المقالة الرابعةُ في جوازِ التوسل والاستعانةِ والاستشفاعِ بالأنبياءِ والأولياءِ والصالحينَ حالَ حياتِهم وبعدَ مماتِهم
والدليلُ عليه من الكتابِ والسنةِ وعباراتِ الفقهاءِ ، أما الكتاب فقوله تعالى : [ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ ] ، وقوله تعالى [ وَلَوْ أَنَّهُمْ إذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمْ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا ] ، فإنْ قال وهَّابيٌّ : هذا مخصوصٌ بحال الحياة ، فنقول : قد انعقَد الإجماعُ وقامتْ صَرائحُ الأدلَّةِ على حياتِه في قبرِه عليه السلام كما قدَّمنا ذلك مبسُوطًا ، فحكْمُ هذه الآيةِ الشريفةِ منسحِبٌ إلى الآن وإلى ما شاءَ اللهُ ، ولذا تَرى العلماءَ جميعًا والفقهاءَ ذكَروا استحبابَ قراءةِ هذهِ الآية عندَ زيارةِ قبرِه عليه السلام ، كما لا يخفَى ذلك على مَن تتبَّعَ عباراتِهم الطافِحةَ بذلك ، فلا حاجةَ للإطالةِ بسَرْدِها ، فعلى مَن يدَّعي تخصيصَها بالحياةِ الدليلُ ، وأنى له ذلك
ويجِدونهم يقولون للوَلي : افعَلْ لي كذا وكذا ، فهذه الألفاظُ الصادرةُ مِنهم تُوهِم التأثيرَ لغيرِ الله ، أجِيب بأنَّ هذه الألفاظَ الموهِمةَ محمولةٌ على المجازِ العَقْلِي ، والقرينةُ عليه صدورُه مِن مُوحّدٍ ، ولذا إذا سُئل العامي عن صحةِ معتقَدِه بذلك يُجيب بأنَّ اللهَ هو الفعَّال وحدَه لا شريك له ، وإنما الطلبُ مِن هؤلاءِ الأكابِر المحترَمِينَ عندَ اللهِ تعالى المقرَّبينَ لديْه على سبيل التوسُّط بحصولِ المقصودِ مِن اللهِ تعالى لعلوّ شأنِهم عنده ، فإنَّ لهم ما يشاؤون عنْد ربّهم كما أخبرَ تعالى بذلك عنهم ، ولكن لا بأسَ بأنْ تأمُرَ العامّةَ بسلُكِ طَرِي الأدَب مع اللهِ تعالى بعبارةٍ مُوافقةٍ للقصْدِ ، بل هذا مِن الأمرِ بالمعروف والنهْي عن المنكر ، ولا يصِح لنا أن نمنَعهم مِن التوسُّل والاستغاثةِ مُطلقاً
ومرةً دخَل الجدُّ المذكورُ جامعَ بني أميةَ في الشامِ فسمِع عجوزًا تقول : يا سيّدي يحيى عافِ لي بنْتي ، فوجَد هذا اللفظَ بظاهرِه مشكِلاً ، وغيرَ لائقٍ بالأدبِ الإلهي ، فأمَرها بالمعروف ، وقال لها : يا أخْتي قولِي بجاهِ سيدي يحيى عافِ لي بنْتي ، فقالت له : أعرِف أعرِف ، ولکن هو أقربُ مني إلى الله تعالى ، فأفصَحتْ عن صحةِ عقيدتِها مِن أن الفعَّال هو الله تعالى وحده ، وإنما صدَر منها هذا القولُ على وجهِ التوسُّل والتوسُّط إلى الله تعالى بحصولِ مطلوبِها منه ، فقال الجد : ترکْتُها لعلْمِي بصحةِ عقيدتِها
وروي أنَّ الناسَ أصابَهم قَحْطٌ في خلافةِ عمرَ رضي الله عنه ، فجاءَ بلالُ بن الحارث رضي الله عنه وكان مِن أصحابِ النبي عليه السلام إلى قبرِه وقال : يا رسولَ اللهِ استَسْقِ لأمتّك فإنهم هلَكوا ، فأتاه رسولُ الله في المَنامِ وأخبرَه بأنهم يُسقَون ، وليس الاستدلالُ بالرؤيا ، فإنها وإن كانتْ حقًّا لا تُثبِت حكْمًا لإمكانِ اشتباهِ الكلام على الرائي ، وإنما الاستدلالُ بفعْلِ الصَّحابي ، وهو بلالُ بن الحارث رضي الله عنه فإتيانُه لقبرِ النبي عليه السلام ونداؤُه له وطلبُه منه السقيا دليلٌ على أن ذلك جائزٌ ، وهو مِن بابِ الاستغاثةِ والتشفُّعِ ، ولم يُنكِر عليه أحدٌ من الصحابة فعُلِم أن ذلك مِن أعْظمِ القُربات
فتلَخَّصَ وتحصَّل مِن هذا جميعِه صحةُ القولِ بالتوسُّل به عليه السلام والنداءِ والاستعانةِ والاستشفاعِ - إذ لا فرقَ بينهم كما سبَق - قبلَ وجودِه وفي حالِ حياتِه أو بعدَ مماته ، وكذلك غيرُه مِن الأنبياءِ والأولياءِ والصالحين
وإن هذا مذهبُ أهلِ السنة والجماعةِ لما دلتْ عليه الأخبارُ الصحيحةُ ، لأننا مَعاشرَ أهل السنة لا نعتقِد تأثيراً ولا خلْقاً ولا إعْداماً ولا نفْعاً ولا ضرَّا إلا لله تعالى وحده لا شريك له ، لا لحي مِن ذلك شيء ولا لميتٍ ، فلا فرقَ بين حالتي الحياة والمماتِ
وأما الذين يُفرّقون بين الحالتيْنِ فهُمْ إلى الشرْك أقربُ ، ومذهبُهم يُوهِم التأثيرَ للحيّ فقد أُخِذوا مِن حيث لا يشعُرون ، ودخَل الشركُ في توحيدِهم شاؤوا أم أبَوا ، فكيف يدَّعُون أنهم مُحافظون على التوحيد ويَنسِبون غيرَهم إلى الشرْك
“Sağlıqlarında və ölümlərindən sonra Peyğəmbərlər, Vəlilər və Salihlərlə Təvəssül, onlardan İstianə və Şəfaət istəmənin caizliyi barədə dördüncü bölüm.
Bu dediyimizə Qurandan, Sünnətdən və Fəqihlərin sözlərindən dəlillər var. Qurandan dəlillərə gəlincə uca Allah buyurur: “...Tərəfdarlarından olan kimsə, düşməninə qarşı ondan yardım istədi...” (Əl Qasas: 28/15)
Digər bir ayədə buyurur: “…Əgər onlar nəfslərinə zülm etdikləri zaman, sənin yanına gəlib Allahdan bağışlanma diləsəydilər və Rəsul da onlar üçün bağışlanma diləsəydi, Allahı tövbələri qəbul edən, mərhəmətli olaraq görərdilər.” (Ən-Nisa: 4/64).
Əgər bir vəhhabi “bu onların sağlığı halına məxsusdur” deyərsə, ona belə cavab verərik: Daha öncə geniş bir şəkildə açıqladığımız üzrə Peyğəmbərin – aleyhissəlam – öz qəbrində sağ olduğu haqda açıq dəlillər qaim olmuş və icma formalaşmışdır. Elə isə, ayənin hökmü günümüzə qədər davam edir və Allahın dilədiyi qədər davam edəcək!
Bu səbəblə alimlərin hamısının və fəqihlərin Peyğəmbərin – aleyhissəlam – qəbrini ziyarət əsnasında bu ayəni (Nisa 64) oxumağı müstəhəb saydıqlarını görə bilərsən. Necəki, bu onların bu haqda çox saylı ibarələrini araşdıran kimsə üçün gizli deyil. Bu nəqlləri qeyd edərək sözü uzatmağa lüzum yoxdur. Hər kim bu ayənin sağlıq halına məxsus olduğunu iddia edirsə dəlil gətirməlidir. Lakin, bunu necə edəcək?
… Onların (avamın) “Ey vəli! mənim üçün filan şeyi et” dediyini görürlər. Onların dediyi bu sözlər Allahdan başqasının hadisələrə təsiri olduğu vəhmini oyandırır.
Buna belə cavab verilər: Vəhm oyandıran bu sözlər “əqli məcaza” yozulmalıdır. Yozmaq üçün qərinə, bu sözlərin bir muvahhid tərəfindən tələffüz edilməsidir.
Bu səbəblə avamdan bu barədə doğru etiqadı soruşulduqda, sadəcə şəriksiz olan uca Allahın hər şeyi edən olduğu cavabını verər. Uca Allah qatında möhtərəm, Ona yaxınlaşdırılmış olan bu böyüklərdən nələrinsə istənməsi, uca Allahın tələbi yerinə yetirməsi üçün onları vasitə etmək mənasındadır. Çünki, uca Allah qatında onların şanı böyükdür və Allahın özünün bizə bildirdiyi kimi onlar üçün Rəbbləri qatında dilədikləri şeylər vardır.
Lakin, avama qəsdə müvafiq ibarələr/sözlər seçmək surətilə Allaha müraciətdə maksimal ədəbli davranmasını əmr etməndə bir bəis yoxdur! Hətta bu, yaxşılığa əmr edib, pis əməllərdən çəkindirmə qəbilindəndir. Lakin, onların təvəssül və (bu mənada) istiğasə etmələrinə mütləq şəkildə mane olmamız doğru olmaz.
... Bir dəfə, qeyd etdiyim baba (Həsən bin Ömər Əş Şatti) Şamda Əməvi məscidinə daxil olur və yaşlı bir qadının belə dediyini eşidir: “Ey ağam Yahya! Mənim qızımı sağalt!”
Bu sözlərin zahiri babaya problemli görsənir və ilahi ədəbə layiq olmadığını düşünür. Qadına yaxşılığı əmr etmək qəbilindən belə deyir: Ey bacım! Belə de: “(Allahım) ağam Yahyanın xətrinə qızımı sağalt!” Qadın deyir: Bilirəm, bilirəm. Lakin o uca Allaha məndən daha yaxındır.
Beləcə baş verənlərin sadəcə uca Allah tərəfindən edildiyi şəklindəki doğru etiqadını ortaya qoymuş oldu. Qadının dediyi söz, istəyini yerinə yetirməsi üçün uca Allaha təvəssül və vasitə mənasında idi. Babam dedi: Əqidəsinin doğru olduğunu görərək onu rahat buraxdım.
... (Hafiz İbn Həcərin “Fətul Bari” əsərində qeyd etdiyi kimi səhih bir isnadla) Rəvayət edildiyinə görə Ömərin – Allah ondan razı olsun - xilafəti zamanı qıtlıq baş verir. Peyğəmbərin səhabələrindən olan Bilal bin Əl Haris – Allah ondan razı olsun – onun qəbrinə gəlir və deyir: Ey Allahın Elçisi! Ümmətin üçün yağış istə! Çünki, onlar həlak oldular! Peyğəmbər yuxuda ona görsənir və yağış yağacağını xəbər verir.
Bu, yuxuyla istidlal deyil. Yuxu haqq olsa da, yuxu görənin bəzi sözləri qarışdırması mümkün olduğu üçün hökm ifadə etməz.
Burada səhabənin etdiyi əməl dəlil olaraq gətirilir. Bu səhabə Bilal bin Əl Harisdir. Onun Peyğəmbərin – aleyhissəlam – qəbrinə getməsi, ona səslənməsi, ondan yağış (istəməsini) tələb etməsi, bu işin caizliyinə dəlildir. Bu davranış istiğasə və şəfaət istəmək babındandır və Səhabələrdən heç biri buna qarşı çıxmamışdır. Beləcə bu işin ən böyük qürbətlərdən olduğu anlaşılar.
... Bütün bunlardan, Peyğəmbərlə təvəssülün, onu çağırmağın, ondan (qeyd edilən mənada) yardım və şəfaət istəməyin doğruluğu nəticəsi çıxır. Çünki, daha öncə də qeyd edildiyi kimi, sayılanlar arasında heç bir fərq yoxdur. İstər Peyğəmbərin varlığından öncə, istər yaşadığı zaman, istərsə də vəfatından sonra olsun. Digər Peyğəmbərlər, vəlilər və salihlər də belədir.
Səhih xəbərlərin dəlalətinə əsasən Əhli Sünnət və Camaatın görüşü budur! Çünki biz Əhli Sünnət topluluğu sadəcə ortağı olmayan tək Allahın təsir edəcəyinə, yaradacağına, öldürəcəyinə, fayda və zərər verəcəyinə inanırıq! Bütün bu sayılanlarda nə bir dirinin, nə də ölünün payı yoxdur. Elə isə, (istəyin şirk olması baxımından) diri və ya ölü olma halları arasında fərq yoxdur.
Lakin bu iki hal arasında fərq görənlər, şirkə daha yaxındırlar! Onların görüşü, dirilərin bir təsiri olduğu vəhmini oyandırır. Beləcə fərqinə varmadıqları yerdən yaxalanırlar və istəsələr də, istəməsələr də tövhidlərinə şirk bulaşır. Bu halda ikən, özlərini tövhid mühafizi olaraq görmələri və başqalarını şirkə nisbət etmələri necə doğru ola bilər?”
Qaynaq: Mustafa bin Əhməd Əş Şatti: Ən Nuquluş Şəriyyə: 30, 32, 16, 36, 45
Suriya: Darul Ğar: 1997
