Bu mövzudakı ismarıc sayı: 3

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Hər bir sahədə olduğu kimi, Tarix elmindən də faydalanmaq üçün müəyyən qaydalar, prinsiplər olmaldır! Fiqh Üsulu, Hədis Üsulu, Təfsir Üsulu elmləri kimi, Ümmətin çalışıb ərsəyə gətirdiyi Tarix Üsulu elmi də olmalıydı…

Lakin, Əqidə Üsulu kimi zəruri bir elm sahəsini formalaşdırmamış bir Ümmət olaraq, Tarix Üsulumuzun olmamasını anlayışla qarşılamalıyıq...

Bu məqalədə Tarix elmindən faydalanmaq üçün uca Allahın bizə lütf etdiyi bəzi qaydalardan bəhs etmək və bu qaydaları Ümmətin istifadəsinə vermək istəyirəm.

Bu prinsiplər həm məlumatın doğruluğunu – sübutunu, həm analizini – dəlalətini əhatə edir. Saymaqla bitməyən nemətləri üçün Rəbbimizə şükürlər olsun!

[Muslih]

İslam Tarixi İslamın Yox Müsəlmanların Tarixidir

 

Müsəlmanların öz Tarixlərindən ürkmə/qaçma səbəblərindən biri, bu Tarixə İslamın tarixi kimi baxmalarıdır. Sanki tarixdəki bütün mənfiliklər İslama ləkə salacaq.

Bu, kökdən yanlış bir nəzər nöqtəsidir. İslam Tarixi – İslamın deyil, insan olan Müsəlmanların tarixidir. Bu səbəblə müsbət və mənfi halların olması normal qarşılanmalıdır. Tariximizdəki mənfiliklər İslamın yox, onu yaşamaqda yetərli səy göstərməyən müsəlmanlarındır.

Bizlər Tarixi müzakirə etdiyimiz zaman, İslamı deyil Müsəlmanların ona nə dərəcədə müvafiq yaşadıqlarını müzakirə edirik.

Bu qaydanın anlaşılması, Müsəlmanların öz kölgələrindən qaçmaları şəklindəki fobiyalarını qismən də olsa aradan qaldırar …

[Muslih]

Kulli və Fərdi Faydaların Önəminə Görə Sinifləndirilməsi

 

Tarixi hadisələri reallaşdıranlar insanlardır. Bu hadisələrdən ortaya çıxan faydalar isə, əhəmmiyyətinə görə fərqlənir.

Ən önəmli fayda hadisələrdən ibrət çıxarmaqdır. Elə bir ibrət ki, eyni xəta tərəfimizdən bir daha təkrarlanmasın. Bunu “kulli yanaşma” adlandıra bilərik.

Bu hadisəni törədən şəxsin dini hökmü, məsələn fasiq və ya münafiq olması isə, onu qiyabında sevmək və nifrət etmək kimi qəlbi əməllərə əsas təşkil edir. Bunu isə, “fərdi yanaşma” adlandıra bilərik.

Sözsüz ki, bu yön birinci bəndə nisbətdə daha az önəm daşıyır.

 

Məsələn Muaviyə və tayfasının “beşinci kolon” olaraq fəaliyyətə başlayıb, İslami xilafəti qəsb etmələri, tariximizin gedişatını dəyişdirən ən önəmli hadisələrdəndir.

Müsəlmanların üzərinə düşən, bu hadisələri, səbəblərini, “beşinci kolonun” mübarizə metodlarını öyrənmək və ibrətlər çıxarmaqdır. İslami hakimiyəti bu cür iç düşmənlərdən və təhlükələrdən qorumaq üçün. Bu faicənin təkrarlanmaması üçün.

Muaviyənin şəxsinə hökm verməyə gəlincə, onun etdiyi çirkin əməllərin fisq səviyyəsinə çatıb çatmadığı, nifaqına dəlalət edib etmədiyi, nisbətən ikinci dərəcəlidir. Yəni “fərdi yanaşmadır” və bu mövzudakı xəta daha az zərərlidir.

 

Hadisələr haqqında fərqli bir model də mövcuddur: Ortada ibrət alınacaq xəta olar. Bizlər bu xətadan önəmli dərslər alarıq. Lakin, bu xətalar sahibinin mənfi Dini hökm almasına səbəb olmaz. Bəlkə də, siyasi xəta və bəsirətsizlik, yaxud müvafiq sahədə, insan tanımada təcrübəsizlikdir.

Bunun ən gözəl örnəklərindən biri, Əhli Beyt mənsublarının Kufə xalqına olan güvənidir. Kufəlilər tərəfindən dəfələrlə yarı yolda buraxıldıqları halda yenə onlara ümid bəslədilər…

Yaxud Əli Xilafətə gəldiyi zaman İbn Abbasın müvəqqəti olaraq Muaviyəyə toxunmamaq haqqındakı təklifinin rəddi bu qəbildəndir.

Bu kimi hadisələrdən “kulli ibrət” alsaq da, şəxsə yönəlik bir dini hökm cərəyan etmir. Başqa sözlə salihlik, xətaya əngəl deyil...

 

Bəzi hallarda isə, “kulli ibrət” çıxara bilsək də, “fərdi hökm” vermək, məsələnin bir xəta və ya bəsirətsizlik, yaxud dini əskiklik olduğunu təsbit etmək çətin olur.

Bu səbəblə Müsəlmanlar daim “kulli ibrətlərə” öncəlik verməli, “fərdi hökmləri” önə alaraq, bu hökmlərin qarışıqlığında itib batmamalıdır!

[Muslih]

Tarix və Müasir Dönəmin Əməkdaşlığı

 

Bəzən Tarixdə baş verən müəyyən hadisələri anlamaqda çətinlik çəkirik. Məsələn gözümüzdə böyüdüb, mələk səviyyəsinə gətirdiyimiz şəxslərin dünya malı qarşısında əriməsini, hansısa addan qorxduğu üçün haqqı deməkdən çəkinməsini anlaya, həzm edə bilmirik. Özümüzü aldadaraq gülünc təvillər axtarır və bir birimizi təskin edirik.

Belə hallarda Tarixi anlamaq üçün günümüzə baxmalıyıq. Tarixdə gurultulu adları olan bəzi şəxslərin davranışlarını anlaya bilmiriksə, yardım üçün günümüzə baxmalıyıq. Məsələn Dünyanın dörd bir yanında Müsəlmanların qanı su yerinə axarkən alimlərin susqunluğuna, Ərəb krallarının, hətta sekulyar Türk idarəçilərinin küfrlərini ört basdır etmək üçün çırpınan əmmamə daşıyıcılarına, yanmayan kəfən satanlardan gördükləri maddi yardım qarşılığında onlara elmi ünvanlar vermələrinə və başqa açıq aşkar zülmlərə nəzər salaq… Beləcə keçmiş böyüklərin susqunluğu, bu susqunluğun arxa planı bizim üçün anlaşılır hala gələcək…

Eyni şəkildə, günümüzdəki hadisələri anlamadığımız zaman, keçmişə müraciət etməliyik. Bu gün Müsəlmanlar niyə parça parçadır? Bunu anlamaq üçün Tariximizə baxaq. Məgər bu parçalanma yenidirmi? Qəbulu çətin də olsa, bizlər Peyğəmbərin vəfatından qısa bir müddət keçdikdən sonra, 1400 ildir bir birinin qanını axıdan bir Ümmətik.

Günümüzdə İslami liderlər, elm tələbələri birləşmənin önündə ən böyük əngəllərdir. Bunu anlamaqda çətinlik çəkiriksə, Tariximizə baxaq. Sadəcə Yezidin 3 illik xilafəti dövründə bu tağuta qarşı üç qiyam baş vermişdir. Onlardan ilki Hüseyn bin Əlinin qiyamıdır. Digər liderlər onu yardımsız buraxdılar. Kərbəla qətliamından bir müddət sonra Mədinə müsəlmanları Yezidin kim olduğunun fərqinə vardılar və Abdullah bin Hanzalaya beyət edib üsyan qaldırdılar… Nəticədə məşhur Harra hadisəsi baş verdi. Eyni zamanda Məkkə şəhərində Abdullah bin Zubeyr liderliyində qiyam vardı…

Bu qiyamçılar bir birinə dəstək oldularmı? Xeyr… Bu üç qiyamçı zamanında birləşib, tək lider ətrafında toplansalardı Yezidə qalib gələ bilərdilərmi? Bəli… Bir lider üzərində ittifaq edə bildilərmi? Xeyr… Nəticə nə oldu? Zillət…

Bizdən öncəki Ümmətlər və bizdən öncəki Müsəlmanlar kimi biz də insanıq. Onlarda mövcud olan zəif yönlər, dünyaya, qadına, şöhərətə, mal dövlətə hərislik, yaşamaq sevgisi və s. xüsusiyyətlər  bizdə də var. Bu səbəblə hadisələr müəyyən qanuna uyğunluq üzrə təkrarlanır.

Tarix və Müasir dönəm bir biri üçün açıqlayıcıdır. Kim bu ikisi arasında fikri əməkdaşlıq və müqayisə yolunu açarsa, həm Tarixi, həm Müasir dönəmi daha yaxşı anlayar.