənzəridirlər...

Dükandan qara kəmər alıb taxmaqla, Karete sahəsində qara kəmər sahibi ola bilməzsiniz... Əməkdar artist adı alması Elza Seyidcahanın şairliyini nə qədər leqallaşdırıbsa, sizin icazətləriniz də sizi o qədər alimləşdirər... Hər bir halda, bizim danışma və yazma haqqımız, tərif sözünün Azərbaycan dilində nə demək olduğunu avamdan soruşanlardan daha çoxdur...

 

Sizə verilən icazətlərin reallıqda heç bir işə yaramadığının ən böyük dəlili, icazətsiz bir adamın önündə söz deməkdən acizliyinizdir... Əgər icazəti olmayan bir adam sizi bu hallara sala bilirsə, bu aşağıdakılara dəlalət edir: Önəmli olan icazət deyil, həqiqi bilgi sahibi olmaqdır. İcazətləriniz kağız parçasından başqa bir şey deyil və çökmüş, çürümüş bir təhsil sisteminin son qalıntılarısınız...

 

Təsəvvür edək ki, doğrudan da icazətin bir önəmi var və ancaq icazət verilənlər İslam adına danışa bilər. Buyurun icazətlərinizi ortaya çıxarın görək hansı elmlər haqqında danışma haqqınız var? Əksəriyyətinizin bostan müqəvvasından fərqi olmayan Hafizlik icazəti xaric heç bir icazətiniz yoxdur... Bir neçənizdə ibtidai Qramatika kitablarını oxuduğunuza dair, xahiş minnətlə aldığınız icazət ola ya olmaya... Elə isə, insanları ümumi sözlərlə aldatmayın!

 

Hansı qurum sizə Əqidə, Fiqh, Nəfs tərbiyəsi, İslami Hərəkat sahəsində danışmağa əhliyyət verib? Hardadır o icazətləriniz? Bu icazətlərin olmadığını hər kəs gözəl bilir. Elə isə, icazəti olmayan danışa bilməz şəklindəki qayda ilk başda sizlərin susmasını vacib qılır...

 

Yenə təsəvvür edək ki, mücərrəd Dini elmlərdə icazətiniz var. Bəs Dünyəvi mövzularla əlaqəli məsələlərdə hansı haqla fətva verisiniz? Onunuzdan doqquzu önünə xəritə qoyulduqda ölkələrin yerini tapa bilməyən, Makiavellinin adı gəldikdə qalstuk markası zən edən, Janna Darkın foto model olduğunu düşünən cahillərsiniz... Eynilə sizi yetişdirən təhsil ocaqlarındakı vaqiə koru, Osmanlının süqutunu 13 il sonra təsadüfən öyrənən hədis hafizləri kimi...

 

Biraz irəli gedək və çətin də olsa təsəvvür edək ki, Dini və Dünyəvi kompleks bir əhliyyətə sahibsiniz. Lakin, elm sahibləri İslama görə əməl və elmə riayət baxımından iki qismdir: Rabbani və Şeytani alimlər.

Uca Allah Qurani Kərimdə buyurur:

 

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْناهُ آياتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطانُ فَكانَ مِنَ الْغاوِينَ

 

“Onlara ayələrimizi verdiyimiz, ancaq daha sonra onları tərk edən kimsənin xəbərini çatdır! Şeytan onu özünə tabe etdi və yolunu azanlardan oldu.” (Əl Araf: 7/175)

 

Haqqında danışılan şəxs “icazətin” ən üstününə sahib idi. Lakin əməl etməməsi onu Rabbani alimlər siyahısından çıxarıb, Şeytani alimlər siyahısına saldı.

 

Digər bir ayədə Uca Allah Yəhudi və Xristian din adamları haqqında buyurur:

 

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيراً مِنَ الْأَحْبارِ وَالرُّهْبانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ

 

“Ey iman edənlər! Əhbar və ruhbanların bir çoxu insanların mallarını batil yollarla yeyər və Allah yolundan döndərərlər...” (Ət Tövbə: 9/34)

 

Elm sahibi olmaq və salah sahibi olmaq başqa şeylərdir. Topluma ancaq o şəxslər yön verə bilər ki, elmlə yanaşı salaha sahib olsunlar. Başqa sözlə Salih-Alim…

İçinizdən bir çoxunun ən təməl rüknlərdən olan namazı tamamən qılmadığı, bəzilərinin qismən qılmadığı bilinən bir şeydir. Bir neçəsinə şəxsən şahidəm və buna şahid olan başqa adil müsəlmanlar da vardır… Əgər buna ehtiyac olarsa, başqa dəlillərlə də asan bir şəkildə isbat edə bilərəm... Lakin, məqsədim sizi alçaltmaq deyil, yerinizi göstərməkdir...

 

Elm tələbələrinin dünya malına olan münasibəti, haq qazanmadıqları malları mənimsəmələri mövzusuna isə, heç girməyək… Sizlər bunu məndən daha yaxşı bilən və yeri gəldikcə bir birinizə qarşı istifadə edən insanlarsınız…

Bu gün ələ saldığınız insanlar, sabah sizi yemləyincə əsrin qurtarıcısı olur… Əlindən yemləndikdə öyüb bitirə bilmədiyiniz adamlar, yemi kəsincə cahilə və İslam düşməninə cevrilir…

 

Dəfələrlə mənə əl altından məlumat ötürüb, Muhəmməd bin Abdil Vəhhab, Hənbəlilər, Muaviyə haqqında yazmağa təşviq edən, məni qabağa verdikdən sonra, toplum içində onlara rəhmət oxuyub, bizi fitnə çıxarmaqla ittiham edəcək qədər alçalan sizlər deyilsinizmi?

 

Məgər bütün fəaliyyətiniz müxtəlif maddi səbəblər üzərində qruplaşmaq, xətalarınızı söyləyənlərə, açılması vacib olan eyiblərinizi açanlara qarşı koalisiya qurmaq, dost tanışınızı İslami fondların idarə heyətlərinə yerləşdirərək nəzarəti ələ keçirmək, özünüzə fisq və nifaqda ixtisaslaşmış kadrlar yetişdirməkdən ibarət deyimli?

 

20 ildir Hənəfi məzhəbi mənsubları, Sələfilər tərəfindən dəvət edildikdə bu “icazətli” hocalarımız harda idilər? Saqqallarını kəsib, uzatdıqları bığa şəkil verməkləmi məşğul idilər?

 

İcazət iki yönlü olmalıdır: Nəzəri və Əməli. Ən yaxşı halda ikincisindən/əməli yöndən bir çoxunuzun sinifdə qaldığı aşikardır. Sizlərdən bir çoxuyla yoldaşdıq edən hətta insani şəxsiyyət icazətinə belə layiq olmadığınızı, verdiyiniz ən kiçik vədlərdən dönməyi vərdiş halına gətirdiyiniz görər…

 

Çökmüş təhsil siteminizin halı əhil olan hər kəsə məlumdur. Əsrlərdir olduğu yerdə addımlayan, başını mədrəsədən çıxarıb təhsilini dəyişən dünyaya görə təkmil etməyən, 8-10 ilə tələbəyə Şərqşünasların 1 ilə öyrətdiyi Ərəbcəni öyrətməkdən aciz, müsəlmanların halından, Dünyada baş verənlərdən, Qlobal siyasətdən, İqtisad və digər zəruri elmlərdən cahil, gününü müəyyən mətnləri əzbərləmək və əzbərlətməklə keçirən bir sistemin qalıntılarısınız... Qalıntı olduğunuzun ən gözəl göstəricilərindən biri bütün sahələrdə düşdüyünüz ətalət halıdır...

 

Yeri gəlmişkən, elmlə əlaqəsi olmayan avam tayfasına da bəzi şeylər demək istərdim. Qəbul edək ki, bizim icazətimiz yoxdur deyə İslam adına danışa bilmərik. Azdan çoxdan bir bilgimiz olduğu halda (Allaha həmd olsun) bizim belə haqqımız yoxdursa, üzündən kitab oxumağı bacarmayan siz avamların Ümmətin birliyi, kimlərlə dost, kimlərlə düşmən olunacağı və başqa stratejik mövzularda danışma, mübahisələrə girmə haqqı hardan qaynaqlanır? Əgər bizə düşən susmaqdırsa, o zaman siz avama düşən dodaqlarını bir birinə tikməkdir. Lakin, təcrübədə bizi susdurmağa çalışanların bizdən çox danışdığını və buna daha layiqmiş kimi davrandıqlarını müşahidə edirik...

 

İcazət məsələsinin bir alt bəndi “müəllimin kimdir?” şəklindəki sualdır. Düşünürəm ki, kitabdan elm almaq haqqında dediklərimdə bu barədə qane edici cavab var.

Oxuduğum bütün kitabların müəllifi eyni zamanda müəllimlərimdir... Digər bir tərəfdən müəllimin kimliyindən daha önəmli olan xüsus, müəllimdən nələr ala bilməndir ki, sizlərin və bizim elmi səviyyələrimiz ortadadır...

 

Yeri gəlmişkən icazət məsələsinin ortaya atılma motivinə toxunmaq istərdim... Nə hikmətdirsə icazət yoluyla bizi vurma (nəticəsini onlara qarşı çevirən Allah həmd olsun) fikri, bizim onların münkərlərini tənqid etdiyimiz zaman ortaya çıxdı...

Mən eyni adamam! Üç ay öncə “hocam filan mövzuda da bir kitab yazsaz faydalı olar” deyib, bu gün elmlə əlaqəsi olmadığını iddia etdiyiniz adam...

Bir il öncə “icazətli” hocalarınızın “hocam bu haqda rəyiniz nədir?”, “filan məsələni izah edə bilərsizmi?” deyərək ağzına baxdığı adamam...

Sələfilər hər dəfə sizi sıxışdırdıqda, icazətli hocalarınızın qaçıb gizləndiyi zaman sizi müdafiə etməmi xahiş etdiyiniz adamam...

 

Məndə bir dəyişiklik yoxdur. Dəyişiklik Peyğəmbər zamanında “Bizdən bir Peyğəmbər çıxacaq, onun ətrafında toplanıb sizə qalib gələcəyik” deyən, Peyğəmbər onlardan çıxmadıqda inad edib, qarşı cəbhədə mövqey tutan Yəhudilərin davranışının eynisini edən sizlərdədir...

 

Bütün bu icazət və kitabdan elm hekayəsi, “mən daha uzağa tullanıram. Bu səbəblə elmi məndən alın” iddiası kimi safsatadan ibarətdir... Kaş həqiqətən elmə əhil olaydınız və İslam üçün can yandıraydınız...

 

Son olaraq, bizi kimin qəbul edib etmədiyindən asılı olmayaraq, əməllərimiz Allahın rızası üçün. Onun qatında məqbuliyyəti yetərlidir... Sizin nəyisə rədd etmənizin bizə bir zərəri yoxdur. Lakin, sizi buna təşviq edən nəfsi səbəblərdən dolayı Uxrəvi sorumluğu olacaq. Bundan əmin olun!

 

Şeyxlərinizə icazət, anlamadığınız kitablara izah gətirəcək qədər elm nemətini bizdən əsirgəməyən Allaha həmd edərək sözümü bitirirəm.