Bu mövzudakı ismarıc sayı: 6

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Şükrün və Nankorluğun Hökmü

 

Dinimizin əsli, zirvəsi tövhid olan şükr etmək və zirvəsi şirk olan nankorluqdan çəkinməkdir.

Lakin bu şükr və nankorluqdan çəkinmə sadəcə Allaha yönəlik deyildir. Məhz uca Allahın əmrilə, etdikləri yaxşılıqlar üçün məxluqata da şükr etmək, onlara qarşı nankorluqdan çəkinmək vacibdir.

Uca Allah bu haqda təməl prinsip olaraq buyurur: “Yaxşılığın qarşılığı ancaq yaxşılıq deyilmi?” (Ər Rahman: 55/60)

Digər bir ayədə buyurur: “İnsana valideynlərinə (yaxşı davranmağı) tövsiyə etdik! Anası onu (bətnində) necə çətinliklə daşımışdır. (Süddən) kəsiləməsi isə iki il ərzində olur. Mənə və valideynlərinə şükr et! Dönüş mənədir.” (Loğman: 31/14)

Uca Allah, bu ayədə sadəcə valideynlərə şükrü əmr etməklə kifayətlənməmiş, bu şükrün səbəbinidə zikr etmişdir: Min bir çətinliklə keçən hamiləlik, uzun müddətli süd vermə... Başqa bir ayədə isə bu səbəblərə əlavə olaraq buyurur: “De: Rəbbim onlar məni kiçikkən tərbiyə etdikləri kimi, sən də onlara rəhm et.” (Əl İsra: 17/23 -24)

Təbii ki, zikr edilən şükr səbəbləri sadəcə xatırlatmadan ibarətdir. Həqiqətdə valideynlərə şükrü gərəkli qılan xüsuslar saymaqla bitməyəcək qədərdir…

Uca Allah, müşrik olub, aləmlərin Rəbbinə qarşı nankorluq etdikləri halda belə valideynlərə şükr etməmizi əmr etmişdir.

Bu ayələr, bizlərə etdikləri yaxşılıqlar nisbətində insanlara şükr etməyi öyrətməyi hədəfləyən, təməl prinsipi ortaya qoyan nasslardır.

 

Rəsulullah - aleyhissəlam - buyurur: “İnsanlara şükr etməyən Allaha da şükr etməz.”

Digər bir hədisdə yaşamını üstləndiyi, onu öz himayəsinə aldığı üçün qadının öz həyat yoldaşına şükrünün və təziminin ifadə şəkli haqda buyurur: “Əgər kiməsə səcdə etməyi əmr edəcək olsaydım, qadına ərinə səcdə etməyi əmr edərdim.”

Başqa bir hədisdə əmr olaraq buyurur: “Kim sizə bir yaxşılıq edərsə, ona qarşılıq verin. Əgər bunu edə bilməsəniz, onun üçün dua edin ki, şükr etdiyinizi görsün. Çünki, Allah Şakirdir/şükr edəndir və şükr edənləri sevər.”

Yenə digər bir hədisdə yaxşılığa imkan daxilində misliylə cavab vermənin lüzumu və onu danmanın artıq nankorluq olduğu belə ifadə edilir: “Kimə bir hədiyyə verilərsə, əgər bacarsa qarşılıq versin. Əgər bir şey tapa bilməzsə hədiyyə verəni öysün. Əgər öyərsə şükr etmiş olar. Kim bu yaxşılığı gizləyərsə küfr/nankorluq etmişdir.”

Başqa bir hədisdə isə, insanlara şükr etmənin Allaha şükrlə düz mütənasib olduğu ifadə edilərək buyurulur: “İnsanların Allaha - azzə və cəllə - ən çox şükr edəni, insanlara ən çox şükr edənidir.”

 

Şükrün əksi olan küfrə/nankorluğa gəlincə bu haramdır. Məhz bu səbəblə insana ən çox yaxşılıq edən valideynlərə üsyan etmək, onlara qarşı nankor olmaq şirkdən sonra ən böyük günahlardan sayılır.

Uca Allah öz rızasını və qəzəbini valideynin rıza və qəzəbinə bağlayaraq məxluqata şükrün və nankorluqdan çəkinmənin önəmini ən baliğ şəkildə vurğulayır. Allahın elçisi bunu belə ifadə edir: “Rəbbin rızası, valideynlərin rızasındadır. Qəzəbi isə onların qəzəbindədir.”

Valideynlərin bu dərəcədə yüksək bir mərtəbəyə qaldırılmasının səbəbi, bizə etdikləri əvəz edilməz yaxşılıqlardır.

Başqa bir hədisdə isə, qadının öz həyat yoldaşına qarşı nankorluğu onun Cəhənnəmə giriş səbəbi olaraq göstərilmişdir:

“Cəhənnəm əhlinin əksəriyyətini qadınlardan ibarət gördüm.

- Niyə ey Allahın rəsulu?

- Küfrləri səbəbilə.

- Allahamı küfr etdilər?

- Həyat yoldaşlarına qarşı küfr edirlər, yaxşılığa qarşı nankorluq edirlər. Əgər onlardan birinə ömür boyu yaxşılıq etsən, sonra səndən kiçik bir xoşagəlməz hal görsə, “səndən heç vaxt xeyir görmədim” deyər.”

Bu hədisdə, yaxşılığı mücərrəd olaraq danmanın artıq nankorluq sayıldığı və Cəhənnəmə aparan əməllərdən olduğu açıq şəkildə ifadə edilmişdir.

Zikr edilən bütün bu nasslar, insanlara qarşı şükrün vacib, nankorluğun isə haram olduğunu ortaya qoyur!

 

[Usuli]

Şükrün Mahiyyəti və İfadə Şəkli

 

Şükrün əsli, edilən yaxşılığı qəlblə idrak edib, fərqində olub, sahibinə qarşı minnət duymaqdır. Bununla bərabər ifadə şəkilləri yerinə görə müxtəlif olub, güc nisbətinə görə dəyişkəndir.

İnsanlar bir birinin qəlblərinə vaqif olmadıqları üçün, şükrün zahiri ifadə şəkillərinə xüsusi diqqət edilməlidir.

Şəriət bəzən şükrün ifadə şəkilləri haqda konkret yollar göstərər:

Məsələn uca Allah valideynə təzimin böyüklüyü haqda buyurur: “Onlara “of” belə demə!” (Əl İsra: 17/23)

Peyğəmbərə təzim şəkli haqda belə buyurur: “Ey iman edənlər! Səsinizi Nəbinin səsindən yüksəyə qaldırmayın! Onu, bir birinizi çağırdığınız kimi yüksək səslə çağırmayın! Yoxsa siz fərqinə varmadan əməlləriniz boşa gedər.” (Əl Hucurat: 49/2)

Bütün bunlar şükr və onun gərəyi olan təzimin ən baliğ formalarıdır.

Bütün insanlara yönəlik olaraq, ümumi prinsiplərə gəlincə, zikr edilən nasslara dayanaraq belə bir bölgü edə bilərik:
 

1. Müstəhəb olan mərtəbə: Bir yaxşılığa daha böyük bir yaxşılıqla cavab vermək. Bu cür davranış fəzilət əhlinin davranışıdır. Rəsulullahın yaxşılıqlara qarşılıq vermə şəkli adətən bu qəbildəndir.

2. Vacib olan mərtəbə: İmkan daxilində yaxşılığa misliylə cavab vermək. Əgər buna imkan çatmırsa mümkün mərtəbə mislinə yaxın olmalıdır. Bunada imkan çatmazsa, sözlü şəkildə təşəkkür edilməli, yaxşılıq edən kimsənin neməti çatdırmaqdakı vasitəçiliyi qeyd edilməlidir.

Bəzi nemətlər vardır ki, misliylə qarşılıq verilməsi mümkün deyildir. Məsələn bir insan, elm aldığı müəlliminə qarşılıq olaraq elm öyrədə bilməz. Bu kimi yerlərdə vacib olan, əldən gəldiyi qədər təzim və hörmətlə müəllimə qarşı sözlü və əməli şükr ifadələrindən istifadə etməkdir.

3. Haram olan mərtəbə: Mücərrəd olaraq yaxşılığın əslini danmaq, heçnə yoxmuş kimi davranmaq hədisdə də zikr edildiyi kimi artıq nankorluqdur. Bu danma sözlü ola biləcəyi kimi, əməli də ola bilər.

Buna əlavə olaraq, yaxşılıq edən insana pisliklə cavab vermək isə nəinki müsəlmanlıq, hətta insanlıqla əlaqəsi olmayan bir davranış tərzidir. Bunun heyvanlara xas olan bir özəllik olduğunu belə söyləmək mümkün deyil. Çünki, heyvanların bəzisi vəfa xüsusunda insanların bir çoxu üçün örnəkdirlər...
 

[Usuli]

Kimlərə Şükr Etməliyik?

 

Kimə şükr ediləcəyi mövzusunda öncəliklə bilinməsi gərəkli olan xüsus, hər kəsə öz məqamına uyğun şükr edilməsidir.

Allaha yaxınlaşmaqda ən təməl qayda, hər şeyi Allahın tələb etdiyi yerə qoymaqdır. Yəni nemətin həqiqi sahibi olaraq uca Allaha, vasitəçi olaraq məxluqata şükr etmək...

 

Təməldə bizə verilən nemətlər ya uxrəvi yada dünyəvidir. Təbii ki, üstünlüyünə binaən uxrəvi nemətlər daha böyük şükrə layiqdir.

Məxluqatdan bu yöndə ən böyük təşəkkür Peyğəmbərə, onun mesajını bizə çatdıran və açıqlayan alimlərə, bu açıqlamaları bizə xatırladıb, Axirətə hazırlaşmağımıza kömək edən bütün şəxslərə edilməlidir.

Valideyn haqqının önəminə rağmən, Ğazali bunu qısa şəkildə belə ifadə edir: “Müəllimin haqqı valideyn haqqından daha böyükdür. Çünki, valideyn övladını dünya atəşindən qoruyar, müəllim isə əbədi Axirət atəşindən!”

 

Dünyəvi olaraq isə, insanlardan ilk təşəkkür edilməsi vacib olan valideynlərdir. Ən möhtac olduğumuz zamanda, ən böyük dəstəyi aldığımız valideynlər...

Bundan sonra qayğımıza qalan, bizə müxtəlif yaxşılıqlar edən digər insanlar gəlir.

Təşəkkürün qarşılıqlı şəkildə vacib olduğu yerlərin ən önəmlilərindən biri ailədir. Qadın, ona verdiyi nemətlər, yeməsi, içməsi və başqa ehtiyaclarını qarşılaşdığı üçün həyat yoldaşına şükr etməli olduğu kimi, kişidə ona və övladlarına xidmət etdiyi, ev daxili işləri üstləndiyi üçün ona təşəkkürünü ifadə etməlidir.

Sıxıntılı anımızda borc verən, maddi dəstək olan, işsiz zamanımızda işlə təmin edən, mənən əziyyət çəkdiyimizdə dayaq olan və bənzəri kimsələrə də şükr etmək vacib, nankorluq haramdır. 
 

[Usuli]

Şükr Haqda Ümumi Qaydalar

 

Səmimiyyət. İnsanlara təşəkkür etmək içdən gəlməyən, kökü olmayan, əzbərlənmiş “Allah razı olsun” kimi ifadələrlə olmamalıdır. Əksinə qarşı tərəf bu ifadələrin dildə deyil, içdən gəldiyini hiss etməlidir...

İçdən gəlməyən quru sözlər, şükrün yerini doldurmadığı kimi, müsəlmanlar arasındakı münasibəti də möhkəmləndirmir. Hətta zamanla süniliyin yayılmasına səbəb olur.

Tərtib. Şükr etmə prosesində diqqət edilməsi önəmli olan xüsuslardan biri, tərtibə əməl etməkdir.

Hər nemət üçün öncəlikli şükr Allahadır. O, nemətin qaynağı, sahibi olaraq şükrə haq qazanmışdır. Daha sonra bu nemətin bizə çatmasında vasitəçi olan insanlara bir vasitəçi olaraq təşəkkür edilər.

Zamanımızda bu tərtib saxta sufi firqələri tərəfindən sıx sıx pozulmaqdadır. Onların bir çoxunun Allahdan çox insanlara, şeyxlərə və ölülərə şükr etdiyini, onlara qarşı, Allaha duyduqlarından daha çox minnət duyduqlarını müşahidə etmək mümkündür...

Onların öndərlərindən bəzisi, Allahın elçisinə şükr etmə adı altında, onu Allaha bərabər tutaraq “Muhəmməd eşittir Allah” məzmunlu sərxoşca sözlər sərf edər. Bəzisi süfrəyə yemək gətirildikdə aslandan qaçan vəhşi uzunqulaq kimi tullanaraq “Mahmud əfəndinin nemətləri gəldi” deyər...

Məgər şirkin əsli məxluqata uca Allahdan çox minnət duymaqdan ibarət deyilmi? Şirkin həqiqəti, şükrdə tərtibin pozulmasından başqa bir şeydirmi?

Ğazali bu məqamda necədə gözəl söyləmişdir: “Ən böyük pislik, yaxşılıqlardakı tərtibi pozmaqdır.”
 

[Usuli]

Şükrün Faydaları və Nankorluğun Zərərləri

 

Təşəkkür ruhu, hər şeydən öncə müsəlmanlar arasındakı münasibəti istiləşdirən, onları bir birinə dahada sıx bağlayan ünsürlərdəndir. Bu isə, ümmət üçün ən önəmli məsələlərdən biridir.

İnsanların edilən yaxşılıqlara təşəkkür etməsi, bu yaxşılıqların artmasına və ümmətin daha da sıx birləşməsinə səbəb təşkil edir.

Ancaq şükrün faydası sadəcə bununla məhdud deyil. Cahiliyyədə sizə yaxşılıq etmiş hər hansı bir qeyri müsəlmana bunun əvəzində edəcəyiniz yaxşılıq, onun İslama və müsəlmanlara baxışına müsbət yöndə təsir edəcək önəmli bir dəvət vasitəsidir.

Zikr edilən “İnsanlara şükr etməyən Allaha da şükr etməmişdir” məzmunlu hədisdəki “insanlar” kəliməsidə bu fikri dəstəkləyir. Çünki, hədisdə müsəlmanlara deyil, ümumi ifadə olaraq insanlara şükr etməkdən bəhs edilir.

Həmçinin insanlara təşəkkür etmək, Allaha şükr etmə alışqanlığı qazandırır.

Bunun əksi olan nankorluq isə tam əks effektə sahibdir. Yaxşılıq etdiyiniz bir müsəlmanın sizə qarşı nankorca davranması, münasibətləri ən çox soyudan səbəblərdəndir. Məşhur misalda deyildiyi kimi: Uman yerdən küsərlər...

Müsəlmanların nankorluğu “Ümməti parçalayan ünsürlər” siyahısında ən önəmli yerlərdən birini tutur. Bu, sadəcə müsəlmanlar arası münasibətlə məhdudlaşmayıb, eyni zamanda dəvətə də mənfi təsir göstərən bir qüsurdur.

Şükr mexanizminin zəifləməsi, özüylə bərabər toplumu birləşdirən Hədiyyələşmə, Ziyarətləşmə, Yardımlaşma kimi mexanizmlərin də zəifləməsinə səbəbdir. Çünki, yaxşılıq etdiyiniz, ziyarət etdiyiniz birindən şükr yerinə nakorluq görməniz, sizi bu işlərdən soyudar... Bunun real örnəkləriylə həyatda hər birimiz qarşılaşmışıq...

Dolayısıyla nankorluq, sadəcə fərdi deyil, ümmətin birliyinə ciddi mənada pis təsir edən, toplumsal bir günahdır...
 

[Usuli]

Allah Üçün Etmisənsə Niyə Təşəkkür Edim?

 

Şəriətin təməllərini və məqsədlərini anlamaqdan aciz olan bəzi kimsələr, öz nankor təbiətlərini ört basdır etmək üçün belə bir ifadə işlədərlər: “Allah üçün etmisənsə sənə niyə təşəkkür edim?”

Halbuki, insanların ən səmimisi olan peyğəmbərlər, öz risalət vəzifələrini Allah üçün yerinə yetirmələrinə rağmən, uca Allah bizlərdən öz rəsuluna şükr və təzim tələb etmişdir. Və bu tələb “səsinizi onun səsindən yuxarı qaldırmayın! Onu bir birinizi cağırdığınız kimi çağırmayın!” şəklində böyük təzimdən ibarətdir...

Bu düşüncə sahibinin müsəlman valideynlərə də eyni səbəbdən şükr etməməsi gərəklidir... Çünki, onu yetişdirərkən Allah rızasını hədəfləyiblər...

Nəticə etibarilə, yaxşılığın Allah rızası üçün edilməsi, onu edənə təşəkkür edilməsinə əngəl deyil. Əksinə yaxşılıq edilənin üzərinə Allah tərəfindən yüklənmiş bir vacibdir.

[Usuli]

Başa Qaxma və Xatırlatma

 

İnsanlara edilən yaxşılıqların daha sonra onların başına qaxılaraq, əziyyət verilməsi Şəriətdə qadağan edilmiş əməllərdəndir.

Lakin , bəzən yaxşılıq etdiyimiz insanlar bizə pisliklə qarşılıq verdikdə, yaxud da bu yaxşılığı dandıqda, onlara zamanında etdiyimiz yaxşılığı xatırlatmaq gərəyi duyuruq.

Bu iki davranış adətən eyni şey olaraq mülahizə edilsədə, başa qaxma və xatırlatma arasında incə bir xətt vardır. Bu xətt, insanın niyyətidir.

Zahirən bir birinə bənzər olsalarda, başa qaxma – lüzumsuz yerə qarşıdakını minnət altında buraxmaq, onu əzmək, öz üstünlüyünü isbatlama kimi motivlərdən qaynaqlanır.

Lakin xatırlatma – yaxşılığa pisliklə cavab verən və ya onu danacaq qədər əxlaqdan uzaq olan kimsəyə, üzərindəki “şükr” vacibini xatırlatma məqsədi daşıyır. Və bu, bir növ “yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirməkdir”.

Həmd aləmlərin Rəbbinədir və tövfiq Ondandır.