Bu mövzudakı ismarıc sayı: 23

[Muslih]

Carullah Əz Zəməxşəri (467-538 h/1074-1143 m) məşhur Mutəzili alim Amr bin Ubeyddən (v. 144 h/761 m) maraqlı bir nəql edir:

 

مرَّ عمرُو بن عبيدٍ بجماعةٍ وقوفٍ فقال : ما هذا ؟ فقيلَ : السلطانُ يقطَع سَارقاً ، فقال : لا إله إلا الله يقطَع سارقُ العلانيةِ سارقَ السرّ

 

“Amr bin Ubeyd bir yerə toplanmış insanların yanına gəldi və nə baş verdiyini soruşdu. Ona dedilər: Sultan oğrunun əlini kəsəcək. Amr dedi: Lə iləhə illallah! Oğurluğu açıq şəkildə edən (dövlət başçısı) oğurluğu gizli edənin əlini kəsəcək?!”

 

Qaynaq: Carullah Əz Zəməxşəri: Rabiul Əbrar: 4/145

Beyrut: 1412

 

Keçən əsrin böyük mütəfəkkirlərindən Muhəmməd Əl Ğazali (1335-1416 h/1917-1996 m) bənzəri bir yanaşmanı Həsənul Basridən nəql edir:

 

لمَّا قيلَ له : لصٌّ مأخوذٌ إلى الحاكمِ ، قال : سبحانَ اللهِ ، سارقُ السرّ يُسعَى به إلى سارقِ العَلانية . فهو يرَى أنَّ الحاكمَ المستغِل لِصٌّ ، وأنَّ اللصَّ الصغيرَ يُقاد إلى اللصِّ الكبيرِ

 

“(Həsənul Bəsriyə) bir oğrunun tutulub (cəzalandırılması üçün) hakimə (dövlət başçısına) aparıldığı deyildikdə belə cavab verdi: Subhanallah! Gizli oğurluq edən, oğurluğu aşkar edənin yanına aparılır?!

O, xalqını istismar edən dövlət başçısının oğru olduğu və (bu halda) kiçik oğrunun böyük oğrunun hüzuruna aparıldığı düşüncəsindəydi.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Əl Ğazali: Keyfə Nətəaməl məal Quran: 66

Nəhdətu Misr: 2005

[Muslih]

İslam dünyasının layiqincə tanımadığı “Əl Fihrist” adlı möhtəşəm əsərin müəllifi Muhəmməd bin İshaq Ən Nədim (v. 438 h/1047 m) Qasım bin Maininin tərcümeyi halında onun Əbu Hənifəyə baxışını bu cür nəql edir:

 

وكان يُناظر في الحديثِ وأهْلَه وفي الري وأهلَه وفي الشعْر وأهلَه وفي الأخْبارِ وأهْلَها وفي الكلامِ وأهْلَه وفي النسَبِ وأهلَه

وكان يُجالِس أبا حنيفةَ فقِيل له : أتَرْضى أن تكونَ مِن غِلْمانِ أبي حنيفةَ ؟ فقال : ما جلَس الناسُ إلى أحدٍ أنفعَ مِن مجالسةِ أبي حنيفةَ

 

“O, hədisdə, rəydə, şerdə, (tarixi) xəbərlərdə, kəlamda, nəsəb elmində əhliylə münazirələr edərdi. Həmçinin Əbu Hənifəylə oturub-durardı.

Ona belə deyildi: (Elmdəki bu mərtəbənə rağmən) Əbu Hənifənin yanında tələbəliyə razı olursan? O belə cavab verdi: İnsanlar Əbu Hənifədən daha faydalı biriylə oturmamışlar!”

 

Muhəmməd Ən Nədimin özü Əbu Hənifənin tərcümeyi halında onun İslami elmləri sistemləşdirməkdəki əməyini təqdir edərək deyir:

 

والعلمُ برًّا وبحْرًا، شرْقًا وغرْبًا ، بُعدًا وقُربًا تدوينُه رضي الله عنه

 

“Quruda və dənizdə, Şərqdə və Qərbdə, uzaqda və yaxında elmi tədvin edən (sistemləşdirən) odur. Allah ondan razı olsun.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Ən Nədim: Əl Fihrist: 95 və 251

Beyrut: Darul Məarifə: 1417/1997

 

[Muslih]

Muhəmməd bin İshaq Ən Nədim (v. 438 h/1047 m) Hindistanda mövcud olan qədim bütpərəst dinləri təsnif edərkən onlardan birini belə vəsf edir:

 

ومِنهم أهلُ ملةٍ يقال لها الرَّاحْمَرْنِيَّةُ ، وهمْ شيعةُ الملوكِ ، ومِن سُنَّتِهم في دينِهم مَعُونةُ المُلوكِ ، قالوا : اللهُ الخالقُ تبارك وتعالى ملَّكَهم ، وإن قُتِلنا في طاعتِهم مَضَينا إلى الجنةِ

 

“Onlardan (hindistanlılardan) Rahmarniyyə adlı bir dini qrup vardır. Onlar kralların tərəfdarlarıdır. Onların dininin təməl prinsiplərindən biri krallara dəstək olmaqdır. Onlar belə deyirlər: Onları hakimiyyətə gətirən uca Allahdır. Elə isə, bizlər bu krallara itaət üzrə ölsək Cənnətə gedərik.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Ən Nədim: Əl Fihrist: 425

Beyrut: Darul Məarifə: 1417/1997

 

 

Qeyd: Bütpərəst olan bu qrupun dini etiqadı, İslamdaxili Sələfi-Hənbəli firqənin etiqadının eynisidir. Allah və Rəsulu adına uydurduqları yalanlarla idarəçilərin hər cür zülmünə alqışı din halına gətirmiş bu firqənin nümayəndələri də zülmə əl çalmaqla Cənnətə sakin olacaqlarını düşünürlər... Eyni zamanda Məkkə müşriklərinin qədər inancına bənzər bir etiqad üzrədirlər... Bu kralları bizim başımıza Allah gətirib. Əgər Allah diləsəydi onlardan idarəçiliyi alardı. Əgər Allah onları bu məqama yerləşdiribsə, bizim üzərimizə düşən, onlara mütləq itaət etməklə Cənnətə getməkdir... Qoy dünya onların olsun, Cənnət bizim...

Vay halına o kimsələrin ki, ağıllarını istifadə etmədikləri üçün həm dünyadan, həm axirətdən məhrum olarlar...

[Muslih]

Muhəmməd bin İshaq Ən Nədim (v. 438 h/1047 m) Vasil bin Atanın tərcümeyi-halında deyir:

 

إنَّما سُمّي الغزَّالَ لملازمَتِه سُوق الغَزْلِ ليَعرِف النسَاءَ المتَعفّفاتِ ، فيَصرِف إليهنَّ صَدقتَه

 

“Onun “Əl Ğazzal” (iplik əyirən) adlandırılma səbəbi mütəmadi şəkildə iplik bazarına getməsidir. Məqsədi oradakı (ehtiyac sahibi olduğu halda pis yola düşməyib, əl əməyilə dolanan) iffətli qadınları tanıyıb, sədəqələrini məhz onlara vermək idi.”

 

Qaynaq: Muhəmməd Ən Nədim: Əl Fihrist: 1/560

London: Muəssəsətul Furqan: 1430/2009