Bu mövzudakı ismarıc sayı: 4

[Zeynul Abidin]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Son dönəmdə bəzi məscid imamlarının insanlara “doğru əqidə” aşılamağa çalışırkən onları fitnəyə düşürdüyü müşahidə edilir. Fitnə və yanlış anlaşılmalara yol açan nəqllərdən biridə İbn Abbasa və Rəsulullaha isnad edilən “Kürsü Onun iki ayağının yeridir” şəklindəki rəvayətdir. Bu mövzuda Allahdan tövfiq diləyərək bu barədə bəzi alimlərin sözlərini nəql etmək istəyirəm.

[Zeynul Abidin]

Hənbəlilərdən İbnul Cəvzi (508–597 h/1114–1201 m) öz məzhəbindən təscim və təşbihə düşənlərin ifşası üçün qələmə aldığı kitabda bu haqda deyir:

 

روى ابن عباس - رضي الله عنهما - عن النبي صلى الله عليه وسلم في قوله تعالى { وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ } ، قال: كرسيه موضِعُ قدَميْه ، والعرش لا يُقدَر قَدْرُه

قلتُ : رواه جماعةٌ مِن الأثبات فوقَّفوه على ابن عباسٍ ، ورفَعه منهم شُجاعُ بنُ مَخْلَدٍ , فعلم بمخالفته الكبارَ المتقِنينَ أنه قد غلِط . ومعنى الحديث : أن الكرسيَّ صغيرٌ بالإضافة إلى العرش كمقدارِ كرسيٍ يكون عنده سريرٌ قد وُضِع لقَدَمَيِ القاعد على السرير

قال الضحَّاك : الكرسي الذي تجعل الملوكُ أرجلَهم عليه ، وقال القاضي أبو يعلى : القَدَم قَدَمُ الذات ، وهي التي يضَعُها في النار

 

“İbn Abbas - Allah hər ikisindən razı olsun – Nəbidən – sallallahu aleyhi və səlləm - “Onun kürsüsü göyləri və yeri əhatə etmişdir” ayəsi haqda belə dediyini nəql etmişdir: Kürsü Onun iki ayağının yeridir. Ərşin ölçüsü isə təqdir edilə bilməz.

 

Mən (İbnul Cəvzi) deyirəm: Bu hədisi güvənilən kimsələrdən bir qrup rəvayət etmiş və sənədin sonunu İbn Abbasda durdurmuşlar. Onlardan ancaq Şuca bin Məxləd bunu Peyğəmbərə isnad etmişdir. Onun xəta etdiyi isə böyük mutqin kimsələrə müxalifətilə anlaşılır.

Hədisin mənası belədir: Kürsü ərşə nisbətdə daha kiçikdir. Bu nisbət, taxtda oturanın ayaqlarının qoyduğu ayaqaltının taxtın özünə nisbəti kimidir.

Dahhak belə demişdir: Kürsü, kralların ayaqlarını qoyduqları şeydir.

(Hənbəlilərdən təcsim və təşbihə düşmüş) Qadi Əbu Yala belə demişdir: Buradakı ayaq, (Allahın) zatının ayağıdır və bu o ayaqdır ki (Allah) onu Cəhənnəmə salacaq(!?).”

 

Qaynaq: İbnul Cəvzi: Dəfu Şubəhit Təşbih: 258

Beyrut: Darul İmam Ravvas: 1428/2007

[Zeynul Abidin]

Məşhur usuluddin alimi Fəxruddin Ər Razi (544-606 h/1150-1210 m) "Məfatihul Ğayb" adlı təfsirində bu haqda deyir:

 

وأما ما رُوي عن سَعيدِ بن جبيرٍ عن ابن عباس رضي الله تعالى عنهما أنه قال : موضِع القدَمَيْن ، ومِن البعيد أن يقولَ ابنُ عباسٍ : هو موضِع قدمَيِ الله تعالى وتقدَّس عن الجَوارح والأعضاء ، وقد ذكرنا الدلائلَ الكثيرةَ على نفيِ الجسْمية في مواضعَ كثيرةِ مِن هذا الكتاب ، فوجب ردُّ هذه الرواية أو حمْلُها على أن المرادَ أن الكرسيَّ موضِعُ قدمَيِ الروح الأعظم أو ملكٍ آخرَ عظيمِ القَدْر عند الله تعالى

 

“Said bin Cubeyrin İbn Abbasdan - Allah hər ikisindən razı olsun – rəvayət etdiyi “İki ayağın yeridir” sözünə gəlincə, İbn Abbasın, orqan və əzalardan münəzzəh olan uca Allahın iki ayağının yeridir deməsi uzaq ehtimaldır.

Biz bu kitabın bir çox yerində Allahın cism olmadığına çoxlu dəlillər gətirdik.

Buna binaən, ya bu rəvayət rədd edilməlidir ya da bu şəkildə anlaşılmalıdır: Kürsü, Ruhul Azamın (Cibrilin) və ya uca Allah qatında dəyərli bir mələyin iki ayağının yeridir.” 

 

Qaynaq: Fəxruddin Ər Razi: Məfatihul Ğayb: 7/13

Darul Fikr: 1401/1981

[Zeynul Abidin]

Şafi alimlərindən Bədruddin İbn Cəməa Əl Kinani (639-733 h/1241-1333 m) təşbih və təcsim görüşlərinə qarşı qələmə aldığı “İydahud Dəlil fi Qati Hucəci Əhlit Tatil” adlı dəyərli əsərində bu barədə deyir:

 

وزادَ بعضُ الحنابلة المتأخِّرين فقال : الاستواء مماسَّةُ الذاتِ وأنه على عرْشه ما ملأه وأنه لا بد لذاته مِن نهاية يعلُمها

وقال آخر : يختصُّ بمكانٍ دونَ مكانٍ ومكانُه وجودُ ذاته على عرْشه

قال والأشبه أنه مُماسٌّ للعرْش والكرْسيُّ موضِعُ قدَمَيْه

وهذا مِنهم افتراءٌ عظيمٌ تعالى الله عنه وجهلٌ بعلْمِ هَيئةِ العالَم فإنَّ المماسَّةَ تُوجب الجسميةَ والقدميْن يُوجب التشبيهَ

 

“Bəzi son dönəm hənbəliləri (bununla kifayətlənməyib) əlavə edərək demişlər: “İstiva (Allahın) zatının (ərşə) toxunmasıdır, Allah ərşin üzərini doldurmuş/tutmuşdur, Onun zatının sərhəddi vardır.”

Başqa biri belə deyir: “(Allah) Müəyyən bir məkandadır. Onun məkanı zatının ərş üzərində olmasıdır. Daha uyğun olan budur ki, O ərşə toxunur və kürsü Onun iki ayağını qoyduğu yerdir.”

Bu, onların atdığı böyük iftiradır - Allah bundan ucadır - və (yerin və göyün quruluşundan bəhs edən) kosmologiya elmindən cahil qalmalarının nəticəsidir. Çünki, toxunmaq təscimi, iki ayaq isə təşbihi gərəkdirir.”

 

رُوي عن ابن عباسٍ أنه صلى الله عليه وسلم سُئل عن قوله تعالى { وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ } فقال : كرسيُّه مَوضِع قدَمَيْه

هذا حديثٌ ضعيفٌ , لم يثبُت رفْعُه ولا يثبُت مثلُه , والوهْم فيه منسوبٌ إلى شُجاعُ ابن مَخْلَدٍ , وكان يتأوَّله , إن نِسبة الكرسي إلى العرش كنسبةِ الكرسيِّ إلى ما يضَع الملوكُ أقدامَهم عليه إلى عرشهم , إشارة إلى صِغَر الكرسي بالنسبة إلى العرش

 

“İbn Abbasdan rəvayət edilmişdir: “Rəsulullaha – sallallahu aleyhi və səlləm – “Onun kürsüsü göyləri və yeri əhatə etmişdir” ayəsi haqqında sual verildi və o belə cavabladı: Kürsü Onun iki ayağının yeridir.”

(İbn Caməa deyir) Bu zəif bir hədisdir. Peyğəmbərə isnad edilməsidə sabit olmamışdır. Buna bənzər bir hədisdə sabit deyil.

Buradakı vəhm/qarışıqlıq Şuca ibn Məxlədə aiddir. O, bu hədisi təvil edərdi. Kürsünün ərşə nisbəti kralların üzərinə ayaqlarını qoyduğu kürsünün öz taxtlarına/ərşlərinə nisbəti kimidir. Bu, kürsünün ərşə nisbətdə kiçikliyinə işarədir.”

 

Qaynaq: Bədruddin İbn Cəməa: İydahud Dəlil: 136-137 və 265

Diməşq: Dar İqra: 1425/2005

 

[Zeynul Abidin]

Şafi alimlərindən olan Hafiz Əbu Bəkr Əl Beyhəqi (384-458 h/994-1066 m) özünün "Əl Əsmə vəs Sifət" adlı kitabında sözügedən nəqllə bağlı belə deyir:

 

وتأويلُه عند أهل النظر مقدارُ الكرسي مِن العرش ، كمقدار كرسيٍّ يكون عند سريرٍ قد وُضع لقدمَيِ القاعد على السرير ، فيكون السرير أعظم قَدْراَ مِن الكرسي الموضوع دونه موضِعا للقدمين

هذا هو المقصود مِن الخبر عند بعض أهل النظر والله أعلم ، والخبر موقوفٌ لا يصح رفعُه إلى النبي صلى الله عليه وسلم ، وأما المتقدِّمون مِن أصحابنا فإنهم لم يفسِّروا أمثالَ هذه ، ولم يشتغِلوا بتأويلها ، مع اعتقادِهم أن الله تعالى واحدٌ غيرٌ متبعِّضٍ ، ولا ذي جارحةٍ

 

“Bu nəqlin elm əhli qatındakı açıqlaması belədir: Kürsünün ərşə nisbəti, taxtda oturanın üstünə ayaq qoyduğu ayaqaltının taxtın özünə nisbəti kimidir. Taxtın özü, altına ayaqaltı olaraq qoyulmuş kürsüdən böyükdür.

Elm əhli qatında - Allah daha gözəl bilir - bu xəbərdən qəsd edilən açıqladığımız mənadır. Xəbər məvqufdur (sənədin sonu səhabəyə dayanır) və Nəbiyə - sallallahu aleyhi və səlləm – nisbəti səhih deyildir.

Bizim qədim əshabımıza gəlincə, onlar bu cür xəbərləri təfsir etməz, və təvili/açıqlamasıyla məşğul olmazdılar. Ancaq bununla yanaşı onlar inanırdılar ki, uca Allah təkdir, parçalardan ibarət deyil və orqanları yoxdur.”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Beyhəqi: Əl Əsmə vəs Sifət: 2/196

Ciddə: Məktəbətus Səvədi: 1413/1993