Bu mövzudakı ismarıc sayı: 2

[Zeynul Abidin]

بسم الله الرحمن الرحيم

Şərhinə ehtiyac duyulan hədislərdən biridə “kim qardaşına kafir deyərsə o ikisindən biri buna düçar olar” məzmunlu hədisdir. Günümüzdə bu kimi hədislərin daim xatırladılması lazımdır. Bəlkə beləcə bir birinin qanına susamış ümmət fərdləri tədəbbür edib, ümməti param parça edərək kafirlər önündə zəlil düşürməkdən əl çəkələr… Tövfiq Allahdandır.

[Zeynul Abidin]

Şafilərdən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) Muslimin Səhihini şərh edərkən bu hədis haqqında deyir:

 

قوله صلى الله عليه وسلم : إذا كفَّر الرجلُ أخاه فقد باءَ بها أحدُهما

وفي الرواية الأخرى : أيما رجلٍ قال لأخيه يا كافر فقد باءَ بها أحدهما إن كان كما قال ، وإلا رجَعت عليه ، وفي الرواية الأخرى : ليس من رجلٍ ادعى لغير أبيه ، وهو يعلَمه إلا كفَر . ومَن ادعى ما ليس له فليس منا ، ولْيتبوأْ مقعَدَه مِن النار . ومَن دعا رجلا بالكفر ، أو قال : عدوَّ الله ، وليس كذلك ، إلا حار عليه

هذا الحديث مما عدَّه بعض العلماء مِن المشكلات من حيث إن ظاهره غيرُ مراد ؛ وذلك أن مذهبَ أهل الحق أنه لا يكفُر المسلم بالمعاصي كالقتل والزنا وكذا قوله لأخيه يا كافر مِن غير اعتقاد بطلانِ دينِ الإسلام . وإذا عُرِف ما ذكرناه فقيل في تأويل الحديث أوجه : أحدها : أنه محمول على المستحلِّ لذلك ، وهذا يكفُر . فعلى هذا معنى باء بها أي بكلمة الكفر ، وكذا حار عليه ، وهو معنى رجَعت عليه أي : رجَع عليه الكفر . فباءَ وحارَ ورجَع بمعنى واحد

والوجه الثاني : معناه رجَعت عليه نقيصتُه لأخيه ومعصيةُ تكفيره

والثالث : أنه محمول على الخوارج المكفرين للمؤمنين . وهذا الوجه نقَله القاضي عياض - رحمه الله - عن الإمام مالك بن أنس ، وهو ضعيفٌ ؛ لأن المذهبَ الصحيح المختارَ الذي قاله الأكثرون والمحققون : أن الخوارجَ لا يكفرَّون كسائر أهل البدع

والوجه الرابع : معناه أن ذلك يؤول به إلى الكفر ؛ وذلك أن المعاصي ، كما قالوا ، بَريدُ الكفر ، ويُخاف على المكثِر منها أن يكون عاقبة شؤمِها المصير إلى الكفر . ويؤيد هذا الوجهَ ما جاء في رواية لأبي عوانة الإسفراييني في كتابه  المخرج على صحيح مسلم : فإن كان كما قال وإلا فقد باء بالكفر ، وفي رواية إذا قال لأخيه يا كافر وجب الكفرُ على أحدهما

والوجه الخامس : معناه فقد رجَع عليه تكفيرُه ؛ فليس الراجع حقيقةُ الكفر بل التكفير ؛ لكونه جعل أخاه المؤمنَ كافرا ؛ فكأنه كفَّر نفسه ؛ إما لأنه كفَّر من هو مثله ، وإما لأنه كفَّر من لا يكفِّره إلا كافرٌ يعتقِد بطلانَ دين الإسلام . والله أعلم

 

“Birisi qardaşını kafir adlandırdığı zaman, şübhəsiz ki o ikisindən biri buna düçar olar” digər rəvayətdə “Hər kim qardaşına “Ey Kafir” deyərsə, o ikisindən biri buna düçar olar. Əgər dediyi kimidirsə (məsələ yoxdur) yox əgər deyilsə, özünə dönər” digər bir rəvayətdə “Gerçəyi bildiyi halda başqasının öz atası olduğunu iddia edən küfr etmişdir, kim özünün olmayan bir şeyi iddia etsə bizdən deyildir, Cəhənnəmdə yerini hazırlasın, kim bir adamı küfrlə ittiham edərsə və ya Allahın düşməni deyərsə və hal onun dediyi kimi deyilsə, bu ona dönər”

Bəzi alimlər, bu hədisi zahirinin murad edilməməsi yönündən müşkil/problemli hədislərdən sayıblar. Haq əhlinin məzhəbi/yolu budur ki, müsəlman qətl və zina kimi günah/masiyyət səbəbilə kafir olmaz. Birisinin, İslam dininin batil olduğuna etiqad etmədən qardaşına “Ey Kafir” deməsi də belədir.

Dediyimiz anlaşıldısa, hədisin təvilində/təfsirində görüşlər var:

 

1. Bu, sözügedən əməli halal sayana yorumlanar ki, belə birisi kafir olar. “Düçar olar” sözünün mənası da budur, yəni küfr kəliməsinə. Bunun kimi üzərinə dönər. Bu ona dönər mənasındadır, yəni küfr ona dönər. “bəə” “hərə” “racəa” kəlimələrinin mənası birdir.

 

2. Ona, qardaşına naqislik nisbət etməsi və qardaşını təkfir etməyin günahı dönər.

 

3. Möminləri təkfir edən Xavaric firqəsinə aid edilər. Bu görüşü Qadi İyad -rahiməhullah – İmam Malik bin Ənəsdən nəql etmişdir ki, bu zəifdir. Çünki əksər alimlərin və muhaqqiqlərin qəbul etdiyi doğru və üstünlük verilən görüş budur ki, Xavariclər digər bidət əhli kimi kafir deyillər.

 

4. Bu irəlidə küfrə səbəb olar. Necəki deyillər: “Günalar küfrün xəbərçisidir!” Günahı çox olan adam haqqında bunun nəticəsində küfrə dönəcəyindən qorxular. Əbu Avənə Əl İsfərayininin “Əl Muxarrəc alə Səhihi Muslim” adlı kitabında olan “Əgər dediyi kimidirsə (məsələ yoxdur), əks halda küfrə düçar olar” və başqa bir rəvayətdəki “Qardaşına “Ey Kafir” dediyi zaman, ikisindən birinin üzərinə küfr vacib olar” rəvayətləri bu görüşü möhkəmləndirir.

 

5. Təkfiri ona dönər. Ona, küfrün həqiqəti deyil, əksinə təkfiri dönər. Bunun səbəbi isə, mömin qardaşını kafir saymasıdır. Sanki, o özünü kafir saymışdır... Ya o öz bərabərində birini təkfir etmişdir. Ya da o elə bir adamı kafir saymışdır ki, onu İslam dininin batil olduğuna etiqad edən kafirdən başqası kafir saymaz. Allah daha gözəl bilir.”

 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Şərhun Nəvəvi alə Sahihi Muslim: 2/49-50

Beyrut: Daru İhyait Turasil Arabi: 1392

 

[Zeynul Abidin]

Malikilərdən  İbnu Abdil Bərr “Əl İstizkar” (368–464 h/978–1071 m) isimli kitabında bu kimi hədislərin şərhində deyir:

 

إذا قال الرجل لأخيه ، يا كافرُ ، أو أنتَ كافرٌ ، فقد باءَ بها أحدهُما ، فإن كان كما قال ، وإلا رجَعتْ إلى الأوَّل

 

قال أبو عمرَ : باءَ بها أي احتملَ وِزْرَها ، ومعناه أن الكافرَ إذا قيل له : يا كافرُ ، فهو حاملٌ وِزْرَ كفرِه ، ولا حَرَجَ على قائلِ ذلك له ، وكذلك القول للفاسق : يا فاسقُ ، وإذا ق يل للمؤمن : يا كافرُ ، فقد باءَ قائلُ ذلك بوزْرِ الكلمة ، واحتملَ إثمًا مُبينًا وبُهْتانًا عظيمًا إلا أنه لا يكفُر بذلك ; لأن الكفرَ لا يكون إلا بتركِ ما يكون به الإيمان

وفائدةُ هذا الحديث ; النهيُ عن تكفيرِ المؤمن ، وتفسيقِه ، قال الله - عَزَّ وجَلَّ -: [ وَلاَ تَنَابَزُواْ بِالأَلْقَابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإَيمَانِ ] فقال جماعة من المفسَّرين في هذه الآية : هو قولُ الرجل لأخيه : يا كافرُ ، يا فاسقُ

وممن قال بذلك ; عِكْرِمةُ ، والحَسَنُ ، وقَتادةُ . وهو معنى قولِ مجاهد ; لأنه قال : هو الرجل يُدعى بالكفر وهو مسلمٌ

وقد فسَّر ابنُ حَبيبٍ هذا الباب ، عن مُطَرِّفٍ ، عن مالكٍ تفسيرًا حسنًا ، لا تدفَعه الأصول ، قال : إنما هو في مَن قاله على اعتقادِ التكفي ر، بالنية والبصيرة ، وهم الخوارج ، لا أراه أراد بذلك إلا الخوارجَ ، الذين يكفِّرون أهلَ الإيمان بالذُّنوب ، ومن ذهَب مذهبَهم ، ورأى رأيَهم

 

 

“Bir adam (din) qardaşına “ey kafir” və ya “sən kafirsən” dediyi zaman ikisindən biri buna düçar olar. Əgər dediyi kimidirsə (bir şey olmaz). Əks halda birinciyə (təkfir edənə) dönər.”

 

(Şərh) Əbu Ömər (İbnu Abdil Bərr) dedi: “buna düçar olar” yəni bunun günahını yüklənər deməkdir. Bunun mənası belədir: Kafirə “ey kafir” deyildikdə, o öz küfrünün günahını yüklənər. Bunun deyən üçün də bir sıxıntı yoxdur. Fasiqə “ey fasiq” demək də belədir.

Lakin möminə “ey kafir” deyildikdə, bunu deyən bu kəlimənin (küfr kəliməsinin) günahına düçar olar, açıq günah və böyük bir böhtan yüklənmiş olar.

Lakin, bunu deməklə özü kafir olmaz. Çünki, küfr ancaq imanın onunla gerçəkləşəcəyi şeyin tərkilə olar.

 

Bu hədisdən çıxan fayda, mömini təkfir etmə və təfsiq etmə (fasiq sayma) qadağasıdır.

Allah – Azzə və Cəllə - buyurur: “... bir birinizi pis ləqəblərlə çağırmayın. İmandan sonra fisq nə pis bir addır...” (Əl Hucurat: 49/11)

Müfəssirlər bir qrup bu ayə haqqında belə demişlər: Bu, birisinin qardaşına “ey kafir”, “ey fasiq” deməsidir.

Bunu deyənlərdən İkrimə, Həsən və Qatədəni göstərmək olar. Həmçinin bu Mücahidin görüşünün mənasıdır. Çünki, o belə demişdir: O, müsəlman olduğu halda küfr sözüylə çağırılmış adamdır.

İbn Habib bu babı Mutarrif - Malik kanalıyla dinin prinsiplərinə zidd olmayan, gözəl açıqlamayla təfsir etmişdir. Belə demişdir: Bu, təkfir etiqadıyla, bilərək və fərqinə vararaq söyləyən kimsə haqqındadır ki, bunlar da xavariclərdir.

Bununla, sadəcə günahlar səbəbilə iman əhlini təkfir edən xariciləri, onların görüş və rəylərini paylaşanları qəsd etdiyini düşünmürəm.”

 

Qaynaq: İbn Abdil Bərr: Əl İstizkar: 27/300-301

Qahirə: 1414/1993