“Şeyxul İslam”, “Dəvət İmamı” Muhəmməd bin Abdilvəhhabın öz şeyxləri və onların da şeyxlərindən kimsənin müşriklər qədər belə tövhid bilmədiyi haqda bəyanını sizə daha öncə təqdim etmişdik. İndi isə atasının varisi, Abdullah bin Muhəmmədin, atasının göstərdiyi “tövhidi kursunu” necə davam və inkişaf etdirdiyinə, ümmətə yeni bir din gətirdiklərinin etirafına baxaq.
1218 ci ildə Nəcdli bədəvilərdən ibarət quldurlar tərəfindən işğal edilən Məkkənin xalqı işğalçılardan öz dinləri haqda açıqlama istəyir. Şeyxin oğlu Abdullah, atasının gətirdiyi yeni dini təbliğ etmə vəzifəsini üzərinə götürərək deyir:
فإن قال قائل منفر عن قبول الحق والإذعان له : يلزم من تقريركم وقطعكم ، في أن من قال : يا رسول الله ، أسألك الشفاعة ، أنه مشرك مهدَر الدم ، أن يقال بكفر غالب الأمة ، ولا سيما المتأخرين ، لتصريح علمائهم المعتبرين أن ذلك مندوب ، وشنَّوا الغارة على من خالف في ذلك
قلت : لا يلزم ، لأن لازم المذهب ليس بمذهب ، كما هو مقرَّر ، ومثل ذلك لا يلزم أن نكون مجسِّمة ، وإن قلنا بجهة العلو ، كما ورد الحديث بذلك
ونحن نقول فيمن مات : تلك أمة قد خلت ، ولا نكفِّر إلا من بلغته دعوتُنا للحق ، ووضَحت له المحَجة ، وقامت عليه الحجة ، وأصرَّ مستكبرا معاندا ، كغالب من نقاتلهم اليوم
فإن قلت : هذا فيمن ذهِل ، فلما نبِّه انتبه ، فما القول فيمن حرَّر الأدلة ، واطلع على كلام الأئمة القدوة ، واستمر مصرا على ذلك حتى مات ؟ قلت : ولا مانعَ أن نعتذِر لمن ذكر ، ولا نقول : إنه كافر ، ولا لما تقدم أنه مخطئ ، وإن استمرَّ على خطئه ، لعدم من يُناضل عن هذه المسألة في وقته ، بلسانه وسيْفه وسنانه ، فلم تُقم عليه الحجة ، ولا وضَحت له المحَجة ؛ بل الغالب على زمن المؤلفين المذكورين التواطؤ على هَجْر كلام أئمة السنة في ذلك رأسا ، ومن اطلع عليه أعرض عنه ، قبل أن يتمكن في قلبه , ولم يزل أكابرهم تنهى أصاغرهم عن مطلق النظر في ذلك ، وصولة الملوك قاهرة لمن وقر في قلبه شيء من ذلك إلا من شاء الله منهم
ونحن كذلك لا نقول بكفر من صحت ديانته ، وشهر صلاحه ، وعلم ورعه وزهده ، وحسنت سيرته ، وبلغ من نصحه الأمة ، ببذل نفسه لتدريس العلوم النافعة ، والتآليف فيها ، وإن كان مخطئا في هذه المسألة أو غيرها ، كابن حجر الهيتمي ، فإنا نعرف كلامه في الدر المنظم ، ولا ننكر سِمة علمه ، ولهذا نعتني بكتبه ، كشرح الأربعين ، والزواجر ، وغيرها ، ونعتمد على نقله إذا نقل لأنه من جملة علماء المسلمين
ثم إنا نستعين على فهم كتاب الله ، بالتفاسير المتداولة المعتبرة ، ومن أجلها لدينا : تفسير ابن جرير ، ومختصره لابن كثير الشافعي ، وكذا البغوي ، والبيضاوي ، والخازن ، والحداد ، والجلالين ، وغيرهم ، وعلى فهم الحديث ، بشروح الأئمة المبرزين : كالعسقلاني ، والقسطلاني ، على البخاري ، والنووي على مسلم ، والمناوي على الجامع الصغير
"Əgər haqqı qəbul edib, ona tabe olmaqdan nifrət edən biri desə: sizin “ya rəsulallah səndən şəfaət istəyirəm” deyən kimsə haqqındakı təqrir və qəti danışıqlarınızdan belə çıxırki, bu kimsə qanı hədər olan bir müşrikdir və ümmətin çoxunun kafir olduğu deyilməlidir. Xüsusilədə son dönəmdə (hicri 7-10) əsrlərdə yaşayanlar. Çünki son dönəmin mötəbər alimləri (İbn Həcər, Nəvəvi, Qastalani kimiləri) bu əməlin (peyğəmbərdən şəfaət istəməyin) məndub olduğunu açıq şəkildə demişlər və buna müxalif fikir bildirənləri tənqid etmişlər.
Biz belə cavab verərik: Xeyr bizim dediyimizdən o nəticə çıxmaz. Qəbul edildiyi üzrə, sözdən çıxan şeylər söz sayılmaz. Bunun kimi bizim hədisdə gəldiyi üzrə Allaha ucalıq cəhətini nisbət etməmizdən bizim mücəssimə olmamız çıxmaz.
Biz, (peyğəmbərdən şəfaət istəməyin məndubluğu fikri üzrə) vəfat etmiş kimsələr (sözügedən alimlər) haqqında deyirik: Onlar bir ümmət idi, gəlib keçdilər. Biz ancaq öz haqqa dəvətimizin çatdığı, doğru yolun aydın olduğu, hüccətin ona iqamə edildiyi və zamanımızda döyüşdüyümüz kimsələrin çoxu kimi kibirlənib haqqa qarşı inad etməkdə israr edənləri təkfir edirik.
Əgər desən: Bu dediyin fikri qarışıq olub sonra, uyarılıb özünü düzəldən haqqındadı. Bəs dəlilləri incələyib, örnək alimlərin sözlərinə vaqif olub, ölənə qədər bu əqidədə israr etsə onun halı nədir?
Belə cavab verərik: Zikr edilən kimsələri üzrlü görməmizə mane olacaq bir şey yoxdur. Onun kafir və - xətası üzrə davam etsə belə - xətalı olduğunu demirik. Səbəb budur ki, onların zamanında onlarla diliylə, qılıncı və mizrağıyla mücadilə edəcək kimsə yox idi. Onlara hüccət iqamə edilməmiş, doğru yol aydın olmamışdı. Adı çəkilən müəlliflərin (İbn Həcər, Nəvəvi, Qastalani kimilərin) zamanında yayğın olan, öncəliklə bu barədə sünnət imamlarının sözlərini bir kənara atmaq üzrə anlaşma idi. Kim imamların sözlərindən xəbərdar olardısa, qəlbində bu sözlər özünə yer etmədən üz çevirərdi. Allahın dilədikləri xaric (yəqinki İbn Teymiyyə və tələbələrini qəsd edir) , onların böyükləri kiçiklərinə (imamların sözlərinə baxmağı) qadağan edərdilər, qəlbində bu fikirlər oyananlar isə, despot hökmdarların təzyiqindən qorxurdular.
Biz, eyni şəkildə dindarlığı sabit, salehliyi məşhur, vəra və zühdü bilinən, yaşantısı gözəl olan, faydalı elmlərin tədrisi və bu mövzuda kitab təlif etmək üçün can qoymasıyla ümmətin onlardan faydalandığı kimsələri təkfir etmirik. İstər bu mövzuda (şəfaət istəməkdə), istərsədə başqa mövzuda xəta etsin.
Məsələn, İbn Həcər Əl Heytəmi kimi. Biz onun “Əd Durrul Munazzam” adlı kitabında dediklərini bilirik. Biz onun elmi özəlliyini inkar etmirik və bu səbəblə onun “Şərhul Ərbəin”, “Əz Zəvəcir” və digər kitablarına önəm veririk. Nəql etdiyi zaman nəqlini qəbul edirik. Çünki o, müsəlman alimlərdəndir.
Biz, Allahın kitabını anlamaq üçün tədavüldə olan mötəbər təfsirlərdən istifadə edirik. Bizə görə onların ən dəyərlilərindən bəziləri bunlardır: İbn Cərir təfsiri, bu təfsirin İbn Kəsir Əş Şafi tərəfindən ixtisar edilmiş forması, Bəğavi, Beydavi, Xazin, Həddad, Cələleyn və digərləri.
Hədisləri anlmaq üçün öndər imamların şərhlərindən istifadə edirik. Asqalani və Qastalaninin Buxariyə şərhi, Nəvəvinin Müslimə şərhi, Munəvinin “Əl Camius Sağir” əsərinə şərhi."
Qaynaq: İbnul Qasim Ən Nəcdi: Əd Durərus Səniyyə: 1/228, 234-236
1417/1996
Təliqat: Atasının layiqli davamçısı Abdulahın sözlərindəki səpələnmiş faydaları qaçırmamaları üçün oxuculara onları maddələnmiş halda təqdim etmək istəyirəm.
1. Abdullah orta əsr İslam fəqihlərinin peyğəmbərdən şəfaət istəməyi şirk deyil məndub saydığını çox açıq şəkildə etiraf edir. Bu alimlərin bir çoxunun ismi müvafiq mövzuda zikr edilmişdir ki, məşhurları Nəvəvi, Qastalani, İbn Həcər kimiləridir.
2. Buna rağmən “şəfaət ey Allahın elçisi” deməyin şirk və qanı mübah qılan səbəb olduğunda israr edir. Bu onların dininin əslidir.
3. Abdullah bu əməli şirk deyil, məndub sayan alimləri kafir saymır. Niyə? Çox sadə bir səbəbdən … Bu alimlər tövhidi anlamadıqları üçün bu mövzuda cahil qalmışdılar. Və o əsrdə tövhidi bilən kimsə olmadığı üçün, onlara bu məsələni kimsə izah edib, dinin əslini öyrədə bilməmişdi. Abdullah bu səbəbdən onları xətakar belə saymır. Necədə geniş anlayışlı, ümmətə qarşı şəfqətlidirlər…
4. Digər bir məsələ sözügedən alimlərə hüccətin çatdırılma formasıdır. Abdullah alimləri ona görə təkfir etmirki, onlara sözlə, qılınc və mizraqla hüccət iqamə edilməyib. Yəni: biz o vaxt yaşasaydıq onlara qılıncımızla hüccət iqamə edərdik.
5. Abdullaha görə adı çəkilən alimlər haqqı gizləmək üzrə ittifaq etmişdilər. Bu senzuradan qaçıb qurtula bilənlər isə, hökmdarlardan qorxduqları üçün susublar.
6. Abdullahın əsərlərindən faydalandığı alimlərin bir qisminin şəfaət istəməyi şirk saymadığını öz kitablarından yəqinən bilirik. Hətta onlardan Qastalani peyğəmbərdən nəinki şəfaət, hətta mədəd ummağı belə uyğun görür.
7. Abdullaha görə sünnət imamları dediyi kimsələr guya Nəcdilərin etiqadı üzrə olublar. Sonradan gələnlər dində cahil qalıb, haqqı gizlədib və onlardan faydalana bilməyib.
Alimlərin belə anlaya bilmədikləri, hətta orta əsrlərcə kimsənin bilibdə onlara hüccət iqamə edə bilmədiyi din necə bir dindir? Bu Nəcdilərin yeni gətirdiyi din deyilsə nədir? Dinin ortadan qalxdığı fitrət dönəmində gəlmiş peyğəmbərlik təmsili deyilsə nədir?