Bu mövzudakı ismarıc sayı: 5

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Hər birimiz oxuduğumuz əsərlərdə bəzi şeylərlə qarşılaşırıq ki, batilliyi gözümüzə batır və içimizdə etiraz edirik. Lakin, adətən müxtəlif səbəblərdən bunları dilə gətirmirik…

Bu mövzuda - Allahın izni və yardımı ilə - qarşılaşdığım və razılaşmadığım fikirlərin tənqidinə yer verəcəyəm.

Zənnimcə belə bir davranış, müəyyən əhliyyəti olan hər müsəlmanın borcudur. Bu, adil olmamızı və ədaləti qorumamızı tələb edən Şəriətin bir tələbidir. Tövfiq Allahdandır. 

 

 

[Usuli]

Şəmsuddin Əz Zəhəbi (673-748 h/1274-1348 m) Mustədrək sahibi Hakimin tərcümeyi halında deyir:

 

كنا في مجلِس السيد أبي الحسن ، فسُئل أبو عبدِ الله الحاكمُ عن حديثِ الطيْر ، فقال: لا يصِحّ ، ولو صحَّ لما كان أحدٌ أفضلَ مِن علي بعد النبي - صلى الله عليه وسلم فهذه حكاية قوية ، فما بالُه أخْرجَ حديثَ الطيرِ في المستدرك ؟ فكأنه اختلَف اجتهادُه

وقد جمَعتُ طرقَ حديثِ الطير في جزءٍ ، وطرق حديثِ : (مَن كنتُ مولاه) وهو أصح ، وأصح منها ما أخرجَه مسلم عن علي قال : إنه لعَهِدَ النبيُّ الأميُّ - صلى الله عليه وسلم - إليَّ : إنه لا يحبُّكَ إلا مؤمنٌ ، ولا يُبغِضكَ إلا منافقٌ

وهذا أشكلُ الثلاثة ، فقد أحبَّه قومٌ لا خلاقَ لهم ، وأبغضَه بجهلٍ قومٌ مِن النواصب

 

“... Seyyid Əbul Həsənin məclisində idik. Abu Abdillah Hakimə “Tayr/Quş” hədisi haqqında sual verildi. Cavabı belə oldu: "Səhih deyil. Əgər səhih olsaydı, Peyğəmbərdən – sallallahu aleyhi və səlləm - sonra Əlidən əfzəl/üstün kimsə olmazdı."
 

(Mən Zəhəbi deyirəm) Bu, qüvvətli bir hekayədir. Bəs görəsən niyə bu “Tayr/Quş” hədisini “Əl Mustədrək” adlı kitabda təxric edib? Sanki hədis haqda ictihadı dəyişibdir.

Mən “Tayr/Quş” hədisinin gəliş kanallarını müstəqil bir kitabçada topladım. Həmçinin “Mən kimin mövlasıyamsa...” hədisini. Bu hədis daha səhihdir.

Bunlardan daha səhihi Muslimin təxric etdiyi bir hədisdir. Hədisdə Əli deyir: “Ummi Nəbinin mənə əhdidir: Səni ancaq mömin sevər, sənə ancaq münafiq buğz edər.”

Bu hədis, qeyd etdiyim hədislər arasında ən problemlisidir. Çünki, onu xeyirsiz bir qövm (Rafizilər) sevir. Nasibilərdən bir qövm isə cahilliklə/bilmədən ona buğz edir.”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Siyəru Aləmin Nubələ: 17/168-169

Beyrut: Muəssəsətur Risələ: 1405/1985

 

 

Zəhəbi eyni kitabda, Ğundər Əl Bağdadinin tərcümeyi halında isə deyir:

 

عن جابرٍ مرفوعاً : لا يُبغِض أبا بكرٍ وعمرَ مُؤمِن ، ولا يحِبُّهما منافقٌ

مُعَلَّى تُرِك  ، ومتنُ الحديث حقٌ ، لكنَّه ما صحَّ مرفوعاً

 

“... Cabirdən mərfu olaraq (Peyğəmbərə nisbətlə) rəvayət edilir: “Mömin Əbu Bəkr və Ömərə buğz etməz. Münafiq onları sevməz.”

Ravilərdən Mualla tərk edilmişdir. Mərfu variantda səhih deyil. Lakin, hədisin mətni haqqdır.”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Siyəru Aləmin Nubələ: 16/216

Beyrut: Muəssəsətur Risələ: 1405/1985

 

 

Təliq: Zəhəbi həmçinin “Mizanul İtidal” adlı əsərində, Abdur Rahman bin Malikin tərcümeyi halında, Əbu Bəkr və Ömər haqqında qeyd edilən hədisin məna olaraq doğruluğunu vurğulama gərəyi duymuşdur.

Bu iki hədisə nəzər saldıqda, məna və mahiyyət baxımından eyni olduqlarını görürük. Lakin, Zəhəbi onlardan birini və məhz səhih olanını problemli görmüşdür. Elə isə, təhlilimizi biraz daha dərinləşdirək.

Hədislər sənəd və mətndən ibarət olur. Bu iki hədisin sənədinə baxsaq, Əli haqqındakı hədis Muslimdə zikr edilmiş və səhihliyin ən üst mərtəbəsindədir. Əbu Bəkr və Ömər haqqında olan hədis isə, sənəd baxımından ciddi problemləri olan və səhihlikdən çox uzaq bir hədisdir.

Hədislərin mətni isə, qeyd etdiyimiz kimi, demək olar ki eynidir. Sanki, ilk hədisdən Əlinin adı çıxarılıb, yerinə Əbu Bəkr və Ömərin adı yazılıb...

İndi isə əsas məqama, Zəhəbinin bu iki hədisə münasibətinə və səbəblərinə baxaq. Zəhəbi səhih olan hədisin mənasını problemli saysa da, zəif olan hədisin mənasının haqq olduğunu qeyd edir. Mənası eyni olan hədislərdən biri haqq, digəri batil sayılırsa, bir açıqlamaya ehtiyac vardır.

O açıqlama Zəhəbinin ilk hədisə münasibətindəki aşağıdakı sözlərdir: “Bu hədis, qeyd etdiyim hədislər arasında ən problemlisidir. Çünki, onu xeyirsiz bir qövm (Rafizilər) sevir. Nasibilərdən bir qövm isə cahilliklə/bilmədən ona buğz edir.”

Lakin, bu açıqlama qane edici deyil və etiraz qaçınılmazdır. Öncəliklə Rafizilərin Əbu Bəkr və Ömərə düşmənçiliyi ilə, Nasibilərin Əliyə düşmənçiliyi arasında heç bir fərq yoxdur. Hətta haqqında varid olan üstünlüklərin çoxluğu səbəbilə Nasibilərin düşmənçiliyi, Şəriətə müxalifət baxımından daha şiddətlidir. Elə isə, Nasibilərin bu murdar əməlini yumşaltmaq üçün mətnə “cahilliklə/bilmədən” əlavəsini gətirmək, Nasibilər deyil, “Nasibilərdən bir qrup” ifadəsiylə zərbəni azaltmağa çalışmaq, ədalətdən ayrılmaqdır!

Digər bir tərəfdən Əli hədisi üçün keçərli olan problem, digər hədis üçün də keçərlidir. Belə ki, Əbu Bəkr və Öməri sevənlərin içində də xeyirsiz bir tayfa vardır ki, bunlar Nasibilərdir.

Əgər Rafizilərin Əlini sevməsi, ilk hədisin müşkil olmasına səbədirsə, eyni qayda üzrə Nasibilərin Əbu Bəkr və Öməri sevməsi sənədi də problemli olan ikinci hədisin müşkil olmasına səbəbdir.

Lakin, yanaşma tam əksinə cərəyan edir. Peyğəmbərdən səhih sənədlə gələn hədis müşkil sayılarkən, hədisdəki mənanın eynisi Zəhəbi tərəfindən Əbu Bəkr və Ömər üçün problemsiz olaraq qəbul edilir.

Məncə bu, eyni mənalı iki hədisə şəxsə görə yanaşma və ikili standartın ən bariz örnəklərindən biridir. 
 

[Usuli]

Altıncı əsr Hənəfi fəqihlərindən Muhəmməd bin Əbi Bəkr Ər Razi, Siracuddin Əl Uşi Əl Fərğaninin (v. 569 h/1173 m)"Bədul Əməli" adlı məşhur qəsidəsinin şərhində belə deyir:

 

وَلَمْ يَلْعَنْ يَزِيدًا بَعْدَ مَوْتٍ سِوَى الْمِكْثَارِ فِى الْاِغْرَاءِ غَال

 

اعلمْ أنَّ يزيدَ لا يُلعَن ولا على فاسقٍ غيره بعدَ الموتِ , يجوز أنه مغفورٌ والمغفورُ لا يُلعَن . ومَن لعَنَهُما بعدَ موتِهما كانَ رافضيًّا مُعتزليًّا

فإنهم يلعَنون يزيدَ , ولا يأكُلون طعامَهم الليزيد في يومِ عاشُوراءَ , ولا يتزيَّنون , يَبْكُون فيصِيحون يلعَنون يزيدَ بسبَبِ الذي أمَر بقتلِ الحسينِ رضي الله عنه

 

“Mətn: Yezidə ölümündən sonra kimsə lənət oxumadı

(Lənətə) təşviqdə boşboğazlıq edən, ğali/həddini aşan müstəsna.

 

Muhəmməd Ər Razinin şərhi: Bil ki, nə Yezid, nə də başqa bir fasiqə ölümdən sonra lənət oxumaq olmaz. Onun bağışlanması mümkündür. Bağışlanana lənət oxunmaz.

Kim o ikisini (zənnimcə Yezid və digər fasiqi qəsd edir) ölümlərindən sonra lənətləyərsə, Rafizi və Mötəziliyə çevrilər!

Çünki, onlar Yezidə lənət oxuyur, Yezid səbəbilə Aşura günü yeməklərini yemirlər, bəzənmirlər, ağlıyıb çığırır, Hüseynin – Allah ondan razı olsun - öldürülməsi əmrini verdiyi üçün ona lənət oxuyurlar.”

 

Qaynaq: Muhəmməd bin Əbi Bəkr Ər Razi: Şərhu Bədil Əməli/Hidayə minəl İtiqad: 309

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1422/2001

 

 

Təliqat: Sirəcuddin Əl Uşinin adı çəkilən qəsidəsi Türkiyədə məşhur olub, bir çox mədrəsədə Əqidə mətni kimi tədris edilir. Hətta kitab Əli Əl Qarinin şərhiylə Türk dilinə çevrilib. Muhəmməd Ər Razinin şərhi isə, o qədər də məşhur deyil.

Müəllif Uşinin və kitabı şərh edən Razinin sözlərinə münasibət bildirmək istəyirəm.

Yezidin təkfiri və lənətlənməsi haqqında Sünni alimlər arasında iki görüş mövcuddur. Hətta İbnul Cəvzinin Yezidin lənəti və zəmmi haqqında “Ər Rəddu alə Mutəassibil Anid” adlı müstəqil bir kitabı vardır. Kitabda başda Əhməd bin Hənbəl olmaqla, Yezidə lənət oxumağı caiz sayanların isimləri zikr edilir…

Bu səbəblə, Yezidə və bənzərlərinə lənət oxumağı boşboğazlıq, Rafizilik və ya Mötəziləlik saymaq absurddur! Hətta Sünnilərdən Yezidə lənət oxuyan bir nəfər belə olmasa idi, lənət oxumaq yenə də Rafizilik olmazdı. Çünki, hansısa firqəylə müəyyən görüşlərdə müvafiq olmaq, o firqəyə mənsubiyyəti gərəkli qılmaz. Sanki Sünnilik Yezidi müdafiə etmək, Rafizilik isə Yezidə buğzdan mütəşəkkildir…

Bu safsata, Əlini Osmana üstün tutanın, Əhli Beytin isimləri qarşısında “aleyhissalam” yazanın Rafizi elan edilməsinin bir bənzəri, hətta daha gülməli şəklidir.

Müəlliflər sadəcə öz görüşlərini qeyd edib, lənəti caiz saymasaydılar, bunu anlamaq olardı. Lakin, bu fətvada müxaliflərə qarşı bir haqsız təzyiq, onları ləkələmə vardır.

Uca Allah Qurani Kərimdə düşmənçiliyin bizi ədalətsizliyə sövq etməməsini tələb edir. Bu kimi fətvalar qeyd edilən motivdə ədalətsizliyin nümunəsidir.

Ümumilikdə isə, Yezidin fisqi sadəcə Peyğəmbərin göz bəbəyinin şəhid edilməsi və ailəsinin təhqiri deyil. Tarixdən azacıq məlumatı olanın, Yezidin Harra hadisəsində Mədinənilərə etdikləri qarşısında qanı donar.

Allah Yezidə və onu Ümmətə düçar edənə, bu işdəki yardımçılarına lənət etsin!
 

[Muslih]

Məşhur Maturudi kəlamçısı Əbu İshaq Əs Saffar (v. 534 h/1139 m) Rafizilərin təkfiri bəhsində deyir:

 

وأمَّا مَن أنْكرَ مِن الروافضِ إمامةَ أبي بكرٍ الصديقِ رضي الله عنه فهو كافرٌ على قولِ بعضِهم . وقال بعضهم : هو مُبتدِعٌ وليس بكافرٍ

والصحيح أنه كافرٌ لأنه ثبَتتْ إمامتُه بإجماع الصحابةِ , ولا يعتبَر خلافُ مَن شذَّ مِنْهم

وأما مَن قال : أنا أُحِبُّ عليًّا أكثرَ مما  أحِبّ أبا بكرٍ فهو مُبتدِع , ولا يجِب إكفارُه

 

“Rafizilərdən Əbu Bəkr Əs Siddiqin – Allah ondan razı olsun – imamətini inkar edənlərə gəlincə, bəzilərinin fikrincə belə birisi kafirdir. Bəziləri isə, belə birinin (kafir deyil) sadəcə bidətçi olduğunu demişlər.

Doğru rəy, belə birinin kafir olduğudur. Çünki, onun xilafəti Səhabələrin icmasıyla sabitdir. Səhabələrdən (bu icmaya qatılmayaraq) şazz qalanlara etibar edilməz.

“Mən Əlini Əbu Bəkrdən çox sevirəm” deyən kimsə bidətçidir. Təkfiri vacib deyil.”

 

Qaynaq: Əbu İshaq Əs Saffar: Təlxisul Ədillə li Qavaidid Təvhid: 731

Beyrut: 1432/2011

 

Təliq: Oxuduğunuz sətirlər kəlamçı Saffara aiddir. Lakin, sadəcə ona məxsus deyil! Bu və bənzəri fikirlər Hənəfi və Şafilərdən bəziləri tərəfindən dilə gətirilib. Əslində adətləri üzrə kopyalanıb desək daha doğru olar...

Rafizilərin sapıq düşüncələri, əsassız fikirləri rədd edilməlidir. Lakin, eyni təəssüb və həddi aşan, gülünc istidlallarlamı? Əlbətdəki xeyr! Allahın təəssübdən mühafizə etmədiyi kimsə haqqa müvəffəq ola bilməz. Şübhsiz ki, bu mühafizəylə nemətləndirilmiş kimsələr həqiqətən çox azdır...

Saffar Əbu Bəkrin xəlifəliyini inkar edən kimsənin kafir olacağını deyir. Halbuki, Əbu Bəkrin xəlifə olması dinin zəruriyyatından deyil. Dolayısıyla bir kimsə xilafəti bir tərəfə, o adda adamın varlığını inkar etsə də bu məsələnin küfrlə əlaqəsi ola bilməz!

Əbu Bəkrin xəlifəliyi tarixi bir vaqiə, səhabə arasında müzakirə edilmiş və nəhayətdə nəticəyə bağlanmış bir ictihaddır... Siyasi qərardır. Səhabənin hamısı bu qərara imza atmış olsaydı da, bu qərarla razılaşmayan kimsənin təkfiri vacib olmazdı!

Müəllif özü də etiraf edir ki, Əbu Bəkrin xilafətini rədd edən səhabələr olub. Onların içində Sad bin Ubədə kimi Ənsar lideri, oğlu Qeys və digərləri vardı. Həmçinin Xəlifənin seçim şəklindən narazı olan başqa səhabələr də vardı. Hətta Əlinin ilk altı ayda ona beyət etmədiyi məşhurdur. Bu halda bir iki nəfər xaric hər kəsin Şimali Koreya modeli üzrə ayaq üstə alqış yağdırmasından söhbət gedə bilməz!

Hətta bu inkarı küfr saysaq belə, əgər Rafizilər bu inkarla kafir olursa, o zaman Əbu Bəkrin xilafətinə qarşı çıxan o səhabələrin də kafir olması gərəkli və öncəliklidir. İnkarın əsasını atan salih, bu inkarda onların davamçısı olanlar kafir?...

Saffara veriləcək digər bir sual: Niyə məhz Əbu Bəkrin xilafətini rədd edənlər kafir olur? Əlinin xilafəti Əbu Bəkrin xilafətinə nisbətdə qeyri qanuni və ya daha zəif əsaslıdırmı? Əgər Əbu Bəkrin imamətini rədd edənlər kafirdirsə, Əlinin xilafətinə qarşı qılınc çəkərək yüz min insanın qanını axıdan Muaviyənin küfrü, Rafizilərin küfründən daha öncəliklidir...

Bu məqamda heç vaxt anlaya bilmədiyim “Əbu Bəkr və Öməri söyən kafir, Osman və Əlini söyən fasiqdir” safsatası yadıma düşür…

Saffarın bu sözləri “Əlinin xilafətini rədd edən kafirdir” deyən Rafizilərin sözlərinin eynisi, bir cəhalətin, başqa cəhalətlə, təəssübün başqa təəssüblə cavablandırılmasıdır...

Əlini Əbu Bəkrdən çox sevənin bidətçi olması fikri də, eyni ədalətsizliyin kal meyvəsidir. Məgər Əbu Bəkrin Əlidən çox sevilməsi dinin bir əmridir ki, ona müxalifət edən bidətçi olsun. Diləyən Əbu Bəkri, diləyən Əlini və ya bir başqasını sevər...

Əgər alim sinfi uca Allahın “Bir qövmə qarşı kininiz sizi ədalətsizliyə sövq etməsin” əmrinə rahatlıqla qarşı gəlir, yönəldiləcək tənqidlərin onu gülünc hala salacağına göz yumursa, avamdan nə gözləyə bilərik?

Bu dinin təməli Ədalətdir. Bu təməldən uzaqlaşan haqqa müvəffəq edilməz!
 

[Usuli]

Maturudi kəlamçılarından Əbu Şəkur Əs Səlimi (h 460/ m 1067) Xilafət və İmarətdən bəhs edərkən deyir:

 

ثمّ مِن الصحابة مَن كانوا مع معاويةَ مثلُ طلحةَ والزبيْر وعائشةَ رضي الله عنهم ، ولا يتوهَّم مِنهم مع فقْهِهم وديانتِهم أنهم ارتكَبوا أمرًا يُوجِب الفسْق ويُصِرُّون على ذلك

ولأنه يجوز الصلاةُ في الجمعة والحجُّ وتوليةُ القضاءِ وغيرُ ذلك مِن الوِلاية مِن جهةِ الباغي ، دلَّ أنه ما كان فاسقًا

ثم لم يظهَر توبةُ معاويةَ في زمَنِ علي رضي الله عنه ، ولكن صالَحَ عليٌّ معه ، ولو كان مستحِقًّا للعْنِ لكان لا يجوز الصُّلْح معه

ثم طلحةُ والزبيرُ تابا مِن البغي ورجِعا وظهَرت توبتُهما ، ولهذا المعنى صلَّى علي رضي الله عنه على جنازةِ الزبير ، لأنه قُتِل مِن غير حقّ ومِن غير بغْي ، وقد كان قد خرَج مِن عسْكر معاويةَ راجعا إلى بلَدِه ، فرآه رجلٌ مِن عسكر علي رضي الله عنه ولم يعلَم أنه تابَ فقتَله فحمَل رأسَه إلى علي ، فروى علي هذا الخبر بأن النبي عليه السلام قال : قاتلُ الزبير في النار

ثم عائشة رضي الله عنها كانتْ في عسْكر معاويةَ ولكن ما خرَجت بَغيّةً وإنما خرَجت طلبًا للمصالحةِ ، وقال بعض الناس : خرَجتْ بغيا على علي رضي الله عنه

وهذا غيرُ صحيحٍ ، فنقول : إنها رجَعت على عسْكر معاويةَ مِن غير بغْي ، ولا يتوهَّم مِن علْمِها وفقْهِها وكِياستها أنها رضِيتْ مِن نفسِها البغْيَ على علي مع أنها سمِعتْ عن النبي عليه السلام أنه قال لعلي : " يا علي لا يُحِبك إلا مؤمنٌ ، ولا يُبْغِضك إلا منافقٌ" ، فصحّ ما قلْنا

 

“Talha, Zubeyr və Aişə - Allah onlardan razı olsun – kimi səhabələrdən Muaviyəylə bərabər olanlar vardı. Onların dini anlayışlarını, dindarlıqlarını nəzərə alsaq, haqlarında fisqi vacib edən bir iş gördükləri və bu iş üzərində israr etdikləri fikrinə qapılmaq doğru olmaz.

Çünki, Cümə namazı, Həcc, Qazi təyini və digər idari işlərin Baği tərəfindən reallaşdırılması caizdir/keçərlidir və bu da öz növbəsində bağinin fasiq olmadığını göstərir.

Digər tərəfdən Muaviyənin Əli – Allah ondan razı olsun – zamanında tövbəsi bilinmirdi. Lakin, Əli onunla sülh müqaviləsi bağladı. Əgər Muaviyə lənətə layiq olsaydı, onunla sülh müqaviləsi bağlamaq caiz olmazdı.

Həmçinin Talha və Zubeyr bağilikdən tövbə etmiş və dönmüşdülər. Tövbələri bilinirdi. Bu səbəblə Əli – Allah ondan razı olsun – Zubeyrin cənazə namazını qılmışdı. Çünki, Zubeyr haqsızlıqla və bağilik olmadan öldürülmüşdü.

O, Muaviyənin ordusundan öz şəhərinə getmək üçün çıxmışdı. Sonra onu Əlinin – Allah ondan razı olsun – ordusundan tövbə etdiyini bilməyən bir adam gördü və öldürdü. Başını Əliyə gətirdi. Əli də Peyğəmbərin – aleyhissəlam – belə buyurduğunu rəvayət etdi: “Zubeyrin qatili Cəhənnəmdədir.”

Digər tərəfdən Aişə - Allah ondan razı olsun - Muaviyənin ordusunda idi. Lakin, bağiliklə deyil, sadəcə sülh tələbiylə ortaya çıxmışdı. Bəzi insanlar onun Əliyə - Allah ondan razı olsun - qarşı bağiliklə ortaya çıxdığını deyirlər.

Bu doğru deyil! Biz deyirik: Aişə Muaviyənin ordusuna bağilik olmadan qayıtdı. Onun elmini, dini anlayışını və dərin düşünən biri olduğunu nəzərə alsaq, özü haqqında bağiliyə razı olduğu düşünülməz. Nəzərə alınası digər bir nöqtə, onun Peyğəmbərdən bu hədisi eşitmiş olmasıdır: “Ey Əli! Səni yalnız mömin sevər! Sənə yalnız münafiq nifrət edər.”

Elə isə, doğru olan bizim dediyimizdir!”

 

Qaynaq: Əbu Şəkur Əs Səlimi: Ət Təmhid fi Bəyənit Təvhid: 327

Ankara: 1438/2017

 

Qeydlər: Doğrusu Səliminin kəlam alimi olaraq yazdığı bu bir səhifədə tənqid ediləcək onlarca nöqtə vardır. Lakin mən xırdaçılıq etmədən bu nöqtələrin sadəcə önəmli olanlarına toxunmaq istəyirəm.

 

1. Talha, Zubeyr və Aişə müəllifin iddiasının əksinə Muaviyənin ordusunda heç vaxt olmayıblar. Əksinə Əli və Muaviyə arasında savaş başlamadan öncə, Talha və Zubeyr artıq Cəməl döyüşündə öldürülmüşdü. Müxaliflərə rədd verən, etiqad kitabları təlif edərək haqqı batildən ayırma iddiasında olan birinin, Cəməl əshabını, Siffin əshabından seçə bilməməsi utanc verəcək bir bilgisizlikdir.
Çünki, ibtidai tarix bilgisinə, hadisələr haqqında cüzi məlumata sahib olanlar bunu bilirlər. Bu texnik bir xəta, dil sürüşməsi deyil. Əksinə təməldə məlumatsız olduğu bir iş haqqında müxaliflərə “rəddiyyə” verib bu hala düşməkdir...
Beləcə Muaviyənin yanındakı “görkəmli səhabə ordusu” nəzəriyyəsinin həqiqətə uyğun olmadığını anlayırıq... Tanınmış səhabələrdən üç beş çapovulçu, Dünyanı Axirətdən üstün tutan kimsə xaric, Muaviyənin yanında heç kim olmayıb…
 

2. Müəllif Muaviyəyə lənətin qadağan olması fikrini Əlinin onunla sülh bağlamasıyla əsaslandırır və “lənəti caiz olanla sülh müqaviləsi bağlanmaz” şəklində bir qayda qoyur. Lakin, bizlər məxluqat arasında ona ən çox əziyyət verən Məkkə müşriklərilə Peyğəmbərimiz arasında sülh müqaviləsi imzalandığını bilirik. Bir qayda olaraq lənətin əyinlərinə biçildiyi kafirlərlə sülh caizkən, müəllifin bu qaydanı nəyə əsasən uydurduğu maraqlıdır...

Digər bir yandan xatırlatmaqda fayda var ki, Əli Muaviyə ilə sadəcə zərurət səbəbilə, ordusunun müxtəlif xəyanətləri nəticəsində müqavilə bağlamışdır. Zərurətlər isə, normal halda caiz olmayan bir çox şeyi mübah qılar...

 

3. Müəllif Talha və Zubeyrin baği olma ehtimalını qəbul etsə də, fisq etmə ehtimalını rədd edir və buna onların elmini və dindarlığını dəlil göstərir. Əgər ümumi hallarını dəlil göstərərək bu xüsusi əməllərinə bir yozum axtarsaydı, davranışını anlayışla qarşılamaq mümkün olardı. Lakin, sözlərindən anlaşılan onlar haqqında belə bir şeyi caiz görmədiyidir və bu, Şiələrin öz imamlarına nisbət etdiyi məsumiyyət inancının bir bənzəridir. Səhabələr arasında böyük günah sahibi onlarca insan vardır. Peyğəmbərin xanımına iftira atan və sonra iftira həddi vurulan Mistah Bədr savaşçılarından idi...

Bizlər yəqinən bilirik ki, insanın elmi və ya ümumi dindarlığı nəinki fisq, hətta daha sonra yolunu azaraq – Allah qorusun – küfrə girməsinə mane təşkil etmir. Uca Allahın “Onlara ayələrimizi verdiyimiz, ancaq daha sonra onları tərk edən kimsənin xəbərini çatdır! Şeytan onu özünə tabe etdi və yolunu azanlardan oldu” ayəsi bunun ən gözəl təsdiqidir.

Zamanımızda “elm əhli” və “elm tələbəsi” adını özünə yük edənlərin halına baxmaq, bu mövzudakı əminliyinizi biraz da artırar…

 

4. Müəllif bağilərin hökmlərinin keçərli sayılmasını onların fasiq olmadığına əsas göstərməyə çalışır. Məsələnin texnik yönünü detallandırmadan onu deyə bilərəm ki, bağilərin idari hökmlərinin keçərli sayılması zərurət səbəbilədir. Eyni qayda üzrə nəinki baği, hətta açıq fasiqlərin idari hökmləri belə zərurət səbəbilə qəbul edilir. Hətta İzz bin Abdis Səlam məsləhət səbəbilə kafir hakimlərin idari təyinlərini də caiz saymışdır.
Nəticə etibarilə, Muaviyənin idari hökmlərinin leqal qəbul edilməsi, onun fasiq olmadığına əsas sayıla bilməz. Məgər tarix boyu Ümmətə hökm edənlərin əksəriyyəti fasiqlərdən ibarət olmayıbmı? Acizlik səbəbilə onlara boyun əyilib, hökmlərinə itaət göstərilməyibmi?

Hal əslən zərurət halıdır. Müəllifin etdiyi, zərurət halında donuz əti yeyən bir səhabənin əməlini, donuz ətinin haram olmadığına dəlil gətirməyə bənzəyir…

 

5. Əgər Zubeyrin qatili onun tövbəsindən xəbərsiz idisə, niyə onu öldürdüyü üçün günahkar sayılır? Məgər bu tövbədən xəbərsiz olduğu üçün üzrlü olmalı deyildimi? İnsanları döyüşə səsləyib, sonra qarşı safdan birini öldürdüyü üçün qınamaq hansı çərçivəyə sığar?

 

6. Sonda önəmli bir nöqtəyə diqqət çəkmək istəyirəm. Muaviyə haqqında danışıldıqda onun qovluğunu sadəcə Siffin döyüşü və qanuni xəlifəyə qarşı çıxmaqla bağlamağa çalışırlar. Halbuki, insanlara dəqiq dəyərlər biçmək üçün ümumi gedişatlarına baxılmalıdır. Məsələn Əliylə savaşdıqdan sonra, digər qanuni xəlifə Həsənlə savaşıb hakimiyyəti ondan qəsb etməsi, hakimiyyəti boyunca törətdiyi cinayətlər, oğlu Yezidi hakimiyyətinə varis qılması və s…

Müxaliflərin israrla məsələni sadəcə Siffindən ibarət göstərmə hiyləsinə qarşı diqqətli olunmalıdır!
 

[Muslih]

İbn Kəsir Əşarilərdən hicri altıncı əsrdə yaşamış Əbul Xeyr Əl Qəzvininin tərcümeyi halında onun Yezid bin Muaviyə haqqında fikrini qeyd edir:

 

أحمد بن إسماعيل بن يوسف أبو الخير القزويني الشافعي المفسر ، قدِم بغدادَ ووعَظ بالنظامِية ، وكان يذهَب إلى قولِ الأشعري في الأصول ، وجلَس في يومِ عاشوراءَ فقيل له : العَنْ يزيدَ بنَ معاويةَ ، فقال : ذاك إمامٌ مجتهدٌ ، فرمَاه الناسُ بالآجُر فاختَفى ثم هرَب إلى قزْوِينَ

 

“Əhməd bin İsmail bin Yusuf, Əbul Xeyr Əl Qəzvini Əş Şafii. Quran təfsirçisi. Bağdada gəlib Nizamiyyə mədrəsəsində vaz etdi. Əqidədə Əşari idi.

Aşura günündə ona “Yezidə lənət oxu!” deyildi. Cavabında “Yezid müctəhid bir imamdır” dedi. İnsanlar ona kərpic atmağa başladılar. Gizləndi və daha sonra Qəzvinə qaçdı.”

 

Qaynaq: İbn Kəsir: Əl Bidayə vən Nihayə: 13/13

Dar İhyəit Turasil Arabi: 1408/1988

 

Qeyd: Bu “alimin” önə çıxan yönü müfəssirlikdir. Bəli! Əvvəlindən sonuna qədər zülmün hər növünə qarşı çıxmağı əmr edən bir Kitabın təfsirçiliyi... Görəsən Yezid və onun mislindəki zalımlara arxa çıxmağı oxuyub təfsir etdiyi ayələrdən hansı birindən öyrəndi? Görəsən hər günahkar zalım öz ictihadıyla təmizlənə bilirsə, o zaman yer üzündə günahkar qalarmı? Bu ictihad haqqını “müctəhid” olan atasından miras yoluylamı alıb?

Görəsən Yezid hansı ictihadına görə savab qazanıb? Peyğəmbərin ailəsindəki kişiləri qətl edib, qadınları yarıçılpaq halda dəvələrə yüklədiyi üçünmü? Yoxsa Harra hadisələrində zəncilərə zorlatdığı müsəlman qadınlar, səhabə qızları üçünmü? Sizcə zorlanan hər qadına neçə savab alıb?

Müxaliflərə qarşı təəssüb insanları belə heyvani səviyyələrə qədər düşürür! Ey ağıl sahibləri ibrət alın və sizi Cəhənnəm sakini edəcək təəssübdən qurtulub, Quranın təməli olan ədalətə sarılın!

Sonda isə, bu “Quran təfsirçisi imamın” yarımçıq qoyduğu işi tamalamaq üçün öz ictihad haqqımızı istifadə edərək “Allah Yezidə və onu müsəlmanların başına gətirməkdə əməyi olan hər mücrimə lənət etsin” deyirik!