Bu mövzudakı ismarıc sayı: 35

[Usuli]

Əli bin Əl Cad. Hicri 230 cu ildə vəfat edən bu şəxs, Muaviyəni açıq şəkildə tənqid edənlərdən, hətta bir rəvayətə görə kafir olaraq öldüyünü deyənlərdəndir. Buxari, Əbu Davud, Yahya bin Main və digərləri ondan hədis rəvayət etmişlər.

Zəhəbi onun tərcümeyi halında deyir:

 

علي بن الجعد بن عبيد البغدادي الإمام ، الحافظ ، الحجة ، مسند بغداد ، أبو الحسن البغدادي

قال أحمد بن إبراهيم الدورقي : قلت لعلي بن الجعد : بلغني أنك قلت : ابن عمر ذاك الصبي

قال : لم أقل ، ولكن معاوية ما أكرَه أن يعذّبه اللهُ

 

"Əli bin Əl Cad bin Ubeyd Əl Bağdadi. İmam, Hafiz, Hüccət, Bağdadın musnidi, Əbul Həsən Əl Bağdadi.

Əhməd bin İbrahim Əd Dəvraqi deyir: Əli bin Əl Cada dedim: Eşitdiyimə görə İbn Ömər uşaqdır demisən.

Belə cavab verdi: Elə bir şey deməmişəm. Lakin, Allahın Muaviyəyə əzab etməsindən narahat olmazdım."

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Siyəru Aləmin Nubəla: 10/460

Beyrut: Muəssəsətur Risalə: 1405/1985
 

[Muslih]

Malikilərdən Şihabuddin Ən Nəfrəvi (1044-1126 h/1634-1714 m) Xəlifə və Kral arasındakı fərqi izah etdikdən sonra, Muaviyənin Peyğəmbərin yolunu dəyişdirən bir kral olduğunu deyir:

 

ما ذكَره المصنّف مِن الاقْتصار في الخلفاءِ على الأربعةِ يُفِيد أن معاويةَ ليس بخليفةٍ بل مَلِكٌ , وهو المطابق لقوله - صلى الله عليه وسلم -: «الخلافة بعْدي ثلاثون سنةً» وقيل : إنما تتِمّ بمدة الحسن بن علي

إنما سُموا بالخلفاءِ - رضي الله تعالى عنهم -؛ لأنهم لم يخرُجوا عما كان عليه الرسول - صلى الله عليه وسلم - فلما حافَظوا على متابعتِه سُمّوا خلفاءَ ، وأما الذين خالَفوا سنتَه وبدَّلوا سيرتَه فهم مُلوكٌ

 

"Musannifin Xəlifələri dördlə məhdudlaşdırması, Muaviyənin Xəlifə yox sadəcə bir Kral olduğunu göstərir.

Bu fikir Rəsulullahın "Məndən sonra xilafət 30 ildir" hədisinə də müvafiqdir. Bu müddətin Həsən bin Əli dövrüylə tamamlandığı deyilmişdir.

Onların Xəlifə adlandırılma səbəbi budur ki, Rəsulullahın qoyduğu yoldan kənara çıxmamışdılar. Ona tabe olduqları üçün Xəlifə adlandırılmışlar.

Lakin, Peyğəmbərin sünnətinə müxalif olanlar, onun yolunu dəyişdirənlər isə Kral adlandırılmışlar."

 

Qaynaq: Şihabuddin Ən Nəfrəvi: Əl Fəvakihud Dəvəni: 1/104

Darul Fikr: 1415/1995

[Usuli]

Azərbaycan əhlinə, xüsusilə Sələfilərə “Təcridut Təvhid” kitabıyla tanış olan, digər yandan tarix elminə ciddi vaqifiyyəti səbəbilə “Şeyxul Muarrixin/Tarixçilərin Şeyxi” ləqəbinə sahib, Şafi məzhəbinə mənsub Təqiyyuddin Əl Maqrizi (766-845 h/1365-1441 m) Əməvilərin cinayətlərindən danışarkən deyir:

 

فقد عرَفنا كيفَ كان أبو سفيان فى عداوتِه للنبى صلى الله عليه وسلّم وفى محاربتِه وفى إجلابِه عليه وغزوِه إيّاه ، وعرَفنا إسلامَه كيف أسلم ، وخلاصَه كيف خلَص ، على أنه إنما أسلمَ على يد العباس رضى الله عنه ، والعباس هو الذي منَع الناسَ مِن قتله ، وجاء به رَديفا إلى النبي صلى الله عليه وسلّم ، وسأل أن يشرّفه وأن يكرِمه وبنيِه به

... فكان جزاءُ ذلك مِن بنيه أن حَاربوا عليا ، وسَمّوا الحسن ، وقتَلوا الحسين ، وحمَلوا النساءَ على الأقتاب حَواسِر ، وكشَفوا عن عورة علي بن الحسين حين أشكلَ عليهم بلوغُه كما يُصنع بذَراري المشركين إذا دُخِلت ديارهم عَنْوةً

وبعَث معاويةُ بن أبى سفيان إلى اليَمَن بسرَ بن أرْطَاة فقتَل ابني عبيدِ الله ابن عباس وهما غُلامان لم يبلُغا الحُلُمَ

 

“Biz (Muaviyənin atası) Əbu Sufyanın Nəbiyə - sallallahu aleyhi və səlləm – necə düşmənçilik və müharibə etdiyindən, insanları ona qarşı təşviqindən və onunla savaşmasından xəbərdarıq. Hansı şərtlərdə müsəlman olduğunu, necə xilas olduğunu da bilirik.

O, Abbasın - Allah ondan razı olsun - əliylə müsəlman olmuşdu. Abbas onu öldürülməkdən qurtaran adam idi. Onu miniyinin tərkinə alıb, Peyğəmbərin yanına gətirdi, onu təşrif etməsini, ona və oğlanlarına Abbasın xətrinə ikramını istədi.

Əbu Sufyanın övladlarının (bu yaxşılığa) verdiyi qarşılıq aşadığdakı kimi oldu: Əliylə savaşdılar, Həsəni zəhərlədilər, Huseyni öldürdülər, (Hüseynin Kərbəlada əsir alınmış) qızlarını başı və qolu açıq şəkildə heyvanlara mindirdilər, buluğa çatdığında tərəddüd etdikdə, torpaqlarına zorla girildiyində müşriklərin uşaqlarına edildiyi şəkildə Əli bin Əl Huseynin (Zeynul Abidinin) övrətini açdılar.

Əbu Sufyanın oğlu Muaviyə, (səhabə olan) Busr bin Ərtanı Yəmənə göndərdi, o da orada (Əlinin Yəmən valisi) Ubeydullah ibn Abbasın iki kiçik oğlunu öldürdü.”

 

Qaynaq: Təqiyyuddin Əl Maqrizi: Ən Niza vət Təxasum: 27-28

Qahirə: Darul Məarif

 

 

İrəliki səhifələrdə Əməvilərin müsəlmanlara etdikləri zülmün köklərinə diqqət çəkən bir təhlil əsnasında, Uhudda Həmzənin ciyərini yeyən, sonra səhabə olan Hind bin Utbədən danışdıqdan sonra deyir:

 

وهي أمُّ معاويةَ بن أبي سفيانَ الذي قاتلَ علي بن أبي طالب رضي لله عنه ، وأخَذ الخلافةَ مِن الحسن بن علي رضي الله عنهما ، واستلحَق زيادَ بن سُمَيَّة مِن زَنْيَةٍ ، واستخلَف على الأمة ابنَه يزيدَ القُرُود ، ويزيدَ الخُمُور

وأبو سفيان هذا هو أبو معاوية ، ولم يزَل بعدَ إسلامِه يعد هو وابنُه معاوية مِن المؤلّفة

 

 

“Bu qadın, Muaviyə bin Əbi Sufyanın anasıdır. O Muaviyə ki, Əli bin Əbi Taliblə - Allah ondan razı olsun - savaşdı, xilafəti Əli oğlu Həsənin - Allah hər ikisindən razı olsun - əlindən aldı, zinadan doğulmuş Ziyad bin Sumeyyəni özünə qanunu qardaş etdi və Ümmətin liderliyini meymun oynadan və alkaqolik oğlu Yezidə təslim etdi...

 

... (Səmimiyyətsizliyini göstərən davranışlarını saydığımız) Bu Əbu Sufyan Muaviyənin atasıdır. O və oğlu Muaviyə müsəlman olduqdan sonra (İslamları möhkəm olmadığı üçün) daima “qəlbləri isindirilənlər” kateqoriyasından sayılıblar.”

 

Qaynaq: Təqiyyuddin Əl Maqrizi: Ən Niza vət Təxasum: 51 və 56

Qahirə: Darul Məarif
 

[Usuli]

Daha öncə məşhur mühəddis Əhməd bin Əli Ən Nəsainin Muaviyə haqda mənfi fikirdə olduğunu kiçik bir nəql şəklində təqdim etmişdik. Lakin, batil əhlinin bayraqdarları bu açıq nəqllərin içində bir kəliməyə diqqət çəkərək, “problemi həll etdikləri” görüntüsü verməyə çalışdılar.

Səhih hədisləri belə, ən imkansız mənalara yozaraq təhrif edən bu tayfanın adətlərindən biri, məsələnin rüknlərini bir kənara buraxaraq, detallar üzərində hay küy salıb, ətrafındakı cahillərə “rəddiyyə” küləyi əsdirməkdir…

Bu yazımda Nəsainin sözlərini biraz daha genişlədərək, əlavələrlə birlikdə zikr etmək istəyirəm. Beləcə onun, Peyğəmbərin xəlifəsi ola bilmədiyi üçün kral olan Muaviyə haqqında fikri daha aydın olar. Bu əlavəni müstəqil şəkildə də əlavə edə bilərdim. Lakin, bu şəklin bilginin tərtibi baxımından daha uyğun olduğunu düşündüm.

 

Məşhur Muhəddis Əhməd bin Əli Ən Nəsainin (215-303 h/830-915 m) Muaviyə bin Əbi Sufyan haqqında rəyini Zəhəbi, İbn Kəsir, İbni Xallikan, Daraqutni və başqaları bizə belə nəql etmişlər:

 

قالوا : ودخَل إلى دِمَشْقَ , فسأله أهلُها أن يحدِّثَهم بشئ مِن فضائلِ معاويةَ , فقال : أما يَكفِي معاويةَ أن يذهَبَ رأسًا برأسٍ حتى يُروى له فضائل ؟ فقاموا إليه فجعَلوا يطعُنونَ في حِضْنَيْه حتى أُخرِج مِن المسجدِ الجامعِ ، فسارَ مِن عندِهم , فقصَد مكةَ , فماتَ بها في هذه السَنةِ , وقبرُه بها

هكذا حَكاه الحاكمُ عن محمدِ بنِ إسحاقَ الأصبهانيِّ عن مشايخِه

وقال الدارَقطْني : كان أفْقهَ مشايخِ مصرَ في عصرِه ، وأعْرفَهم بالصحيحِ والسَّقِيمِ مِن الآثارِ ، وأعرفَهم بالرِّجال ، فلما بلَغ هذا المبلَغَ حسَدُوه , فخرَج إلى الرَّمْلةِ ، فسُئل عن فضائلِ مُعاويةَ فأمسكَ عنه , فضرَبوه في الجامعِ ، فقال : أخْرِجوني إلى مكةَ ، فأخرَجوه وهو عليلٌ ، فتُوفِّي بمكةَ مقتولاً شهيدًا

قال الحاكمُ : مع ما رُزق النسائيُّ مِن الفضائلِ رُزق الشهادةَ في آخِرِ عُمُرِه ، وماتَ بمكةَ سنةَ ثلاثٍ وثلاثمائة ...

 

وحكى ابنُ خلِّكانَ : أنه توفِّي في شعبانَ مِن هذهِ السَنةِ ، وأنه إنما صنَّف « الخَصائِص » في فضْلِ عليِّ وأهلِ البيتِ ، لأنه رأى أهلَ دِمَشْقَ حينَ قدِمها في سنةِ ثَنَتيْنِ وثلاثمائةٍ عنْدَهم نُفْرةٌ مِن عليٍّ ، وسألوه عن معاويةَ فقال ما قال ، فدفَعوه في حِضْنَيْه فماتَ

 

"(Təracim yazarları) Dedilər: (Nəsai) Dəməşqə getdi. Dəməşq əhalisi ondan, Muaviyyənin fəziləti haqqında bir şeylər danışmasını istədi.

Nəsai dedi: Muaviyyənin başabaş qurtarması (özünü qurtarması) yetmirmi ki, üstəlik bir də onun fəziləti haqqında nəsə rəvayət edilə?

Qalxıb onu üzərinə yeridilər və böyürlərinə vurdular və nəhayət böyük məsciddən çıxarıldı.

Nəsai oradan Məkkəyə döndü və orada o ildə vəfat etdi. Qəbri də ordadır.

Hakim, bunu eyni şəkildə Muhamməd bin İshaq Əl Əsbəhani yoluyla onun şeyxlərindən nəql etmişdir.

Daraqutni dedi: (İmam Nəsai) Misir şeyxlərinin ən fəqihi, hədislərin səhihini və zəifini ən yaxşı tanıyanı, "rical"ı ən yaxşı biləni idi.

Bu mərtəbəyə çatdıqda insanlar ona həsəd elədilər o da (Fələstinin) Rəmlə şəhərinə getdi. Orada ondan Müaviyənin fəziləti haqqında soruşsalar da susub cavab vermədi. Məscidin içində onu döydülər.

Məkkəyə götürülməsini istədi və xəstə olduğu halda onu Məkkəyə götürdülər. Məkkədə məqtul, şəhid olaraq öldü.

Hakim dedi: Nəsaiyə bu qədər fəzilətlə yanaşı ömrünün sonunda şəhid olmaq da nəsib oldu. Məkkədə hicri 303-cü ildə vəfat etdi...

 

İbn Xallikanın nəql etdiyinə görə o, bu ilin Şaban ayında vəfat edib. Nəsai Əlinin və Əhli Beytin - Allah hamısından razı olsun - fəziləti haqda "Əl Xasais" adlı bir kitab təsnif etmişdi. Çünki o 302 ci ildə Dəməşqə getdiyi zaman onların Əliyə nifrət elədiyini görmüşdü.

Ona Müaviyə haqqında sual verdilər o da deyəcəyini dedi (pislədi). Əhali də onun böyürlərinə vurmağa/itələməyə başladı və o vəfat etdi."

 

Qaynaq: İbn Kəsir: Əl Bidayə vən Nihayə: 14/794-795

Daru Hicr: 1419/1998

 

Təqdim etdiyimiz sözlərdə Nəsainin Muaviyəyə münasibəti aydın şəkildə görülür. Muaviyənin fəziləti haqqında susması, “deyəcəyini dedi” ifadəsi bunun açıq göstəricisidir. Lakin, biriləri insanları ələ salarcasına təvillər zikr edirlər… Heç bir əsası olmayan, bütün əqli qaydaları, reallıqları yıxan bir təvil… Sən demə Nəsainin döyülərək öldürülmə səbəbi, Muaviyəni Əliylə bir tutmasıymış… Öz içində bunun yalan olduğunu bildiyi halda insanları buna inandırmağa çalışanların üzərinə Allahın lənəti olsun!

İki ay öncə Nəsai və Hakimin bu fikrilərdə olduğunu və bu səbəblə “böyük imamlar” tərəfindən Rafizi adlandırıldıqlarını deyən, daha sonra Nəsainin bu fikirdə olmadığı, tərcümələrin təhrif edildiyi haqda yazı yazan birindən hansı səmimiyyəti gözləmək olar?

 

Nəsainin döyülmə səbəbi və yeri çox diqqət çəkicidir. Nəsai Allah Elçisi adına Muaviyəyə fəzilət uydurmadığı üçün, Allahın evi olan Məsciddə ölümünə döyüldü… Mustədrək sahibi Hakimi sındırmaq istədikləri kimi, onu da sındırmaq istədilər. Lakin, uca Allahın onlara verdiyi səbat daha möhkəm idi…

Allahın evini haqq əhlini sındırmaq üçün “pres xata” halına gətirən bir firqə tərəfindən döyüldülər. Allahın lənəti Onun evini “pres xata”ya çevirənlərin üzərinə olsun!

 

Nəsainin Muaviyə haqqındakı mövqeyini açıq şəkildə zikr edənlərdən biri də Zəhəbidir. O, “Siyəru Aləmin Nubələ” adlı əsərində deyir:

 

وقال الوزير ابن حِنْزابةَ : سمِعت محمدَ بن موسى المأَمُونيَّ - صاحبَ النسائي قال : سمِعت قوما يُنكرون على أبي عبد الرحمن النسائي كتابَ الخصائص لعلي - رضي الله عنه - وترْكَه تصنيفَ فضائلِ الشيخين ، فذكَرت له ذلك ، فقال : دخَلتُ دمشقَ والمنحرِف بها عن علي كثيرٌ ، فصنَّفتُ كتابَ الخصائص رَجوْتُ أن يَهديهم الله تعالى

ثم إنه صنَّف بعد ذلك فضائلَ الصحابة ، فقيل له : وأنا أسمع ألا تُخرِج فضائلَ معاوية - رضي الله عنه -؟

فقال : أي شيءٍ أخرِج ؟ حديثَ :  اللهمَّ لا تُشبِعْ بَطْنَه ؟ فسكَت السائل

 

هو أحْذقُ بالحديث وعلَلِه ورجالِه مِن مسلمٍ ، ومِن أبي داودَ ، ومِن أبي عيسى ، وهو جارٍ في مِضمارِ البخاري ، وأبي زرعةَ إلا أن فيه قليلَ تشيعٍ وانحرافٍ عن خصومِ الإمام علي ، كمعاويةَ وعمرو ، والله يُسامحه

 

“Vəzir ibn Hinzəbə deyir: Nəsainin dostu olan Muhəmməd bin Musa Əl Məmuninin belə dediyini eşitdim:

Bir qrup insanın Əbu Abdir Rahman Ən Nəsainin Əbu Bəkr və Ömərin fəzilətini buraxıb, Əlinin – Allah ondan razı olsun – fəziləti haqda “Əl Xasais” kitabını yazmasını tənqid etdiklərini eşitdim və bunu Nəsaiyə bildirdim.

Nəsai dedi: Diməşqə getdim və orada Əlidən üz çevirmiş çox sayda insan gördüm. Uca Allahın onlara hidayət verəcəyinə ümid edərək “Əl Xasais” kitabını təsnif etdim.

Bundan sonra Nəsai Səhabələrin fəziləti haqda kitab təsnif etmişdir. Mən də oradaykən Nəsaiyə belə bir sual verildi. Muaviyənin fəziləti haqda heç bir hədis qeyd etməmisən?

Nəsai belə cavab verdi: Nə rəvayət edim? “Allahım onun qarnını doydurma” hədisinimi? Sualı verən kimsə susdu.

 

“Nəsai hədis, illətləri və ricalı barədə Muslimdən, Əbu Davuddan və Əbu İsadan (Tirmizidən) daha mütəxəssisdir. O, Buxari və Əbu Zura səviyyəsindədir.

Lakin onda biraz təşəyyu/şiəlik və Muaviyə və Amr kimi imam Əli düşmənlərindən üz çevirmə vardır. Allah onu bağışlasın.”

 

Qaynaq: Şəmsuddin Əz Zəhəbi: Siyəru Aləmin Nubələ: 14/133

Beyrut: Muəssəsətur Risələ: 1405/1985

 

Kəməluddin İbnul Adim (588-660 h/1192-1262 m) “Buğyətut Taləb” əsərində Nəsainin tərcümeyi halından bəhs edərkən deyir:

 

قرأ عليَّ أبو عبدِ الرحمن النسائي كتابَ الخصائص فقلتُ له : حدّثني بفضائلِ معاوية ، فجاءني بعدَ جمعة بوَرَقةٍ فيها حديثانِ ، فقلتُ :

أهذه بَس ؟ فقال : وليستْ بصِحاحٍ ، هذه غرِم معاويةُ عليها الدراهمَ ، فقلت له : أنتَ شيخُ سوءٍ ، لا تُجاورْني ، فقال : ولا لي في جوارِك حظٌّ ، وخرَج

قال علي بن محمد المادرائي : وحدَّثني أهل بيتِ المقدِس قالوا : قرَأ عليْنا أبو عبد الرحمن النسائي كتابَ الخصائص ، فقلتُ له : أينَ فضائلُ معاوية ؟ فقال : وما يرضَى معاوية أن يُسكَت عنه ، قال : فرَجمناه وضغَطناه ، وجعْلنا نضرِب جنْبه ، فمات بعد ثلاثٍ

 

“Hafiz Əbu Tahir Əhməd bin Muhəmməd Əs Siləfinin xəttindən oxudum (sənədi zikr edir): Əbu Abdir Rahman Ən Nəsai “Əl Xasais” kitabını mənə oxudu. Mən ona belə dedim: Mənə Muaviyənin fəzilətindən bəhs et. O da Cümədən sonra mənə üzərində iki hədis yazılı bir vərəq gətirdi. Mən soruşdum: Elə bumu? Nəsai dedi: Bunlar da səhih deyil. Muaviyə bunlar üçün pul ödəyib (yazdırmışdır). 

Mən ona dedim: Sən pis adamsan. Mənimlə oturub durma! Nəsai dedi: Səninlə oturmaq mənim üçün də xoş deyil. Sonra çıxıb getdi.

Əli bin Muhəmməd Əl Mədərai dedi: Beytul Maqdis əhli mənə belə dedilər:  Əbu Abdir Rahman Ən Nəsai “Əl Xasais” kitabını bizə oxudu. Mən ondan soruşdum: Bəs Muaviyənin fəzilətləri hanı? Nəsai dedi: Muaviyə onun haqqında susulmasına razı olmazmı? (bir də onun fəzilətinimi rəvayət edək?) Biz də onu daşa basıb, əzdik. Böyürlərinə vurduq. Üç gün sonra öldü...”

 

Qaynaq: Kəməluddin İbnul Adim: Buğyətut Taləb: 2/785

Darul Fikr

 

 

Təqdim etdiyim bu iki pasaj, Nəsainin Muaviyəyə qarşı mövqeyini açıq şəkildə ortaya qoyur. Zəhəbi onun Muaviyə və Amrdan üz çevirdiyini söyləyir. İbnul Adimin rəvayətində isə, daha betər bir ittiham var: Nəsainin fikrincə fəzilət barədə hədislər pul qarşılığında yazılmışdır... Bu açıq ifadələri buraxaraq, Nəsainin bir kəliməsi üzərində məqalə qaralamaq, batil əhlinin “detalda boğma” metodunun bir təzahürüdür.

 

Bütün bunların xaricində Nəsainin yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, “Fədailus Sahəbə” adlı bir kitabı var. Kitab adından da görüldüyü kimi, Səhabələrin fəziləti barədədir.

Fəziləti zikr edilən səhabələr arasında Muaviyənin ismi yoxdur. Əgər Az Tv modelli elm tələbəsinin iddiası üzrə Nəsai Muaviyənin fəzilətcə Əliyə bərabər olduğunu düşünsəydi, bu kitab Muaviyənin “fəzilətlərini” sadalamaq üçün ən uyğun kitab olardı. Çünki, kitabda fəzilətcə Əlidən daha aşağı olan kimsələr belə qeyd edilmişdir. Onları qeyd edib, fəzilətdə Əliyə bərabər olan Muaviyəni qeyd etməmək heç uyğun olardımı? Onu sevməyənləri çoxluğu səbəbilə fəzilətləri mütləq qeyd edilməliydi...

Mütləq şəkildə kitabda Muaviyənin adı qeyd edilmir desək doğru olmaz. Əslində qeyd edilən hədislərin birində, Talha bin Ubeydullahın tərcümeyi halında belə bir rəvayət vardır:

 

لما قدِم معاويةُ الكوفةَ أقامَ مُغيرة بنُ شعبةَ خُطَباءَ يَتناولون عليًّا فأخَذ بيدي سعيدُ بن زيد فقال : ألا ترى هذا الظالمَ الذي يأمُر بلعنِ رَجلٍ مِن أهل الجنة

 

“Muaviyə Kufəyə gəldikdə Muğirə bin Şubə Əlini söyən xatiblər vəzifələndirdi. Səid bin Zeyd əlimdən tutub dedi: Cənnət əhlindən olan birinə lənət oxumağı əmr edən bu zalımı görürsənmi?...”

 

Qaynaq: Əhməd bin Əli Ən Nəsai: Fədailus Sahabə: 32

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1405

 

Nəsai eyni hədisi “Əs Sunənul Kubra” adlı əsrində, İbn Hibban isə öz Səhihində nəql etmişdir. Səhihi təhqiq edən Əlbəni və Şueyb Əl Arnaut sənədinin səhih olduğunu qeyd etmişlər.

Hədisin sənədi səhih olmaqla bərabər, məzmununda önəmli xüsuslar vardır. Daha öncə də Muaviyə və kadrları tərəfindən Əlinin söyülməsi haqda bir çox səhih hədis təqdim etmişdik. Bu hədis isə, məhz söymənin mahiyyətini açıqlayır. Bunlar küçə söyüşü yox, lənət idi...

Bununla yanaşı bu kimi hədislər, “Muaviyə Əlini söydü” məzmunlu hədislərə gətirilən nağılvari təvillərin batilliyini də ortaya qoyur.

Hədis digər bir tərəfdən Muaviyənin və Muğirənin “fəzilətini” ortaya qoyur. Yəqin ki, bu adamlar “Səhabə Ədaləti” nəzəriyyəsiylə tanış deyildilər... Əgər tanış olsaydılar Səhabələrin ən üstün sinfindən olan Əliyə lənət oxumağı və bu lənəti Peyğəmbərin təsis etdiyi minbərlərdən oxumağı tərk edərdilər...

Hədisdə Muğirəni zalım adlandıran Səid bin Zeyd Cənnətlə müjdələnən səhabələrdən biridir. Halbuki, Muğirə ağac altında beyət edənlərdəndir. Deməli Cənnətlə müjdələnmiş Səid, ağac altında beyət edənlərin heç bir hərəkətinin tənqid edilməyəcəyini, onları zülmlə vəsf etmənin insanı Rafiziyə çevirəcəyini bilmirdi...

Nəsai haqda bəzi sözlərin tərcüməsi haqda detallarla maraqlananlar, bu nöqtədə verdiyimiz cavabı müvafiq linkdən incələyə bilərlər. Tövfiq yalnız Allahdandır.

 

[Usuli]

Hənəfi alimlərindən Sadrul İslam Əl Bəzdəvi (421-493 h/1030-1100 m) Muaviyə haqqında deyir:

 

قال أهل السنة والجماعة : إن معاوية حالَ حياة علي رضي الله عنهما لم يكون إماماً بل كان الإمام والخليفة علي

وكان علي على الحق ومعاوية على الباطل ، إلا أنه كان متأولاً فيما يفعل وما خرَج عن الإيمان بما فعَل ، بل كان مسلماً

وكذلك مَن كان معه مِن أتباعِه لم يكفَروا بمخالفة علي وقتالِهم معه على ما بيَّنا

والدليل على أن معاوية كان غيرَ محقّ قوله عليه السلام لعمّارِ بن ياسر : تقتُلك الفئةُ الباغية ، وقتَله قومُ معاويةَ

وقالت الكرامية : إن معاويةَ كان إمامَ حق ، وكذلك علي رضي الله عنه ، وهو خلافُ قولِ النبي عليه السلام حيث جعَلهم بُغاةً ، وخلافُ إجماعِ الصحابة حيث اتفقوا على خلافةِ علي بعد عثمانَ

 

أما بعدَ موْتِ علي هل صار معاوية إماما ؟ قال عامّة أهلِ السنة والجماعة : صار إماماً ، قال بعض أهل السنة والجماعة : إنه لم يصِرْ

وجهُ قولهم : إنه لم يكون أفضلَ الصحابة بعد علي ، بل كان ثمَّةَ يومئذٍ مَن هو أفضلُ منه بكثيرٍ في النَّسَب والعلمِ والتقوى والشَّجاعة ، ولأنّ أحداً مِن جُملة الصحابة لم يرَه إماماً ،  ولا عُقِد له عقدُ الإمامة

وجه قول عامة أهل السنة والجماعة : هو أنه صارَ غالبا على الناس بعد وفاةِ علي ، ولم يكون يومئذٍ إمامَ حقٍ سِواه ، فصارَ إماماً بحكْمِ التغلُّب

فلهذا انقادَ له عامةُ الصحابة مِن بني هاشمٍ وقريشٍ ، ومعاوية رضي الله عنه ما كان مِن جملة الخلفاءِ ، ولكن كان مِن جملةِ الملوك على ما روينا عن النبي عليه السلام أنه قال : الخلافة بعدي ثلاثونَ سنةً ثم بعدها مُلكٌ وجَبَرُوتٌ ، وكان بعده معاويةُ مَلِكاً

 

“Əhli Sünnət vəl Cəmaat deyir: Muaviyə, Əli – radiyallahu anhumə - həyatda ikən imam deyildi. İmam və Xəlifə Əli idi. Əli haqq üzrə, Muaviyə batil üzrəydi. Lakin, etdiyi işlərdə təvilçi idi. Etdiklərinə görə İslamdan çıxmamışdı, müsəlman idi.

Eləcə də, açıqladığımız üzrə onunla bərabər olan ardıcılları Əliyə müxalifət və onunla savaşmaları səbəbilə  küfrə girməmişdilər.

Muaviyənin haqsız olduğuna dəlil, Peyğəmbərimizin – aleyhissəlam – Ammar bin Yasirə dediyi bu sözüdür: “Səni baği/azğın bir tayfa öldürəcək.”

Kərramilər deyir: Muaviyə də, Əli də - radiyallahu anh – haqq imam idi. Bu görüş Peyğəmbərin onları “baği” adlandırmasına ziddir. Həmçinin Səhabənin icmasına da ziddir. Çünki, onlar Osmandan sonra Əlinin xilafətində icma etmişdilər.

 

Əlinin vəfatından sonra Muaviyə imam oldumu? Əhli Sünnət vəl Camaatın çoxuna görə imam oldu. Əhli Sünnət vəl Camaatdan bəzilərinə görə imam olmadı.

İmam olmadığını deyənlərin dəlili: Muaviyə Səhabənin ən fəzilətlisi deyildi. O zamanda ondan nəsəb, elm, təqva və şücaət baxımından çox üstün olan kimsələr vardı. Həmçinin səhabədən bir nəfər belə onu imam saymamışdır və onun üçün imamət əqdi reallaşmamışdır.

İmam olduğunu deyən əksəriyyətin dəlili: Muaviyə Əlinin vəfatından sonra insanlara qalib oldu. O zaman ondan başqa haqq imam yox idi və beləcə tağallubən/çevrilişlə imam oldu. Bu səbəblə Haşimilərdən və Qureyşlilərdən olan səhabələr ona itaət etdilər.

Muaviyə - radiyallahu anhu – Xəlifələrdən yox, krallardandır. Bunun əsası Peyğəmbərin – aleyhissəlam – hədisidir: “Məndən sonra xilafət 30 ildir. Ondan sonra krallar və zorbalıq olacaq.” Beləcə Muaviyə ondan sonra kral oldu.”

 

Qaynaq: Sadrul İslam Əl Bəzdəvi: Usuluddin: 203-204

Qahirə: Əl Məktəbətul Əzhəriyyə lit Turas: 1423/2003

 

 

Təliqat: Bəzdəvinin bəzi sözlərə diqqət çəkmək, bəzilərinə isə etiraz etmək istəyirəm:

1. Bəzdəvi Muaviyənin batil üzrə olduğunu deyir. Lakin, təvil etməsini əsas gətirərək bir mənada onu məsuliyyətdən azad tutur. Batil üzrə olduğunu isə hədislə əsaslandırır.

Halbuki, bu hədisdəki hadisə reallaşmadan öncə də Muaviyənin batil üzrə olduğu aydın idi. Çünki, İslam Şəriətinə əsasən Muaviyənin Osmanın qanını tələb etmək və bu tələb səbəbilə qanuni imama qarşı çıxma haqqı yox idi.
Bir adamın qanını tələb bəhanəsiylə, on minlərcə insanın öldürülməsinə şərait yaratmaq, bu səbəbkarın batil əhli bir cani olduğunun ən böyük göstəricisidir. Hədis onun batil əhli olduğunu ortaya çıxarmamış, əksinə gücləndirmişdir. Muaviyənin sonrakı yaşantısı da buna dəlildir.

Bəzdəvinin dəlil olaraq qeyd etdiyi hədisin ardı da mövcuddur. Hədisin davamında deyilir: “Ammar onları Cənnətə, onlar Ammarı Cəhənnəmə dəvət edəcəklər.”

Beləcə hədis, Muaviyənin sadəcə batil əhli olduğuna deyil, həmçinin Cəhənnəm dəvətçilərinin rəisi olduğuna da dəlalət edir. Bu hədisə əsasən “Muaviyə Cəhənnəm dəvətçilərinin başçısıdır” deyilməsi caizdir. Çünki bu sözlər Peyğəmbərin sözüdür.

Hədisin bu qismi, “Muaviyə təvil və ictihad əhli idi” şəklindəki təvilin batil olduğunu göstərir.

Çünki, Peyğəmbərimiz  bu hədisində qeydbdən xəbər verir. Qeybi ona bildirən isə, uca Allahdır. Uca Allah isə, qəlblərin içini bildiyi üçün “təvil və ictihad” əhlini tanıyır. Əgər hal dediyiniz kimi olsaydı, onları Cəhənnəm dəvətçisi adlandırmazdı. Qəlbləri bilən Allahın və Rəsulunun sözü, sizin batil təvillərinizdən daha üstündür.

2. Əhli Sünnətə görə Əlinin sağlığında Muaviyənin imaməti keçərsiz idi. Başqa sözlə Muaviyə bir paralel dövlət idi. Elə isə, onun tayfasıyla savaşmaq və qanlarını tökmək, Allaha yaxınlaşdıran ibadətlərdəndir.

3. Əhli Sünnətdən bəziləri Əlinin vəfatından sonra belə Muaviyənin imamlığını qəbul etməmişlər.

4. Bəzdəvinin “Muaviyə Əlinin vəfatından sonra insanlara qalib oldu. O zaman ondan başqa haqq imam yox idi və beləcə tağallubən/çevrilişlə imam oldu” sözlərinə gəlincə, ortaya sual çıxır: Əlinin vəfatından sonra haqq imam yox idi sözləri necə doğru ola bilər? Məgər Əlinin şəhadətindən sonra Mühacir və Ənsar toplanaraq oğlu Həsənə beyət etmədimi? Həsən Muaviyəylə savaş üçün ordu toplamadımı? Muaviyə xilafəti zorla Həsənin əlindən qəsb etmədimi?

5. Bəzdəvi Əhli Sünnətə görə Muaviyənin mutağəllib olduğunu deyir. Bu kəlimə “çevrilişlə hakimiyyətə gələn” mənasındadır. Yəni müsəlmanların toplanıb Şura yoluyla seçmədiyi, zorla, illegal yollarla hakimiyyəti ələ keçirən kimsə.
Zamanımızda İŞİD bunun örnəyi ola bilər. Bu da Muaviyənin hakimiyyəti qəsb etdiyinin açıq ifadəsidir. Başqa sözlə Muaviyənin hakimiyyəti ən yaxşı halda İŞİD in hakimiyyəti qədər qanunidir.

6. Bəzdəvi bir çox alim kimi, Muaviyəni Peyğəmbərin xəlifəliyinə layiq görmədiyi üçün kral adlandırır və bunu hədislə əsaslandırır. Ortaya yerində bir sual çıxır: Muaviyə adil bir hökmdar olubsa, Peyğəmbərin yolunu davam etdiribsə, ona niyə xəlifə adı verilmir? Əksinə xüsusilə kral olduğu niyə vurğulanır? Ayrıca qeyd edilən hədisin başqa ləfzlərində “despot krallar” sözü zikr edilir ki, bu vəsf vaqiəyə tam müvafiqdir.

Hədisdə qeyd edilən 30 il, Həsənin xilafətiylə tamamlanmış, ondan sonra zalım krallar dönəmi başlamışdır.
 

[Usuli]

Hava əhlinin önəmli xüsusiyyətlərindən biri, güclü dəlillərdən qaçıb, zəif dəlillər sığınmaq, zənni dəlilləri qətilərin önünə keçirmək, xüsusi sözləri buraxıb, ümumi ifadələrə yapışmaqdır...

Bunun örnəklərindən biri də, bəzi alimlərin Səhabə haqqında ümumi sözlərinə yapışıb, xüsusi və dəlalət baxımından daha qəti, daha açıq sözlərini tərk etmələridir.

Daha öncə Əbu Cəfər Ət Tahavi üzərindən bunun bariz bir misalına şahid olmuşduq. O, öz kiçik etiqad risaləsində ümumilikdə Səhabələr haqqında sadəcə xeyir danışılacağını deməsinə rağmən, “Şərhu Məanil Əsər” adlı kitabında, İbn Abbas kimi səhabələrin Muaviyədən qorxaraq dini mövzularda təqiyyə etdiyini bildirir. Bu isə, “Muaviyə, önündə Dini mövzuda haqqın deyilməsi mümkün olmayan bir zalım idi” sözlərinin başqa ifadə şəklidir...

Tahavinin bu sözlərini illər öncə ortaya qoysaq da, mövzu haqqında yazılan bütün cavablar “vitrin rükətlərindən” və hədis ravilərindən bəhs edir, qoyulan əsli sualın cavabını, “təqiyyə” məsələsini açıqlamaqdan qaçılır... Lakin Muaviyə haqqında dediyi bu sözlər səbəbilə Tahaviyə Rafizi deyəcək qədər cəsur deyillər...

Ümumi ifadələrə yapışma sindromu Əbu Hənifəyə yönəlik olaraq da keçərlidir. O, bəzi risalələrində Səhabələr haqqında ümumi sözlər demişdir. Lakin, məsələyə təfsilatlı yanaşdığı yerlər də vardır. Onlardan biri Şam Əhlinin, yəni Muaviyə və ordusunun halı haqqındakı fikridir.

Əbu Hənifə, Osman Əl Bəttiyə yazdığı risalədə fərzləri tərkin və günah etmənin insanı iman dairəsindən çıxarmayacağını izah edərkən, Şam əhlinin “səhabə öldürmə” günahına bulaşmasına rağmən imandan çıxmadığını və mömin adlandırıldığını misal olaraq göstərir.

Risalənin yazılış səbəbi Osman Əl Bəttinin, Əbu Hənifənin “Sapıq Mömin” ifadəsinə etirazı və haqqındakı Murcilik ittihamına aydınlıq gətirilməsidir. Mətndəki incə məqsudun anlaşılması üçün xüsusi diqqət göstərilməlidir. Risalənin Əməvilər dönəmində qələmə alındığını nəzərə alsaq, bunun səbəbini anlamaqda çətinlik çəkmərik:

 

واعْلَمْ أنَّ الأمرَ لو كان كما كتبتَ به إلينا : أنَّ النَّاس كانوا أهلَ تصديقٍ قبلَ الفرائضِ ، ثم جاءتِ الفرائضُ ، لكانَ ينبغي لأهلِ التصديقِ أن يستحقُّوا اسمَ التصديقِ بالعملِ حين كُلِّفُوا به

ولم تُفَسِّرْ لي ما هُم عليه ، وما دينُهم ، وما مُستقَرُّهم عندَك قبل ذلك إذاً هُم لم يَستَحِقُّوا الاسمَ إلا بالعملِ حينَ كلِّفوا

فإنْ زعَمتَ أنهم مؤمِنونَ تجري عليهم أحكامُ المسلمينَ وحُرُمتُهم ، صدَقتَ ، وكان صواباً ، لِما كتبتُ به إليكَ . وإنْ زَعمتَ أنهم كفارٌ فقد ابتدَعتَ وخالفتَ النبيَّ والقرءانَ . وإن قلتَ بقولِ من تعَنَّتَ مِن أهل البدعِ ، وزَعمْتَ أنَّهُ ليس بكافرٍ ولا مؤمنٍ ، فاعلمْ أن هذا القولَ بدعةٌ وخلافٌ للنبي صلى اللهُ عليه وسلم وأصحابهِ

وقد سُمِّيَ عليٌّ رضي اللهُ عنهُ أميرَ المؤمنينَ ، وعمرُ رضي اللهُ عنهُ أميرَ المؤمنينَ ، أوَ أميرُ المطيعينَ في الفرائضِ كلِّها يعْنُون ؟ وقد سَمَّى عليُّ أهلَ حربِهِ من أهلِ الشَّام مؤمنينَ في كتابِ القَضِيَّة . أوكانوا مهتدينَ وهو يقتلُهُم ؟ وقد اقْتَتَل أصحابُ رسول الله صلى اللهُ عليهِ وسلمَ ، ولمْ تكنِ الفئَتانِ مُهتَديتيْنِ جميعاً ، فما اسمُ الباغيةِ عندكَ؟

فواللهِ ما أعلمُ مِن ذُنوبِ أهلِ القبلةِ ذنباً اعظمَ مِن القتلِ ، ثمَّ دماء أصحابِ محمدٍ عليه الصلاةُ والسلامُ خاصَّةً . فما اسمُ الفريقْين عندكَ ؟ وليسا مهْتَديين جميعاً

فإن زعمتَ أنهُما مُهتَديانِ جميعاً ابتدعتَ ، وإن زعَمتَ أنهُما ضالانِ جميعاً ابتدعتَ ، وإن قلتَ : إنَّ أحَدَهُما مُتهدٍ فما الآخرُ ؟ فإن قُلتَ : اللهُ أعلمُ ، أصَبْتَ . تَفَهَّمْ هذا الذي كتبتُ به إليكَ

واعْلَمْ أني أقولُ : أهلُ القبلةِ مؤمنونَ ، لستُ أُخْرِجُهُم من الإيمانِ بتَضييعِ شىءٍ من الفرائضِ ، فمَن أطاعَ اللهَ تعالى في الفرائضِ كلّها مع الإيمانِ كان مِن أهلِ الجنَّةِ عندنا ، ومن تركَ الإيمانَ والعملَ كان كافراً مِن أهلِ الناَّرِ ، ومن أصابَ الإيمانَ وضيَّعَ شيئاً من الفرائضِ كان مؤمناً مُذنباً ، وكان للهِ تعالى فيهِ المشيئةُ إنْ شاءَ عذَّبَهُ وإنْ شاءَ غفَرَ لهُ ، فإن عذَّبهُ على تضييعهِ شيئاً فعلى ذنْبٍ يعذّبُهُ ، وإن غفرَ لهُ فذنْباً يغْفِرُ

وإني أقولُ فيما مضىَ مِن اختلافِ أصحابِ رسول الله صلى اللهُ عليهِ وسلمَ فيما كان بينَهُم : اللهُ أعْلَمُ . ولا أظنُّ هذا إلا رأيكَ في أهلِ القبلةِ ، لأنَّهُ أمْرُ أصحاب رسول اللهِ صلى اللهُ عليهِ وسلمَ وأمرُ حملةِ السنَّةِ والفِقْهِ

 

“Bil ki, əgər məsələ sənin bizə yazdığın kimi, yəni “insanlar fərzlər sabit olmadan öncə təsdiq əhli idilər, sonra fərzlər sabit oldu” şəklində olsaydı, o zaman təsdiq əhlinin bu ada əməllərlə mükəlləf olduqları zaman əməl edərək layiq olmaları gərəkli olardı.

Sən mənə, bu ismə əməllə layiq olmadıqları zaman, onların nə üzrə olduqlarını, dinlərini, bundan (təsdiq adından) öncə bu adamların gedəcəyi yerin hara olduğunu açıqlamadın.

1. Əgər sənin fikrincə onlar İslam hökmlərinin və toxunulmazlıqlarının üzərlərində keçərli olduğu möminlərdirlərsə, bu doğru fikirdir. Sənə yazdıqlarıma əsasən düz olan da budur.

2. Əgər onları kafir saysan, bidət işləmiş, Peyğəmbərə və Qurana müxalif davranmış olarsan.

3. Yox əgər bidət əhlindən olan inadçıların dediyi kimi “nə kafir, nə də müsəlmandırlar” desən, bil ki bu görüş də bidət və Peyğəmbərə və əshabına müxalifətdir.

Əli və Ömərə – Allah onlardan razı olsun – “möminlərin əmiri” deyilirdi. Bununla bütün fərzləri yerinə yetirənlərmi qəsd edilirdi?

Əli, onunla savaşan Şamlıları müqavilədə mömin adlandırmışdır. Onlar (Şamlılar) hidayət üzrəydilər və o (Əli) onları öldürürdü?

Peyğəmbərin əshabı bir biriylə savaşmışdır. Hər iki firqə eyni zamanda doğru yol üzrə olmamışdır. Baği olanın sənə görə ismi nədir? (Kafir? Günahkar mömin? Sapmış mömin?)

Allaha and olsun ki, Qiblə əhlinin günahları arasında adam öldürməkdən daha böyük bir günah bilmirəm. Xüsusilə də, Muhəmmədin əshabının qanını tökmək...

Sənə görə (bir birini öldürən) bu iki firqənin ismi nədir? (Kafir? Günahkar mömin? Sapmış mömin?). Hər ikisi doğru yolda deyildi!

Əgər hər ikisinin doğru yolda olduğunu desən bidət edərsən. Hər ikisinin sapıq olduğunu desən bu da bidət olar. Əgər birinin doğru yolda olduğunu desən, o zaman digəri nədir? “Allah daha gözəl bilir” desən haqlı olarsan. Sənə yazdıqlarımı yaxşı düşün.

Bil ki, mənim düşüncəm budur: Qiblə əhli mömindir. Fərzlərdən bəzisini yerinə yetirmədikləri üçün onları iman xaricinə çıxarmıram.

Bizə görə, kim bütün fərzlərdə uca Allaha itaət edərsə, Cənnət əhlindən olar. Kim həm imanı, həm əməli tərk edərsə Cəhənnəmlik kafir olar. Kim iman edər, bəzi fərzləri yerinə yetirməzsə günahkar mömin olar. Allahın diləməsi altındadır (Axirətdəki halını Allah bilir). Dilərsə əzab edər, dilərsə bağışlayar. Əgər ona bir şeyi tərk etdiyi üçün əzab verərsə, günahı səbəbilə əzab vermiş olar. Bağışladığı zaman günahı bağışlamış olar.

Mən Rəsulullahın əshabı arasında olanlar haqqında “Allah daha gözəl bilir” deyirəm. Əhli Qiblə haqqında sənin də belə düşündüyün fikrindəyəm. Çünki bu, Peyğəmbərin əshabının, Sünnət və Fiqhin daşıyıcılarının məsələsidir.”

 

Qaynaq: Əbu Hənifə: Əl Alim vəl Mutəallim: 36

Təhqiq: Zahid Əl Kəvsəri: 1368

 

 

Qeydlər: Əbu Hənifənin sözlərindəki bəzi nöqtələrə diqqət çəkmək istəyirəm:

1. Əbu Hənifə Muaviyənin liderlik etdiyi Şam əhlinin baği olduğunu deyir.

2. Günahın insanı imandan çıxarmayacağına Şam əhlinin haqsız yerə səhabələri öldürmələrini misal verir. Bu isə, Şam əhlinin bağiliklərinin günah səviyyəsinə çatdığını göstərir. Əks halda “günahın insanı imandan çıxarmayacağına” onların əməllərini örnək vermək məntiqsiz olardı.

3. Günahkar olduqlarını söyləməsi, Muaviyə haqqındakı “ictihad=savab” nəzəriyyəsini rədd etdiyinin göstəricisidir.

4. Bu nəzəriyyəni rədd etdiyinin digər göstəricisi, “hər iki tərəf də özünə görə haqlıydı görüşünü” bidət sayaraq rədd etməsidir.

5. Mətnin içində keçən “Allah daha gözəl” bilir sözləri üçün iki ehtimal mövcuddur. Əgər haqqında danışılan kimsələrin Dünyəvi hökmü qəsd edilirsə, bu bir ziddiyyət olar. Çünki, daha bir neçə sətir öncə onlar haqqında dünyəvi hökm verərək “sapıq” və “baği” olduqlarını qeyd edir. Bu isə, Dünyəvi bir hökmdür.

O zaman, bilginin Allaha həvalə edilməsi üçün bir ehtimal qalır: Şamlıların Axirətdəki halını Allaha həvalə etmək. Yəni, Dünyada günahkar olsalar da, Allah dilərsə cəza verər, dilərsə bağışlayar...
Mətnin son qismindəki “fasiq möminin Allahın məşiətində olduğu” açıqlaması da bu ehtimalı təsdiqləyir.
Əbu Hənifənin ircayla ittiham edilməsi səbəblərindən biri də, məhz günahkar möminin Axirətdəki halını Allaha həvalə etməsidir.

6. Bütün bunların xaricində, Əbu Hənifə Siffin savaşı zamanı olsaydı, Muaviyəyə qarşı savaşacağını açıq şəkildə söyləmişdir. Bu isə, başqa sözlə “Muaviyənin qanını tökməklə Allaha yaxınlaşma” arzusudur... Əbu Hənifənin bu sözləri həmçinin “Əlimiz batmayan qanlara, dilimizi batırmayaq” fikrini də rədd edərək, uca Allahın Quranda əmr etdiyi “iki tayfadan həddini aşanla savaşın” ayəsinə uyğun bir davranışdır.

 

Hənəfilərdən Əbul Ala Əl Ustuvai (343-432 h/954-1040 m) məzhəb alimlərinin Usuluddin haqqında sözlərini topladığı “Kitəbul İtiqad” adlı əsərində Əbu Hənifənin tələbəsi, Bəlxin imamı sayılan Səlm bin Salimdən nəqlən deyir:

 

وعن سَلْم بن سالم قال : سمعت أبا حنيفة - رضي الله عنه – يقول : ما جاريتُ أحدا بسَيئته قطُّ ، قال : أتدْرُون لِمَ يُبغِضُنا أهلُ البصْرة ؟ قلنا : لا , قال : لأنا لو حضَرْنا صِفِّينَ كُنا مع عليِّ رضي الله عنه على معاوية ، فلذلك لا يُحبُّوننا

 

“Səlm bin Səlim  dedi: Əbu Hənifənin – Allah ondan razı olsun - belə dediyini duydum: Qətiyyən heç kimin pis əməliylə razılaşmadım!

(Əbu Hənifə) dedi: Bilirsinizmi Bəsrəlilər bizə niyə nifrət edirlər? Bilmədiyimizi söylədik.

(Əbu Hənifə) dedi: Çünki, əgər biz Siffin savaşında olsaydıq Muaviyəyə qarşı Əlinin – Allah ondan razı olsun – yanında yer alardıq (savaşardıq)! Onlar da bunun üçün bizi sevmirlər.”

 

Qaynaq: Əbul Ala Əl Ustuvai: Kitəbul İtiqad: 191

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 2005

 

Qeyd: Bu rəvayəti başqa Hənəfi alimləri də zikr etmişlər. Məsələn Əbu Muhəmməd Əl Harisi “Kitəbul Kəşf”, Ayni “Aqdul Cuman” adlı əsərlərində qeyd etmişlər. Ancaq digər rəvayətlərdə nifrət edənlərin Şamlılar olduğu söylənir ki, bu həqiqətə daha uyğundur.
 

[Usuli]

Şafilərdən İbn Qavan (842-889 h/1438-1484 m) Muaviyənin Peyğəmbər xəlifəsi adlandırılmağa layiq olmadığını qeyd edərək deyir:

 

والإمامة : رئاسةٌ عامةٌ في الدنيا والدين بحيث يجِب اتباعُه على كافَّةِ الأمَم ، ولا يحصُل ذلك إلا لمَن كان خليفةً للرسول باتباعِه في جميعِ أمورِه كلِّها ، كأبي بكرٍ وعمرَ وعثمانَ وعليّ رضي الله عنهم

ولهذا قال - عليه الصلاة والسلام -  "الخلافة بعْدي ثلاثونَ سنةً ثم تصير مُلْكاً عَضوضا" أي كثُر الظلمُ على الرَّعية ، فمعاوية ومَن بعده لا يكونون خلفاءَ ، بل مُلُكاً وأمراءَ ، لأنه استُشهِد علي في رأسِ ثلاثين سنة مِن وفاةِ رسول الله

 

“İmamət/Xilafət – Bütün insanların ona itaət etməsi vacib olan Dini və Dünyəvi ümumi bir öndərlikdir. Bu məqam sadəcə bütün işlərində Peyğəmbərə tabe olan kimsələrə layiqdir. Əbu Bəkr, Ömər, Osman və Əli – Allah onlardan razı olsun - kimilər üçün...

Bu səbəblə Peyğəmbər – aleyhissalatu vəssəlam – buyurur: “Məndən sonra xilafət 30 ildir. Ondan sonra (xilafət) despot krallığa dönəcək.”

Yəni xalqa zülm çoxalacaq. Beləcə Muaviyə və ondan sonrakılar xəlifə deyil, kral və əmirlər idilər. Çünki, Əli Peyğəmbərdən sonra 30 cu ilin başında şəhid edilib.”

 

Qaynaq: İbn Qavan: Şərhul Aqaidil Adudiyyə: 102

Muəssəsətul Məarif: 1432/2011

 

 

Təliqat: İbn Qavanın sözləri üzərinə bir neçə qeydimiz vardır:

1. İbn Qavan öncəliklə “xəlifə” adı almaq üçün bir kriteriya müəyyən edir: bütün işlərində Peyğəmbərə tabe olmaq... Bu qeyri real bir şərt olub, xəlifənin Peyğəmbər kimi məsum olmasını tələb etməsi baxımından tutarsızdır. Bu nöqtədə kriteriyanı biraz daha yüngülləşdirərək, “ümumilikdə salah üzrə olmaq” şəklində düzəltmək gərəklidir. Cüzi miqdarda sapmalar bu ünvana zərər verməz və insanlar üçün normal qəbul edilməlidir.

2. Daha sonra İbn Qavan Muaviyənin ən azından bir qisim məsələlərdə Peyğəmbərin yolu üzrə olmadığını Şəriətə müxalifət etdiyini etiraf edir. Sanki, onun xəlifə sinfindən kral sinfinə endirilmə səbəbi dörd xəlifədən fərqli olaraq kiçik sapmalarının olmasıydı... Halbuki bu, şkalanı yuxarı qaldıraraq dörd xəlifəni “məsum”, kralları isə az sapmış göstərmə çalışmasıdır. Xəlifəlik kriteriyasının üzərində durma səbəbimiz də məhz bu idi.

3. Muaviyə və dörd xəlifə arasında xəlifə və kral şəklində bir sinif fərqliliyi vardır. Bu cür fərqliliklərin isə, kiçik xətalardan, azacıq fərqli davranmaqdan qaynaqlanmadığı hər ağıl sahibinə aşkardır… Kralın xəlifələrdən fərqli bir sinfə qoyulma səbəbi sadəcə ciddi - təməlli sapmalar ola bilər. Sadəcə bu səviyyədəki səhvlər insanın sinfini dəyişdirər. Bu isə, Muaviyə və adı çəkilənlər arasında böyük məsafənin olduğunu göstərir…

4. Muaviyə və bənzərlərinin kral olduğunu göstərən hədislərdə mücərrəd bir krallıqdan deyil, zalım, despot, xalqına qan udduran bir krallıqdan bəhs edilir. Hətta müəllifin qeyd etdiyi hədisdə belə, krallıq “adud – despot” vəsfiylə bərabər zikr edilir. Bu səbəblə Muaviyə və bənzərlərinin hədisdəki bir vəsflə adlandırılıb, digər vəsfin üzərindən keçmək nassları təhrifdir... Eynilə Ammar hədisinə dayanaraq Muaviyəni “baği” adlandırarkən, “Cəhənnəm dəvətçisi” vəsfinə göz yummaq kimi. Muaviyənin kral olduğunu göstərən hədis, bu kralların zalım olacaqlarını da açıq şəkildə bildirir.

5. Bu hədisdə Muaviyə və bənzərləri üçün “despot, zalım” şəklində açıq bir tən və qınaq mövcuddur. Bütün bunları qeyd etdikdən sonra, Səhabə haqqında “heç bir tənqidə yol verilməz” məzmunlu qəlibləşmiş cümlələr qurmaq özlüyündə bir ziddiyyətdir. Bu hədisi zikr edib, Muaviyənin despot bir kral, xilafət nizamının ilk yıxıcısı olduğunu qeyd etdikdən sonra, “biz səhabədən heç kimə tən etmirik” demək gülüncdür…

6. Bu hədis haqda danışanların çoxu xəlifələrdən sonuncusu olaraq Əlini qeyd edir. Ondan sonra ilk kral olaraq Muaviyə qeyd edilir. Halbuki, Əlidən sonra Mühacir və Ənsar Həsənə beyət etmişdi. Müsəlmanların qanuni xəlifəsi də məhz o idi. Muaviyə isə, cinayətini ikinci dəfə təkrarlayaraq, Həsəni xilafəti təslim etməyə məcbur etdi...

Sanki, Həsən dönəmi heç olmamış kimi…  Elm əhlindən bəzilərinin “Həsən könüllü olaraq xilafəti Muaviyəyə təslim etdi” şəklindəki sözləri isə, ağ bir yalanın qırmızı üzüdür…
 

[Usuli]

Muaviyənin Haqqa Münasibəti – Peyğəmbər Elçisini Dəli Adlandırması

 

Əhməd bin Hənbəl Musnədində hadisəni belə nəql edir:

 

حنظَلة بن خُوَيْلِد العَنْزي ، قال: بيْنما أنا عندَ معاويةَ ، إذ جاءَه رجلانِ يختصِمانِ في رأسِ عمارٍ ، يقول كل واحدٍ منهما : أنا قتَلتُه ، فقال عبد الله بن عمرٍو : لِيَطِبْ به أحدُكما نفساً لصاحبِه ، فإني سمعت - يعني - رسولَ الله صلى الله عليه وسلم [قال عبد الله بن أحمد] : " كذا قال أبي : يعني رسول الله صلى الله عليه وسلم " يقول : تقتُله الفئةُ الباغية

فقال معاوية : ألا تُغني عنَّا مجنونَك يا عمرُو ؟ فما بالُك معْنا ؟ قال : إن أبي شَكاني إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم ، فقال لي رسول الله صلى الله عليه وسلم: " أطِعْ أباك ما دام حيًّا ، ولا تَعْصِه " فأنا معكُم ولستُ أقاتِل

 

“6929: ...Hanzala bin Xuveylid Əl Anzi dedi: Muaviyənin yanındaydım. Onun yanına Ammar bin Yasirin (kəsilmiş) başı üstündə çəkişən iki nəfər gəldi. Onlardan hər biri onu məhz özünün öldürdüyünü deyirdi.

Abdullah bin Amr dedi: bir biriniz haqda arxayın olun! Çünki, mən Peyğəmbərin belə dediyini eşitdim: “Ammarı baği bir tayfa öldürəcək”

Muaviyə dedi: Ey Amr! Bu dəlini bizim başımızdan sovmayassanmı? Sənin bizim safımızda nə işin var?

Abdullah dedi: Atam məni Peyğəmbərə şikayət etmişdi. Peyğəmbər mənə belə buyurdu: Sağ olduğu müddətcə atana itaət elə. Qarşı çıxma. Mən sizinlə bərabər olsam da, (Əliylə) savaşmıram.”

 

Qaynaq: Əhməd bin Hənbəl: Əl Musnəd: 11/523

Muəssəsətur Risələ: 1421/2001

 

Hədisin Sənədi: Səhihdir! Bunu Müsnədi təhqiq edən Şuayb Əl Arnaut və Əhməd Şakir müvafiq hədisə qeydlərində bildirmişlər. Sad bin Nasir Əş Şasri “Əl Mətəlibul Aliyə” təhqiqində səhihliyini təsdiqləmişdir. Heysəmi ravilərinin siqa olduğunu bildirmişdir. “İthəful Xirətil Məhəra” mühəqqiqi Əbu Təmim Yasir bin İbrahim də səhihliyi fikrinə müvafiqdir. Bir sözlə hədisin səhihliyi müxtəlif təhqiqçilər tərəfindən təqsdiq edilmişdir!

 

Hədisdən aşağıdakı faydaları çıxara bilərik:

1. Peyğəmbərin sevimlisi olan Ammarın başı bədənindən ayrılmışdı və bir gəlir qaynağı olaraq Muaviyəyə təqdim edilmək üçün gətirilmişdi. Onun məclisində mükafat uğruna mübahisə gedirdi: Ammarı kim öldürüb? Çünki, öldürən xələtini alacağından əmin idi... Əks halda kəsilmiş başı Muaviyənin yanına aparıb, mübahisə etməyin mənası olmazdı. Muaviyənin məclisi salihlərin başına pul qoyulan bir məclis idi...

2. Muaviyə, Amr bin Əl Asın oğlu Abdullahın rəvayət etdiyi hədisə özünə məxsus şəkildə reaksiya verir və Abdullahı dəli adlandırır. Bu hədis istər Muaviyə zamanında, istər günümüzdə yetərincə məşhurdur və bunu Abdullahdan başqa kimsələr də rəvayət edib. Peyğəmbərə isnadı ciddidir. Abdullah səhabə idi və Peyğəmbərdən eşitdiyi bir şeyi nəql edirdi. Başqa sözlə elçi idi. Heç bir xüsusi səbəb olmadan elçini dəli adlandırmaq, onu göndərəni dəli adlandırmaqdır. Üç dəfə Peyğəmbər tərəfindən çağırıldığı halda qarın otaran Muaviyə üçün, belə bir hal anormal qarşılanmamalıdır. 

Peyğəmbərə “adil ol” deyən səhabəni münafiq sayanların bu sözə reaksiyası daha kəskin olmalıdır… Lakin, vaqiə tam əksinədir.

Əgər yüngül ehtimalı seçib, dəli sözüylə sadəcə Abdullahı – onun bu hədisi özündən uydurduğunu qəsd etdiyini düşünsək, belə bir davranış səhabəni cərh etməkdir. Yəqin ki, Muaviyə dayınız “Səhabə Ədaləti” nəzəriyyəsindən xəbərsiz... Səhabənin adilliyində şübhə edən bir Rafiziymiş...
 

[Usuli]

Hindistan alimlərindən Muhəmməd Siddiq Həsən Əl Qannucinin (1248-1307 h/1832-1890 m) “Ər Ravdatun Nədiyyə” kitabı xüsusən Sələfilər arasında “dəlillərə dayalı fiqh” kitabı olaraq məşhurdur. Müstəqil ictihad iddia edən kitab sahibi Bağilərlə savaş bölümündə Əliyə müxalif olanlardan bəhs edərkən Muaviyə haqqında deyir:

 

وأما أهلُ صفّين فبغْيُهم ظاهرٌ ، لو لم يكن في ذلك إلا قوله صلى الله عليه وسلم لعمارٍ : " تقتُلك الفئةُ الباغية " لكان ذلك مُفيداً للمطلوب ، ثم ليسَ معاويةُ ممنْ يصلُح لمعارضةِ علي ولكنَّه أرادَ طلبَ الرياسة والدنيا بين قومٍ أغْتامٍ ، لا يعرِفون معروفاً ولا يُنكِرون منكراً ، فخادَعهم بأنه طلَب بدمِ عثمانَ فنفَق ذلك عليهم

وبذَلوا بينَ يديه دمائَهم وأموالَهم ونصَحوا له حتى كان يقول علي لأهلِ العراق أنه يوَدُّ أن يصرِف العشرةَ منهم بواحدٍ من أهلِ الشامِ صرفَ الدَّراهمِ بالدينارِ

وليس العجَبُ مِن مثلِ عوامَّ الشام ، إنما العجبُ ممنْ له بَصيرةٌ ودينٌ كبعضِ الصحابة المائلينَ إليه وبعضِ فضلاءِ التابعين ، فليتَ شِعْرِي أيُّ أمرٍ اشتبَه عليهم في ذلك الأمرِ حتى نصَروا المُبطِلين وخذَلوا المحِقّين

وقد سمِعوا قولَ الله تعالى : {فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ} وسمِعوا الأحاديثَ المتواترةَ في تحريمِ عِصْيانِ الأئمة ما لم يرَوا كفراً بُواحاً ، وسمِعوا قولَ النبي صلى الله عليه وسلم لعمار : أنه تقتله الفئة الباغية

ولولا عظيمُ قَدْرِ الصحابةِ ورفيعُ فضلِ خيرِ القرون لقلتُ : حبُّ الشرَفِ والمالِ قد فتَن سلفَ هذه الأئمة كما فتَن خلفَها ، اللهمَّ غفْراً

 

“Siffin əhlinə gəlincə, onların bağiliyi zahirdir/aydındır. Bu haqda Peyğəmbərin Ammara dediyi “Səni baği bir tayfa öldürəcək” sözündən başqa bir şey olmasaydı belə, məsələnin anlaşılması üçün sadəcə bu yetərdi!

Ümumiyyətlə Muaviyə Əliyə müxalif/alternativ ola biləcək kimsələrdən deyil! Lakin o, heç bir xeyri tanımayan, heç bir mənfi işə mane olamayan Əcəmi bir toplumun içində liderlik və dünya həvəsində idi.

Onları Osmanın qanını almaq bəhanəsilə aldatdı və onlar da buna inandılar. Canlarını və mallarını önünə sərib, ona qarşı səmimiyyət göstərdilər. Hətta Əli İraqlılara, dirhəmin dinarla dəyişdirilməsi kimi, onların onunu verib bir Şamlı almaq istədiyini söyləmişdir.

Şamlı avamlara təəccüblənmək lazım deyil. O adamların halı təəccüblüdür ki, din və bəsirət sahibi idilər. Ona meyl edən bəzi səhabələr və fəzilətli tabiunlar kimi. Kaş ki bilsəydim, bu məsələdə onlara qarışıq gələn nə idi ki, batil əhlinə/haqsızlara yardım edib, haqq əhlini yardımsız buraxdılar.

Halbuki, onlar uca Allahın bu ayəsini eşitmişdilər: "Onlardan bir tayfa digərinə qarşı həddini aşarsa, Allahın əmrinə dönənə qədər həddini aşanla savaşın!" (Əl Hucurat: 49/9)

Həmçinin açıq küfr görmədikcə imamlara qarşı üsyanın haramlığı haqda mütəvatir hədisləri eşitmişdilər.

Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və alə alihi və səlləm - Ammara dediyi: "Səni baği/həddini aşmış bir qrup öldürəcək" hədisini bilirdilər. Əgər səhabəliyin və xeyirli nəsillərin üstünlüyü olmasaydı belə deyərdim: Şərəf və mal sevgisi bu ümmətin xələfini fitnəyə saldığı kimi, sələfini də fitnəyə salmışdır. Allahım sən bağışla!"

 

Qaynaq: Muhəmməd Siddiq Həsən Əl Qannuci: Ər Ravdatun Nədiyyə: 2/773

Məktəbətul Kəvsər: 1413/1993

 

Qeyd: Müəllifin son cümləsiylə razılaşmamız mümkün deyil. Cünki, Qurani Kərimin dünya və mal həvəsinin insanların hamısına şamil bir xəstəlik olduğunu, Səhabəlik kimi vəsflərin buna əngəl olmadığını göstərən bir çox ayəsi vardır.

Adəmin və Yaqubun səhabələri olan oğullarının əməlləri məhz bu düşüncəni yıxmaq və insanın həqiqi özünü ortaya çıxarmaq üçündür. Başqa sözlə uca Allah bizdən öncəki Peyğəmbərlərin “səhabə təcrübəsini” məhz biz istifadə edək deyə paylaşmışdır! Və o təcrübə səhabəliyin və ya ümumi nəsil xeyirliliyinin qeyd edilən xəstəliyə imunitet sayılmayacağını açıq şəkildə göstərir…
 

[Usuli]

Muaviyənin tənqid olunduğu nöqtələrdən biri, onun Ziyad bin Əbihin Əbu Sufyanın oğlu olduğunu iddia edərək öz nəsəbinə qatmasıdır.

Ziyadın anası Sumeyyə cahiliyyədə peşəkar fahişə idi. Peşəsi gərəyi xidmət etdikləri sırasında Muaviyənin atası Əbu Sufyan da vardı. Ziyadın anası fahişə, atasının isə kimliyi məlum olmadığı üçün, onu Ziyad bin Əbih – Atasının oğlu Ziyad deyə çağırardılar.

Muaviyə Xilafəti müsəlmanlardan qəsb etdikdən sonra, işgüzar kadrları öz tərəfində toplamağa başladı və Ziyadı öz nəsəbinə qataraq qardaşı elan etdi.

 

Əbul Həsən İbnul Əsir (555-630 h/1160-1233 m) Hicrətin 44 cü ilindən bəhs edərkən bu hadisəni nəql edərək münasibətini bildirir:

 

فاستلحَقه معاويةُ ، وكان استلحاقُه أولُ ما رُدَّت به أحكامُ الشريعة علانيةً ، فإن رسول الله - صلى الله عليه وسلم - قضَى بالولد للفِراش وللعاهِر الحجْر

وكتَب زيادٌ إلى عائشةَ : "مِن زيادِ بن أبي سفيانَ" ، وهو يُريد أن تكتُبَ له : "إلى زيادِ بن أبي سفيانَ" ، فيحْتَجّ بذلك ، فكتَبتْ : "مِن عائشةَ أمّ المؤمنينَ إلى ابنِها زيادٍ" ، وعظُم ذلك على المسلمينَ عامةً وعلى بني أميَّةَ خاصةً

ومَن اعتذَر لمعاويةَ قال : إنما استلحَق معاويةُ زيادًا لأنَّ أنكِحةَ الجاهلية كانتْ أنواعاً ، لا حاجةَ إلى ذكرِ جميعِها ، وكان مِنها أنَّ الجماعةَ يُجامعونَ البغيَّ فإذا حمَلتْ وولَدت ألحقَتْ الولدَ لمن شاءتْ مِنهم فيُلحِقه ، فلما جاء الإسلامُ حرَّم هذا النكاحَ ، إلا أنه أقرَّ كلّ ولدٍ كان يُنسَب إلى أبٍ من أي نكاحٍ كان مِن أنكحتهم على نَسَبِه ولم يُفرّقْ بين شيءٍ منها ، فتوهَّمَ معاويةُ أن ذلك جائزٌ له ولم يفرّقْ بين استلحاقٍ في الجاهلية والإسلام

وهذا مرْدودٌ لاتفاقِ المسلمينَ على إنكاره ، ولأنه لم يستلحَق أحدٌ في الإسلامِ مِثله ليكونَ به حجةً

 

“(Mən İbnul Əsir deyirəm) Muaviyə Ziyadı öz nəsəbinə qatdı. Onun bu “nəsəbə qatması” Şəriət əhkamlarının açıq şəkildə rəddinin ilk örnəyidir! Çünki, Rəsulullah uşağın döşəyə aidliyinə, zinakarın isə məhrumiyyətinə hökm etmişdir!

Ziyad Aişəyə belə yazmışdı: “Əbu Sufyanın oğlu Ziyaddan...”. O ümid edirdi ki, ona “... Əbu Sufyanın oğlu Ziyada...” şəklində bir cavab yazacaq və bunu öz lehinə istifadə edəcək. Aişə ona belə cavab yazdı: “Möminlərin anası Aişədən oğlu Ziyada...”

Ümumilikdə Müsəlmanlar, xüsusilə də Əməvilər bu “nəsəbə qatma” işinə çox qəzəbləndilər...

Muaviyəyə üzr axtaranlar belə demişlər: “Muaviyənin Ziyadı öz nəsəbinə qatma səbəbi budur: Cahiliyyədə çoxsaylı nigah növləri vardı ki, onları burada qeyd etməyə lüzum yoxdur.
Onlardan biri bu formadaydı: Bir qrup kişi fahişəylə cinsi əlaqəyə girərdi. Hamilə qalıb, doğduğu zaman uşağa ata olaraq onlardan istədiyini seçərdi, o da uşağı öz nəsəbinə qatardı. İslam bu nigah növünü qadağan etdi. Lakin, daha öncə istənilən növ nigahla bir ataya nisbət edilənləri də bu halıyla qəbul etdi. Bu nigah növləri arasında heç bir fərq qoymadı.
Muaviyə də bunun caiz olduğunu düşündü, İslam və Cahiliyyədəki nəsəbə qatma arasında fərq qoymadı.”

(Mən İbnul Əsir deyirəm) bu fikir, Müsəlmanların bu tərz “nəsəbə qatmanı” inkar üzərindəki ittifaqına əsasən rədd edilər! İslamda heç kim, bu şəkildə nəsəbə qatılmamışdı ki, onun üçün bir hüccət olsun!”

 

Qaynaq: Əbul Həsən İbnul Əsir: Əl Kəmil fit Tarix: 3/301-302

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1407/1987

 

 

Təliqat: Bu hadisə haqqında önəmli olan bəzi xüsuslara diqqət çəkmək istəyirəm.

1. Peşəkar bir fahişənin dünyaya gətirdiyi uşağın o zaman şərtlərində kimdən doğulduğunu təsbit mümkün deyildi! Hətta cahiliyyə qanunlarına görə belə, Sumeyyə Ziyadı Əbu Sufyana nisbət etməmişdi. Əgər bir insan siyasi maraqlar üçün, peşəkar bir fahişənin oğlunu özünə qardaş etməyi fəxr sayırsa, bu onun sadəcə İslamında deyil, şəxsiyyətində də problem olduğunun göstəricisidir.

2. Ziyadın qardaşı Əbu Bəkrənin bu rəzillik haqqında Ziyada bir nəsihəti var: Əgər Peyğəmbərin xanımı (Muaviyənin doğma bacısı) Ummu Həbibənin yanına daxil olmaq istəsən, iki ehtimal vardır: Ya səni qəbul edib, Peyğəmbərin namusuna xəyanət edər, ya da səni qəbul etməyib, rəzil edər!

Əgər Ziyad Əbu Sufyanın oğlu olsaydı, Ummu Həbibənin onun önünə hicabsız çıxması caiz olardı. Lakin, Muaviyə xaric kimsə belə bir “qardaşlığa” inanmırdı. Məncə bu davranışıyla Peyğəmbərin namusuna xəyanət edən Muaviyədir! 

3. Muaviyə üçün üzr axtaranların üslubu diqqətimi çəkir. Bir qrup kişi fahişəylə cinsi əlaqəyə girir və doğulan uşağın atasını fahişə özü seçir. Muaviyə tərəfdarları isə, belə bir “qrup atalığını” normal qarşılayaraq, Muaviyənin mində bir ehtimalla qardaşı olan Ziyadı öz nəsəbinə qatmasını təmizə çıxarmağa çalışırlar. Hətta bu cür iyrənc bir yolla. Təəssübün gözü kor olduğu kimi, şərəfi də olmaz! Lakin, bir problemləri də var. Sumeyyə cahiliyyədə belə uşağın atasının Əbu Sufyan olduğunu iddia etməmişdir. Bu “qrup atalığını” ona layiq görən Muaviyədir.

4. Muaviyəni möminlərin dayısı sayanların önündə iki yol var:
A ) Onun qardaşı olan Ziyadı da möminlərin dayısı saymalıdırlar. Beləcə anası peşəkar fahişə, atası naməlum olan yeni bir dayıya qovuşmuş olarlar.
B ) Yox əgər, belə bir dayını özlərinə yaraşdırmırlarsa, Muaviyənin bu “qardaşlıqda” Şəriəti çeynədiyini, atası məlum dayılarının onların qeyrətinə kölgə saldığını qəbul etməlidirlər!

5. Hər kim fahişənin oğlunu özünə qardaş edirsə, şübhəsiz ki, özünə layiq bir qardaşa qovuşmuşdur. Kim belə birini dayı qəbul edirsə, özünə layiq bir dayıya qovuşmuşdur. Bizə düşən bu qardaşlığı və dayılığı iqrar etməkdir...

6. İbnul Əsir Muaviyə haqqında iki vəsf zikr edir: Şəriətin hökmlərini açıq şəkildə rədd etmək və bu davranışın ilk taptalama olduğu. Sanki, daha öncə gizli şəkildə rədd etdiyini və “ilk” deməklə “davamı var” yönünü vurğulamağa çalışır…
7. Ziyad Muaviyə dönəmində öz murdar əməlləriylə ad qazanmış bir "dayıdır". Hucr bin Adi Əliyə lənət oxumaqdan imtina edincə, Muaviyənin əmrilə Ziyad tərəfindən öldürülmüşdür. Hucrun dostlarından Abdur Rahman bin Hassan isə, Ziyad tərəfindən diri diri (!) basdırılmışdı. Ziyadın oğlu Ubeydullah isə, Hüseyni və qardaşlarını Kərbəlada zülmən öldürən ordunun əmiri idi. Allahın lənəti zalımların üzərinədir.

 

[Muslih]

Ziyad bin Əbihin Muaviyə tərəfindən qardaş elan edilməsi haqqında İbnul Əsirin sözlərini təqdim etmişdik.

Bu mövzuda Muaviyəni tənqid edən, onun Peyğəmbərin hökmünü rədd etdiyini deyənlərdən biri də - güclü Muaviyə tərəfdarı olmasına rağmən - Əhməd bin Hənbəldir:

 

باب : مَن ادَّعى ولدَ زنا

سُئِلَ أحمدُ عن رَجلٍ فَجَرَ بامرأةٍ ، فادعَى ولدها

قال : لا يكون ولدُه لا يورَّثُ ، ولا يدخَل على حُرْمَتِه وأنكَر ذلك

قال أحمد : أولُ قضاءٍ عُلِم بردّه مِن قضاءِ رسول الله - صلى الله عليه وسلم - دَعْوةُ زيادٍ

 

“58. Zinadan doğulan uşaq haqqında iddiası olan kimsə babı

 

272. Əhməddən bir qadınla zina edib, doğulan uşağa (atalıq) iddia edən haqqında soruşuldu.
Belə cavab verdi: Onun uşağı sayılmaz, mirasçı olaraq müəyyən edilməz, (əsl uşağından/oğlundan fərqli olaraq) onun xanımının (xalasının, bibisinin) yanına daxil ola bilməz. Bunu (atalığın qanuniliyini) inkar etdi.

Əhməd dedi: Peyğəmbərin (bu mövzudakı) hökmünün rədd edildiyi ilk hökm Ziyadın (Muaviyə tərəfindən qardaş) elan edilməsidir.”

 

Qaynaq: Hərb bin İsmail Əl Kirmani: Məsəil Hərb (Əl Kirmani): 325

Səudiyyə: 1422 (Elmi Risalə)
 

[Muslih]

Muaviyənin Həsənə kini və Şəri Qadağalara Əməl Etməməsi

 

Daha öncə Muaviyənin ona Peyğəmbərin sözünü nəql edən Abdullah bin Amrı dəli adlandırmasını nəql etmişdik.

Muaviyənin Şəri hökmləri ciddiyə almadığının açıq və qapalı örnəkləri çoxdur. Onlardan birini Əbu Davud öz Sunənində rəvayət edir:

 

عن خالدٍ ، قال : وفَد المقْدامُ بن مَعْدِي كَرِب، وعمرُو بنُ الأسودِ ، ورجلٌ مِن بني أسَدٍ مِن أهلِ قِنَّسْرين إلى معاويةَ بن أبي سفيانَ

فقال معاوية للمقدامِ : أعلِمتَ أن الحسنَ بن علي توفي ؟ فرجَّع المقدامُ ، فقال له رجلٌ : أتراها مصيبة ؟ قال له : ولمَ لا أراها مصيبةً، وقد وضَعه رسول الله صلى الله عليه وسلم في حِجْرِه فقال: هذا مني وحسينٌ مِن علي ؟، فقال الأسَدي : جَمْرَةٌ أطْفأَها الله عز وجل

 قال : فقال المقدامُ : أما أنا فلا أبرَح اليومَ حتى أُغِيظَك ، وأُسْمعَك ما تكرَه ، ثم قال : يا معاويةُ إن أنا صدَقتُ فصدّقْني ، وإن أنا كذَبت فكَذّبْني، قال : اِفْعَلْ

قال : فأنشُدُك باللهِ ، هل تعلَم أن رسولَ الله صلى الله عليه وسلم «نهى عن لُبْسِ الذَّهَب؟» قال: نعم

قال : فأنشُدُك باللهِ ، هل تعلَم أن رسولَ الله صلى الله عليه وسلم: «نهى عن لُبْسِ الحرِير؟» قال : نعم

قال : فأنشُدُك باللهِ ، هل تعلَم أن رسولَ الله صلى الله عليه وسلم «نهى عن لُبْسِ جُلودِ السّبَاعِ والركوبِ عليها؟» قال : نعم

قال : فواللهِ ، لقد رأيتُ هذا كلَّه في بيتِكَ يا معاويةُ ، فقال معاوية : قد علِمتُ أني لن أنجوَ مِنك يا مقدامُ

 

“4128: ... Xalid: Miqdam bin Madi Kərib, Amr bin Əl Əsvəd və Qinnəsrin əhlindən Bənu Əsəd qəbiləsi mənsubu bir nəfər Muaviyə bin Əbi Sufyanın yanına getdilər.

Muaviyə Miqdama dedi: Bilirsənmi Əlinin oğlu Həsən ölüb? Miqdam “Biz Allaha məxsusuq və ona dönəcəyik” dedi. Bir adam ona dedi: Bunu bir müsibət olaraqmı görürsən?

(Miqdam dedi) Niyə müsibət olaraq görməyim ki? Allahın Rəsulu onu  qucağında tutub “bu (Həsən) mənə, Hüseyn isə Əliyə bənzəyir” deyərdi.

Əsədli adam (Həsən haqqında) dedi: O bir köz idi, uca Allah onu söndürdü.

Miqdam (Muaviyəyə xitabən) dedi: Bu gün səni qəzəbləndirməyə və xoşlanmayacağın şeylər eşitdirməyə davam edəcəyəm. Ey Muaviyə! Əgər doğru desəm məni təsdiqlə. Yalan desəm yalanla. Muaviyə “danış” dedi.

- Səni Allaha and verirəm! Allah Elçisinin (kişilər üçün) qızıl taxmağı qadağan etdiyini bilirsənmi?

- Bəli!

- Səni Allaha and verirəm! Allah Elçisinin (kişilər üçün) ipək geyməyi qadağan etdiyini bilirsənmi?

- Bəli!

- Səni Allaha and verirəm! Allah Elçisinin vəhşi heyvan dərilərini geyməyi və üzərində oturmaq üçün istifadəsini qadağan etdiyini bilirsənmi?

- Bəli!

- Ey Muaviyə! Allaha and olsun! Bütün bunları sənin evində gördüm!

- Ey Miqdam! Anladım ki, sənin əlindən qurtuluş yoxdur!...”

 

Qaynaq: Suleyman bin Əşas – Əbu Davud: Kitəbus Sunən: 4/433

Ciddə: Darul Qiblə: 1419/1998

 

Hədisin iki variantından ən uzunu budur. Əhmədin Müsnədində hədisin daha qısa versiyası rəvayət edilir. Əbu Davudun rəvayətində Həsənin ölümünə dolayısıyla sevinən adamın adı gizlədilsə də, təqdim edəcəyim iki rəvayətdə bu “adamın” Muaviyə olduğu açıq şəkildə ifadə edilmişdir:

 

خالدُ بنُ مَعْدانَ قال : وفَدَ المقدامُ بن مَعْدِي كَرِبَ وعمرُو بن الأسْودِ إلى معاويةَ ، فقال معاوية للمقدامِ : أعلِمتَ أن الحسنَ بن علي تُوُفّي ؟ فرجَّع المقدامُ ، فقال له معاوية : أتَراها مُصِيبةً ؟ فقال : ولمَ لا أرَاها مُصِيبةً وقدْ وضَعه رسولُ الله صلى الله عليه وسلم في حِجْرِه ، وقال : هذا مِني وحسينٌ مِن علي

 

“17123: ... Xalid bin Madən: Miqdam bin Madi Kərib və Amr bin Əl Əsvəd Muaviyənin yanına getdilər. Muaviyə Miqdama dedi: Bilirsənmi Əlinin oğlu Həsən ölüb?

Miqdam “Biz Allaha məxsusuq və ona dönəcəyik” dedi. Muaviyə ona dedi: Bunu bir müsibət olaraqmı görürsən?

(Miqdam dedi) Niyə müsibət olaraq görməyim ki? Allahın Rəsulu onu  qucağında tutub “bu (Həsən) mənə, Hüseyn isə Əliyə bənzəyir” deyərdi.”

 

Qaynaq: Əhməd bin Hənbəl: Əl Musnəd: 13/295

Qahirə: Darul Hədis: 1416/1995

 

Tabərani öz hədis toplusunda bu hədislərdən hər ikisinə, uzun və qısa variantına yer vermişdir. Onlardan ilkinin mətni Əhmədin rəvayət etdiyi ləfzlə eynidir. Hər iki mətndə Əbu Davudun versiyasında “bir adam” deyə ört basdır edilən şəxsin Muaviyə olduğu açıq şəkildə qeyd edilir. Hədisin uzun versiyası bu şəkildədir:

 

عن خالدِ بن معدانَ ، قال : وفَدَ المقدامُ بن مَعْدِي كَرِبَ ، وعمرُو بن الأسْود - رجلٌ مِن الأسَد مِن أهل قِنَّسْرين مِن أصحاب النبي صلى الله عليه وسلم - إلى معاوية رحمه الله ، فقال معاوية للمقدامِ : أمَا علِمتَ أن الحسن بن علي توفي ؟ قال : فاسترجَع المقدامُ ، فقال له معاويةُ : أتراها مصيبة؟ قال : ولمَ لا أراها مصيبةً ؟ وقد وضَعه رسول الله صلى الله عليه وسلم في حِجْرِه فقال : «هذا مِني ، وحسينٌ مِن علي» ، فقال للأسدي : ما تقول أنتَ ؟ فقال : جَمْرَةٌ أطْفأَها اللهُ

 

“... Xalid  bin Madən: Miqdam bin Madi Kərib və Amr bin Əl Əsvəd - Qinnəsrin əhlindən Bənu Əsəd qəbiləsi mənsubu Peyğəmbər səhabəsi bir nəfər Muaviyənin (rh) yanına getdilər.

Muaviyə Miqdama dedi: Bilirsənmi Əlinin oğlu Həsən ölüb? Miqdam “Biz Allaha məxsusuq və ona dönəcəyik” dedi. Muaviyə ona dedi: Bunu bir müsibət olaraqmı görürsən?

(Miqdam dedi) Niyə müsibət olaraq görməyim ki? Allahın Rəsulu onu  qucağında tutub “bu (Həsən) mənə, Hüseyn isə Əliyə bənzəyir” deyərdi.

(Muaviyə) Əsədli adamdan soruşdu: (Həsən haqqında) sən nə deyirsən? Əsədli dedi: O bir köz idi, uca Allah onu söndürdü. (Hədisin qızıl, ipək və dərilərlə bağlı davamı Əbu Davud mətnində olduğu kimidir)”

 

Qaynaq: Əbul Qasim Ət Tabərani: Əl Mucəmul Kəbir: 20/269

Qahirə: Məktəbətu İbn Teymiyyə

 

 

Hədis haqqında təliqlərimiz: Hər zaman olduğu kimi, öncə hədisin səhihliyi haqqında danışmaq istəyirəm.

Hədisin uzun variantını Zəhəbi öz Siyərində - Muaviyənin tərcümeyi halında qeyd etdikdən sonra (3/159) “isnadı qüvvətlidir” deyir.

Eyni variant haqqında Nasiruddin Əl Əlbəni Əbu Davud təxricində “səhihdir” deyir.

Bu variant haqqında həmçinin “Fəthul Bari” təxrici olan “Ənisus Sari” müəllifi Nəbil bin Mansur (H: 1111. 11/1240) “isnadı səhihdir” deyir.

Hədisin qısa variantı haqqında Əhməd Şakir (H: 17123. 13/295) “isnadı səhihdir” deyir.

Bildiyim qədərilə hədisin səhihliyinə sadəcə Şuayb Əl Arnaut etiraz etmiş və səbəb olaraq ravilərdən Baqiyyə ibnul Vəlidin zəifliyini göstərmişdir. Halbuki, digər hədisçilərin də bəyanı üzrə Baqiyyə zəif deyil, siqa ravidir. Lakin mudəllisdir. Mudəllisin rəvayəti isə, ananə şəklində rəvayətlərdə rədd edilir. Hədis Əhmədin Musnədində təhdis şəklində rəvayət edildiyi üçün bu problem ortadan qalxmışdır.

Əbu Davud şərhi olan “Avnul Mabud” sahibi Azimabadi bunu açıq şəkildə ifadə etmişdir. Baqiyyənin digər rəvayətləri haqqında hədisçilərin dəyərləndirmələrinə müraciət edən şəxs, dediklərimə bir daha şahid olar.

 

Hədisdən çıxarılacaq faydalara gəlincə, aşağıdakı nöqtələrə diqqət çəkmək istəyirəm:

1. Bəzi hədisçilərin elmi əmanətə xəyanəti. Dəfələrlə misallar göstərərək isbat etmişik ki, hədisçilərdən bir qismi xüsusən Muaviyənin üz qaraldacaq hərəkətlərini gizləmək üçün, onun adının yerinə “filankəs”, “bir adam” kimi ifadələr işlədirlər.
Əbu Davudun nəql etdiyi versiyada Muaviyənin adının gizlədilməsi də buna misaldır. Hədisin siyaqı və digər ləfzləri isə, Muaviyəni ələ verir. Halbuki, onların üzərinə düşən, hadisələri və isimləri olduğu kimi nəql etməkdir. Onları gizləmək və ört basdır etmək deyil!

 

2. Hədisdə Muaviyə üçün ən böyük ləkə, onun Həsən bin Əliyə qarşı kinidir. Bu kin o dərəcəyə varmışdı ki, onun ölümünə kədərlənməyi təəccüblə qarşılayırdı... Həsəni sönmək üzrə olan közə bənzədən yal köpəyinin sözünə etiraz etməməsi bunu təsdiqlədiyi kimi, Miqdamın “mən səni qəzəbləndirməyə davam edəcəyəm” sözləri də dediyimizin digər yöndən təsqdiqidir. Əgər Həsənin ölümü üçün “innə lilləh...” sözləri onu qəzəbləndirməsəydi, Miqdadın bu ifadəsi mənasız olardı.

Hətta “Avnul Mabud” sahibi Azimabadi Muaviyənin bu hərəkətinə qarşı etiraz edərək, onun Əhli Beytin dəyərini bilmədiyini demişdir. Bu sözləri qeydlərin sonunda ayrıca təqdim edəcəyəm.

 

3. Hədisdə Muaviyənin evindən Şəri qadağalara riayət edilmədiyi açıq şəkildə ifadə edilir. Səhabə olan Miqdam bütün bu haramları onun evində gördüyü haqda, elə öz yanında Allaha and içir. Bəs Muaviyənin reaksiyası nədir?

“Mən bunların haram olduğunu bilmirdim” deyirmi? Xeyr! Əksinə Miqdamın doğru söylədiyini təsdiqləyir. Əgər özü bunu təsdiq etməsəydi bəlkə də, vəhy yazmaqla məşğul olduğu üçün bəzi hədisləri gözdən qaçırdığını deyib, ona fəzilət qazandırardınız...

“Məsələ sənin bildiyin kimi deyil, bu haram yox məkruhdur” deyirmi? Xeyr!

“Mən xətalıyam. Tövbə edirəm” deyirmi? Xeyr! Əksinə, bezən adamların tez tez işlətdiyi “sənin əlindən qurtuluş yoxdur” ifadəsini işlədir. Halbuki bu əl Miqdadın yox, Şəriətin əli idi və Muaviyə o əldən qurtuluş axtarırdı... Əgər Muaviyənin bu xüsuslarda bir üzrü olsaydı, onu bəyan edər, toplum içində günahkar olaraq tanınmaq istəməzdi.

Bunlar elə qadağalardır ki, bu gün Muaviyəni Müdafiə edən sıradan müsəlmanlar belə bu qadağaları çeynəmir, qızıl taxmır, ipək geymirlər... Bir sözlə Muaviyə sıradan bir müsəlman qədər dini bir ciddiyyətə sahib olmayan və hətta bunu evinə gələn qonaqlardan gizlətmə ehtiyacı belə duymayacaq səviyyədə bir dindar idi...

 

4. Miqdama Həsənin ölümü haqqında verilən sualın bir “test” olduğu hər ağıl sahibinə aydındır. Eynilə Sad bin Əbi Vaqqasa verilən “Sənin Əbu Turabı söymənə nə mane olur?” sualı kimi. Miqdamın Muaviyəni qəzəbləndirəcəyini deyib, sonra Həsəni tərifləməsi Muaviyənin Peyğəmbər ailəsinə buğzunu açıq şəkildə ortaya çıxaran ikinci nöqtədir. Normal bir müsəlman Həsənin ölümünə bu cür münasibət göstərərmi?
 

5. Elmi xəyanət sadəcə mühəddislərdən qaynaqlanmır. İkinci “malalama əməliyyatı” Muaviyə sevər tərcüməçilər tərəfindən həyata keçirilir.

Erkam yayınların nəşr etdiyi və İbrahim Koçaşlı tərəfindən tərcümə edilmiş Əbu Davud nüsxəsində, 4131 nömrəli müvafiq hədisin ən kritik bölümü bu şəkildə çevrilib:

 

“(Esedoğullarından olan) adam (veyahut orada bulunan bir başka adam) da Muâviye'ye: Sen  bu  hâdiseyi  (aramızda  korkunç  fitnelerin  doğmasına  yol  açacak)  bir  musibet  olarak mı görüyorsun? dedi. Muâviye de ona: Onu  Rasûlullah  (s.a)  kucağına  koyup,  "Bu  bendendir,  Hüseyin  de  Ali'dendir"  buyurduğu halde  ben  bu  hadiseyi  niçin  bir  musibet  olarak  görmeyeyim?  dedi.”

 

 Gördüyümüz kimi xain tərcüməçi mücərrəd təhrif deyil, mənanı tam əksinə çevirmiş, Miqdadın dediyi sözləri Muaviyənin adına yazmışdır. Hətta mötərizədən belə istifadə etmədən…
Bütün hədis tərcüməçiləri hədis şərhlərindən istifadə edərlər. Əbu Davudun ən məşhur şərhi “Avnul Mabud” adlı kitabdır. Kitab müəllifi bu çirkin sözlərin Muaviyəyə aidliyini vurğulamaqla yanaşı, onu tənqid də etmişdir. Hədisin digər ləfzləri, axışı da bu müsbət sözlərin Muaviyəyə aid olmadığını açıq şəkildə göstərsə də, tərcüməçi Muaviyəyə belə bir şeyi yaraşdırmadığı üçün təhrifə əl atmışdır.

Maraqlıdır ki, kitabın Şamil yayınları tərəfindən nəşr edilmiş digər örnəyində də hədis eyni şəkildə tərcümə edilmiş və ya kopyalanmışdır. Bu nüsxənin tərcüməçiləri Hüseyin Kayapınar və Necati Yeneldir. Redaktə isə, İslamil Lütfü Çakan…

Görünür möhtərəm hocaları bu təhrifə və xəyanətə təşviq edən səbəb Rafiziləri sevindirməmək istəyidir. Günümüzdə özünü müdrik zənn edən uzunqulaqların “bizim bildiyimiz çox şey var. Rafizilər sevinsin deyə haqqı açıqlamırıq” deməsi kimi…

Halbuki, normal bir müsəlman dinini Allahın tələb etdiyi şəkildə yaşayar. Onun üçün əsas olan Allahın rızasıdır. Müdrik görkəmli səfehsə dininin təməl prinsipini Rafizilərə müxalifət üzrə qurar…

 

Sonda, söz verdiyimiz kimi Azimabadinin (v. 1310 h/1892 m) Muaviyənin Həsən haqqındakı çirkin sözlərinə münasibəti:

 

أي أتَعُدُّ يا أيها المقدامُ حادثةَ موتِ الحسنِ رضي الله تعالى عنه مصيبةً ، والعَجَبُ كلَّ العجَبِ مِن معاويةَ ، فإنه ما عرَف قدْرَ أهلِ البيت حتى قال ما قال ، فإنَّ موتَ الحسن بن علي رضي الله عنه مِن أعظَمِ المصائِب

وجزَى الله المقدامَ ورضي عنه ، فإنه ما سكَت عن تكلُّمِ الحق حتى أظهَره وهكذا شأنُ المؤمِن الكاملِ المخلِصِ ،  (فقال) أي المقدامُ ، (له) أي لذلك الفلانِ وهو معاويةُ (فقال الأسَدي) أي طلَبًا لرضاءِ معاويةَ وتقرُّبًا إليه جًمْرةٌ

وإنما قال الأسَدِي ذلك القولَ الشديدَ السَّخِيفَ لأنَّ معاويةَ رضي الله عنه كان يخاف على نفسِه مِن زوال الخلافةِ عنه وخروج الحسنِ رضي الله عنه عليه وكذا خروجِ الحسين رضي الله عنه

 

“Yəni: (Muaviyə dedi): Ey Miqdam! Sən Həsənin – uca Allah ondan razı olsun – ölməsini müsibət sayırsan?

Muaviyənin bu sözü çox təəccüblüdür! O, Əhli Beytin dəyərini bilmir ki, belə söz deyir. Şübhəsiz ki, Əli oğlu Həsənin – uca Allah ondan razı olsun – ölümü musibətlərin ən böyüklərindəndir.

Allah Miqdamı mükafatlandırsın və ondan razı olsun! Haqqı deməkdən çəkinmədi, onu açıqladı. İxlaslı, kamil mömin belə olmalıdır!

Miqdad ona dedi... “Ondan” sözüylə qəsd hədisdəki “filankəsdir”. Filankəs Muaviyədir...

Bənu Əsəd qəbiləsi mənsubu digər şəxs Muaviyəni razı salmaq və ona yaxınlaşmaq üçün Həsən haqqında “köz” sözünü işlətdi...

Bənu Əsəd qəbiləsi mənsubu bu ağır və sefehcə sözü ona görə dedi ki, Muaviyə ® Xilafətin əlindən çıxacağından, Həsənin və Hüseynin – Allah onlardan razı olsun – ona üsyan edəcəyindən qorxurdu...”

 

Qaynaq: Şərəful Haqq Əl Azimabadi: Avnul Mabud: 1884

Dar İbni Hazm: 1426/2005

 

Sözümü başqa bir təhrif təsbitilə bitirirəm. Gördüyümüz kimi, Azimabadi Muaviyənin adını çəkərək tənqid edir. Lakin, Nabluslu “hədisçimiz” Suheym Abdul Cabbar “Əl Camius Səhih lis Sunən vəl Məsənid” adlı əsərində (22/458) bu hədisi açıqlayarkən Azimabadinin “Avnul Mabud” adlı kitabından sitat gətirsə də, Muaviyənin adını silərək yerinə “bir nəfər” sözünü yerləşdirmişdir.
Təhrifin Ərəbcə mətnini aşağıda təqdim edirəm. Tərcüməyə isə ehtiyac yoxdur. Çünki, Azimabadinin sözlərinin hərfiyyən eynisidir. Sadəcə Muaviyə adı buxarlanıb, yerinə “bir nəfər” sözü peyda olub ...

 

أي : أتعد يا أيها المقدام حادثة موت الحسن رضي الله تعالى عنه مصيبة , والعجب كل العجب من (هذا الرجل) فإنه ما عرف قدر أهل البيت حتى قال ما قال

[Muslih]

İslam aləmindəki ilk dönəm Coğrafiya kitabları yazarlarından, Hənəfi məzhəbi mənsubu Muhəmməd bin Əhməd Əl Maqdisi (336-380 h/947-990 m) məşhur “Əhsənut Təqasim fi Məarifətil Əqalim” adlı əsərində İraq bölgəsi Hənbəlilərinin Muaviyə sevgisində Peyğəmbərə iftira atacaq qədər hədlərini aşdıqlarından bəhs edərək deyir:

 

وأكثرُ أهلِ البصْرة قدريّةٌ وشيعةٌ ، وثمَّ حنابلة وببَغْدادَ غاليةٌ يُفْرِطُون في حبّ معاويةَ ومشبّهةٌ وبرْبهارِيّةٌ

وكنتُ يومًا بجامعِ واسِط وإذا برجلٍ قد اجتمَع عليه الناسُ ، فدنوْتُ منه ، فإذا هو يقول : حدّثنا فلانٌ عن فلانٍ عن النبيّ صلى الله عليه وسلم إنَّ اللهَ يُدْنى معاويةَ يومَ القيمة فيُجلِسُه إلى جنْبِه ويغلّفه بيَدِه ثم يجلُوه على الخلْق كالعَرُوس

فقلتُ له : بماذا بمحاربتِه عليّا رضى الله عن معاوية ؟ وكذَبتَ أنتَ يا ضالُّ ، فقال : خُذوا هذا الرافضيَّ ، فأقبلَ الناسُ عليَّ ، فعرَفني بعضُ الكتَبةِ فكَرْكَرَهم عَنّي

 

“Bəsrəlilərin əksəriyyəti Qədəri və Şiədir. Orada və Bağdadda Muaviyə sevgisində ifrata gedən ultra Hənbəlilər, Müşəbbihə və Bərbəhəriyyə məzhəbi mənsubları var.

Bir gün (Bağdad və Bəsrə arasındakı) Vəsit bölgəsi Camisində idim. İnsanların ətrafına toplandığı bir adam vardı. Ona yaxınlaşdım və belə dediyini eşitdim: filankəs filankəsdən, o da Peyğəmbərdən belə buyurduğunu nəql edir: “Qiyamət günü uca Allah Muaviyəni özünə yaxınlaşdırıb, öz yanında oturdacaq və öz əliylə onu geydirəcək. Sonra onu təzə bəy kimi insanlara nümayiş etdirəcək.”

Mən dedim: Nə üçün? Əliylə savaşdığı üçünmü Allah ondan razı olub? Ey sapıq! Sən yalan deyirsən!

O da belə dedi: Bu rafizini tutun! İnsanlar mənim üzərimə yürüdülər. Bəzi yazarlar məni tanıdılar və onları məndən sovdular.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Əl Maqdisi: Əhsənut Təqasim: 132

Əbu Dabi: Darus Suveydi: 2003
 

[Usuli]

Məşhur üsulçulardan Seyfuddin Əl Amidi (551-631 h/1156-1233 m) Səhabələr arasında baş verənlər haqda firqələrin mövqeyini qısa və tərtibli şəkildə, ağacın budaqları düzümündə izah edərək deyir:

 

وقد اختلَف أهلُ الإسلامِ فيما شجَر بينَ الصحابةِ مِن الفِتَن

ومِنهم مَن أنْكَرَ وُقُوعَها أصلاً ، ومِنْهُم مَن اعترَف بِوُجودِها

ثم اختلَف هَؤلاءِ : ومنهم مَن سكَت عن الكلامِ فها ، ولمْ يقُلْ فيها بتخطئةٍ ولا تصْويبٍ ، وهمْ طائفةٌ مِن أهلِ السنة ، ومِنْهم مَن تكَلَّم فيها ، ثم اختلَف هَؤلاءِ

فمِنْهم مَن خطَّأ الفَريقينِ مَعاً ، ومِنْهم مَن قضى بتخطئةِ أحدِ الفريقَينِ ، ثم اختلَف هَؤلاءِ : ومِنْهم مَن قال بتخطئةِ أحدِ الفريقينِ وتفسيقِه لا بعيْنِه ، ومِنهم مَن قال بتخطئة أحدِ الفريقين بعينةٍ ، ثم القائلون بهذا المذهَب لا تعرف خلافًا فيما بيْنهُم في تعيينِ التخطئةِ في قتَلَةِ عثمانَ ومقاتلي علي عليه السلام ، وكذلك كلّ مِن خرَج على كلّ مَن اتُّفِق على إمامتِه ، لكنْ اختلفوا

ومنهم مَن قال بأن التخطئةَ لا تبلُغ حدَّ التفسيقِ ، كالقاضي أبي بكرٍ ، ومِنهم مَن قال بالتفسيقِ ، كالشيعةِ وكثيرٍ مِن أصحابِنا

 

“Müsəlmanlar, Səhabələr arasında baş vermiş fitnələr haqqında ixtilaf etmişlər:

1. (Onlar arasında bu savaşların həqiqliyi barədə ixtilaf edərək ikiyə bölünmüşlər).

A ) Onlardan bəziləri bu hadisələrin baş verməsini kökdən rədd edirlər. (Mötəzilədən bir qrup bu görüşdədir)

B ) Onlardan bəziləri bu hadisələrin baş verdiyini qəbul edirlər. (Müsəlmanların əksəriyyəti bu görüşdədir)

 

2. Sonra (hadisələrin baş verdiyini qəbul edənlər) öz aralarında ixilaf etmişlər:

A ) Onlardan bəziləri bu barədə susmuş, nə xətalı, nə də doğru görmə yönündə danışmamışlar. Bu görüşdə olanlar Əhli Sünnətdən bir qrupdur.

B ) Onlardan bəziləri bu barədə danışmışdır. (Əhli Sünnətin əksəriyyəti)

 

3. (Bu barədə danışıb, xətalı olma yönündən fikir bildirənlər) ixtilaf etmişlər:

A ) Onlardan bəziləri hər iki cəbhənin də fasiq olduğuna qərar vermişdir. (Mötəzilənin Amraviyyə qolu)

B ) Onlardan bəziləri iki cəbhədən sadəcə birinin xətalı olduğuna qərar vermişdir.

 

4. Sonra onlar (iki cəbhədən birinin xətalı olduğuna qərar verənlər) öz aralarında ixtilaf etmişlər:

A ) Onlardan bəziləri iki cəbhədən birinin xətalı və fasiq olduğuna ayni olmayan formada (konkret tərəfi göstərmədən) qərar vermişlər (Yəni ikisindən biri fasiq və xətalıdır. Lakin, biz onlardan hansının belə olduğunu konkret olaraq bilmirik. Mötəzilənin Vasiliyyə qolu bu fikirdədir).

B ) Onlardan bəziləri iki cəbhədən birinin xətalı olduğuna ayni olaraq (konkret) qərar vermişlər.

Bu məzhəb tərəfdarları öz aralarında Osmanın qatillərinin və Əliylə - aleyhissəlam – savaşanların xətalı olaraq müəyyən edilməsində həmfikirdirlər. Eləcə də, imaməti/xilafəti haqqında ittifaq olan hər kəsə qarşı çıxan bütün şəxslər haqqında.

 

5. Sonra (cəbhələrdən birinin xətalı olduğuna konkret qərar verən qrup) öz arasında (bu xətanın səviyyəsi haqda) ixtilaf etmişdir:

A ) Onlardan bəziləri (Müaviyə tərəfdarlarını yaxud Osmanın qatillərini) xətalı saysa da bunun fisq həddinə çatmadığını söyləmişlər. Məsələn Qazi Əbu Bəkr (Əl Bəqqiləni).

B ) Bəziləri isə (Müaviyə tərəfdarlarını və ya Osmanın qatillərini) fasiq saymışlar ki, Şiələr və bizim Əshabımızdan (zənnimcə mənsub olduğu Əşariləri qəsd edir) bir çox kimsə bu görüşdədir.”

 

Qaynaq: Seyfuddin Əl Amidi: Əbkərul Əfkar fi Usulid Din: 5/294

Qahirə: 1424/2004

 

Qeydlər: Amidinin bu izahı, tərtibli olub, məsələni, ixtilaf nöqtələrini gözəl bir şəkildə anlamağa kömək edir. Həqiqətən də müsəlmanlardan bir çoxu, İslam əhlinin Səhabələr arasındakı savaşlar haqqındakı mürəkkəb ixtilafından xəbərsizdir. Bəlkə də bu səbəblə bəzən məsələ haqqında çox absurd sözlər işlədərək belə deyirlər: “Əhli Sünnət səhabə məsələsində susub, tərəflərdən heç biri haqqında fikir bildirməyib”. Halbuki, bu açıq bir yalandır!

Əhli Sünnətin böyük əksəriyyəti məsələ haqqında fikir bildirib, tərəflərdən birinin – Əlinin bütün savaşlarda haqlı və məzlum olduğunu qeyd ediblər. Bu barədə icma iddiası aşağıda təqdim ediləcək. Lakin, Müxaliflərinin xətalı olduğunu deməklə yanaşı, günahkar olub olmadıqlarında, savab alıb almadıqlarında, onlara veriləcək adlarda ixtilaf ediblər. Onların əksəriyyəti Muaviyənin sadəcə bu savaşla baği adını aldığı düşüncəsindədir. Buna dəlalət edən bir çox açıq hədis də mövcuddur. Bəzisi baği və zalım statuslarını verməkdən çəkinmir. Lakin, fasiq olduğunu açıq şəkildə söyləyəni çox azdır. Əgər ehtiyac olarsa, irəlidə Amidinin tərtibin kiçik bir formasını, Əhli Sünnətin mövqeyi olaraq sxem halına sala bilərik.

Amidinin sözlərində diqqət çəkmək istədiyim xüsusi məqam: Səhabələrdən bir qrupunun bu savaşlardakı xətası fisq mərtəbəsinə çatmışdımı? Bəli! Müsəlmanlardan bir qrup bu xətanın məhz fisq həddində olduğunu düşünür. Bəs bu görüş sahibləri kimlərdir? Amidinin qeyd etdiyi üzrə Şiə firqəsi və Amidinin əshabından, Əşarilərdən bir qrup. Yəni, Əşarilərin bir qrupu Səhabələrin bəzisinin bu savaşlar səbəbilə fasiq olduğu nöqtəsində Şiələrlə həmfikirdirlər! Bu məqamda fasiq adına ilk layiq olacaq kimsənin məhz yüz min insanın qatili, saysız cinayətlərin müəllifi - Muaviyə olduğunda yəqin ki, heç bir ağıl sahibi şübhə etməz.

Bizlər də məhz Muaviyə və tayfası haqqında eyni düşüncədəyik. Lakin, insaf naminə qeyd edim ki, Amidi bu görüşü sadəcə öz əshabından nəql edir. Özü, bu xətanın fasiqlik səviyyəsində olduğuna inanmır. Hətta sükut məzhəbi tərəfdarıdır.
Əhli Sünnətin Əli və müxalifləri haqqındakı savaşlar haqqında susmayıb, fikir bildirdiyi haqqında kiçik sitatı da sonda sizlərə təqdim edirəm:

Əbu Abdillah Əl Qurtubi (600-671 h/1204-1274 m) "Ət Təzkirə" adlı əsərində bu barədə deyir:

 

وقال فقهاء الإسلام فيما حكاه الإمام عبد القاهر في كتاب الإمامة مِن تأليفه ، وأجمعَ فقهاءُ الحجاز والعراقِ مِن فَريقي الحديثِ والرأي مِنهم مالكٌ والشافعي وأبو حنيفةَ والأوزاعي ، والجمهورُ الأعظم مِن المتكلمِين إلى أن علياً مُصيبٌ في قتالِه لأهلِ صِفّين كما فالوا بإصابتِه في قتلِ أصحابِ الجمل ، وقالوا أيضاً بأن الذين قاتلوه بُغاةٌ ظالمونَ له ، ولكن لا يجوز تكفيرُهم ببغيهم

وقال الإمام أبو منصورٍ التيمي البغدادي في كتابه الفرْق مِن تأليفه في شأن القصةِ عقيدةِ أهلِ السنة :  وأجمعوا أن علياً كان مُصيباً في قتالِه لأهْلِ صفّين كما قالوا بإصابتِه في قتْلِ أصحاب الجمل ، وقالوا أيضاً : بأن الذين قاتلوه بغاةٌ ظالمونَ له ولكن لا يجوز تكفيرهم ببَغْيِهم

 

"İmam Abdul Qahirin "Əl İməmə" kitabında zikr etdiyi üzrə, Rəy və Hədis məktəbindən olan Hicaz və İraq fəqihləri, Malik, Şafi, Əbu Hənifə, Əvzəi və kəlamçılardan böyük bir topluluq icma etmişlər: Əli, Cəməl savaşında olduğu kimi, Siffin savaşında da haqlı idi. Ona qarşı savaşanların hamısı baği və ona zülm edən kimsələr idi. Lakin, bağilikləri səbəbilə təkfir edilmələri caiz deyil.

 

İmam Əbu Mənsur Ət Teymi Əl Bağdadi Əhli Sünnət Əqidəsinin xüsusiyyətləri barədə təlif etdiyi "Əl Farq" adlı kitabda deyir: Əhli Sünnət icma etmişdir: Əli, Cəməl savaşında olduğu kimi, Siffin savaşında da haqlı idi. Ona qarşı savaşanların hamısı baği və ona zülm edən kimsələr idi. Lakin, bağilikləri səbəbilə təkfir edilmələri caiz deyil."

 

Qaynaq: Əbu Abdillah Əl Qurtubi: Ət Təzkirə: 1089

Riyad: Məktəbətu Daril Minhəc: 1425
 

[Muslih]

Son dönəmdə yaşayan alimlərdən Muhəmməd Rəşid Rıza (1282-1354 h/1865-1935 m) öz təfsirində nəql edir:

 

قال أحدُ كبارِ علماءِ الألمانِ في  الآسِتَانَةِ لبعَضِ المسلِمينَ وفِيهم أحدُ شُرَفاءِ مكَّةَ : إنه ينْبغي لنَا أن نُقيمَ تِمثَالاً مِن الذَّهَب لمعاويةَ بن أبي سفيانَ في مَيْدانِ كذا مِن عاصِمَتِنا (برْلين) قِيل له : لماذا ؟ قال : لأنه هو الذي حوَّل نظامَ الحكْمِ الإسلامِي عن قاعِدتِه الدّيمقْراطِيةِ إلى عَصِبيَّةِ الغَّلَبِ ، ولولا ذلكَ لعَمَّ الإسلامُ العالمَ كلَّه ، ولكُنَّا نحنُ الألمانَ وسائرَ شُعوبِ أوربَّةَ عرَباً ومُسلمِينَ

 

“Almanların böyük alimlərindən (şərqşünaslarından) biri Asitanə (İstanbul) şəhərində aralarında Məkkə şəriflərindən birinin də olduğu bəzi müsəlmanlara belə deyir: Paytaxtımızın (Berlinin) filan meydanında Muaviyə bin Əbi Sufyana qızıldan bir heykəl qoymaq borcumuzdur!

Ondan bunun səbəbi soruşuldu. O da belə cavab verir: Çünki, İslami idarə sistemini (şura mənasında) demokratik əsaslardan diktatura/zorbalıq təəssübünə çevirən odur! Əgər o olmasaydı, İslam bütün aləmə yayılardı. Biz Almanlar və digər Avropa xalqları Ərəb və Müsəlman olardıq.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Rəşid Rıza: Təfsirul Mənar: 11/214

Əl Heyətul Misriyyə: 1990

 

Qeyd: Başı əmmaməsini daşımaqdan başqa bir işə yaramayan kimsələrin, Günəş qədər açıq olan, hətta kafirlərin anladığı bariz şeyləri anlamaqdan acizliyinə nə deyək? Bu, Allahdan bir bəladır...

Bir anlıq İslamın qızıl çağlarında Muaviyə kimi daxili düşmənin olmadığını, adil İslami nizamın daha uzun illər dünyanın digər bölgələrinə hansı sürətlə yayılacağını düşünün...

Biz düşünməsək də, kafirlər bunu düşünüb “şükrünü” edirlər... Doğrudan da Muaviyə onların heykəl qoymağa borclu olduğu ən böyük adamdır. Lakin, onun heykəlinin yanına bir çox kiçik heykəlciklər də qoyulmalıdır... O heykəlciklər olmasa, onun da heykəli qalıcı olmaz... Onun cinayətlərini ört basdır edən əmmamə müqəvvalarının heykəlləri... Ədalət gərəyi onların da haqlarını verməliyik...

[Usuli]

Bədrdən Harraya Uzanan Zəncir

 

Əməvi ailəsinin, xüsusən Əbu Sufyan və yaxınlarının İslama hər zaman düşmən olduqları məşhur məsələlərdəndir. Lakin, bir çoxumuz bu düşmənliyin sadəcə onların keçmişlərilə əlaqəli olduğunu, sonradan tövbə edərək düzəldiklərini zənn edirik…

Müsəlmanların qanını içdən zəli kimi sormuş bu sülalənin əməllərini düzgün dəyərləndirmək üçün tablonu tam görmək şərtdir…

 

Məkkədə Haşimi soyundan çıxmış bir Peyğəmbərə ən çox əziyyət edən, bu soyla qədim düşmənliyi olan Əməvilər idi.

Bədrdə müşriklərin bayrağını Əməvilər daşıyırdı. Müsəlmanların zəfərilə nəticələnən bu döyüşdə leşi Bədr quyularına atılanların on dördü Əməvi liderləri, bəziləri Muaviyənin yaxınları idi.

Utbə bin Rabia – Muaviyənin anası olan Hindin atasıdır. Hz. Əli tərəfindən şəxsən öldürülmüşdür.

Vəlid bin Utbə - Hindin qardaşı, Muaviyənin dayısıdır. Hz. Əli tərəfindən şəxsən öldürülmüşdür.

Şeybə bin Rabia – Hindin əmisidir.

Hanzala bin Əbi Sufyan – Muaviyənin doğma qardaşı, Əbu Sufyanın oğludur. Əbu Sufyanın digər ləqəbi olan Əbu Hanzala bu oğluyla əlaqəlidir.

Əbu Sufyanın özü isə, bu döyüş zamanı Qureyşin karvanını hücumdan qaçırıb Məkkəyə apararaq, küfr ordusunun maddi bazasını qorumaqla məşğul idi.

 

İkinci böyük savaş olan Uhudda artıq küfrün bayrağını Muaviyənin atası “möminlərin babası” Əbu Sufyan daşıyırdı. Onun yanında dəflərin müşayətilə “möminlərin nənəsi” Hind gəlmişdi. Bədrdə oğlu, qardaşı, atası və əmisi İslamla savaşdığı üçün öldürülən Hind…

Çox sayda müsəlmanı şəhid etdilər. Daha sonra Muaviyənin anası Hind Peyğəmbərin əmisi Həmzənin cəsədini yararaq, ciyərini çıxarıb yedi və orqanlarını kəsib onlardan bəzək əşyası düzəltdi…

 

Üçüncü böyük savaş olan Xəndəkdə küfrün bayrağı hələ də Əbu Sufyanda idi. Bu dəfə ciyər yeyən qadının oğlu, böyüyüb ama boya-başa çata bilməmiş “möminlərin dayısı” Muaviyə də atasıyla bərabər gəlmişdi Peyğəmbəri öldürüb, İslamı yox etmək üçün… Ancaq İslamı kənardan məhv etmək o qədər də asan iş deyildi…

 

Daha sonra Məkkə fəth edildi. İslamı zahirdə qəbul etməkdən başqa əlacı olmadığı üçün “müsəlman” olan Əbu Sufyan və oğlu saf dəyişdirərək içəri daxil oldular… qisas üçün pusquya yatdılar…

Peyğəmbərin ölümündən sonra Əbu Bəkr idarəçi olunca, Əbu Sufyan Hz. Əlinin yanına gəlib onu çevriliş üçün dəstəkləməyi təklif etdi. Hz. Əli onun əvvəl də indi də İslam düşmən olduğunu deyərək mənfi cavab verdi…

 

Osmanın zamanında isə Əməvilər dövlətin əsl sahibləri idi. Bütün stratejik mövqelərə Əməvi soyundan olan fasiq və münafiqlər yerləşdirilmişdi…

Osmanı qurbanlıq olaraq təqdim etdikdən sonra Muaviyə öz dövlətini qurdu və müsəlmanlara növbəti böyük xəyanətini etdi. Atalarının qatili olan Əliylə, sonra onun oğlu Həsənlə illərlə savaşdı. Bu fitnədə yüzminlərlə müsəlman öldürüldü… Nəhayət Muaviyənin pulu və ümmətin bu pula satılması onun İslamı içdən tamamən ələ keçirməsini təmin etdi…

Muaviyənin yaxınlarını öldürən kimsələrin qılıncındakı qan qurumadan Muaviyə onlara hakim oldu.

 

Muaviyədən sonra oğlu, “möminlərin dayıoğlusu” Yezid Peyğəmbər ailəsini böyük bir zülmlə qətl edərək, məşhur şerində dediyi kimi Kərbəlada Bədrin intiqamını aldı…

Bir müddət sonra Mədinəyə hücum etdi. Bu səfər də Mədinə xalqı xəndəklərlə qorunmağa çalışdı. Vaxtilə kafir atası Muaviyənin və kafir babası Əbu Sufyanın keçməyə çalışıb keçə bilmədiyi xəndəyi nəvə Yezid “müsəlman” olaraq keçdi. Qızlarını zənci kafirlərə zorlatdırıb hamilə qoydu, şəhərin altını üstünə gətirdi və Bədrdən Harraya uzanan zəncirin son halqasını tamamladı…

Xaricdən ala bilmədikləri intiqamı daxildən müsəlman olaraq ala bildilər… Allahın lənəti cəminin üzərinə olsun…Mənfəətləri qarşılığında onları dəstəkləyib haqq əhlinə qarşı qalib edənləri bu lənətdən məhrum buraxmaq haqsızlıq olardı… Onlar buna daha layiqdirlər… O zamankılar da, günümüzdəkilər də…

 

Elə isə, Peyğəmbər və İslamla bu qədər savaşmış bir soyun onun adına xəlifəlik iddia etməsi necə mümkün ola bilər? Kölə olmaqdan Peyğəmbərin bağışlamasıyla qurtulub, “tuləqa-azad olunanlar” adı alan bu səfillər İslam üçün can qoymuş insanlara necə hakim ola bildi? Təbii ki, ümmətin yüksək səviyyədəki satqınlıq və mənfəətçilik bacarığıyla…

Mövzunu yekunlaşdırmaq üçün Muaviyənin “müsəlman” olmadan əvvəlki halına işarə edib, bunu xatırladaraq düşünməyə çağıran iki sitata yer vermək istəyirəm…

 

Muhəmməd bin İshaq Ən Nədim (v. 438 h/1047 m) ilk dönəm İmami kəlamçılarından Hişam bin Əl Hakəmin (v. 190 h/805 m) tərcümeyi halında onun Muaviyəylə bağlı gözəl bir cavabını nəql edir.

O, Muaviyəni müdafiə edənlərin, Bədr əhli haqqında olan fəzilətləri “səhabəlik” adı altında ona da aid etməsi şəklindəki rəzalətlərinə satirik şəkildə cavab verərək deyir:

 

وكانَ حاذِقاً بصِناعَةِ الكلامِ حَاضِرَ الجَوابِ ، سُئل هِشامُ عن معاويةَ : أشهِدَ بدراً ؟ فقال : نعمْ ، مِن ذاك الجانبِ

 

“O, Kəlam elmində mahir, hazırcavab biri idi. Hişama “Muaviyə Bədr savaşında iştirak edibmi?” deyə sual verildi. Hişam belə cavab verdi: Bəli! Lakin, onlar (kafirlər) tərəfdən.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Ən Nədim: Əl Fihrist: 217

Beyrut: Darul Məarifə: 1417/1997

 

 

İbn Abdil Bərr (368-463 h/978-1071 m) Muaviyənin tərcümeyi-halında onunla Ənsardan biri arasında keçən dialoqu nəql edir:

 

أن معاويةَ لما قدِم المدينةَ لقِيه أبو قتادةَ الأنصاري ، فقالَ له معاويةُ : يا أبا قتادة ! تلقَّاني الناس ُكلُّهم غيرَكم يا معشرَ الأنصارِ ! ما منَعكم ؟ قال : لم يكنْ معنا دوابٌّ

 قال معاويةُ : فأينَ النواضِحُ ، قال : أبو قتادةَ : عقَرناها في طلَبِكَ

، وطلَبِ أبيكَ يومَ بدرٍ

 

“Muaviyə Mədinəyə gəldikdə Ənsardan Əbu Qatadanı gördü və onunla arasında belə bir dialoq meydana gəldi:

• Ey Ənsar topluluğu! Sizdən başqa bütün insanlar məni qarşılamağa çıxdı. Sizə nə mane oldu?
• Bizim miniyimiz yox idi.
• (Onların əkinçiliklə məşğul olduğuna işarə edərək aşağılamaq qəsdilə) Sizin sulama minikləriniz haradadır?
• Bədr günü (öldürmək üçün) səni və atanı axtararkən onları kəsdik.”

 

Qaynaq: İbn Abdil Bərr: Əl İstiab: 3/1421

Beyrut: Darul Cil: 1412/1992